Herr uber Leben und Tod door Carl Zuckmayer

Carl Zuckmayer

Carl Zuckmayer (geboren in 1896) is een geliefde dramaschrijver die met zijn liefdesverhaal “Der fröhliche Weinberg”, zijn later verfilmde schouwspel “Der Hauptmann von Köpenick” en zijn na de oorlog verschenen “Des Teufels General” grote navolg beriekt had. In 1952 kreeg hij de Goetheprijs van de stad Frankfurt.

Herr über Leben und Tod

“Herr über Leben und Tod” is een veelgelezen roman uit 1938. Uitzonderlijk aan dit werk zijn de woorden vande dichters uit zijn bekende bundel “Pro Domo”:

“Wer immer fragt, nur dem Liebenden wird Antwort. Wir wissen, daß es die schöpferische Kraft der Liebe gibt und wir bekennen uns zu ihr.”

Helaas wordt het aan het einde van de roman allemaal iets té toevallig en komt de psychologie van de dichters niet meer aan bod, zodat het veelgelezen werk van Zuckmayer niet tot de meesterwerken van die tijd gerekend kan worden.

De hoofdpersoon

De mannelijke hoofdpersoon van de roman is Sir Norbert Stanhope. Hij is net over de veertig, chefarts van een kliniek in Londen, een professor aan de medische faculteit en een ware meester op het gebied van storingen of verwondingen aan de hersenen. Zo goed dat hij ook wel Herr über Leben und Tod (heer/heerser over leven en dood) genoemd wordt.

Hij verbergt altijd zijn persoonlijke gevoelens. Hij is niet de persoon om zich bloot te geven aan anderen. Emoties zitten volgens hem in je hoofd en daar moeten ze ook blijven.

Norbert is de enige zoon van zijn vroeg gestorven vander. Zijn moeder woont nu bij hem in en ze voert een ietwat heerszuchtig bewind op hem uit. Waarschijnlijk is het nog niet in hem opgekomen op te trouwen.

Samenvatting

Aan het begin van het verhaal bevindt Norbert zich in Parijs, waar hij een Frans regeringslid geopereerd had. ’s Morgens belt iemand hem op met de vraag of hij een hartoperatie kan uitvoeren op markies d’Attelens die, door een duel, op sterven ligt. Als hij er in een taxi heen wil gaan, springt er gelijktijdig een jonge vrouw in de auto: Lucille d’Attelens, de dochter van de markies. De operatie slaagt en Norbert doet Lucille een huwelijksaanzoek. Enkele weken later vindt de plechtigheid plaats. Norbert helpt zijn kersverse schoonpapa weer op de been. Zowel lichamelijk als financieel. Norberts moeder komt niet op de bruiloft. Na een aantal weken gaan Norbert en Lucille naar Londen om daar te wonen in Norberts huis. Dit huis komt Lucille nogal duister en bedrukkend voor. Voor Norbert is het zijn natuurlijke omgeving die de grondwaarden van zijn bestaan uitstraalt: helderheid, rationaliteit en matigheid.

Lucille vervreemd meer en meer van Norbert zonder dat hij er iets van merkt noch begrijpt. Lucille daarentegen, zet er wel erg mee. Ze wordt door haar schoonmoeder als een gast behandeld zodat ze zich daar nooit echt thuis kan voelen. Het feit dat ze op het gegeven moment in verwachting is van een kind verandert niets aan de situatie. Van enige deelname aan haar zwangerschap neemt ze geen notie. Ze voelt zich eenzamer en eenzamer worden.

Norbert en zijn moeder hebben het, als ze het over het kind hebben, altijd over een zoon. Eentje die zijn vader waardig is, zoniet overtreft.

Lucille wil liever niet dat Norbert bij de geboorte aanwezig is. Het kind komt er wat ongelukkig uit. Dit levert het kind een schedelbreuk op. Hierdoor kan het kind zich niet normaal ontwikkelen. De moeder van Norbert probeert het kind zo weinig mogelijk bekendheid in de buurt te geven. Norbert kan, perfectionistisch als hij is, het kind maar moeilijk verkroppen. Lucille en Norbert krijgen ruzie wanneer Norbert zich het woord “schande” in de mond neemt als hij het over het kind heeft. De baby, die eigenlijk voor een toenadering had moeten zorgen, heeft voor een diepere kloof tussen Norbert en Lucille gezorgd. Lucille koestert het kind, dat een vader en een grootmoeder heeft die zich niet om de ongelukkige moeder en haar kind bekommeren.

Van haar ouders in Frankrijk hoeft ze ook al niet veel te verwachten. Zij doen veel zaken met de rijke Norbert. “Je man is je uit de hemel gegeven en bedenk wat hij voor je ouders doet.” Schrijft haar moeder haar.

Omdat het voor de perfectionistische, harde Norbert onverdraagzaam is om een verlamd kind te hebben, wil hij het doden. Lucille merkt dat Norbert midden in de nacht bij het wiegje staat. Na een korte dialoog heeft ze al snel de conclusie getrokken en ze verhindert Norbert te moorden.
Dit laat Lucille realiseren dat het kind weg moet.

Ze brengt het kind naar een nonnenklooster in Sainte Querque, een klein vissersdorp aan de Franse westkust. Het kind sterft er na enkele dagen. De plaatselijke arts, Raymod Duquesnay, die de autopsie van het kind pleegde, begeleidde Lucille naar het grafje, omdat zij dat graag wilde. Na deze zware weg maakten ze samen een strandwandeling. Hier voelde Lucille zich, na lange tijd niet meer alleen.
Ze bezoeken samen het oude, houten, met passiebloemen omringde huis daar in de buurt. Ze slaapt die nacht met Raymond.

De volgende avond gaat Lucille terug naar Londen. Thuis aangekomen vertelt Norbert dat hij wil dat ze daar blijft. Ze moest van hem net doen alsof het kind dood was (het was ook dood, maar dat wist Norbert niet). Ook van haar schoonmama kreeg ze te horen dat ze niet meer terug naar dat dorp mocht. Ze vertelt Norbert niet dat het kind écht dood is. Dit geheim probeert ze te verbergen en op te vullen met een ongekende levenskracht. Ze accepteert niet langer de rol van gast in het huis; ze wordt gastvrouw. Ze probeert Norbert zo tevreden mogelijk te houden door er alleen voor hem te zijn, daar waar hij haar nodig heeft.

Na een paar maanden rijst ze voor de tweede keer naar Sainte Querque en ze bezoekt ook Raymond weer. Lucille huurt het huis met de passiebloemen, “Passiflora” genaamd, waar ze nog vaak terug zal keren om met Raymond de nacht door te brengen.

Als Lucille Norbert weer eens bericht naar Frankrijk te willen gaan, vertelt Norbert haar dat het dan wel voor de laatste keer is. ’s Nachts neemt ze een flesje gif uit Norberts werkkamer en reist de volgende morgen naar haar ouders, die besloten hebben om Lucilles kind groot te brengen en haar daarmee te gaan verrassen. Lucille vertelt haar ouders dat het kind dood is en reist de dag erop naar het graf, voor de laatste keer.

Daar ontmoet ze Raymond weer. Ze duwt hem het flesje gif in de handen met de woorden: “Het is de enige uitweg. Dan zijn we samen en onafscheidelijk.” Raymond gooit het flesje in zee en vertelt Lucille over zijn plan om naar een ander land overzee te vluchten om daar te wonen. Er is voor Lucille geen weg terug meer. Zij zal vooruitreizen naar de havenstad en daar zullen ze elkander ontmoeten.

Op het moment dat Lucille vertrekt merkt Norbert dat er een flesje uit zijn medicijnkastje verdwenen is. Zijn moeder vertelt hem dat zij Lucille het flesje heeft zien pakken in de nacht voor haar vertrek. Daarop wil Norbert Lucille terughalen en zijn moeder het huis uitschoppen. “Misschien is dat beter voor jou én Lucille.” Verklaart hij.
Snel gaat hij naar Frankrijk, naar zijn vrouw en kind. Wat hij niet weet is dat het kind dood is en dat een beroemde Russische arts hem zijn heling toevertrouwd heeft. Alle hardheid is van hem afgevallen.

Bij het klooster aangekomen wordt hem uitgelegd dat het kind dood is. Hij gaat nog naar het graf toe, dat bezaaid ligt met passiebloemen, van haar. In de plaatselijke visserskroeg hoort hij dat Lucille het huis met de passiebloemen gehuurd heeft en over Raymond. Het huis is echter verlaten.

Hij reist met de eerste beste trein naar de havenstad Saint Mail. In hetzelfde deel van de trein zit ook Raymond. Ze raken in gesprek waarbij Raymond fel zijn filosofie over ziekte door eenzaamheid verdedigt.

Als hij zich een ogenblik ontfermt over een ziek kind in een andere afdeling van de trein, raakt de boerentrein in botsing met de Noordwestexpress. Iedereen komt om, behalve Norbert. In het borstzakje van zijn dode collega Raymond vindt hij twee vaarbewijzen. Op de ene staat de naam van zijn vrouw.

In een klein hotel in de havenstad ziet Lucille het nieuws over het treinongeluk. In de bagagehal van een station liggen de doden opgebaard. Daar ligt ook Raymond tussen. Hij had haar achtergelaten in de bitterste eenzaamheid. Dan staat daar Norbert. “Ik geloof dat ik weet wat er met je gebeurt is.” zei hij.
“Je bent…gekomen, je bent bij me?”
Hij knikt. “Kom nu”, zei hij en hij bracht haar naar het kleine schip dat naar Engeland ging.