Das Feuerschiff door Siegfried Lenz

1. A

De auteur is Siegfried Lenz

B

Het Lichtschip, Uitgeverij Altamira, Heemstede, 1989, 176 blz. (eerste druk 1960, Duitsland)

C

Psychologisch misdaadverhaal.

2. A

In eerste instantie kon ik geen boek vinden, velen waren al binnen korte tijd door anderen geleend. Maar na een tijdje rond vragen, kwam een vriendin van mij met dit boek. Dit boek heb ik dus willekeurig uitgekozen.
Toen ik het boek had, hoorde ik van een aantal anderen dat het een heel leuk boek was en dat was de reden dat ik dit boek ben gaan lezen en niet nog verder ben gaan zoeken naar een ander boek.

B

Het boek viel me behoorlijk tegen. Hoorde ik van anderen dat het een leuk boek is, nou ik vind precies het tegenovergestelde. Ik vind het een vreselijk langdradig boek. Er gebeurt bijna niks in. Het draait alleen maar om een schip, waarop een gegeven moment drie misdadigers aan boord komen. Het draait er de hele tijd om hoe de kapitein zal gaan handelen; wel of geen geweld gebruiken. Na een tijdje lezen viel ik bijna in slaap. Er komen geen spannende dingen in voor of iets heel grappigs, alleen maar de gedachten en handelingen van die kapitein. Ik vind het al met al een heel saai boek.

3. A Samenvatting:

Een lichtschip dat in de Oostzee ligt wordt voor de laatste keer gebruikt. Het doel van zo’n schip is de voorbijvarenden waarschuwen voor in de buurt liggende mijnen en verplaatsende zandbanken. Freytag is de kapitein van dit schip. Hij en zijn bemanning, waaronder zijn zoon, verblijven al enkele nachten op het schip. Op een gegeven moment ziet degene die op de uitkijkpost staat, een bootje. Ze besluiten erheen te gaan en de mensen aan boord te nemen. Ook het bootje van de mensen wordt aan boord genomen. Kapitein Freytag beveelt 2 mannen van zijn bemanning naar het bootje te kijken en te repareren, zodat de mannen van dat bootje weer gauw verder kunnen. Na een tijdje komen ze erachter dat de mensen die ze van het schip gehaald hebben wapens bij zich dragen. Die hebben ze gevonden onder de vloer van het bootje. Een van de bemanningsleden luistert naar de radio en hoort dan dat er 2 mannen ontsnapt zijn uit een gevangenis. Hun uiterlijk komt overeen met 2 mannen op dit schip. Als de criminelen door hebben dat Freytag weet dat ze criminelen zijn, gijzelen ze de bemanning. Ze eisen dat hun schip gemaakt wordt zodat ze weer verder kunnen. Maar een paar dagen later blijkt het schip losgesneden te zijn. Ze zitten nu vast op het lichtschip. De leider van de criminelen (doktor Caspary) wil nu van Freytag dat ze met het lichtschip aan land worden gebracht. Dit weigert Freytag te doen, omdat dit zijn laatste torn is. Daarnaast wil hij het niet omdat een lichtschip natuurlijk op zijn plek moet blijven anders weten de andere schepen niet dat er obstakels in het water liggen en dan kunnen er hele erge dingen gebeuren. Kapitein Freytag wil dit conflict zo rustig mogelijk oplossen en al helemaal geen geweld gebruiken. De bemanning echter raakt wat ongeduldig en proberen een voor een of met een aantal tegelijk de drie criminelen gevangen te nemen. Dit mislukt elke keer. Een van die keren bijvoorbeeld wordt dokter Caspary neergeslagen en vastgebonden door de bemanning. Als even later zijn kameraden hem zoeken en bij de kamer komen waar hij opgesloten zit, probeert iemand van de bemanning ze tegen te houden. Dit leidt tot een gevecht en degene van de bemanning wordt gedood. Nu blijft het eerst een tijdje rustig. Na een bepaalde tijd willen de gijzelaars echt weg en staan ze erop dat ze met dit schip naar de kant gebracht worden. De bemanning wordt bang en onder druk van de drie criminelen voegen ze zich maar en willen ze het anker ophalen om met het lichtschip naar de kant te varen. Freytag echter laat dit niet toe. Hij weigert nog steeds het schip van zijn plaats te laten halen. Omdat hij blijft weigeren en een dreigement vormt voor de criminelen schiet een van hen hem neer. Op dat moment beseft de rest van de bemanning waar ze eigenlijk mee bezig zijn en ze vallen de criminelen aan. Ze weten de criminelen te overmeesteren. Vervolgens worden ze door een reddingsboot aan wal gebracht.

B Technieken

De schrijfstijl van dit boek is niet zo heel erg bijzonder. Het enige wat mij erg opviel waren de vele gedachten. Het is een echt psychologisch boek. Je kijkt als het ware mee door de ogen van kapitein Freytag. Daardoor kom je zijn gedachten en gevoelens te weten. Alles wat hij denkt en hoe hij over bepaalde acties en uitspraken van bijvoorbeeld bemanningsleden denkt, lees je. Maar voor de rest helemaal geen gedachten van de 3 criminelen of de bemanningsleden. Op deze manier ga je je helemaal inleven in zo’n persoon. Afgezien van dat saaie langdradige karakter van dit boek, vond ik dit op zich wel leuk.
Wat ook wel typerend voor dit boek is dat er continue bijvoeglijke naamwoorden gebruikt worden. “Negen jaar al, sinds het einde van de oorlog lag hun door schelpen en wier aangekoekte schuit vast aan de lange ankerkettingen; een vuurrode heuvel op de lei-grauwe watervlakte.”
Dit was wel opvallend, maar maakte het lezen niet echt prettiger.
Ook is het verhaal aan een stuk door geschreven zonder hoofdstukken.
Het verhaal speelt zich af op een lichtschip dat voor anker ligt in de Oostzee in het jaar 1954. Het schip ligt daar al negen jaar, sinds het einde van de Tweede Wereld Oorlog. Het verhaal speelt zich af in tien dagen, want zo lang duurde deze torn. Het verhaal speelt zich ook alleen maar op dat schip af, dus gaat het boek over tien dagen op een lichtschip.
In dit verhaal zijn er twee hoofdpersonen.
De eerste is kapitein Freytag. Hij was een oude man met een magere hals, de huid van zijn gezicht was strak gespannen, knoestige vingers en waterige ogen. Kenmerkend is het onaangestoken sigaretje dat hij altijd in zijn mond heeft.
Hij is al negen jaar Kapitein van dit schip en deze torn is zijn laatste. Alle mijnen zijn opgeruimd en het oude lichtschip is niet meer nodig. Hij wil zijn laatste torn op een rustige manier afsluiten. Daar heeft hij alles voor over. Het is een slimme man en hij is absoluut tegen geweld. Bijvoorbeeld toen de misdadigers op zijn schip kwamen en hij was er achter gekomen wie zij waren, bleef hij rustig en wilde geen geweld gebruiken. Zelfs toen de misdadigers het anker wilden lichten. Kapitein Freytag sprong toen voor het anker en ze richtten een pistool op hem, om hem te dwingen aan de kant te gaan. Freytag bleef staan en werd toen neergeschoten. Zoals ik al eerder vertelde kom je bij hem achter al zijn gedachten. Je kijkt door zijn ogen mee.
Dokter Caspary is een van de misdadigers. Hij is een intellectuele misdadiger. Het is een hele slimme man en hij heeft een vriendelijk en lachend gezicht. Kenmerkend is dat hij een grote zegelring draagt. Zijn vader was vroeger al bang dat hij een misdadiger zou worden. Hij zei namelijk, dat volgens hun familietraditie, er na elke veertig jaar in hun familie weer een crimineel geboren zou worden. En volgens zijn vader was hìj dat.
De overige bemanningsleden zijn: Fred, de zoon van Freytag, Rethorn, de stuurman van het schip, Philippi, de marconist, Soltow, de machinist, Gombert en Zumpe, zeelui en Trittel, de kok. Gombert heeft een kraai en die heet “Edith von Laboe”. Deze kraai neemt hij altijd mee.
Natzmer, Lubisch en Kaxi zijn personen die vroeger met Freytag mee gingen, maar die gingen niet mee met deze torn. Natzmer is overigens bij een eerdere torn om het leven gekomen.
Eugen en Edgar Kuhl zijn twee broers. Zij zijn twee van de drie misdadigers die aan boord zijn genomen van het lichtschip.
De situaties in dit boek zijn heel goed beschreven. Als je het mij vraagt iets te goed. Er zijn erg veel bijvoeglijk naamwoorden gebruikt om dingen te benadrukken en expliciet te beschrijven. Dit leest niet zo fijn.
De vertelwijze wordt afgewisseld. Het ene moment wordt er verteld door een onbekende verteller en het andere momnet kijk je door de ogen van Freytag en dan vertelt hij weer een stukje en lees je zijn gedachten weer.

C De thematiek

Het belangrijkste thema uit dit boek is verantwoordelijkheid; verantwoordelijke beslissingen nemen. Daar gaat het in dit boek vooral om. Ze krijgen 3 misdadigers op hun schip; hoe moet je dan handelen. Daarnaast wil de kapitein zijn torn ook nog rustig afmaken en dus geen geweld gebruiken.
Ook het verschil tussen lafheid en verantwoordelijke beslissingen maken speelt een grote rol. De kapitein beslist welke acties ze ondernemen. De bemanningsleden vinden dat hij actie moet ondernemen. Dit doet Freytag echter niet. Hij denkt dat dit een goede en verantwoordelijke beslissing is. Maar door de bemanningsleden wordt hij juist als laf gezien. Terwijl zij achteraf ook inzien dat hij goed gehandeld heeft.

D Plaats in de literatuurgeschiedenis

Lenz werd in 1926 in Lyck, in de landstreek Masuren in Oostpruisen, geboren. Toen hij 17 jaar was, werd hij in 1943 opgeroepen voor dienst bij de Duitse marine. Kort voor het einde van de oorlog deserteert hij in Denemarken en verbergt zich maandenlang. Na de oorlog gaat hij in Hamburg filosofie en literatuur studeren. In 1948 breekt hij zijn studie echter af en treedt in dienst bij 'Die Welt', waar hij als feuilletonredacteur gaat werken. Sinds 1951 werkt hij als vrij auteur. Hij publiceert romans, vertellingen, essays en hoorspelen. Dat zie je ook weer terug in “het lichtschip”. Veel gedachten over hoé kapitein Freytag wát zal gaan doen. Hij voelt zich verantwoordelijk voor meerdere mensenlevens, van zowel de bemanning, als die van de voorbij varenden.
Lenz heeft verschillende romans geschreven. De bekendste boeken zijn: "Es waren Habichte in der Luft" (Er vlogen haviken in de lucht) in 1951, “Deutschstunde” (Duitse les) in 1968, “Heimatmuseum” (Streekmuseum) in 1978, “Der Verlust” (Het
verlies) in 1981.
Daarnaast schreef Lenz verschillende verhalenbundels, o.a. “Das Serbische Mädchen” (Het Servische meisje) in 1987 en verscheidene bundels vertellingen over zijn geboortestreek.
De eerste druk van “het lichtschip” was in 1960. Ik denk dat dit boek in die tijd, maar ook nog steeds, in deze tijd, uniek is in zijn soort. Ik heb nog nooit eerder een boek gelezen met zo’n psychologische diepgang. Het boek is wel typerend voor de schrijver. In zijn boeken kom je vaak dezelfde schrijfstijl en dezelfde thema’s tegen als bij dit boek; verantwoordelijkheid en schuld.

4 Beoordeling

Uit het verhaal heb ik opgemaakt dat Freytag en zijn zoon niet zo’n goed contact hebben samen. Op een gegeven moment praten hij en zijn zoon daar over. In het verleden is een van de bemanningsleden van Freytag gevangen genomen en even later omgebracht. Niemand kon er iets tegen doen, maar toch gaan er verhalen door het dorp rond dat het de schuld van Freytag is. Die verhalen heeft Fred gehoord en geloofd. Hierdoor haat Fred zijn vader. Dat vind ik wel heel erg. Dat je eigen zoon je haat door praatjes van anderen. Ook vind ik het wel vreemd, dat hij zich zo makkelijk laat ompraten, het is tenslotte wel je vader. Als het mijn vader geweest zou zijn, zou ik hem verdedigd hebben.
Op het laatst worden de drie misdadigers een beetje ongeduldig en willen zo gauw mogelijk aan wal komen. De bemanningsleden zien het allemaal nogal hopeloos in en besluiten toch maar de kant van de drie misdadigers te kiezen. Freytag is niet van plan het schip van zijn plaats te laten, laat staan het anker te lichten. Freytag belemmert de plannen van de drie mannen en wordt neergeschoten. Op dat moment gaat er een belletje rinkelen bij de bemanningsleden en vallen ze de criminelen aan.
Dat vind ik wel een mooi stukje, want hieruit blijkt dat ze elkaar toch wel steunen, en uiteindelijk toch goede vrienden blijken te zijn.
Iets wat mij nogal irriteerde waren de bijvoeglijk naamwoorden. Deze werden heel erg veel gebruikt. Dat is gedaan om nadruk te leggen op de zelfstandig naamwoorden, maar als dat zo veel wordt gedaan als in dit verhaal, wordt dat heel saai en langdradig. Door de bijvoeglijk naamwoorden werd het verhaal ook een beetje poëtisch. Er werd bijvoorbeeld niet gewoon het woord vleugelslag of waas gebruikt, nee, er werd dan ritselende vleugelslag en groen-gelig waas van gemaakt. Dit soort combinaties komt vaak voor in dit boek.
Zoals ik al eerder heb gezegd heb ik nog nooit zo’n soort boek gelezen. Wel eens een boek waar je ook door de ogen van een ander keek, maar dit is zo apart. Het is allemaal heel uitvoerig beschreven en de man denkt de hele dag aan niks anders dan hoe hij moet handelen en wat de gevolgen daar van zullen zijn. Op zich wel een keer leuk zo’n andere leeservaring, maar ik laat het bij deze ene keer.
Het taalgebruik was meestal niet moeilijk, maar toch door de soms lange zinnen met de vele bijvoeglijk naamwoorden werd het soms best ingewikkeld en las ik de zin nog maar een keer.
Wat ook soms best lastig was, waren de vele personen in het verhaal. De hoofdpersonen onthoud je wel, maar er waren vrij veel bemanningsleden en die haalde ik nog wel eens door elkaar.
Al hoewel mijn eerste reactie toch iets negatiever is dan ik er nu over denk, raad ik niemand dit boek aan.
Het is veel te langdradig. Daar zit het hem grotendeels in. Als het verhaal wat vlotter verteld was en er meer dingen gebeurd zouden zijn, ook op andere plaatsen, bijvoorbeeld op het land, dan had het boek mij waarschijnlijk veel meer geboeid.
Het was te eentonig, en te veel gesprekken tussen mensen. En als die zinnen in die gesprekken ook nog eens meerdere keren herhaald worden, lijkt er geen eind aan te komen.
Alleen het einde vond ik leuk, doordat de bemanningsleden toch lieten zien dat ze echte onvoorwaardelijke vrienden waren voor Freytag.