Schrijver: Max Frisch
Aantal bladzijden: 127
Opdracht: Verwerkt de bespreking in de klas van dit boek op de computer 1: Het boek in het kort Andorra is een fantasieland. Naast Andorra ligt ‘das Land der Schwarzen’. De naam van dit land is onbekend, dit is ook niet belangrijk. Lehrer Can komt erg vaak voor in dit boek. Hij is getrouwd met ‘Moeder’. Uit dit huwelijk is Barblin geboren. Lehrer Can heeft ook wel eens in ‘das Land der Schwarzen’ gewoond, en heeft daar een verhouding gehad met ‘Senora’. Uit deze verhouding is Andri voortgekomen. Andri is dus een halfbroer van Barblin. De Andorraners en de Zwarten hebben een grote hekel aan elkaar. Zij wantrouwen elkaar, en willen elkaar zelfs doden. Lehrer Can was van oorsprong een Andorraner, en was dus niet veilig in ‘das Land der Schwarzen’. Omdat hij bedreigd werd, is hij naar Andorra gevlucht. Hij heeft Andri met zich meegenomen. Omdat hij voor de Andorraners wilde verbergen dat hij een relatie heeft gehad met een ‘Zwarte’, zei hij tegen iedereen dat Andri een Jood is, en dat hij hem als pleegkind heeft aangenomen. (Andri gelooft dus zelf ook dat hij een Jood is). Het boek eindigt, als na allerlei verwikkelingen Andri wordt opgehangen, maar aan deze daad heeft niemand schuld (zeggen de Andorraners). 2: De beelden van de Andorraners Het echte gedrag van Andri Het gedrag van Andri en de Joden volgens de Andorraners Het gedrag van Andri volgens zichzelf Het gedrag van de Andorraners
Moed (34) Lafheid (22) Moed (22) Lafheid en angst (74, 94)
Geschikt om hand-werk te verrichten (stoelen maken) (33) Niet geschikt om handwerk te ver-richten (33) Geschikt om hand-werk te verrichten (33) Niet geschikt om handwerkt te ver-richten (33)
Bescheidenheid (32) Eerzuchtig (40) Bescheidenheid (38) Eerzuchtig (66)
Oprechte houding (34) Onderdanigheid Oprechte houding (38) Onderdanigheid (Bilz 12)
Geld verspillen (12) Gierig (21) Gul (14) Gierig (14, 17)
Vol gevoel (liefde voor Barblin) Gevoelloos (25) Vol gevoel Weelderig, wellustig
Positief gedrag Negatief gedrag
Uit dit schema blijkt dat de Andorraners aan Andri en de Joden allerlei negatieve dingen verwijten, die onjuist zijn. Deze negatieve dingen zijn allemaal handelingen van de Andorraners zelf. Dit is heel vaak zo. Mensen denken vaak dat ze goed zijn, en zij schuiven al hun slechte eigenschappen af op anderen. 3: De historische achtergrond De historische achtergrond van dit boek is de Holocaust. Wij hebben een video gezien, waarin een discussie gevoerd werd over deze Holocaust. Daarin kwamen veel dingen naar voren, onder andere dat de Joden een misdaad hadden begaan in de ogen van de Duitsers. Deze misdaad was dat zij er waren. Hoe kon de Holocaust plaatsvinden? Dit had twee redenen: - Hitler was de grote dader, als hij er niet was geweest, was er geen anti-Joden beleid gevoerd. Dit anti-Joden beleid heeft geleid tot de Holocaust. - De grote werkloosheid in Duitsland in de jaren '30. De Nazi’s beloofden heel veel werk aan iedere Duitser. (Deze Nazi’s waren sterk gekant tegen de Joden.) Omdat de Nazi’s zoveel werk beloofden, kregen zij tijdens de verkiezingen in 1933, bijna alle stemmen, en zo konden deze maatregelen nemen tegen de Joden. Heel vaak wordt de Holocaust alleen op Hitler afgeschoven. Hitler was wel de oorzaak, maar de meeste Duitsers werkten mee. Hitler had het nooit zover kunnen laten komen, zonder al deze mensen. Dat deze mensen meewerkten is wel te verklaren. Door de langdurige indoctrinatie, gingen een heleboel mensen de Joden haten. (Sommigen kenden geen enkele Jood, zij wisten niet eens wat een Jood was). Door Hitler en zijn aanhangers werden de Joden omschreven als mensen die zichzelf bevuilden, die stonken enz. Tijdens de razzia’s werden vele Joden opgepakt. Zij werden in treinwagons geduwd waar eerst vee in was vervoerd. Zij moesten een paar dagen opgepakt blijven staan, zonder dat zij uit de wagons mochten komen. In deze wagons waren natuurlijk geen sanitaire voorzieningen, zodat deze mensen zichzelf bevuilden. Toen de Joden aankwamen in Auswitz en dergelijke kampen, zagen de Duitsers precies de Jood voor zich die zij in de media hadden leren kennen. Hierdoor was het voor hen makkelijker om deze mensen af te slachten. Weer terug naar het boek. De Andorraners waren absoluut niet neutraal. Zij waren erg negatief tegenover de Joden. Zwitserland speelde in de oorlog ook zo een rol. De douane in Zwitserland hield gevluchte Joden vast, en stuurde ze terug naar Duitsland, een zekere dood tegemoet. Max Frisch wil al deze dingen in zijn boek aan de kaak stellen. Een ander punt waarom hij dit boek geschreven heeft, is dat Duitsland nog nooit schuld bekend heeft van de Holocaust. Duitsland wil het verleden vergeten. Duitsland wil een economische wederopbouw van het land. Max Frisch wil dat Duitsland zijn schuld bekend, en zich niet alleen richt op de toekomst en de kreet ’Wohlstand ist alles’. (welstand / welvaart is alles / genoeg). 4: Lehrer Can Deze persoon is erg belangrijk in dit boek. Zoals in punt 1 aan de orde is gekomen, was hij getrouwd met ‘Moeder’. Hij had een relatie gehad met ‘Senora’ en hij had hij twee kinderen. (Andri en Barblin). Op bladzijde 37 staat, dat hij vocht voor de waarheid toen hij jong was. Hij was toen ook al leraar, en in de schoolboekjes stonden heel veel dingen die onjuist waren, maar die van de regering verteld moesten worden. Hij liet al deze onjuiste dingen met rood aanstrepen, zodat de kinderen goed alle fouten konden onderscheiden. Dit is dus erg positief. Maar, terwijl hij de leugens van een ander aan laat strepen, liegt hij zelf over de afkomst van Andri. Waarom liegt deze leraar eigenlijk? Er kan opgemerkt worden dat hij erg laf is. Hij is bang voor de reacties van de mensen. Als Andri ouder wordt, wil hij iedere keer de waarheid wel vertellen, maar schuift het steeds vooruit. Hij schuift net zo lang totdat het te laat is. Max Frisch laat de lezer al vroeg weten dat Can liegt. Hij laat namelijk een haan kraaien als Can vertelt dat Andri een Jood is. In de Bijbel kraaide de haan ook, toen Petrus Jezus verloochende. Dit is een bevestiging dat Can liegt. De leraar heeft een heleboel mensen verraden. In de eerste plaats Andri, door de liegen over zijn afkomst. Andri is nu verliefd op Barblin, terwijl dat zijn halfzus was. Als Andri dit geweten had, was hij niet verliefd geworden. In de tweede plaats Barblin, omdat hij tegen haar gezegd had dat Andri een Jood was, en dus zeker geen familie. Barblin was ook verliefd op Andri, terwijl dat haar halfbroer was. Als Barblin dit geweten had, was zij niet verliefd geworden. Verder heeft hij ook ‘Moeder’ nog verraden, omdat hij gezwegen heeft over zijn verhouding met de ‘Senora’. Bovendien heeft hij ook niets over de afkomst van Andri gezegd tegen ‘Moeder’, terwijl het eigenlijk wel een kind van haar geworden was. Can heeft in de vierde plaats ook de ‘Senora’ verraden, omdat hij van haar is weggegaan, en met een ander is getrouwd. Bovendien is haar kind door Can in de dood gejaagd. Tot slot heeft Can ook nog alle Andorraners verraden, omdat hij hun niets verteld had over zijn relatie met de ‘Senora’. Deze ‘Senora’ komt Can en Andri opzoeken, maar Can zwijgt over zijn verleden. Daarom wordt de ‘Senora’ gezien als een spion van de ‘Zwarten’, en gedood. De ‘Zwarten’ nemen hierover wraak, door Andorra binnen te vallen. Als Can de ‘Senora’ gewoon in huis had genomen, en alles eerlijk verteld, was dit niet gebeurd. 5: De Jodenschouw De Jodenschouw is bedoeld om een schuldig iemand uit de groep Andorraners te halen. Er is een Jodenschouwer, die kijkt als alle mensen op blote voeten en met een zwarte doek over het hoofd naar de manier van lopen. Hij ziet aan het lopen of het een Jood is of niet. In dit boek wordt eerst een foute persoon eruit gehaald. Deze persoon heet ‘Jemand’. Als de zwarte doek van het hoofd van ‘Jemand’ is afgehaald, zien de mensen dat het Andri niet is. ‘Jemand’ wordt weer terug gezet tussen de mensen, en de Jodenschouwer haalt nog een keer iemand uit de rij. Deze keer is het Andri wel. Hij wordt nu ter dood veroordeeld, omdat hij uitgekozen is. Het is ontzettend knap van Max Frisch dat hij ‘Jemand’ verzonnen heeft. Met deze ‘Jemand’ wordt ieder willekeurig mens mee bedoeld. Als Max Frisch de persoon nu een naam had gegeven, dan had tijdens de Jodenschouw verschillende malen een fout iemand eruit gehaald moeten worden om aan te tonen hoe oneerlijk deze manier van rechtspreken is. Nu hoeft dit niet, omdat ‘Jemand’ ieder mens kan zijn, en dus een hele groep vertegenwoordigd. 6: De getuigenverklaringen Deze getuigenverklaringen vinden plaats voor de rechtbank, nadat Andri gedood is. Alle mensen die gehoord worden, zijn getuigen van de dood van Andri. Deze getuigenverklaringen horen dus eigenlijk achter in het boek. Max Frisch heeft dit niet gedaan. Hij heeft tussen ieder hoofdstuk een verklaring ingevoegd. Zo wist de lezer al in het tweede hoofdstuk hoe het boek afloopt. De lezer weet nu al dat Andri dood is, daarom vraagt men zich nu niet meer af wat er gebeurd is, maar hoe het komt dat dit gebeurt is. Verder dient deze opbouw om de tegenstelling te vergroten. De Andorraners zeggen dat ze onschuldig zijn, maar direct na, of direct voor deze tussenvoeging, blijkt dat ze wel schuldig zijn. Ik zal een voorbeeld geven. Als de waard voor het gerechtshof moet komen, zegt hij dat hij onschuldig is aan de dood van Andri, en onschuldig aan de dood van de ‘Senora’. In het hoofdstuk voor deze verklaring echter, wordt een gesprek beschreven tussen de waard, de arts, de meubelmaker en nog enkele personen. Zij vragen zich af wat de ‘Senora’ komt doen in Andorra. De waard zegt dat het hem niet interesseert, omdat zij bij hem een kamer heeft genomen. Hij verdient dus geld aan haar. Maar hij voegt er wel iets aan toe. Als zij met verkeerde bedoelingen naar Andorra is gekomen, dan zal hij de eerste zijn die een steen zal werpen. (Dit wijst terug naar de Bijbel; Die van u zonder zonde is, die werpe de eerste steen op haar.) In zijn verklaring zegt de waard dus dat hij onschuldig is, maar direct daarvoor heeft hij gezegd dat hij de eerste steen zal werpen. Als een getuigenverklaring beschreven wordt, staat er iedere keer ‘Vordergrund’. Waarschijnlijk wordt daarmee de ruimte voor het podium bedoeld. Dit betekent dat het publiek, en de persoon voor het gerechtshof één is. Zowel het publiek, als de persoon voor de rechtbank heeft dus schuld. (Zie punt 7 wat deze schuld is.) Twee getuigenverklaringen vallen erg op. Dat zijn te verklaringen van de Pater en die van de dokter. Iedere Andorraan zegt dat hij onschuldig is, maar de Pater zegt dat hij wel schuldig is. Dit is erg opvallend, want alle Andorraners hebben wel schuld, en de Pater niet. Dit is dus een sterke tegenstelling. De Pater zegt dat hij schuldig is aan een positief vooroordeel. Hij vindt dit zelf heel erg, maar ieder mens vat een positief vooroordeel niet op als iets slechts. De Pater heeft geen directe schuld, maar wel indirect. Andri wordt namelijk veroordeeld en gedood, door de moord op de ‘Senora’. Andri was echter tijdens deze moord op gesprek bij de Pater. Dit zegt de Pater echter niet tijdens de Jodenschouw. Ook de verklaring van de dokter valt op. De dokter is erg breedsprakig, en hij zegt positieve dingen in de ik-vorm, en negatieve dingen in de wij-vorm. Max Frisch bedoeld hiermee te zeggen dat ieder mens zichzelf goed vindt, maar dat de mensen ten diepste toch slecht zijn.
7: Schuld
De schuld van de Andorraners aan de dood van Andri is dat zij vooroordelen hadden. Een vooroordeel is een aanduiding van een vaste mening, met betrekking tot mensen, zonder op de daden van deze persoon te letten. Max Frisch wil hiermee zeggen dat de vooroordelen die de Duitsers in de oorlog hadden tegenover de Joden, mede oorzaak is geweest van de Holocaust.
De schuld van de Pater is dus dat hij niets gezegd heeft tijdens de Jodenschouw (zie hoofdstuk 6)
De schuld van Lehrer Can is dat hij de afkomst van Andri heeft verzwegen (zie hoofdstuk 4)
8: Symbolen
In dit boek hebben heel veel handelingen een symbolische betekenis. Ik zal er enkele noemen:
- Barblin was aan het begin van het boek een wand aan het witten. Dat witte duidt op onschuld.
- Barblin is aan het eind van het boek het plein waarop de Jodenschouw heeft plaatsgevonden aan het witten. Hiermee wordt bedoeld dat alles snel moet worden bedekt en vergeten. Dit wilden en deden de Duitsers immers ook na de oorlog? (zie hoofdstuk 3)
- De zwarte doeken tijdens de Jodenschouw. De Andorraners zeggen dat ze wit (= onschuldig) zijn. Zij zijn echter wel schuldig. Daarom zwarte (= dood, schuld etc.) doeken.
- Het kraaien van de haan tijdens het liegen van Lehrer Can. (zie hoofdstuk 4)
- Het gesprek van de waard met enkele Andorraners over het doel van de komst van de ‘Senora’. De waard zegt dat hij de eerste steen zal werpen, als de ‘Senora’ met verkeerde bedoelingen is gekomen. (zie hoofdstuk 6)
Eigen mening
Ik vind dit een boek wat heel knap geschreven is. In weinig woorden weet Max Frisch toch heel veel te zeggen. De bedoeling waarmee hij zijn boek heeft geschreven vind ik ook erg goed (zie hoofdstuk 3). Duitsland moet zijn verleden niet vergeten, maar schuld bekennen.
Er zijn tegenwoordig mensen die zeggen dat de herdenkingen van de Tweede Wereldoorlog maar moeten worden afgeschaft, omdat zowel de slachtoffers als de daders niet meer leven. Ik ben het hier echter niet mee eens. De mensen moeten blijven denken aan de gruwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog. Zij zullen dan alerter zijn, als er weer zo een situatie zichzelf aandient.
Aantal bladzijden: 127
Opdracht: Verwerkt de bespreking in de klas van dit boek op de computer 1: Het boek in het kort Andorra is een fantasieland. Naast Andorra ligt ‘das Land der Schwarzen’. De naam van dit land is onbekend, dit is ook niet belangrijk. Lehrer Can komt erg vaak voor in dit boek. Hij is getrouwd met ‘Moeder’. Uit dit huwelijk is Barblin geboren. Lehrer Can heeft ook wel eens in ‘das Land der Schwarzen’ gewoond, en heeft daar een verhouding gehad met ‘Senora’. Uit deze verhouding is Andri voortgekomen. Andri is dus een halfbroer van Barblin. De Andorraners en de Zwarten hebben een grote hekel aan elkaar. Zij wantrouwen elkaar, en willen elkaar zelfs doden. Lehrer Can was van oorsprong een Andorraner, en was dus niet veilig in ‘das Land der Schwarzen’. Omdat hij bedreigd werd, is hij naar Andorra gevlucht. Hij heeft Andri met zich meegenomen. Omdat hij voor de Andorraners wilde verbergen dat hij een relatie heeft gehad met een ‘Zwarte’, zei hij tegen iedereen dat Andri een Jood is, en dat hij hem als pleegkind heeft aangenomen. (Andri gelooft dus zelf ook dat hij een Jood is). Het boek eindigt, als na allerlei verwikkelingen Andri wordt opgehangen, maar aan deze daad heeft niemand schuld (zeggen de Andorraners). 2: De beelden van de Andorraners Het echte gedrag van Andri Het gedrag van Andri en de Joden volgens de Andorraners Het gedrag van Andri volgens zichzelf Het gedrag van de Andorraners
Positief gedrag Negatief gedrag
Uit dit schema blijkt dat de Andorraners aan Andri en de Joden allerlei negatieve dingen verwijten, die onjuist zijn. Deze negatieve dingen zijn allemaal handelingen van de Andorraners zelf. Dit is heel vaak zo. Mensen denken vaak dat ze goed zijn, en zij schuiven al hun slechte eigenschappen af op anderen. 3: De historische achtergrond De historische achtergrond van dit boek is de Holocaust. Wij hebben een video gezien, waarin een discussie gevoerd werd over deze Holocaust. Daarin kwamen veel dingen naar voren, onder andere dat de Joden een misdaad hadden begaan in de ogen van de Duitsers. Deze misdaad was dat zij er waren. Hoe kon de Holocaust plaatsvinden? Dit had twee redenen: - Hitler was de grote dader, als hij er niet was geweest, was er geen anti-Joden beleid gevoerd. Dit anti-Joden beleid heeft geleid tot de Holocaust. - De grote werkloosheid in Duitsland in de jaren '30. De Nazi’s beloofden heel veel werk aan iedere Duitser. (Deze Nazi’s waren sterk gekant tegen de Joden.) Omdat de Nazi’s zoveel werk beloofden, kregen zij tijdens de verkiezingen in 1933, bijna alle stemmen, en zo konden deze maatregelen nemen tegen de Joden. Heel vaak wordt de Holocaust alleen op Hitler afgeschoven. Hitler was wel de oorzaak, maar de meeste Duitsers werkten mee. Hitler had het nooit zover kunnen laten komen, zonder al deze mensen. Dat deze mensen meewerkten is wel te verklaren. Door de langdurige indoctrinatie, gingen een heleboel mensen de Joden haten. (Sommigen kenden geen enkele Jood, zij wisten niet eens wat een Jood was). Door Hitler en zijn aanhangers werden de Joden omschreven als mensen die zichzelf bevuilden, die stonken enz. Tijdens de razzia’s werden vele Joden opgepakt. Zij werden in treinwagons geduwd waar eerst vee in was vervoerd. Zij moesten een paar dagen opgepakt blijven staan, zonder dat zij uit de wagons mochten komen. In deze wagons waren natuurlijk geen sanitaire voorzieningen, zodat deze mensen zichzelf bevuilden. Toen de Joden aankwamen in Auswitz en dergelijke kampen, zagen de Duitsers precies de Jood voor zich die zij in de media hadden leren kennen. Hierdoor was het voor hen makkelijker om deze mensen af te slachten. Weer terug naar het boek. De Andorraners waren absoluut niet neutraal. Zij waren erg negatief tegenover de Joden. Zwitserland speelde in de oorlog ook zo een rol. De douane in Zwitserland hield gevluchte Joden vast, en stuurde ze terug naar Duitsland, een zekere dood tegemoet. Max Frisch wil al deze dingen in zijn boek aan de kaak stellen. Een ander punt waarom hij dit boek geschreven heeft, is dat Duitsland nog nooit schuld bekend heeft van de Holocaust. Duitsland wil het verleden vergeten. Duitsland wil een economische wederopbouw van het land. Max Frisch wil dat Duitsland zijn schuld bekend, en zich niet alleen richt op de toekomst en de kreet ’Wohlstand ist alles’. (welstand / welvaart is alles / genoeg). 4: Lehrer Can Deze persoon is erg belangrijk in dit boek. Zoals in punt 1 aan de orde is gekomen, was hij getrouwd met ‘Moeder’. Hij had een relatie gehad met ‘Senora’ en hij had hij twee kinderen. (Andri en Barblin). Op bladzijde 37 staat, dat hij vocht voor de waarheid toen hij jong was. Hij was toen ook al leraar, en in de schoolboekjes stonden heel veel dingen die onjuist waren, maar die van de regering verteld moesten worden. Hij liet al deze onjuiste dingen met rood aanstrepen, zodat de kinderen goed alle fouten konden onderscheiden. Dit is dus erg positief. Maar, terwijl hij de leugens van een ander aan laat strepen, liegt hij zelf over de afkomst van Andri. Waarom liegt deze leraar eigenlijk? Er kan opgemerkt worden dat hij erg laf is. Hij is bang voor de reacties van de mensen. Als Andri ouder wordt, wil hij iedere keer de waarheid wel vertellen, maar schuift het steeds vooruit. Hij schuift net zo lang totdat het te laat is. Max Frisch laat de lezer al vroeg weten dat Can liegt. Hij laat namelijk een haan kraaien als Can vertelt dat Andri een Jood is. In de Bijbel kraaide de haan ook, toen Petrus Jezus verloochende. Dit is een bevestiging dat Can liegt. De leraar heeft een heleboel mensen verraden. In de eerste plaats Andri, door de liegen over zijn afkomst. Andri is nu verliefd op Barblin, terwijl dat zijn halfzus was. Als Andri dit geweten had, was hij niet verliefd geworden. In de tweede plaats Barblin, omdat hij tegen haar gezegd had dat Andri een Jood was, en dus zeker geen familie. Barblin was ook verliefd op Andri, terwijl dat haar halfbroer was. Als Barblin dit geweten had, was zij niet verliefd geworden. Verder heeft hij ook ‘Moeder’ nog verraden, omdat hij gezwegen heeft over zijn verhouding met de ‘Senora’. Bovendien heeft hij ook niets over de afkomst van Andri gezegd tegen ‘Moeder’, terwijl het eigenlijk wel een kind van haar geworden was. Can heeft in de vierde plaats ook de ‘Senora’ verraden, omdat hij van haar is weggegaan, en met een ander is getrouwd. Bovendien is haar kind door Can in de dood gejaagd. Tot slot heeft Can ook nog alle Andorraners verraden, omdat hij hun niets verteld had over zijn relatie met de ‘Senora’. Deze ‘Senora’ komt Can en Andri opzoeken, maar Can zwijgt over zijn verleden. Daarom wordt de ‘Senora’ gezien als een spion van de ‘Zwarten’, en gedood. De ‘Zwarten’ nemen hierover wraak, door Andorra binnen te vallen. Als Can de ‘Senora’ gewoon in huis had genomen, en alles eerlijk verteld, was dit niet gebeurd. 5: De Jodenschouw De Jodenschouw is bedoeld om een schuldig iemand uit de groep Andorraners te halen. Er is een Jodenschouwer, die kijkt als alle mensen op blote voeten en met een zwarte doek over het hoofd naar de manier van lopen. Hij ziet aan het lopen of het een Jood is of niet. In dit boek wordt eerst een foute persoon eruit gehaald. Deze persoon heet ‘Jemand’. Als de zwarte doek van het hoofd van ‘Jemand’ is afgehaald, zien de mensen dat het Andri niet is. ‘Jemand’ wordt weer terug gezet tussen de mensen, en de Jodenschouwer haalt nog een keer iemand uit de rij. Deze keer is het Andri wel. Hij wordt nu ter dood veroordeeld, omdat hij uitgekozen is. Het is ontzettend knap van Max Frisch dat hij ‘Jemand’ verzonnen heeft. Met deze ‘Jemand’ wordt ieder willekeurig mens mee bedoeld. Als Max Frisch de persoon nu een naam had gegeven, dan had tijdens de Jodenschouw verschillende malen een fout iemand eruit gehaald moeten worden om aan te tonen hoe oneerlijk deze manier van rechtspreken is. Nu hoeft dit niet, omdat ‘Jemand’ ieder mens kan zijn, en dus een hele groep vertegenwoordigd. 6: De getuigenverklaringen Deze getuigenverklaringen vinden plaats voor de rechtbank, nadat Andri gedood is. Alle mensen die gehoord worden, zijn getuigen van de dood van Andri. Deze getuigenverklaringen horen dus eigenlijk achter in het boek. Max Frisch heeft dit niet gedaan. Hij heeft tussen ieder hoofdstuk een verklaring ingevoegd. Zo wist de lezer al in het tweede hoofdstuk hoe het boek afloopt. De lezer weet nu al dat Andri dood is, daarom vraagt men zich nu niet meer af wat er gebeurd is, maar hoe het komt dat dit gebeurt is. Verder dient deze opbouw om de tegenstelling te vergroten. De Andorraners zeggen dat ze onschuldig zijn, maar direct na, of direct voor deze tussenvoeging, blijkt dat ze wel schuldig zijn. Ik zal een voorbeeld geven. Als de waard voor het gerechtshof moet komen, zegt hij dat hij onschuldig is aan de dood van Andri, en onschuldig aan de dood van de ‘Senora’. In het hoofdstuk voor deze verklaring echter, wordt een gesprek beschreven tussen de waard, de arts, de meubelmaker en nog enkele personen. Zij vragen zich af wat de ‘Senora’ komt doen in Andorra. De waard zegt dat het hem niet interesseert, omdat zij bij hem een kamer heeft genomen. Hij verdient dus geld aan haar. Maar hij voegt er wel iets aan toe. Als zij met verkeerde bedoelingen naar Andorra is gekomen, dan zal hij de eerste zijn die een steen zal werpen. (Dit wijst terug naar de Bijbel; Die van u zonder zonde is, die werpe de eerste steen op haar.) In zijn verklaring zegt de waard dus dat hij onschuldig is, maar direct daarvoor heeft hij gezegd dat hij de eerste steen zal werpen. Als een getuigenverklaring beschreven wordt, staat er iedere keer ‘Vordergrund’. Waarschijnlijk wordt daarmee de ruimte voor het podium bedoeld. Dit betekent dat het publiek, en de persoon voor het gerechtshof één is. Zowel het publiek, als de persoon voor de rechtbank heeft dus schuld. (Zie punt 7 wat deze schuld is.) Twee getuigenverklaringen vallen erg op. Dat zijn te verklaringen van de Pater en die van de dokter. Iedere Andorraan zegt dat hij onschuldig is, maar de Pater zegt dat hij wel schuldig is. Dit is erg opvallend, want alle Andorraners hebben wel schuld, en de Pater niet. Dit is dus een sterke tegenstelling. De Pater zegt dat hij schuldig is aan een positief vooroordeel. Hij vindt dit zelf heel erg, maar ieder mens vat een positief vooroordeel niet op als iets slechts. De Pater heeft geen directe schuld, maar wel indirect. Andri wordt namelijk veroordeeld en gedood, door de moord op de ‘Senora’. Andri was echter tijdens deze moord op gesprek bij de Pater. Dit zegt de Pater echter niet tijdens de Jodenschouw. Ook de verklaring van de dokter valt op. De dokter is erg breedsprakig, en hij zegt positieve dingen in de ik-vorm, en negatieve dingen in de wij-vorm. Max Frisch bedoeld hiermee te zeggen dat ieder mens zichzelf goed vindt, maar dat de mensen ten diepste toch slecht zijn.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden