Klonen

Inleiding Allereerst willen we enkele misverstanden uit de wereld helpen: Het klonen staat helemaal niet meer in zijn kinderschoenen. En gelukkig maar, want hoewel er ook minder prettige dingen aan gebonden zijn, biedt deze vermenigvuldigingsmethode eveneens tal van mogelijkheden. Straks zal een vrouw immers in staat zijn een ongelimiteerd aantal kinderen op de wereld te brengen, zonder dat ze daar een man voor nodig heeft. En waarom een vrouw en geen man? Wel, mannen zijn biologisch gezien niet volledig, en daardoor niet geschikt om te klonen. Dus, al die Hitlers of Sadammen Hussein, diegenen die men ‘the Boys of Brasil’ noemt, blijven science fiction. En mogelijk zelfs voorgoed. Want met voortplanting zonder gebruik van mannen, kunnen die gewelddadige mannelijke genen nu definitief uit onze populatie worden verbannen. En hiermee is klonen een onvermijdelijk onderdeel van het natuurlijke selectieproces geworden. Nu stelt zich de vraag: ‘hoever staat men nu al met het klonen van dieren en mensen?’ En daarom schetsen we voor u even de evolutie van het klonen. Alle heisa begon met schaap Dolly. Dolly is namelijk het eerste gekloonde zoogdier ter wereld. Nadat haar bestaan bekend werd gemaakt, gingen de ontwikkelingen op het gebied van klonering razendsnel. We geven u een overzicht van de gebeurtenissen sinds 5 juli 1996, de geboortedag van Dolly. Dolly (juli 1996) Twee wetenschappers van het Schotse Roslin Institute, Ian Wilmut en Keith Campbell, hebben Dolly gemaakt met behulp van een uiercel van een volwassen schaap. Daartoe hebben de onderzoekers erfelijk materiaal van de uiercel geïmplanteerd in een ‘lege’ eicel. Onder normale omstandigheden ontstaan na deling van een uiercel twee nieuwe uiercellen, maar het Schotse tweetal slaagde erin de eicel met de nieuwe kern te laten uitgroeien tot een embryo. Daardoor kon uit het genetisch materiaal van de uiercel een schaap ontstaan dat een exacte kopie is van de ‘moeder’. Mediahype (februari 1997) Dolly blijft het eerste halfjaar van haar bestaan onopgemerkt. Als de Britse krant The Observer op 23 februari 1997 onthult dat er voor het eerst een volwassen zoogdier is gekloond, ontstaat een wereldwijde mediahype. Het anders zo rustige Schotse plaatsje wordt plotseling overspoeld door journalisten die soms bijna met geweld ervan weerhouden moeten worden om in het hok van Dolly te klimmen. Vissen (april 1997) Er mag dan sprake zijn van een wetenschappelijke doorbraak, Dolly is niet de enige kloon op aarde. Al sinds het midden van de jaren tachtig worden bij de vakgroep Visteelt van de Landbouwuniversiteit Wageningen karpers gekloond. De vissen worden gebruikt voor allerlei gedrags- en toxicologisch onderzoek. Strengere regels (april 1997) De geboorte van Dolly zorgt voor veel opschudding en de overheden scherpen de regels rond klonen aan. In Nederland moeten onderzoekers die dieren willen klonen vanaf april 1997 een vergunning aanvragen bij de minister van Landbouw. Onderzoek wordt alleen toegestaan als er sprake is van maatschappelijk belang, als de gezondheid van het dier niet wordt geschaad en als er geen alternatieven voor dergelijk onderzoek zijn. Polly (juli 1997) In juli 1997 melden de onderzoekers van het Roslin Institute dat het eveneens gekloonde lam Polly menselijke genen draagt. Dankzij deze menselijke genen brengt Polly het ontwikkelen van producten voor medisch gebruik een stap dichterbij, zeggen de onderzoekers. Het in Schotland gevestigde bedrijf PPL Therapeutics, dat nauw samenwerkt met het Roslin Institute, wil een kudde schapen kweken die menselijke producten levert voor de medische markt. Commerciele productie laat zeker nog vijf jaar op zich wachten, verklaart PPL. Kikkers (najaar1997) In het najaar van 1997 melden Britse wetenschappers dat zij kikkerembryo’s zonder kop kunnen maken. De ontdekking zou het kweken van menselijke organen mogelijk maken. Opnieuw is de wereld geschokt. Koeien (januari 1998) Amerikaanse onderzoekers slagen er in januari 1998 in twee identieke koeien te maken met een techniek die klonen combineert met genetische manipulatie. Dankzij deze vinding wordt het mogelijk grote hoeveelheden medicamenten te produceren waarmee Alzheimer of Parkinson te behandelen zijn. Hoewel de kalveren, George en Charlie, niet de eerste gekloonde dieren zijn met veranderde genen, is de gebruikte techniek eenvoudiger, stellen de Amerikaanse wetenschappers. Mensen (Begin 1998) Begin 1998 bepaalt de Amerikaanse gezondheidsdienst FDA dat voor het klonen van mensen toestemming van de dienst nodig is. Aanleiding voor het besluit is de mededeling van de Amerikaanse dr. Richard Seed dat hij een kloonkliniek wil opzetten. Enkele maanden eerder verklaarde Clonaid, een bedrijf op de Bahamas, voor 200 duizend dollar een kant-en-klaar kloonkind te kunnen leveren. Voor 50 duizend dollar kunnen ouders cellen van hun kinderen bij Clonaid in bewaring geven. ‘Uw kind kan dan gereproduceerd worden als het zou sterven door ziekte of een ongeval’, meldt het bedrijf. Ook ziet de initiatiefnemer, Claude Vorilhon, mogelijkheden voor homoseksuele stellen of echtparen met vruchtbaarheidsproblemen. Vorilhon is eveneens oprichter van de Raëliaanse beweging, een religieuze sekte met 35 duizend leden in 85 landen. Het Roslin Institute noemt het plan van Vorilhon ‘absurd’. Verdrag (januari 1998) Eind januari 1998 besluit het kabinet van Nederland het Europese verdrag te ondertekenen waarin het klonen van mensen wordt afgewezen. Nederland is het twintigste Europese land dat de verklaring ondertekent. Wel wil de Nederlandse regering de mogelijkheid open houden om de kloneringstechniek toe te passen op weefsel van embryo’s van minder dan twee weken oud. Zwanger (januari 1998) Ondertussen blijkt Dolly zwanger te zijn. De vader is een Welsh mountain sheep, meldt het weekblad New Scientist in januari 1998. Wanneer Dolly zal werpen, wordt door het Roslin Intitute geheim gehouden ‘om een media-invasie te voorkomen’. De zwangerschap van Dolly bewijst in elk geval dat klonen vruchtbaar kunnen zijn. Pharming (februari 1998) Op 17 februari slaagt het Nederlandse bedrijf Pharming er in twee klonen van een koe te maken. Het zijn volgens de Leidse onderneming de eerste gekloonde kalveren in Europa. Tien dagen na de geboorte van Holly en Belle maakt Pharming het nieuws bekend. Enkele uren later besluit Landbouwminister Van Aartsen dat het bedrijf geen vergunning krijgt voor het klonen van dieren. Volgens de minister is niet aangetoond dat het experiment van bijzondere waarde is voor de productie van biomedische eiwitten. Pharming besluit daarop zijn experimenten in het buitenland voort te zetten. Moeder (april 1998) Dolly is moeder. Op 13 april brengt het gekloonde schaap een 2,7 kilogram wegend lammetje, Bonnie, ter wereld. Moeder en dochter maken het uitstekend, melden de trotse scheppers van Dolly. Nu even iets anders. Zoals bij elke zaak, zijn er ook hier voor- en tegenstanders van het kloneren. In de Verenigde Staten: Zo bijvoorbeeld president Clinton. Na de geboorte van Dolly waarschuwde hij de wetenschappers dat ze niet moesten proberen ‘God te spelen’. Hij staakte onmiddellijk de overheidsfinanciering van menselijke kloonexperimenten. In Schotland: Dr. I. Wilmut, een van de ‘vaders’ van Dolly, haast zich te verklaren dat hij er niet over peinst om mensen te klonen. ‘Waarom zouden we dat willen? Het is een weerzinwekkende gedachte’, zegt hij enkele dagen na de eerste publicaties over Dolly. Nog in de Verenigde Staten zegt een hoogleraar ethiek dat ‘De wetenschap de eigenaardige gewoonte heeft zich weinig tot niets aan te trekken van ethische grenzen’. ‘Wat gedaan kan worden,’ zegt hij, ‘wordt gedaan, vroeg of laat’. En Europa stelt in mei 1997 dat klonen wel in het laboratorium, maar niet in de baarmoeder mag. Het klonen van mensen voor de productie van organen of voor de voortplanting van onvruchtbare koppels, acht de commissie ‘volstrekt onaanvaardbaar’. Het overplaatsen van de ene menselijke cel naar de andere is toegestaan als de onderzoekers meer inzicht denken te verwerven in een ziekte of als ze verwachten een therapie te kunnen ontwikkelen. Dat brengt ons dan bij de mogelijkheden, dus de voor-, en ook de nadelen van kloneren. En we hebben het nog niet gehad over planten. Nu al kan je in winkels in Nederland klonen van planten kopen. Ze zijn duurder dan het gewone zaad van planten, maar ze hebben ook vele voordelen. In de eerste plaats zijn het alleen vrouwelijke planten. Zoals we al gezegd hebben in de inleiding dat dat bij mensen het geval is, zo is dat uiteraard ook bij planten. En verder worden klonen gemaakt van goede soorten die hun kwaliteit al bewezen hebben. Dus op zichzelf is er niets aan de hand met het klonen van planten. En hoe zit het met het klonen van dieren? Wel, over vijf jaar kunnen dierenliefhebbers overal ter wereld in de Verenigde Staten orders plaatsen voor het klonen van hun favoriete huisdier. Wetenschappers in Texas melden trots dat zij op het punt staan de eerste gekloonde hond aan de wereld te tonen. Een Amerikaanse miljonair stelde twee jaar geleden naar aanleiding van het gekloonde schaap Dolly ruim 60 miljoen BEF beschikbaar voor een onderzoek naar het klonen van zijn trouwe viervoeter Missy zodat hij na het overlijden van het beestje een exacte kopie van zijn lievelingsdier zou hebben. Project 'Missyplicity' is bijna afgerond en heeft nu al geleid tot een stortvloed van aanvragen van hondeneigenaren die ook een levende replica van hun dier willen. Verspreid over de VS hopen commerciële klinieken munt te slaan uit de kloonmanie. Het klonen van dieren is toegestaan in de VS, waar alleen een voorlopig verbod is uitgevaardigd op het klonen van mensen. Maar het klonen van dieren wordt ook om medische redenen gedaan. Er zijn namelijk medicijnen die alleen maar door genetisch veranderde zoogdieren geproduceerd kunnen worden. Bijvoorbeeld stollingsfactoren: eiwitten die het bloed laten stollen na een verwonding. Mensen met hemofilie kunnen die niet zelf maken. Er zijn geiten gemaakt die dit menselijke eiwit produceren. Een ander voorbeeld is het schaap Tracey, dat elke keer dat ze gemolken wordt meer alpha-1-antitrypsine produceert dan alle farmaceutische fabrieken bij elkaar. Die stof is een medicijn voor mensen met een aangeboren ziekte waardoor de longen worden beschadigd.
En dan de mens... De experts op het terrein van humane genetica en vruchtbaarheidsproblemen vinden menselijke celkloning 'acceptabel en ethisch verdedigbaar'. Althans, als dit leidt tot een betere behandeling van ziekten en ook technieken voortbrengt om menselijke reserve-onderdelen, zoals organen en weefsels, voor transplantatie te kweken. Celkloning zou op de langere termijn een bijdrage kunnen leveren aan het wereldwijde, chronische tekort aan menselijke donororganen- en weefsels. De Britse deskundigen blijven evenwel op het standpunt staan dat het kloneren van menselijke cellen níet mag leiden tot het 'kopiëren' van mensen. Het kloneren van baby's wordt dan ook van de hand gewezen. Derhalve ook van 'schaduwbaby’s' die, volgens een eerder voorstel van een andere Britse onderzoeker, in de toekomst aan elke nieuwgeboren zuigeling zouden kunnen worden meegegeven om in diens latere leven eventueel als 'orgaan-reserve' te dienen. Hoewel er vele tegenreacties zijn tegen het klonen van mensen, zeggen wetenschappers van het Amerikaanse biotechnologische bedrijf ACT, wat staat voor ‘Advanced Cell Technology’, in Massachusetts erin te zijn geslaagd uit cellen van een volwassen mens een volwaardig en levensvatbaar embryo op te kweken. Het embryo werd echter doelbewust (en op grond van de Amerikaanse wetgeving) niet langer dan twee weken in leven gehouden. Deze fascinerende ontwikkeling betekent dat het kloneren van mensen weer een stapje dichterbij lijkt te zijn gekomen. Dit tot groot ongenoegen van talrijke felle critici in de wereld, die menen dat de wetenschap onvermijdelijk uit is op het kopiëren van mensen om er een soort superras van te maken. Toch benadrukken de betreffende Amerikaanse onderzoekers met klem dat zij "in het geheel niet van plan zijn" via deze weg menselijke baby's te gaan 'fabriceren'. Maar tegenstanders vrezen dat het hier uiteindelijk toch op uit zal draaien, waardoor er in de nabije toekomst mensen zullen worden gekweekt op grond van bijvoorbeeld economische, sociale of politieke vaardigheden. Eind vorig jaar meldde hetzelfde bedrijf ACT dat zij al in 1995 een cel zou hebben gekloond. Dit menselijke embryo stierf echter na enkele dagen. Net als bij de meest recente poging hadden de wetenschappers toen de kern van een huidcel van een volwassen man ingeplant in de eicel van een koe, nadat die eerst was ontdaan van de kern met alle koe-erfelijke informatie. ACT-directeur Robert Lanza meldde toen tegenover de Britse krant Daily Mail dat zijn bedrijf met deze experimenten uitsluitend de bedoeling heeft 'stamcellen' te ontwikkelen. Dat zijn cellen waaraan elke gewenste functie gegeven kan worden: ze kunnen bijvoorbeeld een orgaan worden, of uitgroeien tot bepaalde spieren. "Wanneer het mogelijk blijkt die stamcellen te kweken, dan kan dit van groot belang zijn voor bijvoorbeeld transplantatie. Het zou dan mogelijk zijn beschadigde of zieke cellen te vervangen", aldus Lanza. Volgens Lanza brengen de experimenten de hoop dichterbij dat suikerziekte, Parkinson en verschillende vormen van kanker in de naaste toekomst langs deze weg genezen kunnen worden. Jullie krijgen nu een voorbeeld te zien van wat mogelijk is met stamcellen op een videofragment. We sommen voor u nog eens de goeie en de slechte kanten van het klonen in het algemeen op, om u er geen vertekend beeld van te geven. Immers op die manier moet het voor jullie mogelijk zijn een betere discussie te voeren. De nadelen: - superras - misbruiken
De voordelen: - transplantaties van organen van klonen - perfecte planten klonen - medicijnen van gekloonde dieren - bestrijding van allerlei ziektes, zoals diabetes. Over enkele andere punten denken jullie best zelf even na en formuleren op basis daarvan jullie mening: - baby’s voor onvruchtbare koppels - het produceren van schaduwbaby’s - proeven op gekloonde dieren Stellingen 1. Is het verantwoord mensen zonder hoofd te klonen enkel en alleen om de organen te kunnen gebruiken? 2. Is klonen de oplossing van het voedselprobleem? 3. Stel dat het mogelijk zou zijn een mens te klonen, zou dit dan een goede oplossing zijn voor een koppel dat niet in staat is kinderen te krijgen? Wat vinden jullie van dr. Richard Seed, die een kloonkliniek wil opzetten? 4. Vinden jullie het goed dat men zoveel onderzoek doet naar het klonen en zo steeds tot meer in staat zal zijn, misbruik is immers niet uitgesloten? 5. Hebben klonen een identiteitsprobleem? 6. Is een kloon evenwaardig aan het bestaande organisme? 7. Is klonen ethisch verantwoord, het kan immers leiden tot creatie van een superras. 8. Stel, ergens in Aalst loopt kloon van je rond. Zou je dit erg vinden? 9. Zou het beter zijn om op gekloonde dieren proeven te ondernemen?vb: ratten en muizen klonen om er experimenten op uit te voeren. 10. Bestaat het risico niet dat de mens zijn uniciteit verliest wanneer men mensen zou beginnnen te klonen? 11. Mag er een zogenaamde ‘schaduwbaby’ gemaakt worden wanneer er een zuigeling geboren wordt om eventueel een orgaan af te staan aan de echte baby, wanneer die er een nodig heeft. 12. Zijn jullie het eens met de stopzetting van de financiering van het klonen door president Clinton?