Hoofdstuk 2 Goddelijke orde, Romaans in de 11e en 12e eeuw

CKV2, hoofdstuk 2 GODDELIJKE ORDE, Romaans in de 11e en 12e eeuw • feodale heren regeren als vorst in kleine woongemeenschappen, zij zijn de
lagere adel, in de naam van de koning (heeft weinig macht), ze verdedigen
het gebied en maken zich voor het eigen volk onmisbaar>leger is van
plaatselijke bevolking • niet veel contact tussen onderlinge dorpen, geen handel dus • christendom is in dit gebied de enige ‘echte’ godsdienst • in organisatie van de kerk spelen kloosters een belangrijke rol
Conques • pelgrimages, bedevaart, gevaarlijk, tijdsduur: enkele maanden, volgen vaste routes, af en toe is er een stopplaats, een kerk. • de kerk in Conques is ingericht voor ontvangen van pelgrims • timpaan: driehoekige ruimte ingesloten door een lijst, hangt boven entree

Angst • kerk is Rijk Gods • Laatste Oordeel is een onderdeel van de visioenen van Johannes, die beschreven worden in het laatste bijbelboek, Apcalyps • angst, kenmerk vroegmiddeleeuwse-cultuur; angst voor de almacht van God en zijn niet te doorgronden plannen en harde straffen (natuurrampen); angst ook voor het onbekende en onbegaanbare wereld buiten de burcht
Ora et labora • schenkingen aan kerken en kloosters zijn een manier om gemaakte fouten goed te maken, om God tevreden te stellen • vanaf 10e eeuw neemt aantal kloosters enorm toe in West-Europese landen • feodale heren: -verdediging en bestuur monniken: -God loven met zang en gebed, zich inzetten voor heil van mensheid en vooral de schenkers • kloosters worden bevolkt door zonen van vooraanstaande families, om in te treden staan ze een flink deel van hun familie bezit af • regels kloosters, als kern: ora et labora: bid en werk. Bidden neemt 7 uur per dag in beslag, anders geslapen, dormitorium, of gewerkt, scriptorium, hier worden met precisie en geduld oude en eigentijdse teksten gekopieerd, met miniaturen • we hebben te danken aan het werk van de monniken dat we veel van middeleeuwse muziek en klassieke literatuur afweten. Gregoriaans • getijden, zo wordt in kloosters geleefd, volgens vast voorgeschreven regel • iedere week:150 psalmen gezongen, omlijst met andere gezangen en gebeden, alles in het Latijn • iedere streek zijn eigen melodieën • benaming voor gezongen psalmen is gregoriaans (opgesteld door Gregorius de grote) kenmerken: -eenstemmige vocale(melodielijn niet maatgebonden
ritme) -Latijns -eentonig • monniken zingen in koorgedeelte van kerk, en is bestemd voor liturgie • de zuivere klank van het gregoriaans is een echo van de goddelijke harmonie, de menselijke stem, is uitermate geschikt Gods heil te loven en staat in hoger aanzien dan instrumentale muziek
Muzieknotatie • perfectioneren gregoriaans groot belang>hoe beter de zang, hoe dichter de goddelijke harmonie wordt benaderd, en hoe meer voelbaar deze wordt. • in grote kloosters mogen alleen speciaal opgeleide monniken zingen • verbeteringen door Guido van Arezzo, bisschoppelijke kathedraal in Arezzo -geheugensteuntjes, tekentjes, ‘neumen’, boven in de tekst -vierlijnige notenbalk met sleutel -notatie in vierkante noten -solmisatie: hulpmiddel waarbij melodieën op lettergrepen
worden gezongen • dankzij notatie is het mogelijk tegenwoordige muziek van eeuwen geleden
opnieuw te laten klinken
Indeling kerk - narthex= ontvangstruimte - middenschip= gedeelte kerk waar gemeente zich verzamelt - zijbeuken= deel kerk, evenwijdig middenschip, gescheiden door zuilenrij - apsis= halfronde uitbouw, vanuit hier wordt het volk toegesproken - dwarsschip/transept= dwars geplaatst gedeelte van de kerk - (viering)= kruispunt midden- en dwarsschip - koor= ruimte tussen viering en apsis, hier vinden liturgische handelingen plaats en staat het altaar - altaar= liturgische offertafel, centrale plaats eucharistie in katholieke kerken - kooromgang= rond het koor lopende gang, in verlengde van zijbeuken - kapellen= deel van kerk, gewijd aan heilige of ternagedachtenis aan persoon
De orde van Cluny • kloosters veel bezittingen en kapitaal, leven van dit geld in grote luxe>ontvangen door schenkingen. Cluniacenzers, (orde ontstaan vanuit abdij Cluny, invloedrijk in 10e en 11e eeuw) luxe en rijkdom ter ere van God, kenmerkend voor leefwijze liturgie en bouwstijl van de orde • worden gebruikt voor oogverblindende gewaden, reliekhouders, wierookvaten, verfraaien van kerken en kloosters>ter meerdere glorie van God • Cluny-orde is verantwoordelijk voor bouw van honderden kloosters vb: de Sainte-Madelaine(vanaf 1150), pijlers en halfzuilen zijn voorzien van rijk bewerkte kapitelen, elk is apart en voorzien van bv scènes uit de Bijbel • de reden dat in Vezelay voor een andere aanpak is gekozen heeft alles te maken met de rol die deze kerk speelt in de geschiedenis van pelgrims en kruistochten
Vézelay • bezit volgens de overleving het gebeente van Maria Magdalena>bedevaartskerk • ook vertrekplaats pelgrimroute naar graf en relikwieën • van apostel Jacobus de Oudste in Santiago de Compostela, vanuit daar naar • het graf van Christus in Jeruzalem • in middeleeuwse kerk spelen relikwieën een belangrijke rol • Vézelay speelt een belangrijke rol in de verspreiding van het christelijk geloof, doordat mensen naar Santiago en Jeruzalem gaan en het geloof met zich meebrengen

Pelgrimsroute • de tochten waren zwaar, lang, goede wegen ontbraken>kloosters waren dan ook een welkom toevluchtsoord om te overnachten en aan te sterken • langs de routes werd veel gebouwd • het klooster Santo Domingo de Silos, iets buiten de route, was toch ook een stopplaats. Tegenwoordig staat dit klooster bekend om dat de monniken het traditionele gregoriaans nog ten gehore brengen • kruisgang, rond de kloostertuin (12e eeuw) zijn er voorstellingen uit het evangelie • deze tijd, 11e en 12e eeuw, was een periode waarin het niet ging om onderzoek en weten, maar waarin geloven werkelijk van belang was • aflaten>ondernemen van pelgrimstochten, of schenkingen aan de kerk, hierdoor kreeg je een vermindering van de straf in het vagevuur. De paus stelt vast, hoeveel zo’n schenking of bezoeken aan relikwieën waard zijn
Bernardus van Clairvaux • uitbundige architectuur en schitterende erediensten van de kerk staan in schril contrast met de armoede van de bevolking. De weelde, zo kenmerkend voor de Cluniacenzers is verdacht in de ogen van andere kloosterorden. In de geschriften van Bernardus wordt deze pracht en praal aangevallen • de kerken van zijn orde> cisterciënzers, kloosterorde gesticht eind elfde eeuw in Citeaux. Soberheid, in navolging van Christus is kenmerkend voor deze leefwijze, liturgie en bouwstijl van de orde • in deze kerken is het juist tegenovergesteld, geen dure reliekschrijnen, geen crypten, voor liturgie stelt Bernardus nieuwe regels op, waar geen plaats meer is voor uiterlijk vertoon • de zang moet plechtig zijn, het mag niet afleiden van de betekenis van de woorden maar moet deze juist extra benadrukken • meningsverschillen over weelde ter ere van God, of soberheid naar het voorbeeld van Christus, houden de kerk in de 12e eeuw veel bezig> eerste tekenen van verdeeldheid in de roomse kerk • Schiermonnikoog dankt zijn naam aan een klooster dat hier ooit was gevestigd • regel Bernardus: kloosters moeten bij voorkeur in eenzame en onherbergzame staat worden gesticht
Fontenay • het kloostercomplex bij Fontenay geeft een goed voorbeeld van de eenvoud die Bernardus voorstond • omdat Bernardus al het uiterlijke vertoon afwijst, worden in dit klooster handgeschreven boeken niet meer voorzien van illustraties • alles is dus sober: “ze vangen de aandacht en leiden ons af van meditatie, discipline en onze religieuze roeping” • evengoed hebben de cisterciënzers veel belangstelling voor bouwkundige aspecten en hebben bijgedragen aan de verdere ontwikkeling van bouwkunst, ze lopen hierin vooruit in de architectuur van de gotiek> de heilige atmosfeer in hun kerken wordt enkel bepaald door architectuur, waarin harmonieuze verhoudingen en invallend licht moeten verwijzen naar God, want binnen de regels van de orde is het niet mogelijk muren, zuilen en gewelven te beschilderen of achter beeldhouwwerk te verbergen