Van Turks Fruit zijn ook nergens recensies te vinden.
Hier zijn 2 goede recensies:

Titel
Turks fruit

Jaar van uitgave
1969

Bron
Laatste Nieuws

Publicatiedatum
14-01-1970

Recensent
Willem M. Roggeman

Recensietitel
Erotische Jan Wolkers

De roman «Turks fruit» van Jan Wolkers is een zeldzaam mooi en ontroerend boek. Het is een schrijnend liefdesverhaal, waarbij de auteur nog suggereert dat het autobiografisch zou zijn.

Het boek is inderdaad opgedragen aan Olga Stabulas, terwijl het vrouwelijk hoofdpersonage ook Olga heet. Bovendien is de vertellende ik-figuur een beeldhouwer, net als Jan Wolkers zelf.


Na zeven boeken waarin steeds weer de relatie van de schrijver tot zijn ouderlijk milieu werd afgeschilderd, komt «Turks fruit» als een verrassende vernieuwing, al was deze reeds min of meer aangekondigd in Wolkers' vorige roman «Horrible Tango». Thans werd een volledig nieuw thema aangeboord: de ondergang van een huwelijk.

Wanneer men het verhaal van «Turks fruit» reduceert tot zijn schema, merkt men dat de intrige eigenlijk erg sentimenteel is, maar het geheel is zo briljant geschreven, zo knap geconstrueerd, getuigt van een meesterlijke opmerkingsgave wat kleine details uit het dagelijkse leven betreft, dat men onwillekeurig terugdenkt aan de grootse eenvoud van «De Avonden» van G.K. van het Reve.

Gans het boek is eigenlijk opgebouwd met de herinneringen van de ik-figuur, die zijn heimwee naar de verloren liefde van zijn vrouw uitschrijft. In zijn wanhopig verlangen naar deze vrouw roept hij in zijn verbeelding de verschillende scènes van hun liefdesgeluk weer op, maar zijn relaas is eerder een lange klacht om de gruwelijke zinloosheid van het menselijk bestaan.

Wanneer het verhaal aanvangt, heeft de mooie, roodharige en curvenrijke Olga reeds de ik-figuur verlaten, zodat het boek onmiddellijk begint op de typische droefgeestige en tegelijk harde, nuchtere toon: «Ik was aardig in de rotzooi terechtgekomen nadat ze bij me weggegaan was. Ik werkte niet meer, ik at niet meer.» Opvallend is de sterke erotische inslag van deze roman, die we bij Wolkers niet gewoon zijn. Wat de sekstaferelen betreft, moet «Turks fruit» zeker niet onderdoen voor de romans van Jan Cremer of «Gangreen I» van Jef Geeraerts. De ik-figuur is als het ware seksueel bezeten door de jonge vrouw Olga en deze bezetenheid lijkt niet te verminderen wanneer zij zijn echtgenote is geworden. Integendeel, het overmatige seksueel verlangen van de man (hij eist zijn vrouw soms tot zeven maal op een dag op) ligt aan de basis van de ondergang van het huwelijk. Olga zal hem verlaten, het komt tot een echtscheiding en voor haar zullen de mislukte huwelijken elkaar opvolgen.

Volledig nieuw bij Wolkers is de humor die hij bij de seksualiteit betrekt. In zijn erotische esbattementen wordt de ik-figuur telkens weer belachelijk gemaakt en de grappen die Wolkers vertelt zijn bovendien telkens zeer geslaagd. Dit is het vreemde bij dit boek, een zeer droevig, zelfs een tragisch verhaal, en tegelijk is het ook een bijzonder humoristisch boek.

Wolkers heeft in deze roman ook een aantal merkwaardige portretten geschilderd. De ik-figuur wordt verteerd door zijn levensdrift. Helder en direct worden de ontladingen van zijn emoties, drift en agressiviteit beschreven.
Olga voelt aan hoe zij ten onder gaat onder deze consumerende liefde, die volledig haar persoonlijkheid vernietigt. Zij kan niet anders dan deze man verlaten om zelf nog enige kans op leven over te houden.

Als een stukje menselijke miserie wordt de schoonvader beschreven die ontgoocheld in een crapaud vegeteert en volledig door zijn vrouw wordt gedomineerd.

De haat voor de vader, die in het vroeger werk van Wolkers steeds het hoofdthema uitmaakte, heeft thans een metamorfose ondergaan en komt tot uiting in de beschrijving van de schoonmoeder, die het karikaturale benadert. Wolkers agressiviteit komt volledig tot uiting in zijn portret van deze enggeestige burgervrouw, die eerst het leven van haar man heeft vernietigd en nadien het geluk van het jonge echtpaar wil breken.

Benevens de nieuwe elementen van erotiek en humor vindt men in «Turks fruit» trouwens nagenoeg het hele arsenaal van Wolkers' vroegere thematiek weer, zij het in sterke mate vernieuwd. Dood, verderf en ondergang, gruwel en zinloosheid van het leven, hardheid en wreedheid komen weer terug, maar de sadistische details zijn nu fel verzacht.


Tot tweemaal toe wordt de dood van een dier beschreven. Eerst is er de mooie scène waarin kinderen een dode mus vinden. «Vlak onder ons raam begroeven ze hem in het plantsoen. Op zijn rug met zijn kopje boven de aarde omdat hij anders zand in de oogjes zou krijgen.» Later wordt de dood van een eendje beschreven, dat door Olga werd gekoesterd en door de ik-figuur per ongeluk wordt doodgetrapt. «Terwijl ik achteruitliep om van een afstand naar het beeld en Olga te kijken trapte ik op hem. Er klonk een gekraak of er een houten raamwerkje in hem zat. Stuiptrekkend lag hij aan mijn voeten en Olga kromp met een schreeuw in elkaar.» Met enkele kernachtige woorden weet Jan Wolkers bijzonder sterk een scène op te roepen, die telkens functioneel blijkt te zijn en zodanig in het geheel is geïntegreerd dat zij ongemerkt een voorbode is van de ontknoping. Ook keren vaak gelijkaardige scènes terug, zoals de braakscène van de hond en deze van de ik-figuur, waardoor blijkt hoe deze tonelen eigenlijk dubbele bodems hebben en door de constructie van het boek heen naar elkaar verwijzen.

Na haar mislukte huwelijken en haar zwerftocht keert Olga tot de ik-figuur terug, maar een hereniging blijkt onmogelijk. Olga zal sterven aan een hersentumor, die haar langzaam het bewustzijn en het gezicht zal ontnemen. De ik-figuur, die nooit het verlies van deze liefde heeft kunnen aanvaarden, zal nu zijn trouw tot aan de dood bewijzen. Wanneer hij de stervende vrouw een rode pruik brengt en haar deze op haar laatste tocht laat behouden, bereikt Wolkers een beklemmend slot van een aangrijpende soberheid.

Jan Wolkers blijkt niet bang om de menselijke emoties te beschrijven en aldus het gevaar te lopen om in sentimentaliteit te vervallen. Dat hij dit romantisch verhaal zo realistisch beschrijft, dat men in het autobiografisch karakter ervan kan geloven, is meer dan een krachttoer.

«Turks fruit» is een voorbeeld van virtuose schriftuur, een van de aangrijpendste romans van de laatste jaren.

Titel
Turks fruit

Jaar van uitgave
1969

Bron
De Nieuwe Linie

Publicatiedatum
22-11-1969

Recensent
Ben Bos

Recensietitel
Turks Fruit : schrijnende en genadeloze roman

Het moet worden vastgesteld. De nieuwe roman van Jan Wolkers is erg goed. Het is een van de beste boeken die ik dit jaar las. "Turks Fruit" is zelfs een verrassende stap voorwaarts van Wolkers. Was zijn referentiekader sterk bepaalt door het ouderlijk milieu en de ervaringen uit de vroege jeugd, nu is dit terrein, lijkt het, definitief afgesloten.

Tussen het verleden en de tegenwoordige tijd staat voor Wolkers de vrouw Olga. De roman is, geloof ik niet een cruel joke, opgedragen aan Olga Stabulas. De vrouw in de roman en de vrouw in werkelijkheid worden zo, voor de lezer, aan elkaar gekoppeld. Wolkers suggereert dat de ervaringen van zijn ik-figuur (een beeldhouwer) met Olga minstens hier en daar autobiografisch zijn. Overigens doet deze vaststelling verder niet ter zake. De roman op zich is een meesterwerk, waarin Wolkers de menselijke onmacht opnieuw centraal stelt.


De spanning loopt op tussen Olga en de beeldhouwer, die zijn vrouw uitwoont, uitleeft, consumeert, stuk steekt. Zij laat zich van hem scheiden. Takelt af. Hertrouwt, scheidt opnieuw, hertrouwt nog eens. Komt, na buitenlandse reizen, terug in Nederland en ondergaat een tragisch sterfproces. De ik-figuur volgt zijn ex-vrouw tot aan de dood. Hij bezoekt haar elke dag in het ziekenhuis, tot de hersentumor het leven wegneemt en elk bezoek overbodig maakt. Deze lijn in het werk wordt overspoeld door markant genoteerde details, door herstructiedriften, die de ik-figuur aan de feiten toevoegt.

In het oproepen van het bestaan als gruwelijke onzin verloochent Wolkers zichzelf niet. Bekende elementen komen boven, maar vernieuwt, opnieuw waargemaakt in een meeslepend gebeuren. Dat kan Wolkers. De taal zo richten dat het verhaal zichzelf optilt in een meer. Er gebeurt doodeenvoudig meer dan er staat. Wolkers kan emoties losslaan, ook weerstanden oproepen, dan de lezer uit zijn veilige leeshouding. Je moet in dit boek van Wolkers kiezen. Je kunt je de weelde niet veroorloven zelf buiten schot te blijven. Het feit dat dit niet kan pleit voor de schrijfkunde van Wolkers. Hij is een bezeten auteur; hij vecht met de taal om er de groots mogelijke effecten uit te slaan. Logisch dat er in "Turks Fruit" schokeffecten zijn opgenomen, die dit keer (als vanouds zal ik maar zeggen) betrekking hebben op een overmaat aan seksualiteitsbestialitieten, die toch inmenselijk zijn. Nieuw voor Wolkers is dat hij de sex omgeeft met humor. Vaak hanteert hij het lach of ik schiet-grapje, maar je lacht, gegarandeerd.

Scherpe zelfanalyse

De inhoud van het verhaal wordt slechts met brokken en beetjes onthuld. Je moet, als lezer, de elementen samenvoegen om de loop van het verhaal zinnig te maken. Wolkers hanteert daarvoor de terugblik, die weer actueel wordt, het nu bezet. In die zin heft hij de tijd op. Alles komt samen op het punt "nu" van het schrijven. Hij probeert overigens niet het verleden in "Turks Fruit" te boven te komen. Hij inventariseert hard, nuchter en bewogen en roept daardoor impliciet de vraag op; waarvoor was de realiteit tussen Olga en de ik-figuur zo zinvol onzinnig? Een vraag die niet valt te beantwoorden. Daarom is 'Turks Fruit" ook een heel schrijnend boek, zo authentiek als de pest en genadeloos. Zonder pardon gooit Wolkers de ervaringen van de ik-man eruit. Hij herneemt zijn optie op het leven en moet vaststellen: leven is waanzin, eenzaamheid, ellende, rottigheid. Je maakt gebaren tegen de liefde, maar die onttrekt zich aan de mens, altijd. Er is geen houden aan. De destructie is sterker dan de constructie. Mensen zijn en blijven vreemden voor elkaar.

Prachtig hoe Wolkers in de schets van de milieu-achtergronden van Olga het vaderperspectief omkeert. Is de vader altijd de beul geweest in het vorige werk van Wolkers, hier representeert hij de humor, de levendigheid, het ware. Opvallend ook is dat Wolkers zich via de ik-figuur uitsluitend richt op de vrouw Olga, alsof hij haar over de dood heen bij zich wil houden. Is er al sprake van zelfreflectie dan is deze altijd ingebouwd in het beeld van Olga. In haar spiegelbeeld krijgen de roman details een complexiteit die adembenemend is.

Alle elementen van dit boek lopen onverbiddelijk naar de slotscène, het meegeven van de rode pruik aan de dode Olga, die totaal ontluisterd is. De afstand tussen de man en Olga is nergens zo diep waar gemaakt als in de onherroepelijkheid van dit slot, waardoor je "Turks Fruit" gedwongen wordt twee keer te lezen.

Het begin van deze roman is jammer genoeg. althans volgens mij, niet zo sterk. Er zijn veel "Dat"-zinnen, die niet ritmisch keihard zijn gemaakt. Precies in het begin van zijn roman wil Wolkers de lezer schokken en amuseren met sex: hij overschreeuwt zich (een verdomd klein beetje), maar revancheert zich grandioos in het openvouwen van de wereld van Olga en de ik-figuur, die mislukt. Ook in "Turks Fruit" hebben, net als in ander werk, de dieren een katalyserende functie, ook nu weer is er veel ruimte voor gruwel, hardheid, gemeenheid, menselijke kleinheid en wreedaardigheid, maar Wolkers maakt deze, voor hem kenmerkende elementen ondergeschikt aan een verhaal dat splinternieuw is, een nieuwe Wolkers aanreikt. Een Wolkers die komt tot een scherpe zelfanalyse. Hij heeft daarvoor de moed om dichter bij huis te komen dan vroeger het geval was. Ik heb de indruk dat na deze roman een meer naar buiten gerichte problematiek mogelijk kan worden. Zeker is het niet., maar het zou me niet verbazen. Ik vind "Turks Fruit" een drempelboek. Daarom is het ook zo geweldig goed geschreven, schat ik. Tot mijn genoegen moeten alle critici die meenden dat Wolkers nu toch wel de koe van het verleden had leeggemolken, hun mening herzien. Wolkers melkt namelijk niet. Hij is een van weinige taalkunstenaars die we hebben. Hij is een man met onbeperkte taalmogelijkheden. Het is (werkelijk waar) adembenemend hoe hij passages op elkaar kan laten inhaken, hoe hij gebruikte beelden verderop in zijn verhaal kan laten terugkomen, waardoor ze ineens dubbele bodems krijgen, overvonken in dubbelbetekenissen. De grootste verdienste van "Turks Fruit" is dat Wolkers je laat geloven in het levenslot van Olga Stabulas uit Alkmaar het mensenlot überhaupt te betrappen.

Hij forceert je tot een afschuwelijke identificatie met een stuk rottig leven, waarin de tederheid dan toch weer het zinloze zonder meer afweert. Daarom blijft de kwaliteit van deze roman zweven: Je kunt hem niet onderbrengen. Je moet dit boek eenvoudigweg lezen en herlezen.

Tot slot moet ik dan nog de informatie geven dat Wolkers zijn roman begint met een citaat uit de avonturen van Kuifje en onder zijn naam met trots heeft laten noteren: Ere-lid Pop-music.