Verdiepingsopdrachten

1. Open plekken
   Het boek zit vol met open plekken. Zonder open plekken zou dit boek eigenlijk helemaal niets aan zijn. Het verhaal is één groot mysterie dat eigenlijk aan het einde nog steeds niet helemaal is opgelost. De grootste open plek is de vraag of Dorbeck ooit bestaan heeft of niet. Die vraag wordt aan het einde van het boek niet beantwoord.
2. Personages
   • Het hoofdpersonage is Henri Osewoudt. Hij is erg onzeker over zijn uiterlijk en heeft een minderwaardig zelfbeeld. Hij is erg lelijk. Hij heeft geen baardgroei, een hoge stem en zachte blonde haartjes. Daardoor lijkt hij meer op een meisje dan op een man. Hij lijdt waarschijnlijk aan waanideeën aangezien niemand anders dan hij Dorbeck ooit gezien heeft.
   • Een ander personage is Dorbeck. Hij is een helper van Osewoudt. Dorbeck lijkt erg op Osewoudt, maar dan als het negatief van een foto. Hij is een stoer, mannelijk persoon. Hij geeft Osewoudt opdrachten. Hij gaat erg precies te werk en dat werpt zijn vruchten af want alles wat hij wil, gebeurt ook.
   • Ria is de vrouw van Osewoudt. Ze is erg lelijk, en kan waarschijnlijk geen andere man krijgen dan Osewoudt. Ze is erg egoïstisch. Ze steelt geld uit de kassa van de sigarenwinkel van Osewoudt, gaat vreemd en bekommert zich totaal niet om haar man.
   • Marianne is de vrouw waar Osewoudt verliefd op wordt tijdens de oorlog. Ze is erg bang door de oorlog. Ze is namelijk Joods en haar familie is al opgepakt door de Duitsers en waarschijnlijk vermoord. Het is een heel lief meisje dat veel om Osewoudt geeft. Ze is niet wanhopig, maar erg hoopvol dat ze de oorlog gaat overleven samen met Osewoudt.
3. Tijd
   De verteltijd is 318 bladzijdes. De vertelde tijd is ongeveer 20 jaar. Er is in dit boek sprake van Raffung. Er is meer vertelde tijd, dan verteltijd. Er gebeuren veel gebeurtenissen in de 318 bladzijdes die verspreid zijn over 20 jaar.
4. Ruimte (belangenruimte)
   Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Nederland, in Voorschoten, Amsterdam, Leiden. Een kleiner deel in Den Haag, Breda, Utrecht en andere steden in Nederland. Ook speelt zich een klein deel in Engeland en Duitsland af.
   Het verhaal bevat geen belangenruimte.
5. Vertelperspectief
   Het boek wordt verteld in de personale vertelsituatie. De verteller verwijst nergens naar zichzelf, maar brengt alleen verslag van wat er gebeurt. Hij kan in de hoofden van de personages kijken, terwijl de verteller zelf niets inbrengt in het verhaal.
6. Taalgebruik
   Het taalgebruik vond ik erg ouderwets. Dat was ten eerste erg duidelijk te merken aan de spelling van sommige woorden, bijvoorbeeld accoord in plaats van akkoord. Ook werden er veel woorden gebruikt die ik niet kende, of waarvan ik wist dat men die tegenwoordig niet meer vaak gebruikt. Bijvoorbeeld enfin, vliegmachine en dégénéré. Ook vond ik de opbouw van de zinnen een beetje apart, soms een beetje poëtisch zelfs. In plaats van ze of we, werd er veel zij of wij gebruikt. Maar het viel me steeds minder op naarmate ik verder las in het boek. De schrijver heeft niet bijzonder veel gebruik gemaakt van beeldspraak. Ook omschreef hij niet elke situatie erg uitgebreid, wat erg prettig was.
7. Opbouw
   De fabel en het sujet lopen parallel. Osewoudt heeft wel eens herinneringen, vooral tijdens de verhoringen, maar het zijn geen flashbacks. Het verhaal wordt verteld in chronologische volgorde.
   Het vertellen van het verhaal van Henri Osewoudt, begint niet bij zijn geboorte, maar middenin zijn leven. Het verhaal is dus in medius res verteld.
   Het verhaal heeft een open einde, want er is nog steeds niet bewezen of Dorbeck nou wel of niet bestaan heeft.
8. Onderwerp
   Henri Osewoudt is de zoon van een geesteszieke vrouw, die tijdens de oorlog in het verzet terechtkomt waar hij opdrachten in naam van Dorbeck uitvoert. Na de oorlog blijkt echter dat Dorbeck niet bestaan heeft en dat Osewoudt wellicht ook geestesziek is.
9. Motieven en thematiek
   Het boek bevat verschillende motieven. Oorlog, moord, gerechtigheid, verzet en heel belangrijk: dubbelganger. Het boek heeft ook verschillende leidmotieven. Het feit dat Osewoudt geen baard heeft komt heel vaak terug. De tramkruising in Voorschoten en het bordje inhalen verboden komt ook vele malen terug. De gelijkenis tussen Osewoudt en Dorbeck wordt ook erg vaak herhaald.
   De thematiek van het verhaal is de moeilijkheid van het achterhalen van de geschiedenis.
10. Intertekstualiteit en poëtica
    Er wordt niet verwezen naar andere werken en de schrijver laat ook zijn mening niet doorschemeren.
11. Eindoordeel
    Ik vond het boek dus erg spannend, vooral in het middenstuk en het einde. De spanning bouwde zich steeds meer op doordat het steeds meer een raadsel was waarom Henri Osewoudt niets kon bewijzen over zijn tijd in het verzet tijdens de oorlog. Ik heb het boek verder ook met plezier gelezen. Ik vond het taalgebruik eerst een beetje storend, maar uiteindelijk vond ik het juist interessant. De verhaallijn zelf vond ik ook erg onderhoudend. Het speelde zich af in de oorlog, in het verzet en het personage maakte interessante beslissingen. Ik vind lezen over de oorlog erg interessant, en vooral het verzet vind ik leuk om over te lezen. Henri Osewoudt is een erg apart persoon, dat maakte het natuurlijk des te leuker voor het lezen. Het boek is erg mysterieus, dat maakte het voor mij ook een stuk makkelijker om door te lezen.
    Al met al, vond ik het, op het ouderwetse taalgebruik na, een leuk, interessant en spannend boek.

E. Kopieën van secundaire literatuur (recensie?)

Het verhaal maakt vooral bij eerste lezing een onuitwisbare indruk. Je weet nog niet hoe deze oorlogsgeschiedenis afloopt, je leeft mee met hoofdpersoon Henri Osewoudt, door wie je de wereld bekijkt, en je komt er allengs achter dat hij in niets van wat hij beoogt, slaagt. Alle latere lezingen zijn anders, minder leesgenot, meer speurwerk: je probeert gewetensvol het raadsel in kaart te brengen, het geheim op te lossen. Is Osewoudt wellicht een psychopaat, net als zijn moeder? Het slachtoffer van een ongelooflijke vergissing? Toen ik het boek die eerste keer las had ik het gevoel eindelijk iets van de benauwenis van de oorlogstijd te ervaren, een oorlog waarvan ik niets had meegemaakt maar die door mijn ouders en grootouders in mijn bloedbanen was meegestuurd.

In 2002 is er van die reminiscentie aan beruchte donkere dagen eigenlijk nog maar weinig over. Zoals het geval van de Nederlandse verrader Anton van der Waals, waarop het verhaal losjes is gebaseerd, vrijwel niemand meer iets zegt, zo is ook onze hele kijk op de oorlogsjaren grondig veranderd. Dat er minder helden dan meelopers waren en minder meelopers dan stilzitters, weet inmiddels iedereen en ook dat er tussen 1940 en 1945 talloze dagen waren waarop niks bijzonders gebeurde.

Kortom, de directe omgeving van het boek, de Tweede Wereldoorlog, is intussen grondig van aanzien veranderd, minder jongensachtig spannend geworden zeg maar. Ik kan me voorstellen dat een schrijver van nu met meer belangstelling gekeken had naar de voorbijtikkende tijd tussen de zomer van 1940 en de zomer van 1944, een periode die bij Hermans volstrekt onbesproken blijft, en waarin de hoofdpersoon kennelijk gelaten in zijn sigarenwinkel klanten bedient. Maar 'De donkere kamer van Damocles' is nog een volstrekt rusteloos boek, volgestouwd met actie en veelbetekenende momenten.

Zo'n vijfenveertig jaar na de eerste verschijning blijkt de geschiedenis van Henri Osewoudt getekend door een zekere nadrukkelijkheid. Het lijkt wel of de schrijver zelf voortdurend getroffen wordt door het bordje in Osewoudts winkel 'Hebt u niets vergeten'. Zo wordt bijvoorbeeld het dubbelgangersmotief wel heel expliciet door Osewoudt zelf uit de doeken gedaan als hij zich tegenover zijn vriendin uitlaat over zijn alter ego Dorbeck:,,Ik had een gevoel of ik een verlengstuk van hem was, of zoiets als een deel van hem. Toen ik hem voor het eerst zag, dacht ik: zoals deze man is, zo had ik moeten zijn.' Ook over zijn frustraties laat hij niemand in het ongewisse:,,Alles wat ik gedaan heb, glipt door mijn vingers,' jammert hij ergens aan het eind van het boek. Bijna alsof Hermans bang is dat onoplettende lezertjes de thema's en motieven zullen missen. Het doet denken aan niet mis te verstane reclameboodschappen uit de jaren vijftig: Mevrouw, zonder dit afwasmiddel kunt u niet! Daartegenover staat een koele registratie van de innerlijke en uiterlijke verwikkelingen die nog steeds wél functioneert. Nergens in het verhaal wordt gepsychologiseerd en dat terwijl we toch zo'n beetje alles meemaken vanuit het perspectief van Osewoudt. Zo blijft de psychische wanhoop waaraan hij ten prooi moet zijn, stelselmatig buiten beschouwing. Juist die afwezigheid van enig geestesleven (zo heel anders dan bij Hermans' tijdgenoten als Anna Blaman of Simon Vestdijk) zorgt ervoor dat 'De donkere kamer van Damocles' cultuurpsychologisch moeilijk te dateren valt. Een karakteristieke passage is die waarin Osewoudt zijn dode kindje aanschouwt: ,,Osewoudt's ogen schoten vol tranen, de omgeving werd onzichtbaar of er een dikke plaat ijsglas voor zijn hoofd werd gehouden. Op de tast vond hij het koude steen van de tafel, legde de bloemetjes neer en zonder naar de knecht om te zien, ging hij de trap op en rende de gang door. De tranen bleven uit zijn ogen stromen, zonder dat hij eigenlijk het gevoel had te huilen.' Een puur fysieke, koude scene op een van de gevoeligste momenten in het verhaal.

Het geheim van de blijvende populariteit van 'De donkere kamer van Damocles' zit 'm denk ik vooral in die fusie tussen veelbewogen gebeurtenissen en zakelijke beschrijving. Het boek vertoont voor een bejaarde opmerkelijk weinig rimpels, misschien omdat het nooit jong, gevoelig en zachthuidig is geweest. Het handjevol tegenstanders in het koor van bewonderaars, kon het om die reden bij verschijning nog een 'perfide' en zelfs een 'fascistoïde' boek noemen. Maar zulk moralisme is ons allang vreemd geworden en juist een boek als 'De donkere kamer van Damocles' heeft aan die ontwikkeling bijgedragen.

                                                                                                              Bron: Trouw, Rob Schouten