Titelverklaring:
De titel van het boek ‘de aanslag ’, vind ik goed gekozen omdat er in het begin van het boek een aanslag op Fake Ploeg, een NSB’er wordt gepleegd. Hier is de rest van het boek op gebaseerd. Dit merk je doordat er steeds meer onbeantwoorde vragen over de (avond van de) aanslag uit het boek opgelost en uitgelegd worden. 

Personages:
Anton Steenwijk:

Een intelligente, sympathieke man die onbewust stilstaat bij het verleden en zich niet druk maakt om de toekomst. Qua uiterlijk is hij lang en slank met donkerbruin haar en een notenkleurige huid. Anton heeft medicijnen gestudeerd en is daarna arts geworden. Qua karakter is hij een round character omdat hij verschillende eigenschappen vertoond.

Anton is de hoofdpersoon in het verhaal omdat het boek eigenlijk om het hele levensverhaal van Anton draait. Aan het begin is hij een jongentje van 12 en aan het einde van het boek is Anton een bejaarde man. Zijn hele leven lang blijft A. Steenwijk rondlopen met een jeugddrama. De aanslag die een lange tijd geleden werd gepleegd heeft een grote invloed op Anton’s leven, en het lukt hem ook niet om het verleden achter zich te laten. Pas als Anton rond de 50 is, is hem eindelijk alles duidelijk en kan hij een punt achter zijn verleden zetten.

Peter Steenwijk:

De oudere broer van Anton. Peter wordt op de avond van de aanslag vermoord door de Duitsers, want Anton pas later te weten komt. Zijn uiterlijke kenmerken zijn blond haar met blauwe ogen. Verder zijn mij geen eigenschappen opgevallen.

Vader Steenwijk:

Een erg wijze, stille man die op de avond van de aanslag vermoord wordt. Als zijn zoon Peter plotseling verdwenen is houdt hij zich erg op de achtergrond en schakelt niet in om zijn zoon te vinden. Ook bij vader Steenwijk zijn mij verder geen eigenschappen opgevallen.

Moeder Steenwijk:

Een erg rustige, lieve vrouw die haar uiterste best doet om haar gezin nog een beetje te onderhouden en te voorzien van voedsel in de Hongerwinter. Ook de moeder van Anton wordt op de avond van de aanslag geëxecuteerd.

Truus Coster:

Dit is de vrouw die op de avond na de aanslag met Anton in de cel zat. Zij raakte toen met bebloede vingers Anton’s gezicht aan. Deze ervaring kon hij nooit vergeten en bleef zich zijn hele leven afvragen wie de vrouw was. Ze had daardoor ook een grote invloed op Anton’s leven, zelfs zijn eerste vrouw leek namelijk sprekend op Truus. Op een gegeven moment komt hij erachter wie de vrouw was dankzij Cor Takes, de moordenaar van Fake Ploeg. Truus kwam aan haar einde doordat ze in de oorlog geëxecuteerd werd in de duinen.

Cor Takes:

Een belangrijk persoon in het boek. Deze man pleegde samen met Truus Coster de aanslag op Fake Ploeg. Op een bepaald moment in het boek verteld Cor aan een van zijn vrienden over de moord op Ploeg. Toevallig pikt Anton Steenwijk dit gesprek op. Dit moment veranderd het leven van Anton omdat hij zich zijn hele leven al afvroeg wie de moord gepleegd had, en hij er op dat moment eindelijk achter kwam.

Saskia Steenwijk:

De eerste vrouw van Anton. Hij valt op Saskia omdat ze hem erg doet denken aan Truus, de vrouw waar hij bij in de cel zat. Samen krijgen ze een dochter genaamd Sandra. Uiteindelijk gaan ze toch scheiden, maar blijven wel goede vrienden.

Liesbeth Steenwijk:

De tweede vrouw van Anton. Ze heeft kunstgeschiedenis gestudeerd en werkt momenteel bij de administratie van een ziekenhuis. Liesbeth had blauwe ogen met donkerblond, bijna zwart haar. Samen krijgen ze een zoon, Peter, die waarschijnlijk vernoemd is naar de omgekomen broer van Anton.

Tijd & Plaats:
Het verhaal is opgedeeld in vijf episodes. Het begint in januari 1945 te Haarlem. In deze episode wordt de aanslag gepleegd en worden Anton’s familieleden vermoord. De tweede episode speelt zich af in 1952. Op dat moment woonde Anton met zijn oom & tante in Amsterdam. De derde episode vindt plaats in 1956. Anton woont niet meer bij zijn oom en tante maar op kamers. Hij studeert medicijnen en wordt daarna anesthesist. De vierde episode begint in 1966. In 1960 ontmoet hij zijn eerste vrouw Saskia en een jaar later trouwen zij. In deze episode leert hij ook Takes kennen, een belangrijk moment in het verhaal. De laatste episode speelt zich af in 1981 tot 1982. Hierin trouwt Anton opnieuw met zijn 2e vrouw Liesbeth en krijgt een zoon. Verder bezoekt hij met zijn dochter Sandra de plaats van de aanslag en komt zijn vroegere buurvrouw K. Korteweg tegen, waarnaar eindelijk alles duidelijk wordt.

Het verhaal wordt in een chronologische volgorde verteld, omdat er een logische tijdsopbouw in het verhaal zit. Wel zitten er veel flashbacks in het verhaal, waardoor het af en toe toch lastig lezen is. Zo komt het verhaal iedere keer terug op de gebeurtenissen uit het verleden, de aanslag en de nacht in de cel bijvoorbeeld. In totaal is de tijd waarin het boek verteld wordt bijna 38 jaar.

Schrijfstijl:
Ik vind persoonlijk dat Harry Mulisch in dit boek een aardig pittige schrijfstijl heeft, door het vele gebruik van (voor mij) onbekende woorden. Voor het lezen van dit boek vereist het dus ook dat de lezer een grote vocabulaire heeft. Ook vond ik sommige stukjes een beetje saai, waardoor het lastig was mijn aandacht voor het boek te behouden. Hieronder noem ik een paar zinnen die de typische schrijfstijl van Mulisch voor mij goed weergeven.

Citaten:                                                                                                                                     ‘In een oplossing van waterglas (dat slijmerige vocht, waarin zijn moeder aan het begin van de oorlog eieren had geconserveerd) liet hij een paar kristallen kopersulfaat vallen, -de kristallen van onvergetelijk blauw, dat hij veel later in Padua terugzag, in fresco’s van Giotto, -waarop zij wormachtig begonnen uit te stulpen, osmotisch groeiden, wederom uitpuilden en daar op zijn zolderkamer in steeds langere blauwe takken door de levenloze bleekheid van het waterglas trokken.’

Citaten:                                                                                                                                     ‘In een oplossing van waterglas (dat slijmerige vocht, waarin zijn moeder aan het begin van de oorlog eieren had geconserveerd) liet hij een paar kristallen kopersulfaat vallen, -de kristallen van onvergetelijk blauw, dat hij veel later in Padua terugzag, in fresco’s van Giotto, -waarop zij wormachtig begonnen uit te stulpen, osmotisch groeiden, wederom uitpuilden en daar op zijn zolderkamer in steeds langere blauwe takken door de levenloze bleekheid van het waterglas trokken.’

‘De oorlog, ofschoon met tussenpozen steeds weer modern door nieuwe boeken en televisie programma’s, begon langzamerhand heel lang geleden te zijn geweest, als men zo zeggen mag. Ergens achter de horizon roestte de aanslag op Ploeg weg tot een obscuur incident, waar nauwelijks nog niemand anders van wist dan hijzelf, -een gruwelijk sprookje uit de oude tijd.’

Vertelwijze:
Het verhaal wordt vanuit verschillende perspectieven verteld. Eerst wordt het verteld vanuit het  ‘ik’ en daarna uit het ‘hij perspectief’. Dit merk je goed omdat je eerst de gedachten van de hoofdpersoon kunt lezen en daarna krijg je veel informatie die voor Anton (toen hij nog kind was) moeilijk te bevatten is. Het lijkt alsof een aantal momenten in het boek door een buitenstaander verteld worden. Bijvoorbeeld in de proloog, aan het einde van het verhaal en het moment in de cel, Truus Coster praat tegen hem alsof hij een volwassene is en je merkt aan Anton dat hij veel dingen niet begrijpt. Er zijn dus bepaalde momenten waarbij de lezer meer weet dan de hoofdpersoon, wat voor spanning zorgt. Zo wordt er eigenlijk door en over Anton verteld (oftewel personaal vertelperspectief). Dus dit boek is met een wisselend perspectief geschreven.

Thema & Motieven:
Motto:

”Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht.” Met dit motto wordt bedoeld dat de oorlog inmiddels al bijna voorbij was, maar waar de familie Steenwijk zich bevond was de oorlog nog lang niet over. Ze zaten zelfs midden in de duistere en koude tijden van de hongeroorlog.

Er zijn mij in dit boek verschillende thema’s opgevallen. Zo vond ik bijvoorbeeld schuld,verantwoordelijkheid en het lot erg belangrijk. Je merkt dat deze onderwerpen vaak terug komen in het verhaal. ->

Het hele boek draait namelijk om schuld omdat Anton zijn hele leven lang afvraagt wie de aanslag pleegde, wie zijn ouders vermoordde, wie zijn huis in de fik stak en waarom het lijk voor zijn toenmalige huis werd gelegd. Aan het einde van het verhaal wordt dit allemaal pas duidelijk. Ook zijn er verschillende voorwerpen die een goed beeld van de thema’s weergeven. Zoals de dobbelsteen, waar je vaak over leest. Iedere keer als het leven van Anton een totaal andere wending dreigt te krijgen, haalt hij zijn dobbelsteen tevoorschijn. Daardoor kreeg ik het gevoel dat de dobbelsteen in dit boek ‘het lot’ symboliseerde.

Zo zijn er nog een paar andere motieven die belangrijk zijn in het boek. Bijvoorbeeld de Griekse mythologie, kruidnagel en de jukebox. De Griekse mythologie kun je halen uit de vele vergelijkingen die Anton maakt en de Griekse termen die hij gebruikt. De kruidnagel wordt aan het begin van het boek door Anton’s moeder gebruikt. Ze heeft een gat in haar kies en omdat er geen tandarts tot haar beschikking was stopte ze een kruidnagel in haar tand. Aan het eind van het verhaal wordt dit ook door Liesbeth, de vrouw van Anton gedaan. Zo ontstond er een soort verband tussen het begin en het einde van het boek, wat ik erg knap gedaan vond. De jukebox vind ik ook een belangrijk motief omdat er op bepaalde momenten titels van verschillende nummers worden genoemd. Bijvoorbeeld op een bepaald moment in het boek; Anton is naar een feestje en hij wordt aan iets herinnerd waar hij eigenlijk niet zo veel trek in heeft. Op dat moment wordt er net het nummer ‘thanks for the memory gedraaid’.                         

Ook zijn de schuldvragen belangrijk. Deze luiden:

Wie hebben de aanslag op Fake Ploeg gepleegd?
Wie hebben mijn ouders vermoord ( mnr. & mevr. Steenwijk)?
Waarom is het lichaam bij ons voor de deur neergelegd?

Mijn mening over ‘de Aanslag’:
Ik vond dit boek een redelijk lastig, diepgaand maar toch ook leerzaam boek om te lezen. Dit kwam bijvoorbeeld door de vele vergelijkingen die in het boek werden gemaakt en doordat er wel een aantal moeilijke woorden in de tekst voorkwamen. Hierdoor had ik er af en toe toch moeite mee om het verhaal te blijven volgen. Toch vind ik dat het verhaal zeer goed is opgebouwd. Je merkt echt dat alles in het verhaal op elkaar afgestemd is en dat er geen overbodige informatie instaat. Wat ook zo zijn nadelen heeft, omdat als je al een klein stukje minder aandachtig leest, je meteen een heleboel dingen niet snapt. Er worden ook constant verbanden gelegd in het boek, wat dus veel intelligentie vereist. Persoonlijk vind ik het een pittig boek, maar wel ontzettend goed geschreven. Daarom raad ik het anderen zeker aan om dit boek te lezen.