Later blijkt dat het Waldy niet goed is vergaan. Zowel zijn studie als zijn huwelijk mislukken en hij heeft last van grote psychische problemen. Psychologen raden hem aan om zijn verhaal op papier te zetten maar ook dit lukt hem niet. Hij heeft wel laten merken dat het op papier zetten van het verhaal van zijn ouders door Annejet van der Zijl hem heeft geholpen om verder te gaan met zijn leven.

Vertelperspectief

Het hele verhaal wordt verteld in auctoriaal perspectief, beter bekend als de alwetende verteller. Dit wordt met name duidelijk gemaakt doordat de verteller alle gevoelens kent van alle personen. Ook worden er ‘bewijsstukken’ gepresenteerd in het boek in de vorm van brieven en ander bronmateriaal om nog even extra duidelijk te maken dat het een waar gebeurd verhaal is. Deze brieven zijn dan wel in het ik- perspectief maar zijn niet geschreven door de schrijfster, hoogstens herschreven, dus is het hele boek in mijn ogen alsnog in het auctoriaal perspectief.

Persoonsbeschrijving

Rika Hagenaar-van der Lans is de hoofdpersoon van het boek. Ze trouwt eerst met Willem van der Lans maar dit huwelijk loopt op de klippen. Ze krijgt van hem wel vier kinderen van wie ze zielsveel houdt. Het allerergste dat je haar dan ook aan kan doen is haar kinderen van haar afpakken, wat ook met haar gebeurde. Later trouwt ze Waldemar Nods en krijgt ze ook van hem een kind, Waldy. Ze is een zorgzame, sociale en gastvrije vrouw die altijd probeert andere mensen te helpen, zoals de onderduikers. Ook is ze strijdlustig, ze blijft bijvoorbeeld vechten voor haar leven zodra ze in Ravensbruck terechtkomt. Maar rebels, rebels is ze ook. Ze gaat tegen alles in wat haar ouders zeggen en trouwt een katholiek en blijft later doen wat zij wil. Zelfs Kees Kaptein wist haar niet klein te krijgen. Rika is een round character.

Waldemar Nods is de zoon van een rijke Surinaamse man en daarom voorbestemd om een ‘ocean swimmer’ te worden, een Surinamer die naar Holland gaat. Hij heeft echter veel moeite om zich aan te integreren maar heeft het geluk dat hij als kostganger bij de uitermate hartelijke, gezellige en sociale Rika terecht komt waarmee hij later Waldy krijgt en trouwt. Ondanks het feit dat hij zich nooit helemaal heeft weten aan te passen aan de Hollandse manier van leven, heeft hij nooit terug naar Suriname gewild, want dit wou hij zijn gezin niet aandoen. Waldemar is een erg stille, rustige en beleefde man die erg houdt van zwemmen. Dit is ook het laatste dat hij deed voordat hij door Duitsers werd neergeschoten. Waldemar is een round character.

Waldy Nods, bijnaam Sonny Boy naar een bekend nummer van Al Jolson, is de jongen naar wie het boek is vernoemd. Hij is de zoon van Rika en Waldemar. Waldy werd op school gepest vanwege zijn bruine huidskleur. Hij kijkt erg tegen zijn vader op en houd, net als hij, erg van zwemmen. Hij heeft het erg zwaar wanneer zijn ouders worden gearresteerd. Hoofdstuk 9, ’Het koekoeksjong’ gaat over hoe het Waldy verging nadat zijn ouders waren weggehaald. Hij werd als een koekoeksjong van het ene huishouden naar het andere gebracht. Hij is een levendige maar ook rebelse jongen die een zware jeugd heeft gehad. Zodra hij het bericht krijgt dat zijn vader overleden is trekt hij zijn scoutinguniform aan en komt fluitend de trap af in het huis van zijn grootouders. Dit is kenmerkend voor zijn harde karakter. Later krijgt hij grote psychische problemen door het verlies van zijn ouders. Waldy is een flat character.

Plaats en tijd

Het boek begint in rond 1910 met als vroegste gebeurtenis de ontmoeting tussen Willem en Rika. Het eindigt eind jaren 70 wanneer Waldemar tegen de vijftig aan is en er wordt verteld over zijn trieste levensloop. Het verhaal wordt grotendeels chronologisch verteld maar er zijn hier uitzonderingen op. Het beste voorbeeld hiervan is dat na hoofdstuk 8, ‘noordnoordoost’ eerst ‘Het koekoeksjong’ komt dat gaat over Waldy en pas bij de epiloog, ‘De zee, 1945’ wordt verteld hoe noordnoordoost afliep. Ook is er sprake van tijdvertraging waarvan het beste voorbeeld toch is wanneer Waldemar wordt neergeschoten: Het citaat van pagina 206:

(blz. 210) (Het hiervoor genoemde citaat had ik wel zelf gevonden, dus daarom daar geen bronvermelding bij)

Het verhaal speelt zich af in Suriname, voornamelijk Paramaribo en later ook op het schip waarmee Waldemar naar Holland gaat. Hierna speelt het verhaal zich onder andere af in Goeree-Overflakkee, Den Haag en Scheveningen. Tijdens de oorlog zijn het Oranjehotel en de kampen Vught, Ravensbruck en Neuengamme maar ook het cruiseschip de Cap Arcona belangrijke locaties.

Thema en motieven

Ik moet volgens de map bij dit verslag extra aandacht aan dit onderdeel besteden, maar aangezien het hier gaat om non-fictie is dit nogal moeilijk. Toch heb ik mijn best gedaan en de volgende thema’s en motieven kunnen vinden. Het belangrijkste thema is de kracht van liefde. Waldemar en Rika doorstaan vele moeilijkheden, zoals de verstoting van Rika door haar ouders en de geldzorgen in de vroege jaren van hun relatie. Maar vooral, vooral wanneer ze gescheiden van elkaar worden in de concentratiekampen blijven ze kracht putten uit hun liefde voor elkaar. Deze liefde zorgde ervoor dat Waldemar het kamp overleefde en ik ben er stellig van overtuigd dat, als Rika geen dysenterie had gekregen, zij de oorlog ook had overleefd.

Het motief dat mij het meest opviel was noordnoordoost. Als Waldemar naar Holland gaat volgt hij deze koers, en ook wanneer zowel hij als Rika naar de concentratiekampen worden gebracht wordt deze koers gevolgd. Ook water speelt een belangrijke rol. Waldemar en Waldy houden allebei van water, via het water is Waldemar in Nederland gekomen en in het water sterft hij. Verboden of ‘onmogelijke’ liefde blijven ook terug keren in het boek. De protestant die met de katholiek trouwt, de zwarte man met de blanke vrouw en aan het einde nog Willem die trouwt met de huishulp wat ver beneden zijn stand is. Het laatste motief dat ik uit het boek heb weten te halen is de kritische blik op het zwart-wit beeld dat de meeste mensen hebben van de Tweede Wereldoorlog en de slaventijd. Van dit laatste tijdperk heb ik niets kunnen terugvinden, maar op pagina 207-208 schrijft Van der Zijl toch duidelijk: ‘Zoals het overgrote deel van mijn generatiegenoten ben ik opgegroeid met clichébeelden over beide episodes: sadistische blanken versus onschuldige zwarten in de Surinaamse plantagesamenleving en schurkachtige Duitsers versus heldhaftige Hollanders en joodse slachtoffers gedurende de Tweede Wereldoorlog.’

Maar in het nawoord wordt geschreven dat dit deel uit het boek is gehaald en als afzonderlijke uitgave is verschenen. In het boek wordt wel verteld dat niet elke Hollander heldhaftig was, zoals Kaptein, en dat niet elke Duitser slecht was, zoals de Duitsers die bij Rika ondergebracht werden. Hoop was ook een motief volgens sommigen maar in mijn mening kwam deze hoop voor uit liefde en is dus een onderdeel van het thema en de andere motieven.

Titelverklaring

Sonny Boy is de bijnaam van Waldy en eveneens de titel van een nummer van Al Jolson dat ook het eerste motto van het boek is. Sonny Boy is de vrucht van de verboden maar toch prachtige liefde tussen Rika en Waldemar. Hij is een baken van hoop voor zijn beide ouders wanneer ze het zo zwaar hebben in de concentratiekampen maar ook tijdens het begin van de crisis. Dit wordt mooi omschreven in het eerste gedeelte van het nummer Sonny Boy:

When there are grey skies

I don’t mind the grey

skies

You make them blue, Sonny Boy

Het is wel opmerkelijk dat Sonny Boy zelf maar een kleine rol speelt in het boek, ook al is het naar hem vernoemd.

Schrijfstijl

Sonny Boy heeft in mijn ogen een mooie, haast artistieke schrijfstijl die precies is wat ik wil. Er wordt veel gebruik gemaakt van figuurlijk taalgebruik en uitdrukkingen, zoals op pagina 114 ‘op vrije voeten gesteld’ of, en ik citeer De woordkeus bevat veel ‘moeilijke’ termen die ervoor zorgen dat je het gevoel hebt hoogwaardige literatuur te lezen. Maar toch wel één van de belangrijkste kenmerken van de schrijfstijl die ik bij de vorige drie boeken heb gemist en hier gelukkig weer terug waren, zijn de gedetailleerde omschrijvingen van gebeurtenissen en omgevingen. De tijdvertragingen en –versnellingen worden goed toegepast om gebeurtenissen meer emotie te geven of juist om de vaart in het boek te houden (voor voorbeelden, zie: ‘Plaats en tijd’). Ook voelde het boek heel erg realistisch aan, in het bijzonder door de brieven en foto’s die je er steeds weer aan deden herinneren dat al deze mensen écht bestaan hebben en dat dit echt gebeurd is. Ook komen er weinig dialogen in het boek voor wat ik heerlijk vind. In mijn ogen voegen ze nooit zo heel erg veel toe aan een boek. Ik heb liever dat gesprekken en situaties beschreven worden in plaats van letterlijk verteld. En juist door de ‘moeilijke’ woorden, uitvoerige beschrijvingen, gebrek aan dialoge en mooi verwerkte bronnen las dit boek zo heerlijk weg.

Beoordeling

Sonny Boy heeft mij weer vertrouwen gegeven in Nederlandse literatuur. Over de eerste drie boeken van dit jaar was ik niet zo enthousiast, soms zelfs teleurgesteld. Ik was dan ook niet echt gemotiveerd toen ik begon aan Sonny Boy, maar mijn enthousiasme was snel teruggekeerd na het lezen van de eerste twintig pagina’s. Ook al gebeurde er toen nog niet zoveel interessants en moest het verhaal nog op gang komen, dankzij de heerlijke schrijfstijl die zo lekker weg las had ik vertrouwen in dit boek. En dat vertrouwen werd steeds weer opnieuw beloond. Sonny Boy vertelt een mooi verhaal over een dappere, rebelse vrouw en haar verboden liefde met een zwarte man. Je voelt de pijn en emotie die Rika voelt wanneer haar kinderen haar worden afgenomen. Je geniet ervan als je leest hoe Rika haar leven weer opbouwt, een succesvol pension opent en Waldemar een baan krijgt. Je geniet mee met het geluk van dit gezin, maar voelt net zo erg mee met de arme Waldy wanneer hij zijn beide ouders verliest.

Wat bijdroeg aan dit inlevingsvermogen was het realisme. Dit is niet zomaar een oorlogsverhaal over een heldhaftige verzetsstrijder die in zijn eentje honderd man het leven redt of zoiets, nee dit is het verhaal van een gewone Nederlandse echtpaar dat haar medemens wil helpen en dit moet betalen met hun leven. De brieven en foto’s herinneren je er steeds weer aan dat dit verhaal, hoe mooi, triest en goedgeschreven, waar gebeurd is. Er wordt op een mooie, goede en doeltreffende manier een blik geworpen op het leven van een ‘normaal’ gezin in een niet zo normale tijd. Het veelgebruikte onderwerp de Tweede Wereldoorlog wordt op een doeltreffende manier bekeken. Het is zelfs, wat erg bijzonder is voor non-fictie, zelfs regelmatig spannend, vooral aan het einde van hoofdstuk 8 wanneer je weet dat Waldemar op de Cap Arcona zit maar niet weet of de Duitsers het schip tot zinken gaan brengen, of ze aangevallen gaan worden of dat hij de oorlog overleefd. De indruk wordt gewekt dat hij het gaat overleven met het volgende citaat: ‘De derde mei brak aan. Admiraal Dönits onderhandelde vanuit zijn hoofdkwartier in de haven van Flensburg met de Engelse opperbevelhebber Montgomery over de voorwaarden voor een algehele wapenstilstand, en op de Cap Arcona konden de gevangenen het geluid van de Britse artillerie op de wal al horen. Bedrijvig voeren kleine bootjes heen en weer tussen de schepen en de wal en de sfeer was bijna feestelijk. Het was een prachtige dag, een dag om bevrijd te worden.’Het briljante van die passage is dan ook dat de spanning wordt opgevoerd en er vervolgens een hoofdstuk komt over hoe het Waldy verging nadat zijn ouders waren opgepakt. Je blijft je afvragen wat er met Waldemar is gebeurd en blijft doorlezen. Dit is slechts één van de voorbeelden die dit boek zo mooi maken.

Nu komt het gedeelte waarbij ik moet gaan vertellen wat ik minder goed vond aan het boek, maar ik kan echt niets bedenken. Er zijn heus wel dingen die beter hadden gekund, maar ik kan niets bedenken. Misschien hadden sommige passages wat uitgebreide of juist korter beschreven kunnen worden, maar dat zijn van die kleine details waar niemand op let.

Het boek doet mij een beetje denken aan ‘Het bittere kruid’ aangezien dat ook een realistisch oorlogsboek is dat een waar gebeurd verhaal verteld, maar dat is ook de enige echte overeenkomst. Het bittere kruid wordt meer verteld als een dagboek van Marga Minco en gaat bovendien over een jong joods meisje dat gaat onderduiken in plaats van mensen helpt onder te duiken. Ook komen de thema’s uit dit boek, liefde en hoop, daar amper in voor.

Het boek doet mij een beetje denken aan ‘Het bittere kruid’ aangezien dat ook een realistisch oorlogsboek is dat een waar gebeurd verhaal verteld, maar dat is ook de enige echte overeenkomst. Het bittere kruid wordt meer verteld als een dagboek van Marga Minco en gaat bovendien over een jong joods meisje dat gaat onderduiken in plaats van mensen helpt onder te duiken. Ook komen de thema’s uit dit boek, liefde en hoop, daar amper in voor.

Mijn eindoordeel over dit boek is niets dan lof. De heerlijke, gedetailleerde, artistieke schrijfstijl gecombineerd met een prachtig en spannend verhaal hebben een topproduct opgeleverd. Wat het nog mooier maakt is het feit dat het hier gaat om een waar gebeurd verhaal, niet de fantasie van een of andere schrijver. Het gebruik van brieven en foto’s versterken het realisme nog eens. Elk onderdeel van het boek, zij het tijdsprongen of – vertragingen, climaxen of uitvoerige beschrijvingen, alles is perfect verwerkt in dit boek en het is een geweldig geheel geworden dat heerlijk wegleest. Ik heb genoten van begin tot eind en kan alleen maar hopen dat mijn volgende boek, ‘De tweeling’ net zo goed is als dit boek. Ik ben Van der Zijl erg dankbaar dat zij dit prachtige verhaal zo mooi op papier heeft kunnen zetten zodat iedereen het prachtige, ontroerende en spannende verhaal kan lezen van de familie Nods. Ik geef dit meesterwerk daarom een dikverdiende 9