II: Renaissance (1560-1700) 2. Gijsbrecht van Amstel Auteur: Joost van den Vondel (1587-1679). Zijn ouders waren doopsgezind, wat er voor zorgde dat ze bij de Spaanse verovering van Antwerpen besloten in 1585 uit deze stad te vertrekken. Zijn vader begon een winkel in Amsterdam en na diens dood nam Joost de winkel over. Hij trouwde in 1609 met Maeyken de Wolf. Zij hield zich bezig met het reilen en zeilen van de winkel, zodat Joost kon schrijven en dichten. Kort na elkaar stierven zijn zoontje, Constantijntje, zijn dochtertje, Saartje en zijn vrouw. Van het verdriet over zijn dochtertje schreef hij in 'Uitvaert van mijn Dochterken.' Omdat zijn zoon die ook Joost heette enorme schulden had gemaakt, moest Van den Vondel op zeventigjarige leeftijd nog in dienst treden van de Bank van Lening, als boekhouder. Dit werk deed hij tien jaar, waarna hij met pensioen ging met behoud van salaris. Hij werd door veertien dichters en liefhebbers naar zijn graf gedragen in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, toen hij op 91-jarige leeftijd overleed. In 1605 schreef hij 'Schriftuerlijck bruylofts reffereyn'; dit moet één van zijn eerste werken zijn geweest. Als laatste schreef hij in 1671 'Ovidius' Herscheppinge'. Vertaald en toegelicht: Hessel Adema
Titel: Gijsbrecht van Amstel

Eerste keer opgevoerd: 3 januari 1638
Jaar van eerste publicatie door Taal en Teken: 2002
Omvang:127 bladzijden (inclusief oorspronkelijke tekst) Opdracht aan Hugo de Groot: ´Ik draag daarom aan u op mij Gijsbrecht van Amstel, de godvruchtige en dappere balling. Omhels hem uit mededogen, die eerder uw mededogen dan uw gramschap waardig is; en blijf nog lang in leven ter ere van uw vaderland.´ Aard van het werk: treurspel Samenvatting De Kennemers en de Waterlanders willen wraak nemen op Gijsbrecht. Ze belegeren in december 1304 de stad Amsterdam, omdat ze Gijsbrecht er van verdenken betrokken te zijn geweest bij de moord op Floris in 1296. Deze Floris had de oude adel onderdrukt en Machteld van Velzen, een nicht van Gijsbrecht, verkracht. Op kerstavond lijkt de vijand overhaast te vertrekken naar aanleiding van een ruzie tussen de twee aanvoerders. Gijsbrecht neemt Vosmeer, een spion, gevangen en die vertelt dat er een schip met hout buiten de stad ligt, waarmee ze het kasteel kunnen verwarmen. De Amsterdammers halen blij het schip binnen en weten niet dat er soldaten zijn die zich onder het hout hebben verscholen. Rond middernacht, als alle burgers in de kerk de kerstnacht vieren, maken zij de poort open voor de grote troepen. Gijsbrecht gaat nog naar het Clarisseklooster om zijn oom, bisschop Gozewijn van Amstel en zijn nicht, abdis Clarisse van Velzen, in veiligheid te brengen. Maar zij weigeren. Na een korte felle strijd vlucht Gijsbrecht, nadat God hem de opdracht geeft in Pruisen een nieuw ´Holland´ te stichten. Thema Voor de opening van de nieuwe schouwburg werd gekozen om Amsterdam te laten branden zoals ook Troje had gedaan. Met als mooi eind dat Rafael voorspelt dat er een nieuwe stad zal herrijzen en dat de verdrevenen daar terug kunnen keren. De opening van de nieuwe schouwburg geeft dat herstel aan. Titelverklaring Gijsbrecht van Amstel is de hoofdfiguur in dit treurspel. Opbouw
Het verhaal is chronologisch opgebouwd in vijf bedrijven. Hoofdpersonen: Gijsbrecht van Amstel: hij is heer van Amsterdam en Amstelland. Hij is een echt adelman en is trots op ´zijn´ Amsterdam. Hij is erg trouw aan zijn familie en wil de eer hoog houden. Er is ook sprake van eerwraak, iets wat we nu alleen nog in buitenlandse culturen tegenkomen. Willem van Egmond: hij is de aanvoerder van de vijand. Tijd waarin het verhaal zich afspeelt Tijdens Oud en Nieuw in 1304/1304. Plaats waarin het verhaal zich afspeelt

Amsterdam. Genre Het is een treurspel waar heel duidelijk het geloof een rol in speelt. Het wordt ook wel een klassiek drama genoemd, een toneelstuk waarbij de mens strijdt tegen hogere machten en ten onder gaat. Kenmerken van een treurspel: 1. Hoofdrolspelers zijn hooggeplaatste personen: Gijsbert
2. Ondergang hoofdrolspeler: Gijsbert sterft niet, maar moet vluchten
3. Taal is verheven en ontleend aan de klassieken. Retorisch-didactisch: 5 bedrijven & koor voor commentaar. Aristotelische tragedie: vaste tijd, plaats, eenheid & handeling. Perspectief Het is een toneelstuk. Cursief staat aangegeven wie wat gaat zeggen en dan staat de rest natuurlijk in de ik-vorm. Vertelde tijd Het is rond kerst en het treurspel duurt van 3 uur ´s middags tot zonsopgang. Plaats temidden van leven en ander werk van de auteur Het stuk is geschreven ter opening van de stenen schouwburg in Amsterdam in 1637. Eerst zou de opening plaatsvinden op tweede kerstdag, maar de protestantse dominees vonden dat niet goed, dus werd de opening verplaatst naar de derde. Ook vonden de dominees dat het stuk erg pro-katholiek was, hoewel Van den Vondel pas in 1640 overging tot het katholieke geloof. Het stuk werd het meest gespeelde toneelstuk in de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Veel informatie van zijn stuk haalde Vondel uit de veertiende-eeuwse verhalen van W. Gouthoeven. Hij paste het wel aan, want in de veertiende eeuw was Amsterdam een dorp, en in de zestiende eeuw een welvarende koopmansstad. Gijsbrecht heeft hij ook jonger en heldhaftiger gemaakt. Andere stukken van Van den Vondel zijn: ´Joseph in Dothan´ (1640), over het bijbelverhaal en ´Lucifer´ (1654), dit stuk gaat over het ontstaan van de duivel. Plaats temidden van literaire stroming Het stuk past heel goed binnen de Renaissance (heel toepasselijk op die tijd), want Vondel trekt de lijn door naar de val van Troje. Op die manier kwam zijn bewondering voor de dichter Vergilius Maro naar voren. Van den Vondel houdt zich aan de wetten van Aristoteles. Het drama moest worden onderverdeeld in vijf bedrijven, afgewisseld door gedichten waarin de ideale toeschouwer reageerde. Ook moest de schrijver, volgens Aristoteles zich houden aan: eenheid van tijd (binnen 24 uur), eenheid van plaats, eenheid van handeling. In de stukken van Van den Vondel wordt veel gepraat en weinig gedaan, maar dat kan ook niet anders, omdat hij zich wilde houden aan de wetten van Aristoteles. • Dat het zo ontzettend knap geschreven is en het door de vertaling heel goed leesbaar is. En dat Badeloch, de vrouw van Gijsbrecht, meer van hem houdt dan van haar kinderen; ze blijft liever bij haar man, dan vluchten met haar kinderen. • Het is de bedoeling dat het spannend is, maar je weet al voor je het gaat lezen, dat Amsterdam, zoals Troje, verwoest wordt. Maar dat Gijsbrecht weet te ontsnappen. Het verhaal is niet té geromantiseerd, want de bisschop en de abdis gaan dood. • Het is knap geschreven, maar ik kan er geen les uit halen. Het is daar ook niet voor bedoeld. Het is geschreven om de uiteindelijke overwinning van Amsterdam te vieren, ondanks die nederlaag is ze weer een welvarende koopstad geworden. • Het boek is heel vroom. De bisschop en de abdis zien het niet als iets verschrikkelijks te moeten sterven, want ze zullen naar de hemel gaan. En Gijsbrecht gaat pas vluchten, nadat de engel van God dat hem verteld heeft. • Het is een mooi verhaal, maar er komt veel Mariaverering in voor. Dat is misschien ook wel de reden geweest dat de dominees niet wilde dat de première zou plaatsvinden op tweede kerstdag. • Pluspunten: Het is heel goed geschreven. Door die vertaling leest het ontzettend goed. • Minpunten: Er zitten niet echt minpunten aan. • Het boek is heel goed te lezen, maar je moet wel van gedichten houden.