De wereld gaat aan vlijt ten onder door Max Dendermonde

MAX DENDERMONDE, DE WERELD GAAT AAN VLIJT TEN ONDER, pensum 51
1956, Amsterdamsche boek- en courantmij 1. Auteur: Max Dendermonde Titel: De wereld gaat aan vlijt ten onder Jaar van eerste publicatie: 1954 2. Korte inhoud: Dit boek speelt zich af in de Verenigde Staten van Amerika, in de jaren '51, '52 en '53. Het verhaal gaat over een man, Alec J. Weatherwood. Hij is, denk ik, ongeveer 35 jaar (of jonger). Hij probeert een leven te lijden waarin hij kan doen wat hij zelf wil. Hij wil af en toe gewoon de hele middag liggend in een hangmat doorbrengen of vissend of zwemmend. Of hij wil lezen, daar houdt hij van. 's Zomers werkt hij hier en daar en zo verdient hij zijn brood.In het begin van het verhaal (de zomer van 1951) heeft hij weer een baan. Hij werkt bij een oudere (vervelende) man die Eric T. Dall heet. Deze laatste geeft op zomerkampen lezingen over Bali en het is de taak van Alec om dia's te verwisselen. Een makkelijk, tamelijk stom baantje. Maar het kan Alec helemaal niet schelen dat de meeste mensen hem maar dom vinden. Ze beschouwen hem als een handige hulp maar verder moet hij maar met rust gelaten worden. In het Najaar gaat Alec terug naar zijn "basis" (niet helemaal want hij komt oorspronkelijk uit Nashville) in Oaklake. Oaklake is een stukje van een staat (geloof ik) wat heel lief beschreven wordt. Bos met hele hoge bomen, een groot meer met knusse huizen eromheen. Verder is wonen er weinig mensen en het is er rustig. Er is daar ook een hotel wat gerund wordt door zijn vriend, Charly. Daar werkt hij de donkere maanden als barkeeper. Het bevalt Alec allemaal prima, zijn rustige leven op die manier. Maar dan gebeurt er iets in het rustige Oaklake en dat verandert de boel. Een geleerde familie (jawel, alle leden zijn geleerd) heeft besloten Oaklake te kopen en er een groot complex te bouwen met laboratoria, vergaderzalen, studeerkamers, filmzalen enz. Omdat het een erg geleerde maar vooral ook erg rijke familie is, pakken ze het radicaal aan. Ze laten een groot stuk bos weghalen om daar Het Complex te bouwen. Dat moet in no-time gebeurd zijn en het werk gaat er ook razendsnel. De familie Pousekovsky houdt streng toezicht en ze willen allemaal dat hùn afdeling als eerste voltooid wordt. Alec leert de Pousekovsky's persoonlijker kennen. Niet allemaal, wel dr. Helen Pousekovsky, Joan, de vrouw van dr. William Q. Pousekovsky, en Albert Pousekovsky. Hij is "zeer gecharmeerd" van Helen en zij van hem. Het is alleen wel heel lastig dat ze elkaar aan de andere kant nogal minachten. Helen hem omdat hij zo slim is en er zo weinig mee doet, Alec haar omdat ze zichzelf te barsten werkt aan haar ideaal (een schone wereld waarin ieder mens functioneert als een goed geolied en glad radar wieltje) wat hij absoluut niet ziet zitten. Met Joan kan Alec het beter vinden. Ze kunnen goed en vertrouwelijk met elkaar praten en vinden elkaars gezelschap prettig. Maar als hij met Helen samen is gaat het niet goed. Dan gaan ze ruziën en debatteren over hun eigen idealen. Op een gegeven moment loopt zo'n ruzie hoog op en vinden ze het niet meer leuk. Helen roept dan:"Waarom schrijf je het niet allemaal voor me op?". En dat doet hij. Zijn leven bestaat dan uit veel alcohol, schrijven, schrijven, nog meer alcohol, slapen en achter de bar staan. Hij vindt het verschrikkelijk en voelt zich gaar. Joan ziet hij niet veel meer en ze verklaart hem voor gek. Ze vindt dat hij moet stoppen met zijn geschrijf. Als het af is geeft hij de hele zooi aan Helen en vertrekt uit Oaklake. Ondertussen gaan de vorderingen in de wetenschap door. William werkt aan een soort lens waarmee hij alles kan zien. Alles. De lens kijkt door bomen en door muren heen. Op een dag staat er een journalist voor zijn deur. Deze man verteld hem dat zijn verhaal is uitgegeven met een voorwoord van dokter Helen Pousekovsky. Alec wordt razend. De pers achtervolgt hem omdat ze willen weten hoe het zit met zijn leven en zijn mening over dat de wereld aan vlijt ten onder gaat. Hij vlucht en vlucht nog een keer tot hij onder een valse naam ergens zomerkamp leider kan worden. Alles lijkt even goed te gaan tot dat hij meneer Dall tegenkomt die hem aan een journalist verraad. Hij heeft allemaal gedoe en trammelant met de media. Ze willen zelf een film van hem maken. Als toppunt komt Helen ook nog eens ter plekke. Ze vertelt aan hem dat ze gestopt is met werken en een “Luiheidsbond” heeft opgericht. Ze is na gaan denken over zijn boek. Het loopt allemaal niet zoals Alec graag zou willen. Hij vlucht. Hij gaat, na een bericht van Joan, terug naar Oaklake. Hij gaat binnen de Omheining wonen. Daar waar hij met rust gelaten wordt. Zo leeft hij weer een tijdje met Joan en haar baby en alle overwerkende professoren. Dan wordt de oude professor gek. Hij had gewerkt aan een machine die op een telepatische manier dingen over kon “zappen”. Hij had honden getest en apen. Dat was allemaal goed gegaan. Toen was hij er zelf doorheen gegaan en terug gekomen als een soort lieve, naïeve, wel willige aap met een gat op de plek van zijn ziel. Gelukkig had Helen voor ze stopte aan een wonderspulletje gewerkt dat er voor kon zorgen dat alle mensen zich gelukkig voelen. Ze spoten het in de Grote Man en stuurden hem weer door de machine heen. Hij kwam weer helemaal “normaal eruit. William Pousekovsky (die met de lens) is ondertussen zover dat ze naar een andere planeet kunnen reiken. De beelden van die planeet (met de naam X)worden gefilmd. Broer Bert (die een multifunctionele, òntzettend handige vertaal machine had uitgevonden) Kijkt naar de beelden, en gaat met zijn vertaal machine proberen de lippen van de mensen te lezen. Er rolt een Engelse tekst uit het wondere apparaat. Waarin ze vertellen over vroeger ( op die planeet) dat er toen geleerden kwamen die met hun machines de hele boel vol bouwden. Die idioten werden De Nieuwsgierigen genoemd. Omdat ze de Nieuwsgierigen niet wilden hebben op die planeet werden ze met z’n allen in een raket gestopt en weggeschoten. Die raket is op een planeet terecht gekomen waar alle mensen besmet raakten van hun virus. Dus eigenlijk zijn allen aardbewoners idioten. Bert leest het en ziet de kern van waarheid. Bert èn de oude professor willen stoppen met hun werk en vinden dat iedereen maar eens moet gaan doen waar die echt plezier in heeft. Ze blazen Het Compex op. 3. Personen. De hoofdpersoon is natuurlijk Alec.(Alexander James Weatherwood). Het hele boek draait eigenlijk om hem en de mensen om hem heen. Het gaat over zijn leven. Je leert hem kennen door zijn uitspraken en opvattingen maar ook door de meningen van anderen. Hij is een rustige man. Hij maakt zich niet graag en niet snel druk om dingen. Hij houdt het meeste van lezen en “luieren” Beetje zwemmen, vissen in een hangmat liggen of wandelingen maken. Hij is ook heel vriendelijk en prettig gezelschap (voor sommigen). Hij weet heel veel uit zijn boeken en heeft over veel dingen wel een mening.(die ik soms wel goed vind: “ Er zijn maar heel weinig dingen belangrijk...” (blz. 125)) Verder is de Familie Pousekovsky erg belangrijk. Vooral Helen en Joan. Helen is een freak. Ze gaat zo erg op in haar werk dat ze soms even vergeet dat ze niet alleen Dr. Pousekovsky is, maar ook gewoon Helen. Ze weet niet zo goed wat ze met haar tegenstrijdige gevoelens voor Alec aan moet. En door die omstandig heden doet ze het de hele tijd precies verkeerd. Joan is gewoon heel erg lief. Ze is een aangetrouwde Pousekovsky. Ze weet heel veel en is ook wel heel erg slim, maar zij weet tenminste nog wat “genieten” betekend. Ze staat nog met haar benen op de grond en laat zich niet meeslepen en opgaan in de wetenschap (zoals haar man William en diens broer Bert en Helen en de Grote Man doen) Haar relatie tot Alec is zoals die van een broer en een zus.
4. Tijd 4a. Het verhaal speelt zich begin jaren vijftig af. Om precies te zijn 1951,’52 en ’53. Ook zitten er soms terugblikken in het verhaal die over de jeugd van de personen gaat. Dat speelt uiteraard zo’n 20 jaar eerder. 4b. Het verhaal loopt niet-chronologisch. Het begint in 1951, dan komt er al vrij snel een stukje over de experimenten van de oude professor (met die radiotomische machine) in ’53. Maar op dat moment weetje nog niet eens iets over het hele laboratorium. Het blijft wel de hele tijd hangen. Zodat je tegen het einde pas alles begrijpt Voor de rest is het gewoon helemaal chronologisch (geloof ik) 5. Ruimte Dit boek speelt zich vooral af in Oaklake. Dat is een mooie, rustige plek met een groot bos en een meer. Daar wordt uitgebreid over geschreven. In Oaklake staat het Complex, een strak, (lelijk), wit en vooral groot gebouw. Daar spelen ook verschillende scènes zich af. En alle plekken waar Alec terechtkomt als hij op de vlucht is voor Helen en de pers. Dat zijn een Zomerkamp, een plek in Californië waarvan ik da naam niet meer weet, en Mexico(El Paso). Er is alleen af en toe sneeuw om de gezelligheid en de geborgenheid van het huisje van Alec te benadrukken als hij daar met Joan is. 6. Perspectief Ik denk dat dit een personale verhaal is. Maar dat weet ik niet zeker omdat ik de uitleg bij het personale verhaal niet begrijp. Ik weet zeker dat het geen ik-verhaal is. Ik geloof dat ik het een hij-persectief zou noemen maar dat bestaat natuurlijk weer niet. 7. Thema Het thema is de botsing tussen twee werelden, de één van degenen die zich niet druk maken en de ander van de mensen die zich uit de naad werken. Volgens mij is dat het thema omdat Alec en de Pousekovsky’s twee verschillende visies op het leven hebben, dus elkaar niet zouden begrijpen of zo maar toch groeit er een vriendschap tussen hen. Dat kan je wel bijzonder noemen. 8. Motieven Technische dreiging, De wereld die aan vlijt ten onder gaat (allemaal kapotte auto’s?), filosofieën en boeken, Dat je door vocht de wereld heel anders ziet ( letterlijk: onder water is de wereld vlekkerig, maar je ziet de wereld ook niet helemaal helder meer als je (te)veel alcohol drinkt.) 9. Titelverklaring Alec is van mening dat de wereld zo langzamerhand aan vlijt ten onder aan het gaan is. Dat is zijn idee. Hij vindt het maar niks dat de mensen dingen uit gaan vinden waardoor je alleen maar méér haast krijgt en helemaal niet meer “leeft”.
10. Structuur Het verhaal heeft 41 hoofdstukken en geen aparte delen. Boven sommige hoofdstukken staat kort wanneer het speelt. (Bijv. ‘Herfst 1953’) 11. Stijl Het verhaal is heel goed te volgen en niet met moeilijke woorden. Omdat ik een nogal oude druk had stonden er af en toe nog wat oude en (voor mij) vreemd voorkomende woorden in. Ik vind dat het heel “lekker” is geschreven, met goeie, lopende zinnen. Dan kun je je helemaal op het verhaal concentreren en niet alleen op het “goed begrijpen wat er staat”. Het is leuk geschreven. Grappig ook. Er zitten soms hele droge opmerkingen in die niet speciaal grappig bedoeld zijn. (denk ik). Zoals: “Alec wist het wachtwoord. ‘Walnoten’ zei hij.” Of: “Ze vroeg: ‘Je weet, waarom je me haat. Maar weet je ook, waarom je van me houdt?’ ‘Nee, dat weet ik bij God niet’. Ze zei: ‘Ik weet ook niet waarom ik van jou hou’.” Of: “ ‘Heremijngod’ zei hij luid.” En deze is niet speciaal grappig maar dat vind ik gewoon een goede opmerking: “ Ja, alles is zo stom, en niet alleen op school. Duizenden dingen om me heen waren zo belachelijk, net of ze er helemaal niet toe deden.” 12. Genre (“bij de meeste boeken die je voor je lijst leest, heb je te maken met een psychologische roman.”) Nou, dan zal dit boek wel een psychologische roman zijn. Dat is ook wel zo, omdat ze steeds zitten te praten en te filosoferen over hun visie op het leven. Maar ik vind het ook (een beetje) science fiction. Want die uitvindingen waar het over gaat die bestonden ècht niet in 1953. Omdat er zo vanzelfsprekend over gedaan word lijkt het allemaal heel realistisch. Maar er is natuurlijk geen hout van waar. 13. Stroming Moderne Literatuur, 1940 tot heden, Na de oorlogse roman, 20ste eeuws.... 14. Auteur Om te beginnen heet Max Dendermonde Henk Hazelhoff. Hij is geboren in 1919. (†?). Ik heb een lijst met ander werk van hem waaruit ik kan opmaken dat hij ont-zet-tend veel geschreven heeft. (ik weet alleen niet of het boeken of artikels zijn...). Het begint in elk geval met “Water en brood” uit 1941, “De wereld gaat aan vlijt ten onder” is zijn zevende boek en hij heeft in elk geval tot 1995 nog werk gepubliceerd. Verder spelen er veel boeken van hem in Amerika omdat hij daar gewoond heeft. 15. Waardeoordeel. Ik vond het een heel leuk boek. Het was leuk omdat ik me goed kon verplaatsen in de meningen van Alec. De dingen die er worden gezegd over “waar het met deze wereld heen gaat als we zo doorgaan” daar ben ik het wel mee eens. Ik weet niet of de wereld aan vlijt ten onder zal gaan. Ik denk eigenlijk eerder aan de dingen die “de wereld in de vorm van een machine” bij mensen losmaakt. Dat het leven inderdaad eruit komt te zien als in ‘1984’ van George Orwell. Dat denk ik niet. Nog niet. Maar in ‘De wereld gaat aan vlijt ten onder’ zijn ze hard op weg om nèt zo’n wereld te creëren. Aan de andere kant is het ook wel positief. Omdat er altijd mensen zoals Alec zullen zijn. Ik vind telepathie wel iets heel leuks. Ik vind het ook wel een heel leuk idee dat dat echt zou kunnen. (het overflitsen van mensen). Ook vind ik het stukje wanneer ze beelden van planeet X krijgen zo geweldig. Het is misschien een beetje flauw om het over “marsmannetjes” met blauwe rokjes te gaan hebben, maar ik kan er zo lang over fantaseren hoe het leven op zo’n planeet zou zijn. Erg rustig in elk geval. Ik kon goed meeleven met de personen. Er zit de hele tijd een soort film in mijn hoofd die ik, al lezende, over het boek gemaakt heb. Omdat alles zo goed beschreven wordt, weet ik precies hoe het eruit ziet. Het hele wetenschappelijke eraan is niet echt iets voor mij, gelukkig viel het aandeel van moeilijke formules mee en dat van de beschrijving van bultige professoren ook. (leuk!)