Antwoorden op de vragen uit het boek (achterin): 1. Leg uit op welke manier het begin van Karel en Elegast afwijkt van het verwachtingspatroon van de oorspronkelijke luisteraars. De luisteraars vermoeden dat Karel (de koning) de orde moet bewaren, maar de opdracht die hem gegeven wordt door God, is juist om uit stelen te gaan. 2. Leg uit hoe de feodale piramide in elkaar steekt en welke rol de Hofdag daarin speelt. - Beheerder van de hele wereld - Beheerder van een stuk land wat God hem ten leen gegeven heeft (God is dus de leenheer, Koning de leenman) - Stuk land wat God de koning gaf was te groot om alleen te besturen, dus gaf hij het land te leen aan hertogen & graven. - De vazallen leenden weer stukken grond van graven of hertogen. In ruil hiervoor legden ze een eed van trouw af en konden ze opgeroepen worden om militaire steun te verlenen. Op een hofdag kwamen alle hertogen/graven, vazallen en de koning bij elkaar. De koning probeerde hiermee zijn positie te bevestigen en te versterken. Ook nam hij het beleid door en sprak hij recht in ernstige zaken.
3. Leg uit waarom Karel pas bij de derde verschijning van de engel aan de oproep gehoor gaf. De eerste keer dacht Karel dat hij het zich verbeeld had. Twee is het getal van de duivel en luisterde hij ook niet, maar drie is het getal van God dus toen wist hij dat hij het echt moest doen, dat was voor hem het teken dat het menens was. 5. In vers 55 tot 76 geeft Karel een uitgebreide opsomming van wat hij in het leven allemaal bereikt heeft. Dat heeft een dubbele functie: Karel maakt iets aan de engel duidelijk en tegelijkertijd laat de verteller hem iets aan het publiek duidelijk maken. Leg uit. Karel zegt de engel hoe rijk hij wel niet is en legt uit waarom hij niet snapt dat hij uit stelen moet gaan. Tegelijkertijd wordt de lezers duidelijk gemaakt waarom hij dat dan zo raar vind. 6. In vers 129 en 130 verzucht Karel dat hij er tegen opziet om te moeten rijden in een landstreek die hem ‘es vreemde ende onbekand’. Hoe is zijn onbekendheid met die landstreek te verklaren? Als koning zijnde rijdt Karel van graafschap (provincie) naar graafschap, maar verder kent hij de plaatsen niet goed omdat hij er nooit voor langere tijd verblijft, zijn eigen kasteel staat niet in die buurt. 9. Noem drie sprookjes waarin sprake is van getallensymboliek. Leg voor elk sprookje uit waar deze symboliek volgens jou mee te maken heeft. · De 7 dwergen – 7 is een getal van God, de dwergen zijn dus ook ‘goed’. · De wolf en de 7 geitjes – 7 is een getal van God, en omdat de geitjes met z’n zevenen zijn zal het goed met ze aflopen. · De 3 biggetjes – Ook 3 is een getal van God, dus de 3 biggetjes zijn ook ‘goed’. 10a. Vergelijk het motief van de drievoudige opdracht aan Karel om te gaan stelen met het bijbelverhaal dat in 1 Samuël 3 verteld wordt. Wat valt je op? Samuël wordt ook drie keer door God geroepen voordat hij luistert.
11. Op bladzijde 23 wordt gesproken over overgeleverde namenlijsten, waaruit ‘blijkt dat al vóór het jaar 1000 soms verscheidene kinderen uit een familie naar literaire helden vernoemd worden (zoals Roeland en Olivier, twee helden uit het Roelandslied).’ Leg uit waar dat een aanwijzing voor is en waarom. Door die namenlijsten bleek dat mensen de namen kenden. Dit moest dus via die verhalen zijn gegaan, aangezien er verder geen andere manier was waardoor dat kon (zoals boeken, internet, en ga zo maar door). 12. Leg uit waarom Karel in de Middeleeuwen ook eeuwen na zijn dood nog zo populair was. Omdat hij één van ‘den 9 besten’ was, heilig is verklaard, en een heel belangrijke rol in het leven van de Middeleeuwse mensen heeft gehad. 18a. Waar stond het bos in de Middeleeuwen symbool voor? Voor een oord van inkeer, een plaats om over jezelf na te denken. 18b. Uit welke passage van Karel en Elegast blijkt dit? Vers 193 t/m 216, als hij het bos inrijdt raakt hij diep in gedachten verzonken. 19. Zowel Elegast als Adelbrecht (= schuilnaam van Karel, de koning, omdat hij niet wilde dat Elegast wist wie hij was) beweren geestelijken te beroven. Leg uit waarom het publiek dat in het ene geval erger zal hebben gevonden dan in het andere. Op de geestelijken had de bevolking in de Middeleeuwen heel wat kritiek, dus vond men het dus ook niet zo erg als die bestolen werden (zoals Elegast doet), maar Adelbrecht besteelt ook kerken en andere ingewijde plaatsen. Deze plaatsen waren van absolute heiligdom en het was een doodzonde als je daaruit stal. 20a. Karel stelt aan Elegast voor om bij zichzelf in te breken. Elegast reageert furieus. Waarom deed Karel dat voorstel? Als hij dan betrapt zou worden zouden de gevolgen waarschijnlijk minder erg zijn.
20b. Welke conclusie verbindt Karel aan de reactie van Elegast? Dat Elegast hem goedgezind was en hem liefhad. Vat bladzijde 28 t/m 34 en 38 t/m 44 kort samen. Karel ging het bos in om te gaan stelen, hij wist niet waar hij moest beginnen. Hij wenste dat hij Elegast bij hem was om er samen op uit te trekken. Elegast is een oude leenman van Karel die hij ontslagen heeft. Elegast leeft nu van het beroven van mensen. Dan komt hij een ridder tegen die helemaal in het zwart is. Ze vechten, omdat ze elkaar niet vertrouwen. Ze zijn erg aan elkaar gewaagd, maar na een tijd vechten breekt het zwaard van Elegast. Karel spaart hem, omdat ze wel aan elkaar gewaagd waren. Elegast geeft zijn persoonlijkheid prijs, want dat hadden ze daarvoor nog niet gedaan. Maar Karel doet zich voor als iemand anders, Adelbrecht. Hij wil niet dat Elegast erachter komt dat hij de koning is, omdat hij hem ontslagen heeft. Ze besluiten om samen uit stelen te gaan. Adelbrecht wil inbreken bij het kasteel van Karel (van hemzelf dus), maar dat wil Elegast niet. Dan besluiten ze om in te breken bij het kasteel van de man van de zus van Karel, Eggerik. 24. Karel brengt de kleur zwart onmiddellijk in verband met ongeluk. Noem een voorbeeld van modern bijgeloof, waarin de kleur zwart een rol speelt. Het zien van een zwarte kat. Als die je pad kruist zou je volgens het bijgeloof de rest van de dag ongeluk hebben… 27. Op bladzijde 47/48 wordt de volgende opvatting afgewezen: ‘De edele kunst van lezen en schrijven zou voorbehouden zijn aan geestelijken en klerken, terwijl de edellieden als ongeletterd door het leven gingen.’ Leg uit hoe het wel zit. Veel edelen in de Middeleeuwen waren wel degelijk geschoold, en konden de volkstaal lezen en schrijven. Toch werden ze ongeletterden genoemd omdat de aanduiding geletterden alleen werd toegekend aan hen die de taal ‘Latijn’ machtig waren. 28. Leg in eigen woorden uit wat registrale kunst is. Als iemand een onverwacht verhaal verteld, wordt dat registrale kunst genoemd. 29. Uit vers 2 blijkt dat Karel en Elegast is om beluisterd te worden. Zoek in hoofdstuk 1 en 3 nog twee verzen waaruit je kunt opmaken dat het de bedoeling van de schrijver was dat het verhaal hardop uitgesproken zou worden. · Hoofdstuk 1: ‘Ik kan u een betrouwbaar en volstrekt waar verhaal vertellen. Luister ernaar.’ (vers 1,2) · Hoofdstuk 3: ‘Toen sprak Karel, de edele man:’ (vers 611)
33. Een ploegijzer was in de Middeleeuwen toch een bekend inbrekersinstrument. Leg uit waarom Elegast toch begint te lachen, als Adelbrecht het tevoorschijn haalt. Een ploegijzer werd wel gebruik om een gat in een eenvoudige lemen muur te maken, maar voor een sterke, dikke muur van een burcht zoals die van Eggerik was het niet bepaald geschikt. 34. Leg uit wat de engel bedoelde, toen hij tegen Karel zei: ‘Je zult sterven als je niet gaat stelen’. Doordat Karel nu is gaan stelen, is hij erachter gekomen dat Eggerik van Egmond hem wil vermoorden. Als hij niet was gaan stelen, was hij morgenochtend hoogstwaarschijnlijk gestorven. 35. Sinds Elegast zich bekend heeft gemaakt, is al enkele keren zijn onvoorwaardelijke trouw aan de koning gebleken, zelfs als Karel hem uitdrukkelijk op de proef stelde. Beschrijf waar en op welke manier Elegast hem zijn trouw bewijst. Toen Elegast uit de burcht van Eggerik kwam was hij heel boos op Eggerik omdat hij Karel wilde gaan vermoorden. Hij zei toen tegen Adelbrecht dat hij Eggerik de keel door ging snijden, daar had hij alle goud van de wereld voor over. Zelfs toen Adelbrecht hem op de proef stelde, antwoordde Elegast dat als Adelbrecht die nacht zijn makker niet was geweest hij hem al lang had gewroken voor het kwaadspreken over de koning. 40. In vers 891 staat de kernachtige typering: Vrouwenlist is menigvoud. Dit is een oud en veelvoorkomend motief. Lees in het bijbelboek Rechters/Richteren hoofdstuk 14 en let speciaal op vers 16 en 17. Wat is de overeenkomst met de passages in Karel en Elegast? De vrouw van Eggerik bleef net zo lang aandringen tot Eggerik haar vertelde wat hem dwars zat. De vrouw van Simson bleef ook net zolang zeuren, aandringen & dreigen tot Simson vertelde wat er aan de hand was. 42. Noem twee redenen waarom Boendale ten stelligste ontkende dat Karel ooit gestolen had. · Boendale kon nergens in zijn Latijnse bronnen terugvinden dat Karel ooit uit stelen zou zijn gegaan. Middeleeuwse historici waren sterk geneigd zich te baseren op schriftelijk bronnen, dus zette Boendale vraagtekens bij de historische waarheid van het verhaal. · Boendale twijfelde sterk aan de morele waarheid van Karel en Elegast. Volgens de gebruikelijke opvattingen over hoe een mens diende te handelen redeneerde hij als volgt: ‘Een koning hoort niet te stelen, dus heeft Karel de Grote zeker niet gestolen’ (Karel de Grote werd door veel mensen gezien als de grootste vorst uit de geschiedenis). 43a. Leg uit wat de cultuur van eer en schande inhield. Dat je eer belangrijker was dan je geweten. Het ergste wat je kon overkomen was dat je naam werd besmeurd.
43b. Leg uit wat de cultuur van genade en zonde inhield. Als je tegen de geboden van God zondigt, ben je van Zijn genade afhankelijk om weer met Hem in het reine te komen. Het ging er hierbij dus niet zozeer om of je bij de mensen in aanzien bent, maar of God je een warm hart toedraagt. 52. In Karel en Elegast wordt een nogal tweeslachtig beeld van de kerk gepresenteerd (God positief, kerkelijke functionarissen negatief). Hoe verklaar je dat? De kerkelijke functionarissen maakten volgens de Middeleeuwse bevolking misbruik van hun functie. De kerk en God waren heilig, hierover durfde niemand kwaad te spreken. 54a. Elegast en Eggerik beslissen via een gerechtelijk tweegevecht wie er gelijk heeft. Waarom is het uitgesloten dat Eggerik deze strijd wint? Omdat Eggerik schuldig was, en men ging ervan uit dat God zou beslissen. Aangezien Eggerik hartstikke fout zat zou hij het gevecht nooit winnen. 54b. Voor wie het nog niet vermoedde, wordt in vers 1327 en 1328 nog eens duidelijk gemaakt dat Eggerik zal gaan verliezen. Leg uit. Eggerik sloeg geen kruis en bad ook niet tot God. Elegast deed dat wel, zeer uitgebreid, dus zou hij de steun van God krijgen, en dus winnen. 55. Op bladzijde 79 worden de fictieve graaf de volgende woorden in de mond gelegd: ‘Het was inderdaad een vraaie historie ende al waer…’ Leg uit. Het was een waar verhaal, ook al was de morele waarheid anders dan in het verhaal. Maar tegelijk was dit verschil in morele waarheid juist cruciaal voor het verhaal. 59. Op bladzijde 80 staat: ‘Die eeuwenlange ontwikkeling heeft zijn sporen in het verhaal nagelaten.’ Leg uit hoe dat zit. In de 13e eeuw werd het verhaal van Karel & Elegast al bedacht en opgeschreven, en de twee eeuwen daarna is het door minstrelen voorgedragen en door kopiisten overgeschreven. Hierbij is het dus wel te verwachten dat er de nodige aanpassingen in het verhaal zijn geweest. 60. Leg uit hoe het komt dat elk Middeleeuws boek een uniek exemplaar is. De boeken in de middeleeuwen moesten worden overgeschreven door een kopiist, van een ander exemplaar. Die kopiist veranderde altijd wel wat tijdens het overschrijven, dus kreeg je altijd een uniek boek.
61. Wat is het meest opvallende verschil tussen de incunabelen van Karel en Elegast en de zogenaamde prozaromans? In de prozaromans had je versvorm plaatsgemaakt voor proza en de vaak lange verhalen werden flink ingekort. 63. Het verhaal van Karel en Elegast is sinds de vorige eeuw meestal uitgegeven onder de titel Karel ende Elegast. Dat die benaming tot allerlei onnodige misverstanden heeft geleid, kun je nog zien aan de advertentie op bladzijde 85. Van welk misverstand is het reclamebureau slachtoffer geworden? Het reclamebureau denkt dat Elegast geen naam is, maar dat het een edele gast was, een edele gast van Karel. 64a. Karel en Elegast is pas eeuwen na de dood van Karel de Grote geschreven. Welk doel zou de dichter gehad kunnen hebben? De dichter wilde de lezer laten zien hoe rijk en machtig Karel de Grote wel niet is geweest, en ook laten zien hoe belangrijk God in die tijd was voor de mensen. 64b. Wat kon het publiek uit het boek leren? Dat God iets belangrijks was in je leven en dat je het zonder Hem niet zou redden. Ook dat je soms wel eens rare dingen moet doen voor je eigen best wil. Het hoeft niet altijd te gaan zoals jij verwacht dat het zal gaan of dat het moet gaan. 65. In de Karelepiek zijn twee groepen verhalen te onderscheiden: verhalen die een positief beeld van Karel de Grote en verhalen die een negatief beeld geven. Leg uit tot welke groep Karel en Elegast gerekend moet worden. Het verhaal Karel en Elegast geeft een positief beeld van Karel, hij wordt zeer positief afgeschilderd door de personen in het verhaal, en door de dichter/verteller, als een zeer nobele man.
66. Toon aan dat er in Karel en Elegast zowel politieke als christelijke elementen aan te wijzen zijn. Politieke elementen: In dit boek wordt duidelijk gemaakt hoe het zit met de politiek in de Middeleeuwen. Er wordt verteld wie de baas was, wat die deed en wat er verwacht werd van de mensen. Christelijke elementen: In Karel en Elegast wordt duidelijk gemaakt dat het in
de Middeleeuwen niet kon om een kerk te beroven, of heilige plaatsen. Hiermee wordt dus duidelijk gemaakt hoe belangrijk dit was voor de mensen in de Middeleeuwen. Ook wordt er verteld hoe de bevolking in die tijd dacht over de heiligen. 67a. Maak een vergelijking tussen het koningschap zoals dat uit Karel en Elegast blijkt en het hedendaagse koningschap.Welke overeenkomsten zie je? · Er is nog steeds één persoon de baas · Er wordt één land bestuurd, verdeeld in kleinere gebieden (toen graafschappen, nu provincies). 67b. Welke verschillen zie je? · De leiding van de graafschappen werd niet door de bevolking gekozen. · De koning(in) heeft in deze tijd een hele regering onder zich, gekozen door het volk, dat had de koning in de Middeleeuwen niet. · De zoon/dochter van de koning in de Middeleeuwen zou niet automatisch koning(in) worden, daar werd toen om gevochten. 68. De feodale gezagsverhoudingen zoals die in Karel ende Elegast naar voren komen vertonen frappante overeenkomsten met die in het bedrijfsleven (zoals bij banken of multinationals). Zoek de parallellen en de verschillen. Parallel: In het bedrijfsleven die je ook zo’n trapsgewijze verhouding qua bestuur zoals in de Middeleeuwen: Het schema wat je hierboven ziet kan zie je ook vaak in bedrijven, en dus ook in de Middeleeuwen. Verschil: De koning in de Middeleeuwen had meer leiding dan een directeur. Een directeur moet meer verantwoording afleggen aan zijn ondergeschikten en kan niet alleen grote beslissingen nemen, hij zal moeten overleggen met de mensen die daarover gaan. Antwoorden op de extra vragen op het stencil: A. Kopieer drie voorbeelden van algemene informatie over de Middeleeuwen die je interessant vindt en zet erbij wat bijzonder is en anders dan tegenwoordig. Ik heb de volgende drie bladzijden met informatie over de Middeleeuwen gekopieerd: 1. Middeleeuwse minuten – Ik vind het interessant om te zien hoe mensen in de Middeleeuwen hun besef van tijd aanduiden, terwijl ze nog niet zo iets hadden als minuten. Nu is dat natuurlijk heel anders, over de hele wereld weet men hoe lang een minuut, een uur, een dag duurt, en hoef je niet meer met mijlen en gebeden te werken. 2. Symboliek in de Middeleeuwen – Door dit stukje kom je te weten dat achter veel dingen een heel verhaal zit. De sprookjes van de 7 geitjes, of de 7 dwergen bijvoorbeeld, over het getal zeven had ik eigenlijk nooit echt nagedacht. Tegenwoordig heeft symboliek niet meer zo’n grote waarde voor de meeste mensen als dat het in de Middeleeuwen had. 3. Wat gebeurde er op een hofdag? – Over iets wat al heel lang geleden is, is het best bijzonder dat je daar nog zoveel informatie over hebt, vind ik. Daarom is het ook leuk om te lezen, dat je je dan eens echt voor kunt stellen wat er vroeger op zo’n dag gebeurde. Tegenwoordig hebben we ook zo’n soort dag, namelijk Prinsjesdag, maar toch zie je wel hele grote verschillen.
B. Noem minstens vijf belangrijke verschillen tussen de roman Karel ende Elegast en een roman uit deze tijd. · Karel ende Elegast is in rijmvorm geschreven, tegenwoordig gebeurd dat niet meer. · Karel ende Elegast is in zeer korte zinnen opgeschreven, tegenwoordig heb je langere, meer complete zinnen. · Karel ende Elegast was bedoeld om verteld te worden. · In Karel ende Elegast was symboliek heel belangrijk. · Een roman uit deze tijd word in grote oplagen gedrukt, van Karel ende Elegast was elk boek weer uniek. C. In hoeverre spelen kerk en moraal een rol in deze roman? Geef daar twee voorbeelden van. In dit boek speelt de kerk een zeer grote rol. Je merkt in Karel en Elegast heel sterk dat elke keer wanneer er iets groots, iets spannends staat te gebeuren, er wordt gebeden tot God. Bijvoorbeeld wanneer Karel het bos in rijdt om te gaan stelen, maar ook als Elegast tegen Eggerik moet gaan vechten. Ook moraal is belangrijk voor het verhaal. Een belangrijk voorbeeld hiervan is dat Karel de Grote eerst niet uit stelen wil gaan, en hij er ook ontzettend aan twijfelt of hij er wel goed aan doet, puur om het feit dat hij niet verwacht dat hij zoiets moet doen. Stelen is iets wat koningen niet doen, waarom moet hij het dan wel doen?