Geachte heer Mulisch, Om uw geheugen even op te frissen wil ik u eerst een korte samenvatting van het boek geven, daarna bepaalde aspecten bespreken en daarna mijn mening over het boek geven. Het verhaal begon op een januariavond in 1945 te Haarlem toen een man werd doodgeschoten. Het was Fake Ploeg, een hoofdinspecteur van de politie. Zijn lijk lag voor het huis van de buren van de familie Steenwijk. De buren van de Familie Steenwijk legde het lijk voor hun huis neer. Peter (de oudste zoon van de familie Steenwijk) wou Fake Ploeg oppakken en ergens anders heen brengen uit angst voor represailles. Maar de Duitsers zagen hem en Peter probeerde te vluchten. De Duitsers kwamen het huis binnen van de familie Steenwijk en staken het huis in brand. De ouders en de jongste zoon (Anton) werden meegenomen. Anton en zijn ouders werden naar verschillende plekken weggevoerd. Anton zou nooit weten waar zijn ouders terecht waren gekomen. Uiteindelijk komt hij later toch achter de waarheid. Anton zelf werd gevangen gehouden in een cel waarin ook een vrouw in opgesloten zat. Hij had een diepgaand gesprek met de vrouw maar had haar niet kunnen zien. De volgende dag mocht Anton naar zijn oom en tante die in Amsterdam woonden. Jaren na de oorlog komt hij de zoon van Fake Ploeg tegen. Hij heet ook Fake Ploeg en zat vroeger bij Anton in de klas. Ze praten over de oorlog en ze kregen een beetje ruzie waarop Fake met een steen een spiegel kapot gooit. Kort daarop ontploft de oliekachel, waardoor de kamer onder het roet komt te staan. Dit is een toevallige kopie van de avond van 1945 toen de Duitsers de ruiten van het huis Van de familie Steenwijk ingooiden en in brand staken. Weer jaren later trouwt Anton met zijn eerste vrouw. Op een zekere dag gaat hij naar een begrafenis waar hij oud verzetsstrijders tegenkomt. Hij ontmoet een man die Takes (of Gijs) werd genoemd. Hij is diegene die Fake Ploeg doodgeschoten had in de oorlog. Anton was eerst eigenlijk niet geïnteresseerd maar Takes liet zich niet onderbreken en zei dat hij samen met een vrouw was: Truus Coster. Later blijkt dat dat de vrouw is waarmee Anton die nacht in de cel mee heeft doorgebracht. Als het verhaal bijna op zijn eind loopt hertrouwt Anton met een andere vrouw (Liesbeth). Ze krijgen een zoontje (Peter). Als Anton een paar jaar later met Peter in een demonstratie meeloopt ontmoet hij Karin Korteweg. De dochter van de buurman die het lijk voor hun huis had neergelegd. Ze vertelde Anton waarom nu precies voor hun huis. Haar vader was namelijk bang voor zijn hagedissen. Toen bleek wat de Duitsers allemaal hadden gedaan heeft hij ze allemaal doodgetrapt. Bij de andere buren kon het namelijk niet omdat die buren joden bij hen hadden laten onderduiken. Toen Anton alles wist, was hij verder de mensenmassa ingelopen. Anton is zijn hele leven bezig om de aanslag te verwerken. Belangrijk in dit verhaal is de schuldvraag. Dit is dan ook het thema van het verhaal. Uiteindelijk zijn alleen de Duitsers, die de trekker overhaalden, schuldig aan de dood van Anton zijn ouders, maar de verantwoordelijkheid wordt al snel verschoven naar de aanstichter van het geweld. Die de NSB’er “voor” hun huis neerschoot. Iemand is verantwoordelijk voor zijn eigen daden en niet voor de reactie van andere daarop. De structuur van het verhaal is chronologisch, maar soms sloeg u een paar jaar over eb dan waren er flashbacks om te vertellen welke gebeurtenissen er geweest waren. Dit was denk ik best belangrijk in het verhaal, omdat je anders belangrijke delen niet kwam te weten. De hoofdpersoon van het boek is Anton Steenwijk. In het begin van het boek is hij 12 jaar, aan het einde 48 of 49 jaar. Door de opmerkingen van andere personen uit het boek merk je dat hij in de loop van de jaren nauwelijks verandert. Hij was een lange, slanke man met sluik, donker haar, donkere wenkbrauwen en een gave huid in de tint van noten. Hij hief zijn hoofd een beetje schuin en gooide vaak zijn haar met een korte beweging naar achteren, wat iets sympathieks had. Hij liep een beetje sloffend. Anton leek op zijn vader die griffier was bij de arrondissementsbank. Tijdens de oorlog gaf hij zijn zoon Peter Griekse les. Tijdens de aanslag bleef hij gebogen aan de tafel zitten zonder iets te doen. In tegenstelling tot Anton en zijn vader waren moeder en Peter blond en hadden blauwe ogen. Er valt niet veel over hen te zeggen; evenmin over de oom en tante die Anton in huis nemen. Anton wilde de aanslag vergeten. Al tijdens de ramp had hij af en toe het gevoel er niet echt bij te zijn. Hij was ook nog te jong om het allemaal te bevatten. Dat hij voor het eerst in een auto zat, leek hij belangrijker te vinden dan dat hij zijn ouders niet meer zag. Na de bevrijding, toen het bericht kwam dat zijn ouders en broer doodgeschoten waren, wilde Anton de gebeurtenissen diep in zichzelf sluiten. Maar ook al wil Anton de aanslag vergeten, deze gebeurtenis blijft de hele tijd in hem spelen. En hoe sterk blijkt als hij beseft dat hij met Saskia is getrouwd omdat zij lijkt op de voorstelling die hij heeft gemaakt van Truus Coster. Saskia was stewardess, haar vader, de Graaff, was ambassadeur in Athene. In de oorlog had hij een vooraanstaande positie binnen het verzet. Hij sprak niet vaak over de oorlog. Mevrouw de Graaff werd vergeleken met koningin Wilhelmina en met een generaal. Anton hertrouwde met Liesbeth, wiens vader in Indonesië in Japanse gevangenschap had gezeten en daar ook nooit over sprak. Van Saskia kreeg Anton een dochter, Sandra en van Liesbeth een zoon Peter. De meeste personen krijgen weinig diepgang in het boek. Dit is niet het geval met Cor Takes, de man die samen die samen met Truus Coster de aanslag op Ploeg had gepleegd. Takes had sombere bruine ogen, waarvan het linker anders was dan het rechter. Daardoor bezat hij een doordringende blik waartegen Anton geen verweer had. Toch vond Anton Takes sympathiek, hij had zich nog nooit zo met iemand verbonden gevoeld. Voor Takes is het nog steeds oorlog, hij kon er niet los van komen. Takes sprak met Anton over de oorlog, niet om zij daad goed te praten(hij zou nu weer een fascist kunnen doden), maar omdat hij aan niks anders meer kon denken. Hij was verliefd op Truus, als had hij een vrouw en kinderen. Hij wilde van Anton weten wat Truus in de cel gezegd had, maar die kon het zich niet meer herinneren. Wij als lezer weten dat Truus ook van Takes hield. Truus Coster had dik, weerbarstig, rossig haar. Ze is niet ouder dan 24 jaar geworden: in april 1945 is ze in de duinen geëxecuteerd. Fake Ploeg was de zoon van de NBS’er Ploeg. In 1956 blijkt hij een felle anticommunist te zijn. Hij verdedigt zijn vader hartstochtelijk. Meneer Korteweg was zeeman geweest. Hij had veel reptielen, die voor hem heel belangrijk waren. Uit angst dat Anton wraak zou nemen, emigreerde hij naar Nieuw-Zeeland. Daar pleegde hij in 1948 zelfmoord. Karin was verpleegster. Zij is nooit getrouwd. De belangrijkste gebeurtenis is natuurlijk de aanslag. Er gebeurt in een korte tijd erg veel. Er wordt een man doodgeschoten voor de buren hun huis. De buren verplaatsen het lijk naar het huis van de familie Steenwijk. Peter gaat naar buiten om het lijk te verplaatsen, maar de Duitsers komen, dus hij vlucht. Anton wordt gescheiden van zijn ouders, huis wordt in de fik gestoken. Zijn ouders en zijn broer Peter worden daarna neergeknald. Eerst verdringt Anton de aanslag, maar daarna heeft hij toch allemaal vragen in zijn hoofd. Voorbeelden van vragen zijn: wie heeft de man doodgeschoten en waarom hebben de buren het voor onze deur neergelegd. Anton is zijn hele leven bezig met het verwerken van de aanslag en krijgt stuk voor stuk alle antwoorden op zijn vragen. In dit verhaal is geen sprake van opvallende lange of juist opvallend korte zinnen. Het taalgebruik in het boek is vrij gemakkelijk. Dit komt doordat u weinig moeilijke woorden gebruikt en doordat er weinig moeilijke dialogen worde gevoerd. Het boek bevat geen humor. Dit is te verklaren, omdat het boek over oorlogsverklaring gaat. In het verhaal komen meerdere uitgebreide routebeschrijvingen voor. Een voorbeeld hiervan is de straat waar de aanslag gepleegd is en de cel waar Anton een tijdje zat. De aanslag wordt gepleegd in Haarlem. De kade in Haarlem, waar Anton woonde, wordt in de proloog uitvoerig beschreven. In 1952 gaat Anton voor het eerst na de aanslag terug naar Haarlem. Anton voelt overeenkomst tussen hemzelf en de stad. Anton wil nooit meer terug naar Haarlem, niet meer herinnerd worden aan de aanslag. Later gaat hij er echter nog een keer met Sandra naar toe. Na de aanslag woonde Anton bij zijn oom en tante aan de Apllolaan in Amsterdam. Ik denk dat dit wel een goede plek voor Anton was om op te groeien. In 1969 kocht Anton een huis in Toscane, waar hij de vakanties doorbracht. Hij kwam er erg graag, wilde er later zelfs permanent vestigen. Hij genoot vaak van het uitzicht op het landschap dat in ieder geval ver verwijderd was van Haarlem. Toch maakt Anton juist in Toscane een crisis door. Daarna hadden het huis en het uitzicht hum uitzicht verloren. De donkere cel, waar Anton praatte met het meisje, was heel belangrijk voor hem. Het symboliseert de duisternis en het isolement waarin Anton na de aanslag verkeerde. In die donkere cel was één lichtpuntje, de vingertoppen van het meisje over Antons gezicht. Naar dat leven is Anton zijn hele leven op zoek. Nu wil ik graag mijn mening over het boek geven. Het was een erg goed boek om te lezen. Het was spannend, aangrijpend en ontroerend, Ik vond het ook erg fijn dat het erg makkelijk was geschreven. Mede hierdoor kreeg ik het boek erg snel uit. Dit kwam ook doordat er een goed verhaal in zat. Er gebeurde erg veel in. Wat mij het meeste aansprak, was toch wel de aanslag zelf. Dat Fake Ploeg werd doodgeschoten voor de buren van Anton en dat de familie Korteweg het lijk snel voor Anton zijn huis neerlegden. Ik dacht “wat gebeurt er nou” en “waarom doen ze dat”? Dit wekte nieuwsgierigheid op en ik denk ook een soort van spanning. Wat ik ook erg goed vond van u was dat ik me goed kon inleven in de hoofdpersoon. Ik voelde de pijn die hij had en kreeg ook vragen in mijn hoofd over het hoe en waarom van de aanslag. Wel vond ik het jammer dat Anton de enige persoon is die je leert kennen. De andere personages worden slechts oppervlakkig beschreven. Dit kwam vaak omdat ze al snel verdwenen. Ze gingen dood of leefden op een andere plaats dan Anton. Ik denk dat het boek een verhaal apart is. Er zijn natuurlijk veel meer boeken over de oorlog, maar dit boek besteed meer aandacht aan het leven daarna. Wat de oorlog met zich mee heeft gebracht in het leven van de mensen die het bewust hebben meegemaakt. Ik vind het erg goed dat hier ook is aandacht aan word besteed. Er is natuurlijk altijd de vraag wie er schuldig is. Ik denk dat je voor jezelf moet weten wie dat is in het boek. Of het zijn de Duitsers of het zijn Truus en Cor. Als Ploeg niet was doodgeschoten, waren er misschien wel veel meer joden vermoord… Ik denk daarom dat het ook wel doen is geweest dat Ploeg is neergeschoten, maar ik vind wel dat Truus en Cor mede verantwoordelijk zijn aan de dood van Anton zijn ouders. Zij hadden dan ook het lijk (van Ploeg) gelijk moeten opruimen. Ten slotte wil ik u zeggen dat ik hoop dat u nog lang door zult gaan met schrijven zodat ik van uw boeken kan blijven genieten. Met vriendelijke groet, ....