De eeuw van mijn vader door Geert Mak

1. Beschrijving van het boek Titel: De eeuw van mijn vader
Schrijver: Geert Mak
Uitgever: Uitgeverij Atlas – Amsterdam/Antwerpen, 23e druk, augustus 2002. Eerste uitgave: september 1999
Opdracht: “Voor Anna, Cas, Gjalt, Tineke, Koosje en Hans
Voor mijn broers en zusters, voor de levenden en de doden” Motto: “Herinneringen zijn gemaakt van
wonderlijk materiaal – bedrieglijk
en toch dwingend, machtig en vaag. Men kan geen staat maken op zijn
herinneringen, en toch bestaat er

geen andere werkelijkheid dan
degen, die we in ons geheugen
dragen. Elk ogenblik dat wij
beleven dankt zijn zin aan het
voorgaande, Tegenwoordige tijd en
toekomst zouden zinloos worden, als
de sporen van het verleden uit ons
bewustzijn gewist waren. Tussen ons
en het niets staat ons herinnerings- vermogen, een problematisch en
breekbaar bolwerk.” Klaus Mann, Het Keerpunt
Vertaling Willem van Toorn, Uitgeverij De arbeiderspers, 1985
Omslag: Marjo Starink, ontwerp
Hulton Deutsch, illustratie
Bert Nienhuis, foto auteur
Aantal bladzijde: 523
Aantal hoofdstukken: 16 2. Korte inhoud van het verhaal Het verhaal speelt zich af vanaf eind 19e eeuw tot en met de hele 20e eeuw. De hoofdpersoon is Catrinus Mak de vader van de schrijver. Zijn leven wordt vanaf begin tot het eind uitgebreid beschreven en ook stukjes geschiedenis van Nederland en mensen van vlak voor hij geboren werd en een stukje nadat hij gestorven is. Het verhaal is in een aantal periodes op te delen en hierin wordt niet alleen de periode van het leven van Catrinus verteld maar ook over het leven van de mensen om hem heen, van zijn gezin, familie en over het leven van de Nederlanders in het algemeen. De periodes zijn ongeveer opgedeeld als volgt: 1e periode: Eind negentiende eeuw, opkomst van technische revoluties, vernieuwing en verlichting. Hierin wordt Catrinus Mak geboren en groeit hij op. 2e periode: Begin 20e eeuw, Eerste Wereldoorlog en paar jaren die daarop volgen, Nederland blijft neutraal, opkomst van verzuiling. Catrinus leert Geertje van der Molen kennen, trouwt met haar en hun eerste kinderen Anna, Cas, Tineke en Gjalt worden geboren. 3e periode: Vanaf opkomst Hitler tot begin jaren ´50, Tweede Wereldoorlog, naïeve regering, onafhankelijkheidsstrijd Nederlands Indië. Het gezin van Catrinus Mak woont nu in Nederlands Indië en Hans wordt geboren. Het gezin komt deels in Jappenkampen terecht, alleen Anna en Cas die in Nederland achterbleven hebben niet in een kamp gezeten. 4e periode: Jaren ´50 en begin jaren ´60, wederopbouw van Nederland en de rest van Europa, Marchallhulp, verzuiling, armoede. Het gezin Mak probeert het leven in Nederland weer op te bouwen en onverwachts wordt als nakomertje de schrijver van het boek Geert Mak geboren. 5e periode: Halverwege jaren ´60 tot eind 20e eeuw, welvaartsgroei, ontzuiling, ontkerking, democratisering, grote vooruitgangssprongen van de technologie. De kinderen van het gezin Mak groeien op en de meeste trouwen. Catrinus en Geertje Mak proberen zich aan de nieuwe tijd aan te passen en dat gaat ze goed af. Na al een aantal keren in hun leven verhuisd te hebben, besluiten ze hun laatste paar jaar van hun leven door te brengen in een verzorgingshuis in Drachten. 3. Verklaring van titel, ondertitel, motto, opdracht Er is niet één bepaalde passage waar de precieze titel in staat. De titel “De eeuw van mijn vader” is te verklaren aan de hand van het hele verhaal. Het hele verhaal is namelijk een beschrijving van de eeuw waarin de vader van de schrijver leefde. De verklaring van de opdracht is dat de namen die daar in voor komen zeer belangrijke personen in het verhaal zijn en ook allemaal echt (hebben) bestaan. In het motto wordt een soort definitie van het woord herinnering gegeven. Dit motto past helemaal bij het verhaal, omdat de schrijver het boek grotendeels heeft geschreven op basis van herinneringen van mensen en de dingen die deze mensen bewaarden.
4. Perspectief Er is sprake van een auctoriale vertelsituatie waarin de schrijver zelf vertelt. De verteller weet bijna alles, kijkt in de gedachten van alle personages en geeft (soms aan de hand van citaten van andere schrijvers of belangrijke mensen) informatie en commentaar ook buiten de romanfiguren om. Illustratief citaat: “In een ander opstel beschrijft mijn vader enkel het uitzicht vanaf zijn werkkamertje. Het is een soort geschreven stilleven: het glazen dak, de brede goot, de grauwe muur, de kruin van een appelboom in de tuin van de buurman. Voor hem een inktpot, pennen en penhouders, daarnaast boeken en een schoolagenda. In de goot de verdroogde schillen van een sinaasappel. ´Ik zou je precies de dakpan kunnen aanwijzen waaronder dezen zomer een musschengezin is grootgebracht.´ Als hij verder keek, zag hij een veld van lage, eenvormige huisjes, zwart aangeslagen door de rook van de branderijen, met hier en daar aan de rand een paar vierkante, grote gebouwen: fabrieken, een kerk, een enkel overheidskantoor. ´Een groot failliet schijnt over de stad gespreid,´ zo beschreef de Schiedamse schrijver Frans Netscher zijn stad in 1900. ´De ellende hangt aan de gevels, de verlopenheid steekt met puntige keien omhoog. En overal langs de havens ziet het oog geslachtsloze, dubbelzinnige gebouwgevels met kleine deuren waar mannen met opgeslagen broekspijpen en roode borstrok-armen in en uit scharrelen, vaten rollend, met water morsend.´ Even verderop ploeterden de vrouwen in de kurk- en capsulefabrieken. De kinderen speelden op de vaten en brachten hun ouders eten, in een emaillen schaaltje met een bonte handdoek eromheen. Wie niet in de branderij zelf bezig was, werkte wel als kuipersknecht of sleet de spoeling aan de boeren. Ontsnapping aan dit bestaan was bijna niet mogelijk, want waar kon een alcoholische, ongeschoolde werkman met een gezin anders terecht?” 5. Personages Round characters Catrinus Mak (hoofdpersoon) Geboren in Schiedam op 28 september 1899. Hij komt uit een zeilmakersgezin waar hij vredig opgroeit. Wanneer hij de deftige Geertje van der Molen leert kennen gaat hij theologie studeren aan de Vrije Universiteit in Amsterdam om met Geertje te kunnen trouwen. In 1924 trouwen ze en ze verhuizen naar Brielle waar Catrinus dominee wordt van twee gemeenten. Catrinus is altijd een wat brave man geweest die confrontatie zo veel mogelijk uit de weg gaat. Deze eigenschap leidt er wel toe dat hij twee goede studievrienden verliest waarmee hij zich pas weer aan het eind van zijn leven zal verzoenen. Die studievrienden werden uit de gereformeerde kerk gezet en doordat Catrinus dat voor zichzelf probeerde te voorkomen kreeg hij ruzie met z´n twee vrienden. Catrinus heeft donker haar en een normaal tot wat slank postuur. Voor zijn tijdgenoten is hij altijd zeer vooruitstrevend in zijn denken geweest, maar was hij toch meestal wel voorzichtig in het uitspreken daarvan. Hij was een zeer gedreven dominee en ging altijd uit van het goede in de mens. Geertje Mak (van der Molen) De schrijver beschrijft zijn moeder in haar jonge jaren als volgt: “Ze was niet mager maar ook niet te dik. Ze had een vrij rond gezicht, rossig haar, rustige knappe ogen, een mooie gestalte en een ernstige mond. Het was een knap meisje dat zich van haar schoonheid nauwelijks bewust was, een jonge vrouw die haar fierheid eerder ontleende aan innerlijke dan aan uiterlijke eigenschappen. Ze zong niet onverdienstelijk, ze trad zelfs op in de Vlaardingse kerk en bij de Makken zou ze liederen van Schubert en andere ongehoorde muziek in huis brengen. De overgang van het erudiete gezin aan de Schiedamseweg naar het roerige gezelschap aan het Hoofd moet haar niet gemakkelijk zijn gevallen. Ze keek een beetje neer op het ´rare allegaartje´, en dus konden de Makken weinig anders doen dan naar haar opkijken.” Verder was Geertje een zeer intelligente vrouw. Toen ze in 1918 eindexamen deed, had ze de beste cijferlijst van Nederland: zes negens, zes tienen en één vier, voor tekenen. De gewoonte in de tijd dat Catrinus en Geertje trouwden was dat vrouwen stopten met werken zodra ze gingen trouwen. Zo deed dus ook Geertje, maar eigenlijk werkte ze verder, als domineevrouw, ze hielp haar man met zijn preken en de rest van zijn werk, maar dan wel achter de schermen. Toen ze in Nederlands Indië woonde had ze wel starre opvattingen en vooroordelen over de Indonesische bevolking, wat leidde tot wat wij in deze tijd discriminatie noemen. Op zich is het niet zo verwonderlijk dat ze de Indonesische bevolking als minderwaardig behandelde, het hoorde bij de algemene opvattingen van de Nederlanders in die tijd. Pas vele jaren later zou ze haar oordelen over de Indonesiërs bijstellen. Haar hele leven zou ze een brave domineesvrouw zijn, altijd hardwerkend en altijd zonder zelfmedelijden, zelfs in het Jappenkamp. Flatcharacters Grootvader Mak
Geboren in 1860. Volgens de schrijver: “ een man van 1820, iemand die een levenswijze vertegenwoordigde die toen de boventoon voerde.” Zijn hele leven was hij zeilmaker in zijn eigen familiebedrijf. Vader van Catrinus Mak, de hoofdpersoon. Grootvader Van der Molen
Geboren in 1869. Volgens de schrijver: “typisch een man van 1890, en dat is hij ook altijd gebleven.” Van der Molen was onderwijzer van beroep en vader van Geertje van der Molen (later Mak). Het verschil tussen de twee grootvaders is dat grootvader Mak volgens de principes van 1820 leefde, hij bleef zoveel mogelijk de arbeid in zijn zeilmakerij met de hand doen (ook toen er al machines voor waren uitgevonden) en grootvader Van der Molen was een man die zijn tijd vooruit leefde, hij was één van de vele aanvoerders van de veranderingen. 6. Tijd Het verhaal speelt zich af van eind 19e tot en met de hele 20e eeuw en duurt dus ongeveer een eeuw. Dit weet ik doordat er in het hele verhaal constant jaartallen worden genoemd. Aangezien er in het verhaal een hele eeuw voorbij komt is er sprake van tijdverdichting: er worden relatief korte stukjes lange periodes behandeld. In grote lijnen is het verhaal chronologisch verteld, maar er zitten vaak verwijzingen in naar een eerder of later stuk geschiedenis en ook worden er periodes met eerdere of latere vergeleken.
7. Plaats en ruimte Het verhaal speelt zich op telkens verschillende plaatsen in Nederland af, afhankelijk van waar Catrinus Mak naartoe verhuist en ook een deel in Nederlands Indië waar het gezin in Medan gewoond heeft en waar ze ook in Jappenkampen hebben gezeten. Catrinus zelf heeft ook nog in verschillende kampen in Thailand gezeten bij de bouw van de Birma-spoorlijn. 8. Structuur Het verhaal heeft een informatieve opening en zit vol hoogtepunten, dieptepunten en keerpunten. Dat zijn er teveel om op te noemen, het gaat tenslotte om de geschiedenis van Nederland en ook een beetje over die van heel Europa. Het verhaal wordt afgesloten met een epiloog. 9. Thema & motieven Het belangrijkste thema is de geschiedenis van Nederland. Een paar motieven uit dit boek zijn: opgroeien van mensen in bepaalde periodes, oorlog en de daarbij horende kampen en de constante ontwikkelingen van de maatschappij in de 20e eeuw. 10. Genre Het is een geschiedenisboek, een familie(auto)biografie en een familieroman in één. 11. Taalgebruik Typerend aan de schrijfstijl van Geert Mak is dat, wanneer hij een sfeer probeert te omschrijven, hij gebruik maakt van korte zinnen, soms maar bestaande uit één woord en van hele lange zinnen met veel voorbeelden achter elkaar opgesomd. 12. Auteur Geert Mak wordt wel de volksjournalist van Nederland genoemd, zoals Gerard Reve onze volksschrijver is en Lou de Jong onze volkshistoricus. Geert Mak werd geboren in 1946 als zevende, en jongste kind van de familie. Zijn ouders waren toen al bijna vijftig. Hij studeerde staatsrecht en rechtssociologie in Amsterdam. Daarna koos hij al snel voor de journalistiek. Hij schreef onder meer voor het opinieweekblad De Groene Amsterdammer. Hij publiceerde een aantal boeken over bestuur, politiek en de stad Amsterdam. Met ‘Hoe God verdween uit Jorwerd' en ‘De eeuw van mijn vader' is hij doorgebroken bij het grote publiek. 13. Mening Ik vond het een prachtig boek en zeer goed geschreven. Een unieke combinatie van de geschiedenis van een doodgewone Nederlandse familie en wereldgeschiedenis. Door dit boek ben ik beter gaan begrijpen hoe historische gebeurtenissen als de Tweede Wereldoorlog en vervolging van de Joden hebben kunnen gebeuren en hoe de mensen er toen over dachten en hoe hun leven eruit zag. Verder heb ik veel, voor mij, nieuwe geschiedenis geleerd over bijvoorbeeld Nederlands Indië.