Reis door de nacht door Anne de Vries

SAMENVATTING VAN DE INHOUD De familie de Boer is net naar Drenthe verhuisd, als de oorlog uitbreekt: Hitler wil ook Nederland hebben. Ongerust rijden vader, moeder, Jan en Jans zusje Guusje in allerijl naar Scheveningen, waar Frits, het broertje van Jan, logeert. Hanneke, het andere zusje van Jan, logeert bij twee tantes in Rotterdam. Onderweg wordt het hun duidelijk dat het oorlog is: Ze worden vaak aangehouden door nerveuze soldaten en zien neergestorte vliegtuigen langs de weg. Eenmaal in Scheveningen aangekomen treffen ze Frits aan bij oom Herman. Maar dan wordt Rotterdam gebombardeerd. Nederland geeft zich over en de regering vlucht nar Engeland. Vreselijk bezorgd over Hanneke rijden vader en Jan naar Rotterdam, en daar vinden ze Hanneke, gelukkig ongedeerd. Op de terugweg echter wordt de auto gevorderd en moet Jan helpen met het vervoeren van gewonden van de bombardementen naar het ziekenhuis. In het ziekenhuis ontmoet hij Trijntje, een verpleegstertje, en hij wordt verliefd op haar. Helaas moet hij haar achterlaten, want de familie De Boer gaat weer terug naar Drenthe, waar hun huis ongedeerd op hen staat te wachten. Eenmaal thuisgekomen begint het verzetswerk al snel: Jan en vader kunnen het onrecht niet uitstaan. Het begint met een paar wapens opduiken uit het kanaal bij hen in de buurt, en het werk breidt zich uit tot het verspreiden van illegale krantjes en affiches. Plots krijgt het gezin de schrik van zijn leven, als vader op een dag per vergissing wordt gearresteerd door de Duitsers. Al snel is hij weer vrij. Maar andere verzetsmensen zijn niet zo gelukkig als hij, en worden naar een kamp gebracht. Het werk wordt steeds gevaarlijker, dat blijkt eens te meer uit de arrestatie van een leraar van de school van Frits. Inmiddels beginnen Jan en vader door te krijgen wie 'goed' en wie 'fout' is, en bouwen zo hun kringen op. In de hele streek wordt bekend dat je altijd terechtkunt bij de familie De Boer als je in moeilijkheden zit. Zo komt er op een dag een angstige jongen aan de deur, achternagezeten en opgejaagd door de Duitsers. Natuurlijk helpt de familie de jongen, en vader zorgt zelfs voor een nieuw persoonsbewijs; nu heet hij Willem (Wim) de Boer. Als ze kort daarna ook nog twee Engelse parachutisten verbergen en helpen terug te gaan naar Engeland, is het echte verzetswerk begonnen. Na deze ommekeer is het niet meer mogelijk om nog terug te keren. Jan, Frist (die inmiddels ook meedoet) en vader ondernemen steeds gevaarlijkere acties om het vaderland te helpen. Zo bevrijden ze Esther, een joodse vriendin van Trijntje, uit Westerbork, en ook verbergen ze vier joden in hun achtertuin in een kampeerwagen. Als klap op de vuurpijl verbergen ze ook nog David, een Engelse parachutist, en vermoorden een N.S.B.-er. Maar dan gaat het fout. De N.S.B.-ers merken een vergadering bij de familie thuis van voorname verzetsleiders op, en de Duitsers doen een inval. Iedereen weet te ontkomen, David echter wordt gedood, en het huis wordt in brand gestoken. Na dit incident is het gezin uiteengevallen. Jan zit bij oom Herman in Scheveningen en houdt zich koest. Waar vader en de anderen zijn, weet hij niet. Plots komt Wim hem opzoeken, en hij haalt Jan over om weer mee te doen met het verzet. Jan stemt in en gaat met Wim mee naar de verzetsgroep van oom Hein. En daar begint het werk weer van voren af aan: eerst lichte, ongevaarlijke acties, maar later overvalt de groep een distributiekantoor en maakt 7000 bonnen buit. Ze weten niet wat ze hiermee moeten doen en oom Hein gaat naar Amsterdam om met de landelijke verzetsorganisatie te vergaderen. Jan moet tot zijn verrassing ook mee, en wie ontmoet hij daar…. Vader! Die zit dus ook weer bij het verzet. Samen met vader gaat hij die nacht logeren bij vrienden, die veel onderduikers in huis hebben. Die avond wordt er een inval in dat huis gedaan. Een groep onderduikers wordt gearresteerd, maar per toeval worden Jan, vader andere onderduikers niet gevonden. Een paar dagen later weten ze uit het door Duitsers bezette huis te ontsnappen. Jan is natuurlijk hevig geschrokken, maar besluit toch door te gaan met het 'werk'. Er komen twee nieuwe leden bij de verzetsgroep: Anje en Sylvia. Samen met hen wordt een geslaagde actie ondernomen om een van hun kameraden, Piet, uit de klauwen van de Duitsers te bevrijden. Jan raakt daarbij echter gewond, en moet rust houden. Tijdens deze rustperiode krijgt hij te horen dat vader tijdens een gewone straatcontrole is aangehouden en gevangengenomen… De moed zinkt hem helemaal in de schoen, wanneer Sylvia de groep van oom Herin verraadt. Jan en Koos worden met geluk niet gearresteerd. Samen vermoorden ze Sylvia, maar worden daarbij zelf ook gearresteerd. Verbijsterd door zoveel tegenslag, wordt het Jan duidelijk dat hij gefusilleerd zal worden. Maar dat wordt zijn redding, want op weg naar de plaats waar zijn vonnis zou worden volbracht, weet hij met een reuzensprong uit de overvalwagen te springen. Hij valt in goede handen, en krijgt zelfs een nieuw persoonsbewijs. Van nu af aan heet hij Jan de Jong. Jan gaat gewoon door met het werk alsof er niets is gebeurd. Hij sluit zich nu aan bij de groep van oom Gerrit. Oom Gerrit is de oude huisknecht van de familie de boer, die nu hun land bewerkt. Een drukke tijd breekt aan: de invasie van de geallieerden is begonnen. Naast een aantal kleinen werkjes, waaronder een telefoonlijn doorsnijden en vrachtauto's stelen van de Duitsers, organiseert de groep in samenwerking met de Engelsen een dropping van wapens. Als na Radio Oranje de slagzin "Jan heeft een goede vangst gedaan' omgeroepen wordt, weten de leden niet hoe snel ze zich moeten opstellen in het veld. De dropping is een succes. Er lijkt geen vuiltje aan de lucht, totdat oom Gerrit wordt gearresteerd, omdat hij mensen in het dorp zou hebben gewaarschuwd voor een grote razzia. Ook Sjoerd, een van de leden, wordt gevangengenomen. Daarna volgt een tweede dropping, en ondanks dat er uiterst voorzichtig te werk wordt gegaan, wordt het toch ontdekt door de Duitsers. Jan en Frits weten ze echter weg te jagen met de geweren van de eerste dropping. De buit wordt veilig begraven, maar later ontdekken de Duitsers het toch. Gelukkig weten ze niet wie erachter zit. Inmiddels nadert de dag van de bevrijding met snelle schreden. De gevangenis waar oom Gerrit en Sjoerd zitten, wordt door een verzetsgroep uit Noord-Drente overvallen. Nog voordat de groep mee wil vechten met de geallieerden, wordt Drenthe bevrijdt. Iedereen is uitzinnig blij, maar Jan wil eerst weten hoe het met vader is. Samen met Trijntje en Wim rijdt hij naar Duitsland. Eenmaal bij het kamp aangekomen krijgt hij te horen dat meneer De Boer overleden is. Jan is diepbedroefd, totdat het een misverstand blijkt te zijn, want men dacht dat Piet de Boer bedoeld werd. Evert Jan de Boer leeft nog….!!! Dit is het einde van de oorlog, een reis door de nacht houdt hier op… OPBOUW Begin Het verhaal begint midden ineen korte een handeling, Jan staat namelijk op. Dan volgt direct een soort van korte inleiding, zodat de lezer helemaal op de hoogte is van de situatie waarin de familie De Boer zich bevindt. Het probleem waar de hoofdpersoon voor komt te staan

Na verloop van tijd wordt de familie De Boer geconfronteerd met de gevolgen van de Duitse bezetting. Nu is het voor Jan de vraag: meedoen met het verzet of niet? Hij lost dit op door een keus te maken:: hij besluit mee te doen met de goede vaderlanders, want hij kan het onrecht niet aanzien, is wel avontuurlijk aangelegd en wil de gedupeerden (joden) helpen. De belangrijkste gebeurtenis in het verhaal
Natuurlijk dat de oorlog uitbreekt en dat het weer vrede wordt na vijf jaar. Tijdens de oorlog is de belangrijkste gebeurtenis de keuze van de familie De Boer om mee te doen met het verzet, en onderduikers op te nemen. Want vanaf dat moment kunnen ze zich niet meer terugtrekken uit het wereldje van de ondergrondse. Vanaf dat moment gaat het er steeds harder en gevaarlijker aan toe, en op die avonturen is het hele verhaal gebaseerd (het gaat telkens weer om het verzetswerk). Het hoogtepunt van het verhaal
De dag dat het vrede wordt. Daar is namelijk het hele boek door de personages naar toe geleefd. Maar ook de arrestatie van vader en direct daarop volgend het verraad van Sylvia en arrestatie van Jan. Dat is een belangrijk moment, want drie tegenslagen in een korte periode zijn voor Jan moeilijk te verwerken. De lezer leest geboeid verder om erachter te komen hoe het nou verder gat met Jan, of hij het verwerken kan. Daarom mogen we deze periode ook wel een hoogtepunt noemen. Hoe het boek eindigt Het boek heeft een gesloten eind, want op het laatst is de oorlog afgelopen, en is het gezin De Boer weer compleet. Er zijn weinig vragen meer voor de lezer; de oorlog is voorbij en alles is goed afgelopen. Toch zou je ook kunnen zeggen dat het een soort open eind is, omdat er niet wordt vermeld of de familie zijn huis weer terugkrijgt. VERTELSITUATIE Het is geschreven in de personale verteltrant. TIJD Vertelde tijd Het verhaal speelt zich af in de oorlogsjaren van 1940 tot en met 1945. De vertelde tijd is dus vijf jaar. Chronologisch of niet-chronologisch De fabel is bijna overal gelijk aan het sujet, op enkele uitzonderingen na. Aan het begin van een nieuw deel/hoofdstuk, wordt vaak bij personages verteld waar we ze van kennen. Deze flashbacks hebben dus als functie om herinneringen bij de lezer op te halen wie die persoon was, om het verhaal beter te begrijpen. Ook heeft Jan heel soms een flashback waarin zijn vader tegen hem zegt: 'Een van ons twee moet overblijven voor moeder en het gezin…'. Dat is vak als Jan voor iets moeilijks staat. Het laat zien hoeveel hij nog aan vader denkt als die gearresteerd is, en het geeft hem moed. In de t.t of in de v.t. geschreven Het is in de v.t. geschreven, dan krijg je ook het gevoel alsof het echt gebeurd is, en iemand het na afloop aan je vertelt.
Continue of niet-continue Het verhaal is niet continue, er zijn dus sprongen in de tijd. Bijvoorbeeld tussen het eerste en tweede deel zit ongeveer een heel jaar. RUIMTE Het verhaal speelt zich af in Nederland: in Drenthe en in Scheveningen, Rotterdam en Amsterdam. Thuis bij de familie De Boer, bij verschillende onderduikadressen van Jan en in het open veld en op straat, als er weer eens een 'klus' moet worden geklaard. Ruimten spelen in dit verhaal toch zeker een rol, bijvoorbeeld: de gevangenis roept gevoelens bij Jan op, onderduikruimtes worden heel zorgvuldig uitgekozen omdat ze zo belangrijk zijn voor de onderduikers, thuis in de boerderij voelt Jan zich op zijn gemak. Ruimtes bepalen in een oorlogsboek vaak of de personages zich er wel of niet thuis voelen en op hun gemak zijn, omdat de verrader en de vijand overal loeren…. PERSONAGES Hoofdpersonen: 1. Jan de Boer, karakter (verandert in de loop van het verhaal), zoekt avontuur, kan geen onrechtvaardigheid verdragen, vindt het moeilijk beslissingen te nemen. 2. Vader (Evert Jan de Boer), karakter, verstandig, denkt voordat hij doet, kan geen onrechtvaardigheid verdragen Bijpersonen: 1. Frits de Boer, broer van Jan, karakter, roekeloos, dapper, wil zich altijd inzetten voor goede daad, baldadig. 2. Guusje de Boer, zusje van Jan, type (komt weinig aan bod), aardig meisje, helpt met verzetswerk, rechtschapen. 3. Moeder (Gre De Boer), type, geeft achtergrond aan Jan doordat Jan telkens naar haar verlangt als hij in moeilijkheden zit, bezorgd, zwak voor zielige mensen, verzorgend. 4. Oom Gerrit, knecht van de familie De Boer, karakter, een wijze, oude man, dapper, denkt altijd eerst aan anderen dan aan zichzelf. 5. Wim (zogenaamd Willem de Boer), eerste onderduiker familie De Boer, type, haat de Duitsers, slim, verstandig, fel verzetsman. 6. Trijntje, vriendin van Jan, type, dapper. 7. Verder zijn er nog tal van anderen die ook een kleine rol spelen in het verhaal, vaak maar kort aanwezig zijn. Enkelen hiervan: buurman en N.S.B.-er Walinga, buurman Hoeks, boer Hoving, smid Havinga, meneer Vos, Schram de N.S.B.-er, oom Hein, Steven, Koos, Sjoerd, Jos, oom Herman, tante Annie, Hanneke (zusje van Jan), Greetje (zusje van Jan), Hansje (broertje van Jan, meneer Jansonius, David (parachutist), George (parachutist), Piet (verzetsman) enzovoort enzovoort…. THEMATIEK Thema Het thema is, volgens mij: hoe een gezin de verschrikkingen van de oorlog doorstaat en met de gevolgen van de bezetting omgaat.
Motieven Enkele motieven, die ik duidelijk herkende, zijn: 1. Behoeft aan vrijheid: door de oorlog worden de mensen onderdrukt. De wil om vrij te zijn wordt vertaald in het verzet dat mensen plegen, en dat komt telkens weer terug. 2. Vertrouwen - wantrouwen: de verzetslieden moeten een enorm vertrouwen in elkaar hebben, en anderen, onbekenden, sterk wantrouwen. Telkens weer merk je hoe belangrijk het is dat je op iemand kunt rekenen. Het verraad van Sylvia maakt duidelijk dat het noodzakelijk is om velen te wantrouwen. 3. Hulpzaamheid en liefde - haat: de familie De Boer is behulpzaam wat landgenoten aangaat, en koestert liefde voor degenen die 'goed' zijn. Telkens weer als er iemand in nood zit, schieten ze te hulp. Daartegenover staat de haat die men voor laffe landverraders en Duitsers voelt. Een deel van het verzet komt voort uit deze haat, uit wraak…. 4. Angst: vaak zit iemand (bijvoorbeeld moeder) in angst, omdat iemand niet op tijd thuis is (bijvoorbeeld Frits). Er is ook angst voor de Duitsers, en dat die erachter komen dat er onderduikers in huis zijn, of dat een goede kameraad is opgepakt. Het verhaal wordt duidelijk gekenmerkt door angst voor de bezetter, dat keert vaak terug. 5. Blijdschap en hoop: iedere dag blijft men maar hopen op de invasie, op de bevrijding, op de dood van Hitler. Hoop op die bevrijding wordt keer op keer de grond in geboord, dat heeft duidelijk zijn invloed op het verhaal. Al deze motieven herken je terug in een oorlog, het zijn als het ware de kenmerken van een oorlog zoals burgers die beleven. Ze ondersteunen in dit oorlogsverhaal dus het thema, en keen ook telkens weer terug. TITEL Het boek heet 'Reis door de nacht' omdat de oorlogsjaren voor velen een "reis door de nacht" waren: het waren "donkere" dagen van onderdrukking, een zwarte bladzijde uit de geschiedenis. Misschien heet het boek ook wel zo, omdat de verzetsmensen vaak 's nachts actief waren met hun werk. Deel 1 heet 'De duisternis in' omdat daar de oorlog begon, en die wordt vergeleken met de 'duisternis'. Deel 2 heet 'De storm steekt op' omdat het echte gevaarlijke werk toen begon, het ging hard tegen hard wat de Duitsers en de verzetslieden betrof. Deel 3 heet 'Ochtendgloren' omdat het toen duidelijk werd dat Hitler de oorlog zou verliezen. Er kwam een lichtpuntje op. Deel 4 heet 'De nieuwe dag' omdat in dat deel de bevrijding steeds dichterbij kwam en uiteindelijk wordt Nederland dan bevrijdt. De tijd na de bevrijding wordt vergeleken met een nieuwe periode, een 'nieuwe dag'. TAAL/STIJL Het verhaal is in zeer gemakkelijk taal geschreven, en daardoor dus ook makkelijk te begrijpen. Er komen gen verwarrende of moeilijke situaties in voor, die voor de lezer moeilijk te begrijpen zijn. Er wordt veel aandacht besteed aan gedachten van personen, omdat die bepalend zijn voor het handelen van die persoon. Op de juiste momenten, na een overpeinzing van een persoon, of na versnelling waarin een hele tijd snel wordt beschreven, volgen veel dialogen in de directe rede. Dit leidt tot wat 'actie', wanneer de lezer het saai begint te vinden. LITERATUURGESCHIEDENIS Anne de Vries werd op 22 mei in Assen geboren. Hij was tot 1939 onderwijzer. Hij oogstte groot succes met zijn roman 'Bartje' (1935) over de jeugd van een kind in het Drentse land. Dit werd later ook verfilmd en voor de televisie bewerkt in 1972-1973. In 1939 volgde 'Bartje zoekt het geluk'. Hiernaast verschenen 'Hilde' (1938), 'De levensroman van Johannes Post' (1948), 'De man in de jachthut' (1960) en natuurlijk 'Reis door de nacht' (1960). Verder verschenen nog tal van andere kinderboekjes van hem, waaronder de 'Jaap en Gerdientje'-serie. Ook verschenen kerst-vertelboeken (1936-1939) en het 'Groot Nederlands Boerenboek' (1937). In 1939 kwam misschien wel zijn grootste succes, het 'Groot vertelboek voor de bijbelse geschiedenis' Deze kinderbijbel is in maar liefst 23 (!) talen vertaald. Zijn populariteit heeft Anne de Vries vooral te danken aan zijn natuurlijke en eenvoudige schrijftrant. In 1964 stierf hij, hier in Zeist. EIGEN MENING De passages die de meeste indruk hebben gemaakt: De stukken dat Jan te horen krijgt dat vader is gevangengenomen en dat hij te horen krijgt dat Sylvia de verzetsgroep heeft verraden, hebben veel indruk op mij gemaakt. Je leest de verbijstering van Jan, en leeft met hem mee en kan je zich zijn situatie indenken. De teleurstelling grijpt je aan. Ook de stukken waarin wordt beschreven hoe de joden bij het station afgevoerd worden, hebben, ook al zijn het maar hele korte stukjes en niet belangrijk voor het verhaal, diepe indruk gemaakt. Dan bedenk je je hoe vreselijk het voor die mensen moet zijn geweest in de oorlog. En natuurlijk de bevrijding; je wordt helemaal vrolijk van binnen als je leest hoe blij men was, toen men was bevrijd. Ik kan me het amper voorstellen hoe het voor die mensen geweest moet zijn om weer vrij te zijn na vijf jaar onderdrukking. Dat heeft dus ook indruk op mij gemaakt.
Mijn mening over het boek: Ik vind het een goed boek. Er wordt namelijk duidelijk beschreven hoe de bevolking in de Tweede Wereldoorlog heeft geleden onder het Duitse juk, en hoe de bevolking de bezetting meemaakt. Het is goed geschreven, waardoor je je helemaal kan inleven in de situatie van de personages, en daardoor voel je met hen mee. Dat komt ook doordat de gedachten van de personages uitvoerig worden beschreven. De nare stukken, bijvoorbeeld waarin Sylvia de groep verraadt, of waarin Jan een N.S.B.-er moet doden, hebben me aan het denken gezet; is het wel juist wat er geburt, waarom zou die persoon zo handelen…? Die nare stukken hebben veel indruk op me gemaakt. Er zit ook veel spanning in en het boeit, ik heb het, ondanks de dikte, in een adem uitgelezen. Die spanning wordt veroorzaakt doordat de hoofdpersoon voor een dilemma staat en een belangrijke keus moet maken, of midden in een actie van de verzetsgroep (overval bijvoorbeeld). Daardoor zit je als het ware in je boek vastgegroeid. Dat komt ook omdat het thema velen interesseert; de Tweede Wereldoorlog is nog maar 56 jaar geleden. Het kan dus ook echt gebeurd zijn, het is bekend dat het er in het verzet hard aan toe ging. Dat maakt het nog interessanter. Het is ook leerzaam, veel dingen over het verzet en de werkwijze van het verzet heb nooit geweten voordat ik dit boek las. Het verhaal is na verloop van tijd niet meer zo heel verrassend; het is duidelijk dat Jan toch weer terug zal keren in het verzet na een tegenslag. De afloop van de oorlog weten we ook allemaal al. Dit is het enige minpuntje. Al deze voor- en nadelen tegen elkaar afgewogen, vind ik dat het boek een 8 verdient. Een aanrader, zeker voor iemand die graag verhalen leest over de oorlog.