Titel en de titelverklaring. De titel van de film is “De aanslag”. Deze titel is gebaseerd op de moordaanslag op Fake Ploeg, die in januari 1945 voor het huis van de familie Korteweg wordt gepleegd. Samenvatting. Tijdens de Tweede Wereldoorlog woont Anton Steenwijk met zijn vader, moeder en broer Peter in Haarlem. Hun kleine huis ligt naast het huis van de familie Beumer en aan de andere kant naast het huis van meneer Korteweg en zijn dochter Karin. Naast hen woont de familie Aerts, die zich nooit bemoeiden met andere mensen. Hierdoor vonden andere mensen het maar een rare familie. Op een avond, in de hongerwinter 1945, zit het gezin Steenwijk bijeen om een spelletje te spelen. Net als Anton de dobbelstenen in zijn hand heeft, klinken er vijf schoten, een schreeuw en nog een schot. Voor het huis van Korteweg ligt een dode: de NSB’er Fake Ploeg. Meneer Korteweg en zijn dochter verslepen het lijk en leggen het voor het huis van de familie Steenwijk neer. Als Peter, na een korte ruzie, naar buiten rent om het lijk weg te halen en het voor het huis van de familie Beumer te leggen, arriveren de Duitsers. Peter pakt het pistool van Ploeg en vlucht weg. De Duitsers voeren vader, moeder en Anton mee, en gooien als vergeldingsactie de ruiten van het huis in en steken het in brand. Anton wordt gescheiden van zijn ouders en naar het politiebureau van Heemstede gebracht. Hij zit daar in een donkere cel met een jonge vrouw die hem probeert te troosten. De volgende dag wordt Anton naar Haarlem gebracht en vervolgens naar Amsterdam, waar zijn oom hem ophaalt. Onderweg werden ze nog een keer beschoten door een vliegtuig waarbij een Duitser om het leven kwam. Anton maakt het gymnasium af en gaat medicijnen studeren. Pas in 1952 komt hij weer in Haarlem, uitgenodigd voor een feestje van een medestudent. Nu hij in Haarlem is kan hij het niet laten en zoekt hij de plaats op waar zijn huis vroeger stond. Dan komt mevrouw Beumer naar buiten die Anton meteen herkent. Ze vraagt hem om binnen te komen voor een bak koffie. Van mevrouw Beumer hoort Anton dat de Kortewegs zonder afscheid en om onbekende reden zijn verhuisd. Ze vertelt ook dat er een monument is opgericht op de plaats waar vroeger de aanslag had plaatsgevonden. Hij vertrekt en kan het niet laten om even langs het monument te gaan. Hij ziet de namen van zijn ouders en zijn broer staan en vanaf nu wist hij zeker dat ze dood waren. Hij voelt iets van angst en besluit Haarlem voorgoed te vergeten. In 1956 studeert Anton af en besluit zich te specialiseren in de anesthesie. Hij woont nu op kamers in Amsterdam. Anton raakt verzeild in een demonstratie tegen de toestand in Boedapest. In een van de demonstranten herkent hij een oud-klasgenoot: Fake Ploeg, de zoon van de neergeschoten NSB’er. Er komt een vliegtuigje langs. Hij neemt Fake mee naar zijn kamer. Daar ontstaat een discussie over de schuldvraag naar de dood van Fake’s vader en Antons ouders. Volgens Fake zijn de communisten de schuld van alles. Als Anton dit tegenspreekt, gooit Ploeg jr. met een steen die voor een communist was bedoeld Antons spiegel aan stukken. Tegelijkertijd ontploft de kachel in de kamer. In 1960 brengt Anton de Paasdagen door in Londen. Hij ontmoet daar een vrouw die hem bekend voorkomt. Ze heet Saskia. Anton is anesthesist geworden en in 1961 getrouwd met Saskia. Ook krijgen ze een dochter genaamd Sandra. Op een begrafenis van een vriend van Saskia’s vader in 1966, hoort Anton een man spreken over iemand die hij had neergeschoten op de fiets. Hij herkende het verhaal meteen, omdat dit erg lijkt op de gebeurtenis die avond in 1945. Hij sprak de man aan en ze beginnen een gesprek. Zijn naam was Cor Takes. Het blijkt dat hij niet alleen de aanslag heeft gepleegd. Hij had dit samen met zijn vriendin Truus Coster gedaan. Na wat details die Cor hem vertelt begrijpt Anton dat zij de vrouw was waar hij die nacht in Heemstede mee in de cel heeft gezeten. Cor vertrekt en geeft Anton zijn telefoonnummer en adres. Thuis denkt Anton na over het gesprek dat de beide heren hadden en besluit hem te bellen om een afspraak te maken. De volgende dag bezoekt Anton Cor. Cor vertelt Anton hoe een vrouw op die avond hem verlinkte toen hij Ploeg neerschoot. Het blijkt mevrouw Beumer te zijn. Ze was dus helemaal niet zo aardig als werd gedacht. Ook krijgt Anton een foto van Truus te zien. Het valt hem op hoeveel Truus en zijn vrouw Saskia op elkaar lijken. Anton beseft dat hij, onbewust, Saskia misschien wel juist daarom heeft getrouwd. Tijdens het bezoek maakt Cor zich ook steeds druk over zijn vriend die zelfmoord heeft gepleegd na de vrijlating van Willy Lages, een Duitse leider. In 1967 scheiden Saskia en Anton als vrienden van elkaar en een jaar later hertrouwt hij met Liesbeth, een vrouw van na de oorlog. Ze krijgen een zoon die Peter wordt genoemd. Anton heeft een rijk leven en koopt een huis in Toscane in Italië waar de vakanties worden doorgebracht. Hier krijgt Anton een trauma-aanval die zijn hoogtepunt bereikt bij het zien van een aansteker in de vorm van een dobbelsteen, maar hier komt hij weer overheen. Terug in Nederland is Anton nog één keer in Haarlem geweest, omdat zijn dochter Sandra wilde weten waar haar grootouders hadden gewoond. In 1983 staan Oost en West nog steeds tegenover elkaar. Anton lijdt aan kiespijn en krijgt van Liesbeth een kruidnagel om de pijn te stimuleren. Dit herinnerde hem ineens aan zijn moeder die dit ook altijd deed tegen de kiespijn. Anton zou alleen geholpen worden door de tandarts als hij mee zou lopen in een vredesdemonstratie in Amsterdam. Met tegenzin gaat hij akkoord en komt hij in de grote mensenmenigte Karin Korteweg tegen. Er komt een helikopter langs. Zij vertelt Anton dat haar vader het lijk had verplaatst om zijn geliefde hagedissen te sparen en hoe zijn broer Peter om het leven is gekomen. Van Karin krijgt hij het laatste puzzelstukje. Meneer Korteweg kon het lijk niet voor het huis van de familie Aerts leggen, omdat daar joden ondergedoken zaten. De familie Steenwijk had dit nooit geweten. De motieven heb ik aangegeven door degene die bij elkaar horen dezelfde kleur te geven.(Het rode betekent dat iedereen zich nog bezig houdt met de oorlog). Hoofdperso(o)n(en). Het is duidelijk dat er maar één hoofdpersoon is: Anton Steenwijk. Het hele verhaal draait om hem. Dat wordt meteen aan het begin al duidelijk. De film begint met zoiets als: “Er was eens een jongen Anton Steenwijk die met zijn vader, moeder en broer in de hongerwinter van 1945 in Haarlem woonde” Hier werd voor mij al duidelijk dat hij de hoofdpersoon zou zijn. Aan het begin als de aanslag plaatsvindt is Anton twaalf jaar. Het einde van het verhaal speelt zich af in 1983. Hier moet hij dus ongeveer rond de vijftig jaar oud zijn. In de loop van het verhaal verandert zijn uiterlijk weinig. Dit wordt duidelijk gemaakt door uitspraken van bijvoorbeeld Karin Korteweg en Fake Ploeg jr. die beiden zeggen dat hij niks veranderd is en nog steeds zo erg op zijn vader lijkt. Anton had altijd donker haar, was lang en had een slank figuur. Anton is in het hele verhaal een emotionele jongen. Voorbeelden hiervan zijn het huilen in de cel nadat hij is gescheiden van zijn ouders en het huilen bij Cor Takes thuis, waar hij inmiddels ongeveer drieëndertig jaar is. Anton is rustig en absoluut niet agressief en uit op wraak. Dit blijkt uit Karin Korteweg die hem vertelt dat haar vader zelfmoord heeft gepleegd uit angst voor wraak van Anton. Hierop antwoordt Anton dat hij daar nooit aan gedacht had. Ook als hij Fake Ploeg jr. en Karin tegenkomt blijft hij rustig en gaat hij niet als een achterlijke tekeer.
Andere personen. Vader en moeder Steenwijk: Dit zijn de vader en moeder van Anton. Ze spelen, behalve dan dat Anton steeds aan de dood en de schuld daarvan terugdenkt, geen belangrijke rol in het verhaal. Peter Steenwijk: Peter is de broer van Anton en is 17 jaar oud. Hij is heel moedig omdat hij
zijn familie wil redden met gevaar voor eigen leven, door het lijk van Fake Ploeg weer te verslepen. Als Peter vlucht en daarna de Kortewegs onder schot houdt, wordt hij betrapt en vermoord door de Duitsers. Familie Korteweg: Deze familie bestaat uit meneer Korteweg en zijn dochter Karin. Het zijn de buren van de familie Steenwijk die het lijk van Fake Ploeg
voor hun huis had gelegd. Ze dachten dat ze nog mensenlevens zouden redden door het lijk voor de deur van de familie Steenwijk te leggen, omdat de familie Aerts sowieso zou worden vermoord als de Duitsers erachter zouden komen dat ze joden verborgen hielden. Op zich hadden de Kortewegs het wel goed bedoeld, maar liep het niet af zoals ze wilden. Maar je zou dit ook kunnen zien egoïstische actie, omdat het gewoon voor hun huis gebeurde en zij dus gewoon de pech hadden. Hij dacht alleen maar aan zijn hagedissen en dat zou je dus als egoïstisch kunnen zien. Verder was meneer Korteweg bang, omdat hij snel na de aanslag geëmigreerd is uit angst voor wraak van Anton. De informatie van Karin over de joden was het laatste puzzelstukje. Daarom was Karin heel belangrijk voor Anton. Familie Beumer: Dit zijn de andere buren van de familie Steenwijk. Het was een echtpaar
zonder kinderen. Over meneer Beumer kom je niet veel te weten, behalve dan dat hij, als Anton in 1952 weer in Haarlem is, dement is. Mevrouw Beumer is, zonder dat iemand dat merkt, een egoïstische vrouw. Zij verlinkte de aanslagpleger om een goede naam te krijgen bij de Duitsers en zo dus haar eigen hachje te redden. Peter had dit waarschijnlijk al door omdat hij het lijk voor het huis van de Beumers wou leggen. Mevrouw Beumer vond Peter altijd een schat, maar dit was niet wederzijds. Familie Aerts: Dit zijn de buren van de familie Korteweg en was ook een echtpaar zonder
kinderen. Over deze mensen kom je vrijwel niks te weten, behalve dan dat zij joden ondergedoken hadden en dus blijkbaar wel lieve mensen waren, omdat ze die joden wilden helpen. Toch vonden andere mensen de familie raar, omdat ze zich nergens mee bemoeiden. Fake Ploeg: Dit is degene die voor het huis van de familie Korteweg wordt neergeschoten. Hij was een NSB’er die bekend stond in Haarlem als verrader en iemand die veel moorden op zijn geweten had. Hij was dus een kwaadaardige man. Fake Ploeg jr.: Dit is de zoon van Fake Ploeg, de NSB’er. In de tijd dat de aanslag gepleegd
werd zat hij bij Anton in de klas. Hij lijkt sprekend op zijn vader en wordt in de film volgens mij door dezelfde persoon gespeeld. Hij vindt dat er geen onderscheid is tussen de dood van zijn vader en die van Anton’s ouders. Hij verdedigt zijn vader constant. Fake is een felle anticommunist. Hij vindt alles de schuld van de rotcommunisten. Het is iemand die agressief en snel op zijn tenen getrapt is. Dit blijkt uit het fragment in de kamer van Anton, waar Anton hem tegenspreekt en hij meteen een steen door de spiegel gooit. Toch is hij Anton dankbaar dat hij hem altijd hielp op school. Cor Takes: Deze man heeft samen met Truus Coster de aanslag gepleegd op de bewuste avond. Zijn schuilnaam is Gijs. Hij zit aan de drank en kan de oorlog niet uit zijn hoofd zetten. Het maakt hem niet uit om iemand dood te maken, wanneer het nut heeft voor de samenleving. Hij schoot Ploeg dood omdat hij dacht dat door Ploeg nog meer mensen zouden overlijden. Hij denkt telkens nog aan de oorlog terug omdat zijn vriendin Truus Coster daarin is omgekomen. Het is een nieuwsgierig type, omdat hij perse wil weten wat Truus over hem zei toen ze met Anton in de cel zat. Truus Coster: Deze vrouw heeft samen met Cor Takes de aanslag voor het huis van de Familie Korteweg gepleegd. Later blijkt dat het dezelfde vrouw is die met Anton in de cel in Heemstede heeft gezeten. Anton heeft haar nooit gezien, maar herinnert wel wat ze in de cel tegen hem zei. Saskia de Graaff: Dit is de eerste vrouw van Anton. Ze lijkt heel erg op Truus Coster. Samen met Anton krijgt ze een dochter genaamd Sandra. In 1967 scheiden ze. Liesbeth: Dit is Anton’s tweede vrouw. Ze is een vrouw van na de oorlog. Samen krijgen ze een zoon Peter. Plaats. De belangrijkste plaats in het verhaal is Haarlem, omdat Anton hier vroeger woonde en dit ook de plaats was waar de aanslag werd gepleegd. De cel in Heemstede is ook een belangrijke plaats, omdat die paar uren in de cel zijn hele leven bijblijven. Verder is Amsterdam natuurlijk een belangrijke plaats, omdat hij hier na de aanslag opgroeit en studeert. In Toscane in Italië heeft hij ook nog een huisje waar de vakanties worden doorgebracht en waar zijn trauma-aanval zijn hoogtepunt bereikt. Tijd. Het verhaal speelt zich af in verschillende jaren in de geschiedenis. Er wordt dus steeds een tijdsprong gemaakt. Dit zijn de jaren met de bijbehorende gebeurtenis erbij. Hongerwinter, januari 1945 – In dit jaar wordt in Haarlem de aanslag op Fake Ploeg gepleegd. 1952 – Anton is in dit jaar op een feestje van een medestudent in Haarlem en kan het vervolgens niet laten om naar de plaats te gaan waar vroeger zijn huis stond. 1956 – Anton raakt verzeild in een demonstratie in Amsterdam tegen de toestand in Boedapest en komt hierin Fake Ploeg jr. tegen. 1960 – Anton brengt de paasdagen door in Londen en komt hier een vreemde vrouw tegen die hem bekend voorkomt. 1961 – Anton trouwt met Saskia de Graaff, de vrouw die hij tegenkwam in Londen. 1966 – Dit is het jaar van straatgevechten in Nederlanden het jaar van de Vietnamese Oorlog, maar het belangrijkste van dit jaar is dat hij Cor Takes ontmoet, de aanslagpleger. 1967 – Anton en Saskia scheiden als vrienden. 1968 – Anton hertrouwt met Liesbeth. 1983 – Anton komt opnieuw in een demonstratie terecht, waar hij Karin Korteweg tegenkomt. Het verhaal wordt chronologisch verteld, maar er bevinden zich wel een aantal flashbacks die je meer herinneringen kunt noemen. Voorbeelden hiervan zijn: Karin die terugdenkt aan hoe Peter werd vermoord door de Duitsers; Anton die terugdenkt aan zijn moeder, nadat hij een kruidnagel van Liesbeth krijgt tegen de kiespijn.
Opbouw Het verhaal is ingedeeld uit 9 verschillende delen die worden aangeduid met een jaartal (vermeld in hoofdstuk Tijd). De opbouw is niet opvallend: alles loopt gewoon van het begin naar het einde. In het verhaal krijgt Anton verschillende puzzelstukjes van mensen die hij tegenkomt over hoe het er vroeger aan toe ging tijdens en vlak na de aanslag. En waarom het zo ging? Door deze puzzelstukjes zet hij alles op een rijtje om de tragedie te verwerken. De hele puzzel heeft als het ware de naam “Schuld”. Anton vraagt zich telkens af wie de schuld heeft voor de dood van zijn ouders. Hierdoor komt er een soort spanning in het verhaal. Het eerste puzzelstukje krijgt hij van mevrouw Beumer, die hem vertelt dat er een monument is opgericht op de plaats waar vroeger de aanslag plaatsvond. Hierop ziet hij de namen van zijn ouders en weet hij pas echt zeker dat ze dood zijn. Mevrouw Beumer vroeg zich af waarom Ploeg nou juist voor hun deur werd neergeschoten. Het tweede puzzelstukje krijgt Anton van Fake Ploeg jr. die vertelt dat hij pas wist dat zijn vader was vermoord toen Anton’s huis in de brand stond. Fake vindt dat er geen onderscheid bestaat tussen de dood van zijn vader en die van Anton’s ouders. Hij vindt dat de communisten de schuld van alles hebben. Fake vertelt Anton hoe het vroeger bij hen thuis was. Het derde puzzelstukje krijgt Anton van Cor Takes. Cor vertelt hem dat hij niet alleen de aanslag had gepleegd, maar samen met zijn vriendin Truus Coster. Ze losten vijf schoten op Ploeg en daarna schoot Ploeg op Truus. De schreeuw ertussen door was van Cor die schreeuwde dat Truus op moest passen voor dat schot van Ploeg. Ook vertelt Cor over een vrouw die hem verlinkte, wat later mevrouw Beumer bleek te zijn. Anton ziet bij Anton een foto van Truus, die later bij Anton in de cel bleek te zitten. Takes vindt dat Ploeg de schuld had van de dood van Anton’s ouders. Het vierde en belangrijkste puzzelstukje krijgt Anton van Karin Korteweg, zijn oude buurmeisje die samen met haar vader het lijk had versleept voor het huis van de familie Steenwijk. Zij vertelt hem dat ze het lijk niet voor het huis van de familie Aerts konden leggen, omdat hier joden ondergedoken zaten. Anton kent nu het hele verhaal rond de aanslag dus je zou het kunnen zien als een gesloten einde. Maar je zou het ook kunnen zien als en open einde. Hoe gaat het verder met Anton: is zijn trauma alleen maar erger geworden of heeft hij het nu volledig van zich afgezet. En wie heeft nu de schuld van de dood van zijn ouders? Zijn dit de Duitsers, omdat de hele oorlog door hen wordt veroorzaakt of is dit Fake Ploeg, die heel veel moorden op zijn geweten had en daarom maar neergeknald moest worden? Cor Takes en Truus Coster hebben tenslotte Ploeg neergeschoten. Hebben zij dan de schuld of zijn het de joden die bij de familie Aerts zaten ondergedoken? Hierdoor kon het lijk tenslotte niet voor het huis van de familie Aerts worden gelegd. Perspectief. In het verhaal is er sprake van zowel een ikperspectief als een auctoriaal perspectief. Aan het begin van elk nieuw deel van de film (jaartal) vertelt de verteller wat er aan de hand is en wat Anton in de tussentijd heeft meegemaakt. Daarna zie je het verhaal weer uit de ogen van Anton en is weer sprake van een ikperspectief. Het perspectief verandert dus telkens het hele verhaal door. Thema en Boodschap. Thema: De schuldvraag over de moord van de ouders van Anton. Boodschap: De schrijver wil laten zien hoe een gebeurtenis uit het verleden zich als een rode draad door het leven van iemand kan slepen. Eigen mening. Het verhaal vind ik heel spannend, omdat je toch wel nieuwsgierig bent naar vooral waarom het lijk nu juist voor de deur van de familie Steenwijk werd gelegd en niet voor het huis van de familie Aerts. Dit is ook het belangrijkste puzzelstukje voor Anton. Anton beseft net na de aanslag nog helemaal niet wat er is gebeurden besluit het ook van zich af te zetten als hij eenmaal bij zijn oom woont. Maar vanaf dat hij weer in Haarlem is op het studentenfeestje is hij toch wel nieuwsgierig en kan hij het niet laten om even te gaan kijken waar vroeger zijn huis stond. Dit maakt het verhaal mooi. Telkens als hij besluit het van zich af te zetten, krijgt hij toch weer met de oorlog te maken. Het is ook grappig hoe toeval hier zo’n grote rol speelt. Alle mensen uit de oorlog komt hij bij toeval tegen. Het verhaal heeft eigenlijk twee onderwerpen. Het onderwerp “de schuldvraag” vond ik een boeiend onderwerp. Anton vraagt zich telkens af wie nu eigenlijk verantwoordelijk is voor de dood van zijn ouders. Dit zijn verschillende mogelijkheden dus is dat niet makkelijk om te besluiten. Het onderwerp “de aanslag” vind ik interessant en toch ook wel emotioneel. Hoe een gebeurtenis uit het verleden (de moordaanslag) invloed kan hebben op iemands leven, dat moet niet makkelijk zijn om te verwerken. De boodschap die de schrijver wil laten zien vind ik heel goed, want de Tweede Wereldoorlog was gewoon vreselijk. Als je hoort dat er veel mensen die je niet eens kent sneuvelen, vind je dat al erg. Moet je nagaan als het familieleden zijn of beter gezegd je hele gezin is. En ik vind dat Anton dit in de film eigenlijk nog te makkelijk opvangt. Dat vind ik wat minder in de film: hij is nog niet emotioneel genoeg. Ik zou het denk ik niet aankunnen als mijn hele gezin zou overlijden en zou zelf niet eens meer willen leven. De situaties en personen. Het verhaal is niet herkenbaar voor mij, omdat ik de oorlog zelf niet heb meegemaakt, maar ik kan me wel voorstellen hoe het was. Ik kan me ook absoluut niet verplaatsen in Anton, omdat hij helemaal niet bezorgd is als hij van zijn ouders wordt gescheiden. Het lijkt wel of hij denkt dat het wel weer goed komt. Ik zou als een gek tekeer gaan en veel emotioneler zijn. Ik zou niet kunnen leven zonder ouders. Het taalgebruik is gewoon heel makkelijk, zoal de echte spreektaal in Nederland. Dit wordt af en toe wel grappig gemaakt door lichte scheldwoorden. Schrijver. Harry Mulisch wordt op 29 juli 1927 geboren in Haarlem uit niet-Nederlandse ouders. Het verhaal speelt zich aan het begin ook af in Haarlem. Zijn moeder (Alice Schwarz - 16-03-1908) was een 19-jarige bankiersdochter uit België (Antwerpen). Zijn vader (Karl Victor Kurt Mulisch - 10-07-1892), een voormalig legerofficier (in de Eerste Wereldoorlog, Russische, Italiaanse én Westelijke front), was afkomstig uit wat toen de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije heette (Nu Tsjechië). Na de eerste wereldoorlog kwam hij in Nederland werken, bij een bank, op de afdeling Duitse handelscorrespondentie. In het gezin wordt Duits gesproken, maar Harry krijgt een Nederlandse opvoeding. Na de scheiding van zijn ouders in 1937 blijft Harry bij zijn vader wonen en hij wordt opgevoed door een uit Polen afkomstige, Duitssprekende huishoudster Frieda. Zijn moeder vertrekt in 1951 naar Amerika en neemt ook de Amerikaanse nationaliteit aan. Hij wordt gescheiden van zijn moeder. Dit lijkt op de scheiding tussen hem en zijn ouders na de aanslag. In 1938 verhuizen ze naar Heemstede. Heemstede is de plaats in het verhaal waar Anton met Truus Coster in de cel zit. In 1948 had hij enkele weken een (administratieve) baan bij 'Pro Senectute'. Dit zal achteraf het enige baantje in zijn leven blijken te zijn. Vanaf 1949 wijdt hij zich helemaal aan het schrijven. Hij heeft dus haast geen werk gehad om te laten zien in zijn boeken. Om in zijn levensonderhoud te voorzien verkoopt hij stukje bij beetje de inboedel van zijn huis. De familie Steenwijk was ook heel arm. In 1958 gaat Harry Mulisch in Amsterdam wonen. Anton gaat ook in Amsterdam wonen. Harry Mulisch trouwt in 1971 en krijgt twee dochters, Anna en Frieda. Anton had ook een sterke band met vrouwen en trouwde ook. Hierbij kreeg hij ook kinderen. De boeken van Harry Mulisch gaan meestal over: tijd, wetenschap, dood, oorlog, politiek en wonder.
Soort Roman. De aanslag is zowel een psychologische roman als een oorlogsroman. De gebeurtenis uit het verleden sleep als een rode draad door het leven van Anton en de aanslag gebeurt in de oorlog. Daarna denkt hij steeds terug aan de oorlog.