Feitelijke gegevens

• 1981
• 83 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

Niemand zal het zich herinneren, maar in 1973 bracht de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties een kort bezoek aan Dacca, de hoofdstad van de twee jaar tevoren in veel bloed geboren staat Bangladesh.

Samenvatting

In dit boek vertellen drie vertellers in verschillende tijden hun verhaal. Deze samenvatting is opgesteld in chronologische volgorde.

Johan de Leeuw verblijft van 1934 tot 1942 in Malang, Java, en heeft zijn herinneringen opgeschreven in een kasboek. Een van die herinneringen gaat over een bezoek met zijn vader in 1882, hij is dan veertien jaar oud, aan Dr. Zürcher, de Multatuli-vereerder, die geld voor hem inzamelt. Zijn vader is ook een Multatuli-bewonderaar en handelaar in scheepsbenodigdheden. Niet veel later gaat de zaak failliet en wordt Johan loopjongen bij de Gebr. Wilhelmus, groothandelaren in jute zakken. Met zijn vader bezoekt hij Multatuli nog een keer in Duitsland. Ook de Gebr. Wilhelmus gaan failliet en Johan werkt nog bij enkele andere bedrijven. Door het lezen van Multatuli en Marx groeit bij hem het verlangen naar een avontuurlijker leven en hij vertrekt naar Indië. Tijdens de reis slaapt hij enkele keren met een Friese vrouw van wie hij er later achter komt dat zij Mata Hari geweest moet zijn, maar dat gelooft niemand. Hij trouwt, heeft allerlei baantjes, bemoeit zich met de plaatselijke politiek en schrijft soms revolutionaire artikelen voor de krant. Zijn dochter trouwt met Vaulant en in 1930 sterft zijn vrouw. Vaulant lacht zijn schoonvader uit om zijn socialistische ideeën maar na de dood van zijn vrouw kan Johan niets anders dan bij zijn dochter en schoonzoon intrekken. Hij brengt zijn tijd door met brieven schrijven op de achtergalerij, maar niemand schrijft meer terug, en het waarschuwen van zijn kleinzoon Tommie.

Van 1936 tot 1938 is Bo, de tweede ik-verteller, Tommies buurjongen in Malang. Bo vertelt dat Tommies familie in een groot huis woont, met zijn opa, Johan de Leeuw. Tommies opa maakt veel ruzie met Tommies vader en daarom is opa een beetje weggestopt. Tommie en Bo gaan een keer stiekem op opa’s kamer kijken en zien dan onder andere een foto van een naakte vrouw. In 1940 verhuist Bo naar Bandoeng en pas in 1948, na de oorlog, zien Bo en Tommie elkaar weer op het gymnasium in Den Haag. Tommie vertelt Bo dat zijn vader en opa gestorven zijn en dat zijn moeder alleen twee kisten met spullen van zijn opa uit Indië heeft teruggekregen. Tommie is erg populair op school en gaat om met het knapste meisje van de klas: Madeleen Dorhuis. Op het eindexamenfeest laat hij haar echter zitten en Bo brengt haar naar huis. Daarna wordt Bo journalist en hij gaat rechten studeren. Tommie vertrekt naar Amerika.

Tijdens het bezoek van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties in 1973 aan Dacca, de hoofdstad van Bangladesh, komt Tommie om. Hij is een van de ambtenaren die met de Secretaris-Generaal waren meegekomen en de avond ervoor zag hij eindelijk zijn oude vriend Bo weer. Bo werkt als Tijdelijk Zaakgelastigde van Nederland in Bangladesh en probeert de ontwikkelingshulp vanuit een hotel in goede banen te leiden. Tommie had Bo een aantal plaatsen genoemd die hij heel graag nog een keer wilde bezoeken en Cox’s Bazaar aan de Golf van Bengalen, de plek waar hij verdronken is, was een van die plaatsen.

Bo probeert zo goed mogelijk zijn werk te doen en hij voert gesprekken met andere logees in het hotel. Als hij eindelijk een kantoor heeft, stuurt Tommies vrouw hem een pakketje met papieren die Tommie hem heeft nagelaten. Het blijken twee oude kasboeken te zijn en nog wat spullen van Tommies opa. De kasboeken staan vol met herinneringen van opa De Leeuw en Tommie. De eerste herinnering van Tommie die Bo leest, nu dus de derde ik-verteller, gaat over een vrijpartij van 24 uur in 1972 met een perfecte vrouw. Hij leest ook over wat Tommie van hem vond en vindt zijn aantekeningen onecht.

Bo gaat voor kort verlof naar Nederland en ontmoet daar een oud-klasgenoot die een reünie organiseert. Bo heeft er niet veel zin in. In november wordt Bo telefonisch bedreigd en hij krijgt een lijfwacht. In 1974 gaat hij weg uit Bangladesh waardoor hij naar de reünie kan. Hij ontmoet daar Madeleen Dorhuis en praat met haar over de reünie, zijn schrijverschap en Tommie. Zij blijkt de vrouw te zijn met wie Tommie 24 uur gevreeën had maar Bo vertelt haar niets over Tommies aantekeningen of zichzelf.

 

Personages

Bo

Bo is diplomaat, getrouwd en hij heeft twee kinderen. Hij is bescheiden en verlegen en het werk geeft hem voldoening maar hij heeft ook twijfels en vraagt zich af waarom hij steeds die onzekerheid en onrust opzoekt. Bo schrijft en het schrijverschap is voor hem een manier om afstand te nemen en te relativeren. Dat is volgens hem de enige manier om er iets van te maken maar hij relativeert ook dat schrijven zelf terwijl hij er veel mee bezig is.

Tommie Vaulant

Tommie is ook diplomaat en werkt voor de Secretaris-Generaal van de VN. Hij is een populaire jongen en in zijn eigen aantekeningen lezen we dat hij denkt model gestaan te hebben voor alle brallerige en patserige personages in Bo's verhalen. Net als Bo twijfelt Tommie over de zin van alles en Tommie probeert hieraan te ontsnappen met zijn dromen over mooie eilanden.

Johan de Leeuw

In het verleden heeft Johan mensen ontmoet als dr. Zurcher, Multatuli, Mata Hari en Henk Sneevliet en hij is daar trots op maar als hij oud is, wil eigenlijk niemand hem meer kennen. Hij is dan een zieke, oude man die alleen nog zijn herinneringen heeft. Net als Multatuli verzet hij zich in Indie tegen de uitbuiting van de inlandse bevolking. (alle drie gebaseerd op Van Ommen & Penson 1987, p. 221-222)

Thematiek

Escapisme

In 'Bougainville' gaat het om vluchten uit de werkelijkheid en de illusie dat dat mogelijk is. Alle drie de vertellers zijn dromers die schrijven: Bo voor zijn werk en opa De Leeuw en Tommie noteren aantekeningen in een kasboek. Zij hebben alle drie een droom die hen troost: opa De Leeuw droomt van een eerlijkere maatschappij waarin hij weer iemand is, Tommie droomt van zijn mooie eilanden en Bo droomt ervan Bougainville op papier te krijgen. Opa De Leeuws reis naar Indië was zijn eerste ontsnappingspoging maar na jarenlang werken, schrijven en strijden kan hij alleen nog teleurgesteld herinneringen ophalen op de achtergalerij van het huis van zijn rijke schoonzoon. Tommie bezoekt een van de mooie eilanden op zijn lijstje maar sterft daar ook en zal dus nooit een Betere Wereld meemaken, ooit wel zijn ideaal. Bo realiseert zich op de reünie dat zijn leven en dat van zijn klasgenoten niet geworden is wat hij ervan verwachtte. Hij heeft de wens zich te open te stellen voor de vrouw die hij altijd bewonderde maar het lukt hem niet, hij is wie hij is.

Motieven

Vriendschap

Tommie en Bo groeien met elkaar op en worden meerdere keren gescheiden, maar zien elkaar steeds weer terug, bijvoorbeeld in Den Haag op het gymnasium en in Bangladesh. Zij groeien uit elkaar en staan verschillend in het leven maar hun droom van een Betere Wereld bindt hen. Ze respecteren elkaars verschillen, wat blijkt uit het feit dat Tommie Bo zijn aantekeningen nalaat en dat Bo Tommie alsnog Bougainville probeert te schenken.

Multatuli

De vader van Johan de Leeuw was een bewonderaar van Multatuli en als kleine jongen bezoekt Johan hem een keer. Hij leest zijn geschriften, raakt geïnspireerd en je zou kunnen zeggen dat hij net zo oud, ziek en teleurgesteld eindigt. Zijn kasboeken die eerst Tommie en later Bo krijgt, doen denken aan het pak van Sjaalman. Ook deze aantekeningen worden door iemand anders tot een boek gemaakt en er zelfs letterlijk in opgenomen.

Ontwikkelingshulp

De rode draad in het boek vormen Bo's pogingen in het heden om in Bangladesh de ontwikkelingshulp op gang te brengen. 'Vooral het laatste geeft Springer de gelegenheid om te laten zien dat hij meer is dan een meester van het melancholieke gemiste-kansenverhaal. De pretenties van de (Nederlandse) ontwikkelingswerkers worden door Bo droogkomisch gerelativeerd ('Zo, dacht ik, nu even die Gangesdelta droogleggen'), terwijl de chaotische inontvangstname van een baggermachine voor literaire slapstick à la Elsschot zorgt: 'Dat moest hem zijn. Vergissen was niet mogelijk: op het achterdek stond een gevaarte, in mijn verbeelding zo groot als twee huizen onder één kap, met op de zijkanten in vlammende letters geschilderd: Chargé d'affaires of the Netherlands, room 702, Hotel Intercontinental, Dacca.'.' (Steinz 2004)

Trivia

Bekroond met de F. Bordewijkprijs 1982. In 1995 werd Springer de Constantijn Huygensprijs toegekend voor zijn gehele oeuvre.

Titelverklaring

Letterlijk is Bougainville een eiland in de Stille Zuidzee dat in Tommies lijstje staat van plaatsen die hij graag nog een keer wil bezoeken om weg te vluchten uit de rotzooi van alledag. Later leest Bo dat Tommie hem als ideale reisgenoot naar Bougainville zag.

Figuurlijk staat Bougainville voor het onbereikbare van de droom dat je uit de rotzooi van alledag kunt vluchten, dat je je leven kunt veranderen. De ondertitel is 'een gedenkschrift', wat slaat op de herinneringen van opa De Leeuw en Tommie in het kasboek. Door dit boek 'Bougainville' te noemen wil Bo het eiland alsnog aan Tommie schenken.

Structuur & perspectief

De structuur van dit boek is best ingewikkeld en valt samen met de vertelsituatie. De hoofdverteller is Bo, hij vertelt in een ik-perspectief. Bo krijgt na Tommies dood de kasboeken van Tommies opa in handen, Johan de Leeuw, waarin zowel opa De Leeuw als Tommie aantekeningen gemaakt hebben. Die aantekeningen staat cursief gedrukt door Bo's verhaal heen en in die aantekeningen zijn of opa De Leeuw of Tommie de ik-verteller. Er is dus sprake van een meervoudig vertelperspectief en de vertellers vullen elkaar aan. Zo lees je eerst dat Tommie en Bo als kleine jongetjes die foto vinden op opa's kamer en later lees je in de herinneringen van opa De Leeuw wie er waarschijnlijk op die foto staat. Het verhaal wordt dus ook niet-chronologisch verteld.

Decor

Er is sprake van veel tijden en plaatsen. Johan begint zijn verhaal in Rotterdam in 1882, verhuist naar Malang in Indië en wordt in 1942 door de Japanners gevangen gezet. Bo vertelt ook over Malang waar hij als klein jongetje woonde (1936-1938), over Den Haag, waar Tommie en hij naar het gymnasium gingen (1948), hij gestudeerd heeft en de reünie plaatsvindt, en over Dacca, waar hij in het heden (1973-1974) werkt en waar Tommie om het leven komt. Bo's belevenissen in Dacca vormen de rode draad in het boek.

Stijl

'Het boek is in een heldere stijl geschreven. De zinnen zijn niet erg lang, er wordt weinig beeldspraak gebruikt en het woordgebruik is niet zo moeilijk. Sommige tafereeltjes die betrekking hebben op de ontwikkelingshulp zijn meesterlijk beschreven. Springers stijl zou je ironisch-realistisch kunnen noemen.' (Van Ommen & Penson 1987, p. 223)

Slotzin

'Bougainville', had ik willen zeggen, 'Bougainville, Bougainville.'

Beoordeling

Als je de structuur door hebt, is 'Bougainville' een interessant en spannend verhaal dat ook niet zo lang is. Weer eens iets anders dan 'Oeroeg' en zeker leuk om in combinatie daarmee te lezen: beide boeken gaan over vrienden die uit elkaar groeien.

Recensies

"De roman werd een groot succes -vijftien herdrukken- en maakte Springer tot de veelgelezen schrijver, die in 1990 zelfs geroepen werd het Boekenweekgeschenk, 'Sterremeer', te schrijven." https://www.trouw.nl/cult...~a16c7f75/

"Als de perfecte verteller die hij is, vlecht Springer drie verhaallijnen door elkaar: de licht snoeverige herinneringen van Tommie's opa (een gefrustreerde idealist die in het begin van de twintigste eeuw naar Indië ging), het verhaal van Tommie en Bo en hun vriendschap door de jaren heen, en het relaas van Bo als zaakgelastigde in het Bangladesh van net na de onafhankelijkheid. " https://www.nrc.nl/nieuws...7-a1307192

Bronnen

Johan van Ommen en Lizet Penson - Prisma Uittrekselboek Deel 1 1979-1983. Het Spectrum (1987).

boek

De zes beste boeken voor het strand

https://www.nrc.nl/nieuws...7-a1307192