Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 306 pagina's
• Uitgeverij: Das Mag

Flaptekst

Eerste zin

Vlak voor oudjaar, op 29 december 2001, werd mijn broer barend dood op zijn bed gevonden in een gloednieuw pyjamajasje zonder broek. Geen gewone dood (voor zover een dood ooit gewoon kan zijn. Hij was pas eenenvijftig en slechts omringd door grote stapels porno.

Samenvatting

ENTREE
De ik-vertelster Charlotte vertelt dat haar broer Barend op 29 december 2001 overleden is. Hij stierf eenzaam en alleen en in de kamer werd een grote hoeveelheid porno aangetroffen. Ze wilde zijn verhaal al langere tijd opschrijven, maar kreeg het eerst nog niet voor elkaar vanwege de  gevoelige omstandigheden waaronder hij stierf. Hij was een heel bijzondere man die zijn eigen weg ging, een volkomen verwaarloosd gebit had en net als de vertelster een kille en harde opvodeding had genoten.  Het huis moet van de huiseigenaar binnen twee maanden worden ontruimd en dat ontruimen van het ouderlijk huis bezorgt de vertelster natuurlijk een hoop herinneringen. 

Daarna volgen zeventien hoofdstukken die veelal een titel krijgen die een ruimte in het huis  aangeeft. In elke ruimte leven haar herinneringen voort.   Het eerste hoofdstuk vertelt de situatie die eigenlijk aan het einde van de periode van twee maanden beschrijft. De vader en moeder van Charlotte waren afgebeeld op grote schilderijen met lijsten. Charlotte en haar zus A. brengen de beide lijsten naar de vuilnisman. Het gezin was relatief rijk. Het woonde in Utrecht in een huurhuis. Moeder was voor Charlotte veel minder aardig dan haar vader die overigens ook wel streng kon zijn.

In Oostende krijgt Charlotte (met haar partner J.) een telefoontje dat haar broer op 29 december 2001 is overleden. Ze reist af naar Utrecht om haar zus A. te ontmoeten. Het lijk van haar broer is door de politie afgevoerd, maar de lijkgeur hangt doordringend in het huis. Beide zussen hadden de laatste tijd weinig contact meer met hun solitair levende broer. Daar had hij het door zijn gedrag ook wel een beetje naar gemaakt. Hun onderbuurman die ook de huiseigenaar is, is een nare man die steeds komt kijken hoe ver ze met de ontruiming staan. Charlotte en haar zus treffen een puinhoop aan. Het is één grote zooi en er dwarrelt opvallend veel stof naar beneden.
Als ze in het huis zijn, komt de politie een envelop afleveren waarin een beschrijving zit van wat de bevindingen van de politie zijn. De conclusie is dat Barend een natuurlijke dood is gestorven (hartaanval). Ook deelt de politie mee dat A. en Charlotte erfgenamen zijn geworden. Daarna reist Charlotte weer terug naar Oostende. Ze vertelt het verhaal van haar broer aan haar partner. Ook vertelt ze hem dat  haar angst voor de dood nu ook groter is geworden. 

Ze keert later weer terug met een camrecorder. Ze vindt een een grote hoeveelheid porno. Ook maakt ze daaruit op dat Barend een grote verslaving aan masturbatie heeft gehad.  De pornoblaadjes zijn allemaal beduimeld. Charlotte geeft aan dat ze zelf een High Sensitive Persoon (HSP)  is.
Ze treft op een dakbalk een poppetje aan dat gemaakt is van Hansaplastpleisters (ook HSP). Daaronder staat "Ik.". Barend heeft een afbeelding van hem zelf gemaakt. Zij en Barend hadden het als kind altijd erg koud. Ze hadden beiden behoefte aan warmte. Maar hun moeder was een zeer zelfzuchtig type, dat vooral aan de twee meisjes weinig aandacht besteedde. Zo kocht ze voor zichzelf een heel dure bontmantel, waaraan ze later weer heel weinig aandacht besteedde toen ze een minnaar kreeg. Want dat was Charlotte ook duidelijk geworden: haar moeder had lange tijd een minnaar. 

De tijd vliegt voorbij bij het opruimen. Er is zomaar een maand voorbij gegaan en de huisbaas begint ze op te jutten. Op een dag treft Charlotte een rode broodtrommel aan die met een touw dichtgebonden zit. Als ze de trommel opent, komen er allemaal kleine briefjes uit waarop Barend steeds in vragende zin oneliners heeft geschreven. [Dit element heeft veel weg van  een klassieke passage uit de Max Havelaar, waarin Droogstoppel het pak van Sjaalman opent.}  Charlotte die vaak in een Utrechts hotel overnacht, neemt de trommel mee naar het hotel, maar mag die eerst niet meenemen naar haar kamer. Tot midden in de nacht gaat ze de berg met briefjes lezen en heel veel opmerkingen (vragen) gaan over eenzaamheid en masturbatie. Iets anders opvallends is de grote voorliefde van Barend voor zakjes Fisherman's  Friends. Waarschijnlijk gebruikte Barend die omdat hij zo'n rampzalig gebit had. Charlotte steekt ook een paar van die snoepjes in haar mond, maar vindt ze afschuwelijk. Barend verwaarloosde opzettelijk zijn gebit  en schiep daarmee een afstand tot vrouwen. Charlotte maakt de vergelijking met Philip Corvage in "Ivoren Wachters" van Simon Vestdijk.

Dan komt het moment dat er ook een boekenkist van Hugo de Groot moet worden geopend. Bovenop ligt een perfecte registratie van allerlei maaltijden die Barend voor zichzelf klaarmaakte. Hij kon goed koken en kookte elke dag een verse maaltijd. Maar daaronder verschuilt zich een enorme hoeveelheid luxe porno (ook kinderporno). Charlotte en A. laten een opkoper  komen en vangen 5000 € voor de hele verzameling.  Daarna is de voormalige kinderkamer aan de beurt. Daar wordt weer een nieuwe vondst  gedaan.  Barend verzamelde ook strips en daar zaten heel  kostbare bij.  Ook nu laten ze een opkoper komen en ook hij biedt een prijs die veel lager dan de echte waarde is. Hij geeft 25.000 € maar komt later een brief van Barend brengen die hij ooit heeft ontvangen. Na 1988 wilde die namelijk geen strips meer kopen. Hij is dan met zijn stripverslaving gestopt en heeft dat in de brief onder woorden gebracht.  En als Charlotte aan de badkamer begint, treft ze haar lievelingsbadschildpad aan. Die is 50 jaar bewaard gebleven. Ze neemt die heel gelukkig mee naar huis.

Voordat ze aan de laatste hoofdstuk (ruimte het boudoir)  begint,   last de vertelster een actueel hoofdstuk in. Ze ontmoet een vriend en een vriendin uit de jeugd van Barend en die weten beiden een vrolijk verhaal over hem te vertellen. Hij was toen een leuke jongen. Van vriend Huub hoort ze het verhaal van de wc-trekker. In een trein heeft Barend een keer een wc-trekker aan de noodrem gebonden waarna een toiletbezoeker per ongeluk de trein tot een noodstop dwong. Ook kreeg Barend ruzie met de rector  van wie hij klappen in zijn gezicht kreeg die hij echter onverdroten incasseerde. Later werd hij  toch van school verwijderd.

Van een meisje Claartje dat erg verliefd op hem was, hoort Charlotte het verhaal van zijn lieve maar verlegen houding waarmee hij haar benaderde. Ze wist niet of hij ook op haar verliefd was. Ze weet nog wel te vertellen dat ze vroeger altijd met hem verkleedspelletjes deed, omdat er in het huis van de Mutsaers altijd een mand met verkleedspullen stond. Barend verkleedde zich altijd als ridder. Dan trok hij het liefst een Spaans harnas aan. Dan voelde hij zich ook een Spaans edelman. 
 

De laatste ruimte die moet worden opgeruimd, is het boudoir. Dat was de vaste (terugtrek) ruimte van de moeder. De kinderen mochten daar nauwelijks naar binnen. Charlotte ziet er tegen op om die ruimte te reinigen. Het doet haar denken aan de keren dat ze er met haar moeder was  en dat waren meestal geen prettige ontmoetingen. Toen ze 24 was, had haar moeder haar verweten dat ze geen kinderen wilde. Weer jaren later had ze haar een gedicht overhandigd dat ze over haar vader had geschreven en dat Pantoffelheld heette. Ook had ze -de laatste keer- een met de hand geschreven verhaal van Tolstoi van haar moeder gekregen. Charlotte beschrijft dat haar moeder had geleden aan het syndroom van Münchhausen by proxy. (een psychiatrische afwijking waarbij o.a fysieke en psychische kindermishandeling een symptoom is).
Maar  dan staat er nog het 'apostelkastje' : er is geen sleutel en Charlotte moet het openbreken. Er zijn drie planken: op de onderste liggen krantenknipsels van recensies van Charlottes boeken. Op de tweede liggen drie schriften: twee blanco (getiteld Liefde / Vriendschap) en in het derde beschrijft Barend kort zijn ontmoetingen met Loeky , een meisje op wie hij verliefd is geweest. Maar de liefde was waarschijnlijk niet wederzijds. Op de bovenste liggen weer keurig gerangschikt artikelen over middelen en manieren om euthanasie te plegen. Dat brengt Charlotte tot de conclusie dat Barend niet aan een hartaanval is overleden, maar  dat hij gekozen heeft voor zelfdoding.
 

Personages

Moeder van Charlotte

De moeder van Charlotte was een kille, egoïstische vrouw die haar kinderen , vooral haar beide dochters, weinig liefde kon geven. Ze pleegde overspel en de relatie met haar man was eigenlijk niet goed. Ze noemt hem in een gedicht "Pantoffelheld." Volgens de vertelster leed ze aan het syndroom van Münchhausen by proxy dat kenmerken heeft van kindermishandeling. Ze voedde haar zoon liefdevoller op dan de meisjes. Aan Charlotte verweet ze een keer dat ze kinderloos bleef.

Vader van Charlotte

De vader was een strenge vader voor zijn kinderen, maar hij was aan de andere kant emotioneler bij zijn kinderen betrokken dan zijn vrouw. Zijn vrouw noemde hem een pantoffelheld en hij had zijn leven in zijn laatste huwelijksjaren gewijd aan de drie B's: bier, boek en een borrel. Inderdaad niet een heel lichtend voorbeeld voor zijn kinderen.

Charlotte

Charlotte was een eigenzinnig meisje. Ze was het tweede kind en werd door haar vader opgevoed als een jongetje. Maar daarna kwam er een derde kind, een zoon, en was ze eigenlijk van minder belang. Het is dus niet zo gek dat ze jaloers op haar broertje was. De dood van haar broer betekent daarom ook een zoektocht naar zichzelf. Ze heeft er eigenlijk ook wel een beetje spijt van dat ze haar broer in de laatste jaren niet meer bezocht had.

Barend

Barend was het derde kind in het gezin en werd vooral door zijn moeder opgevoed. Hij kreeg meer liefde van haar dan zijn zusjes, maar bleef ook een eigenzinnig jongetje. Hij verwaarloosde vanaf heel vroeg al zijn gebit en dat maakte hem afstotelijk voor vrouwen. In zijn jeugd was hij best geliefd op school en had hij een vriendje Huub en een vriendinnetje Claartje, die hij met veel toewijding tegemoet trad. Hij heeft ooit een keer liefde opgevat voor Loeky (blijkt uit een nagelaten schrift) maar die liefde was niet wederzijds. In de laatste twintig jaar waarin hij zich opsloot in het huis van zijn ouders, leefde hij als een eigenzinnige kluizenaar. Hij had een grote voorliefde voor dure strips en luxe pornoliteratuur. Dat laatste gebruikte hij vooral voor masturbatiedoeleinden, een hobby die hij met grote regelmaat uitvoerde. Hij was ook een dwangneuroticus die veel dingen op kleine kattebelletjes schreef en registratiesystemen daarop losliet. Zo bereidde hij ook zijn dood zorgvuldig voor, wat blijkt uit de artikelen die hij in het apostelkastje had verborgen. Ten slotte had hij ook een voorliefde voor de keelpastilles van Fisherman's Friend, waarschijnlijk om zijn slechte adem van een frisse smaak te voorzien. Hij gedraagt zich tegenover zijn zussen niet heel vriendelijk en dat is de reden dat ze hem de laatste jaren nauwelijks bezocht hebben. Zulke eigenzinnige mannen vervreemden de omgeving van zich.

Quotes

"Terwijl ik geen seconde zonder mijn aap, beer en mijn twee haasjes kon, kloof Barend liever op zijn zilveren rammelaar en zijn ijzeren Dinky Toys. Heel zijn melkgebit heeft hij ermee verknald. Een voorbode van wat er later met zijn volwassen tanden zou gebeuren." Bladzijde 34

"Hoe te leven, daar gaat het steeds weer om. Hoe te leven als je leven je onherroepelijk verlaten zal en er tegen tranen geen ander wapen bestaat dan een schone zakdoek." Bladzijde 29

"Op de hoek van de tafel zie ik zes setjes gloednieuwe euro's in doorzichtige mapjes. Dat is waar ook: over een paar dagen begint het jaar 2002. Dat is het afgelopen met de guldens en wordt de euro ingevoerd. een mijlpaal." Bladzijde 84

"Tijdens de dertig jaar die Barend nog ongeveer te leven had heeft hij het klaargespeeld om nog maar eenmaal een tandarts te bezoeken en zijn hele gebit naar de verdommenis te helpen. met zijn gezondheid, zijn uiterlijk en alle psychologische gevolgen van dat alles erbij. Want dat is de pest van een verwaarloosd gebit: het bijt terug." Bladzijde 178

"Ze overhandigt me een opengeslagen tijdschrift. Een man van rond de zestig heeft een kleine meisje aan zijn zwaard geregen. Een andere man steekt zijn lolly in haar mond. Voor het eerst in mijn leven zie ik kinderogen kokhalzen. Hoe moet die fotograaf zich hebben gevoeld? " Bladzijde 228

"Gelukkig biedt het muurkastje mij een inmmense verrassing; mijn opblaasbare badschildpad. Meer dan vijftig jaar is hij daar rustig blijven liggen, onaangedaan op zijn houten plank, zonder dat het ooit in iemand is opgekomen dat hij maar eens moest worden opgeruimd. Kom daar maar eens om bij andere families." Bladzijde 271

Thematiek

Eenzaamheid en isolement

Het meest omvattende thema dat je aan deze (autobiografisch getinte) roman zou kunnen meegeven is de existentiële eenzaamheid van de mens. Barend is zijn leven lang een Einzelgänger geweest en hij heeft nooit een normale relatie met een vrouw kunnen starten. In zijn jeugd was hij echter geen onaardige jongen, blijkt uit de verhalen van zijn vrienden. Maar hij was altijd wel bijzonder geweest.Dat kwam misschien ook wel door de bijzondere opvoeding van zijn moeder die hem claimde Na de dood van zijn ouders is hij in het ouderlijk huis in Utrecht getrokken en hij heeft zich daar de laatste vijftien jaar als een kluizenaar gedragen. Hij verzamelde dure strips, luxe pornoliteratuur. Seks was soloseks en daar bezondigde hij zich vaak aan. Hij liet alles slingeren in huis, waste zijn kleren niet maar trok steeds nieuwe aan en hij maakte voortdurend aantekeningen over zijn leven, die hij vreemd genoeg volgens een bepaald systeem rangschikte. Hij verwaarloosde vanaf het begin van zijn leven zijn gebit en dat maakte hem onaantrekkelijk voor het andere geslacht. Wel kookte hij elke dag vers en ook van de maaltijd maakte hij aantekeningen. In het zgn. apostelkastje bewaarde hij recensies van zijn zus, en aantekeningen over het meisje Loeky dat zijn enige liefde was. Uit de hoeveelheid artikelen die hij over euthanasie had verzameld, trekt Charlotte de conclusie dat hij niet aan een hartaanval is gestorven, maar dat hij een geslaagde poging tot zelfmoord heeft gedaan. Zo kwam er een eenzaam einde aan het leven van een heel eenzame man.

Motieven

Moeizame liefdesrelaties

Moeder en vader hadden een moeizame liefdesrelatie. Ze zaten zeker niet op één lijn in de opvoeding. De meisjes werden vrij streng opgevoed en later toen Barend was geboren, liet zijn moeder hem eigenlijk veel vrij. Later schrijft ze een gedicht over haar man als pantoffelheld en geeft dat aan Charlotte, maar die is loyaal aan haar vader.

Queestemotief

Na de dood van Barend moeten Charlotte en haar zus het huis binnen twee maanden ontruimen en opruimen. maar in die tijd ondernemen ze eigenlijk een queeste naar wat hun broer heeft bezield. Het is omdat Barend in hun ouderlijk huis is blijven wonen ook een queeste naar zichzelf.

Seksualiteit

Uit de vondsten in het huis na de dood van Barend blijkt dat hij een solistisch seksueel leven leidde. Hij was verslaafd aan soloseks. Bovendien werd een grote hoeveelheid pornografisch materiaal aangetroffen, waaronder kinderporno. Charlotte Mutsaers haalde de toorn in de social media over zich heen, omdat ze in de roman vertelt dat ze de kinderporno heeft doorverkocht.

Dood

De dood speelt een belangrijke rol in de roman. Het gezin bestond uit vijf leden, maar drie ervan zijn dood. Barend is het jongste kind (51 als hij sterft) en hij is het eerste kind dat zijn ouders in de dood volgt. Wanneer Charlotte bij Barend in huis is geweest, merkt ze ineens dat bij haar de angst voor de (eenzame?) dood in haar komt.

Overspel

De moeder van Charlotte had tijdens haar huwelijk een minnaar. haar moeder had dat zelf tegen haar zoon verteld op een leeftijd waarop hij nog niet eens wist wat dat inhield.

Moeder-dochterrelatie

De relatie tussen Charlotte en haar moeder was niet erg liefdevol. Haar moeder was een kille vrouw die vooral aan zichzelf dacht. Ze kon geen liefde geven en leed volgens Charlotte aan het syndroom van Münchhausen by proxy. Ze dacht vooral aan zichzelf en op de keren dat Charlotte bij haar in het boudoir werd geroepen kijkt ze met weinig plezier naar terug. Een keer had haar moeder haar verweten dat ze geen kinderen wilde, een andere keer had ze haar een gedicht over haar vader als pantoffelheld gegeven.

Kinderloosheid

Geen van de drie kinderen uit het gezin had kinderen gewild. Vooral bij zus A. en Charlotte is dat een bewuste keuze geweest. De liefdeloze opvoeding van haar moeder zal daar zeker in hebben meegespeeld.

Zelfdoding/zelfmoord

In het laatste hoofdstuk opent Charlotte het apostelkastje en ziet dat Barend daar allerlei artikelen over euthanasie heeft verzameld. daaruit concludeert ze dat hij zelfmoord heeft gepleegd.

Motto

Het boek heeft van Charlotte Mutsaers twee motto's meegekregen:

Julio Cortazar: "Cronopio's hebben altijd het gevoel er niet helemaal te zijn, in welke structuur ook, in welk web ook dat door het leven wordt geweven en waarin zij tegelijkertijd spin en vlieg zijn. Daarom gaat er haast geen dag conflictloos voorbij. Ze leven en schrijven in de voortdurende bedreiging van het terzijde staan."

Michel Houellebecq:  "Toen ik een baby was heeft mijn moeder me niet genoeg gewiegd, gestreeld, liefkozend toegesproken, ze is simpelweg niet teder genoeg geweest; dat is alles, en dat verklaart de rest en zo ongeveer mijn hele persoonlijkheid, de pijnlijkste zones ervan in elk geval." 

Het eerste motto verwijst duidelijk naar de mens en het personage  Barend Mutsaers, het tweede verwijst veel meer naar de schrijfster zelf die een opmerkelijk koele relatie met haar moeder had.

Opdracht

Opgedragen
aan alle leden van het gezin
waaruit ik afkomstig ben,
alsmede het huis waarin
wij met elkaar
hebben geleefd.

Trivia

Mutsaers geeft na de publicatie van de roman een interview in de Volkskrant waarin ze vasthoudt aan de passage in haar boek waarin staat dat ze de kinderporno heeft doorverkocht. Dat levert haar veel kritiek op van enkele collega-schrijvers die vinden dat ze moet worden aangeklaagd. In een poging e.e.a. recht te zetten treedt ze op in DWDD. Ze vertelde daarin over het interview: "Toen vroeg de journaliste dus over die porno en toen dacht ik ‘wacht’. Ik ben niet iemand die vindt dat elk interview maar bij je fictie hoort. Ik ben gewoon oprecht, waarom niet? Maar er is één uitzondering. Als ze aan mijn boek komen dan zeg ik het gewoon zoals het in mijn boek staat. Want ik ga niet mijn boek opofferen aan zo’n soort moraal.”

Op de uitgave van de eerste druk staat een eenvoudig poppetje gemaakt van Hansaplast dat broer Barend moest voorstellen. De uitgave is in reliëf en is goed gelukt. Mijn 7-jarige kleindochter vroeg steeds als ze het boek zag liggen: "Waarom is er een pleister op geplakt?"

Titelverklaring

Op blz. 118 wordt de titel van de roman verklaard. "Als ik groggy over de zolder terugloop om schoon beddengoed te halen, ontdek ik alweer iets waar ik steil van achteroversla: een geslachtloos mannetje zo roze als een big. Het is tegen een dwarsbalk geplakt en opgebouwd uit stroken Hansaplast. Zijn armen hangen neer, zijn gelaatsuitdrukking is sip en onder zijn voeten staat in zwarte kapitalen: IK. [....} Hansaplast staat niet voor een stevig pantser. Pleisters dienen om wonden af te dekken, niet om ze te voorkomen. Zelf ben ik voortdurend met preventie in de weer maar je hele lichaam afpleisteren  voor het geval dát lijkt me echt zinloos. Nee, dit zachte roze harnas slaat nergens op. En het bevat nog gaatjes ook.

Structuur & perspectief

De autobiografische roman  heeft een vrij lange proloog die "Entree"wordt genoemd. Daarin geeft de vertelster de omstandigheden aan waaronder haar broer Barend zoveel jaar geleden (in 2001) is aangetroffen. Ze heeft lang rondgelopen met het idee om dat een keer in een roman te beschrijven, omdat ze het heel moeilijk vond de geheimen van de familie prijs te geven. Na de proloog komen er  17 getitelde hoofdstukken, waarvan er 9 de titel dragen van een vertrek in het ouderlijk huis van de vertelster: zoals Kinderkamer, badkamer, WC, sterftekamer, boudoir. 

Het perspectief berust bij de 75-jarige ik-vertelster Charlotte. Zij vertelt over de gebeurtenis die zestien jaar geleden plaatsvond. Ze doet dit dan ook in de o.v.t. 

In het begin vertelt Charlotte: "Dit wordt na al die jaren dan eindelijk het verhaal over mijn broer Barend. Daarnaast wordt dit ook een verhaal over mijzelf. Dat kan ook moeilijk anders. Ten eerste omdat ik nu eenmaal de auteur ben en schrijven sowieso al neerkomt op het maken van een zelfportret."(blz. 24)

Decor

Het decor is het ouderlijk huurhuis van de vertelster in Utrecht. Ze beschrijft daarin de toestand waarin een aantal kamers verkeert. Haar broer heeft een complete chaos nagelaten. Het wordt daarom
naast een topografische ruimte ook een symbolische ruimte die de ziel van het personage weerspiegelt.

De tijd die wordt beschreven is de periode die Charlotte en haar zus A. krijgen om het vervuilde huis van hun overleden broer Barend te ontruimen. Hij overlijdt eind december  2001 en ze krijgen van de huurbaas twee maanden de tijd om het huis te ontruimen. Dat houdt in dat de vertelde tijd twee maanden is en dat daarin vooral de periode van 1 januari tot aan 1 maart 2002 wordt beschreven. 

Stijl

De stijl van  Charlotte Mutsaers is aantrekkelijk om te lezen.  Hij is namelijk erg afwisselend. Dan weer zit ze op de stoel van iemand  die het leven van haar broer afstandelijk, cynisch en ironisch beschrijft, dan weer barst het medelijden uit haar pen. Haar metaforen zijn vaak prachtig. 
Een aantal voorbeelden  van bijtend cynisme en zwarte humor:
"Ondanks de afwezigheid van  het lijkt komt de geur ons nu van alle kanten tegemoet. Wat een walgelijke, weezoete en vooral ook nieuwe geur is dat. Veel viezer nog dan se stank van rotte aardappelen, bedorven vis of doerian. Ik zal niet vlug het woord mensonterend in de mond nemen, omdat het de dieren tekortdoet, maar dit lijkt me mensonterend in optima forma. Wat droevig ook als dát je laatste geurvlag is die je je voor je naasten moet uitzetten. " (blz. 76) 
"Bij het bevoelen van de zakken voel ik gêne. Incestgevoelens ten opzichte van een broek die nooit meer zal lopen en nooit meer warm zal worden." (blz. 114)
"Dan komt er nog iets bij: ik word jaloers. Jaloers worden op je broer die dood in een koelcel ligt is niet het toppunt van gezond verstand. Daar kom ik grif voor uit. Barend was een koukleum net als ik, en dood of niet, ik besef maar al te goed hoe hij in zo'n kille la ligt af te zien. En dan toch jaloers? Jawel. Jaloers op het orgasme waarmee hij zijn eigen dood heeft ingeluid en daarmee de poort heeft opengezet  van een hemel  die niet eens bestaat."(blz.116) 

En een voorbeeld met wat een mildere vorm van humor: "En ik heb ook wel eens gehoord dat  sommige vrouwen een orgasme krijgen tijdens de bevalling. Ik weet nog steeds niet of dat allemaal waar is. Indien het waar is, dan bewijst het opnieuw dat geboorte en dood veel te dicht naast elkaar liggen en dat je bij een bevalling geweldig uit moet kijken."  (blz. 117) 
Ook de passages met de zakjes Fisherman's Friend bevatten deze mildere toon.

Een aantal fraaie metaforen:
(blz. 109) "Zodra er een deadline dreigt vliegt der tijd als een speer voorbij."
(blz. 109) Dit is mijn ouderlijk huis en ook weer niet. Vroeger zat het gegoten als een afgedragen kledingstuk en nu knelt het aan alle kanten."
(blz. 111) "Barend wierp zijn vuile kleren af zoals een slang zijn huid en verving ze simpelweg door nieuwe. Zo kan het dus ook. Zo deed mijn originele broer twintig jaar de was."
En een zeer expliciete metafoor  na het zien van een pornofoto is: (blz. 115) "De vrouw die deze fistfucking ondergaat lijkt het echter best te vinden. Misschien voelt ze wel lust. Misschien springt die vuist wel open als een paraplu om haar G-plek te beroeren."

Slotzin

Als ik gelijk heb heeft hij in het harnas willen sterven. Als ik gelijk heb had hij een en ander zo gepland dat hij tijdens zijn orgasme de geest zou geven. Als ik gelijk heb was hij toen in één klap van al zijn zorgen af en in de zevende hemel. Als ik gelijk heb was zijn dood een voorbeeld van ultieme zelfredzaamheid en daar ben ik geweldig trots op. En als ik geen gelijk heb? Dan houdt alles op.

Bijzonderheden

Bij de bespreking van de roman van Charlotte Mutsaers kwam in de openlijke discussie rondom het porno-incident steeds de kwestie van  "Dichtung und Wahrheit." terug. Bij DWDD ondervroeg Mathijs van Nieuwkerk de schrijfster hard over het interview in de Volkskrant waarin ze had aangegeven dat de passage over haar  doorverkoop van kinderporno waar was. Tijdens de uitzending relativeerde ze dat feit.
Ze had geen afstand willen nemen van wat ze geschreven had daarover. En dat is ook goed zo. "Dichters liegen de waarheid"en je moet de zelfverzonnen fictie die je in  je roman beschrijft niet meteen ontkrachten in een interview.  Je mag die leugen best even voortzetten. Onzin natuurlijk dat er naar aanleiding van die passage een voorstel van collega-schrijvers kwam om Charlotte Mutsaers aan te klagen wegens het doorverkopen van porno. Dan heb je fictie en realiteit toch niet helemaal begrepen. 

Beoordeling

Over het algemeen ben ik positief over de bizarre roman met een sterk autobiografisch karakter die Charlotte Mutsaers schrijft over de dood van haar broer, een eenzame kluizenaar die - naar blijkt aan het slot -de hand aan zichzelf heeft geslagen. 
In de passages waarin ze met zwarte humor  hun jeugd, zijn kluizenaarsleven en zijn dood beschrijft, is ze erg op dreef. Daarvan zijn enkele voorbeelden onder het kopje "stijl" te lezen. Soms zijn de opmerkingen wat aan de flauwe kant, maar in 'Harnas van Hansaplast' schetst Charlotte Mutsaers toch een probleem dat zich in de eerste jaren na zijn dood maar moeilijk liet beschrijven. Na een flink aantal jaren is het haar toch gelukt  en het resultaat mag er best zijn. Het boek geeft ook een inkijkje in haar eigen persoonlijkheid en dat is misschien een wat grotesk beeld. Maar het kan wel worden verklaard uit een opvoeding door een moeder die behept is met een psychiatrisch probleem dat sterk naar kindermishandeling neigt. 
De discussie over de doorverkoop van porno overschaduwt eigenlijk de inhoud van de interessante roman. Dat is jammer, want in mijn ogen kan Mutsaers een goed verhaal  schrijven. 

Recensies

"Harnas van Hansaplast is geworteld in de werkelijkheid, maar volkomen doortrokken van de literaire brille van Charlotte Mutsaers. Zij schuwt het absurde en groteske ook dit keer niet. Essayeert in uitermate kort bestek naar aanleiding van titels uit Barends boekenkast. Draait haar hand niet om voor het close readen van een politierapport. Plaatst poëzie in een huiselijke context. Snoert personages de mond. Is zich bewust van het artificiële karakter van het door haar opgetekende relaas waarin zij zichzelf regelmatig onderbreekt op een manier die tot voor kort postmodern genoemd werd. De inzet van zwaar literair geschut gecombineerd met een flinke dosis eigenzinnigheid levert een roman op die zo schaamteloos en eerlijk is als een roman maar kan zijn. Een roman die familieopstelling en (zelf)portret tegelijk is. " http://www.hanta.nl/hanta...-mutsaers/

"Het is niet een heel origineel gegeven: een familielid overlijdt en de nabestaanden worden gedwongen om in korte tijd het huis leeg te ruimen. Herinneringen komen weer boven en geven tezamen een beeld van de overledene. In Harnas van Hansaplast van Charlotte Mutsaers is dat niet anders. Voor de jaarwisseling van 2001 wordt haar broer Barend dood op bed gevonden. Hij woonde in zijn eentje in het ouderlijk huis. Zijn twee zussen hadden alleen nog telefonisch contact met hem. Als ze over de drempel stappen van het Utrechtse huis is dat een confrontatie met hun verleden, met het leven van hun vereenzaamde broer en uiteindelijk ook met henzelf." http://www.tzum.info/2017...ansaplast/

"Gezien het moment dat Barend het leven laat, 29 december, en de in de ijskast gevonden hoeveelheid luxe hapjes die onderdeel uitmaakten van een eenzaam kerstdiner komt Charlotte op een voor de hand liggende conclusie en sluit zij niet uit dat Barend zijn dood zelf gekozen heeft. Weliswaar was hij hartpatiënt, en was de inhoud van zijn mond een restant aan zwarte stompjes (maar daar ga je niet dood aan), toch is kort voor oud en nieuw van oudsher een uitgelezen moment uit het leven te stappen." http://www.postscriptum.n...plast.html

"Na Gesloten huis (1994) van Nicolaas Matsier, Vader (2013) van Karl Ove Knausgård, en misschien ook met Het leven een gebruiksaanwijzing (vertaald in 1995) van Georges Perec als voorbeeld, is Harnas van hansaplast een roerende rondleiding geworden. Charlotte vindt haar opblaasbare badschildpad terug, hoort haar vader weer zeggen dat ze haar eigen plan moet trekken ('anders word je verpletterd door de horden'), herinnert zich dat haar moeder een minnaar had, en probeert te midden van de lijkengeur, stripboeken, pornoblaadjes en ontelbare kattebelletjes die haar broer heeft achtergelaten, iets van hem te behouden, voordat de man mét zijn huisraad voorgoed is weggebezemd." https://www.volkskrant.nl...~a4530309/

"‘Harnas van Hansaplast’ biedt een intrigerende dooltocht door de ziel van een gekneusde, asociale maar ook excentrieke en intelligente kluizenaar, zo iemand die de wereld links laat liggen maar waarin een heel parallel universum verborgen gaat.[.....] Dat maakt haar een schrijfster die je altijd op het puntje van je stoel leest. Je weet nooit wat er dit keer weer uitrolt. In zekere zin illustreert ze steeds weer de grillen van de mens. Ook bij zichzelf als ze noteert: “Ook eten we een broodje halfom. Meestal eet ik vegetarisch maar zodra ik onder stress sta verander ik schrikbarend snel in een viandard.” Inmiddels heeft ze overigens zelf her en der laten weten dat het verhaal omtrent broer Barend uit de duim gezogen is, een statement dat ik waag te betwijfelen maar het bevestigt wel weer dat je haar niet makkelijk ergens op kunt vastpinnen. Onvoorspelbaar is wel het sleutelwoord voor dit proza, en dat is in dit geval gunstig bedoeld. " https://www.trouw.nl/cult...~a0e384f3/

"Door haar artistieke invalshoek neemt Mutsaers de lezers voor zich in en weet het gevaar van particularisme te vermijden. Haar openhartigheid en haar kwetsbare opstelling rond het een portret van haar broer, dat volgens haar onvermijdelijk ook een zelfportret is, valt te prijzen. Durven is volgens Mutsaers een kunst, die men niet zo maar aangereikt krijgt maar die heeft ze als geen ander onder de knie gekregen. Ze schroomt niet om in extenso uit te weiden over de mogelijke achtergronden waardoor iemand zijn gebit verwaarloost en ook over de vondst van kinderporno neemt ze, haar belofte aan de lezer getrouw, geen blad voor de mond. De omslag verdient een aparte vermelding. De schrijfster meldde op Facebook dat ze nauwelijks van de leukoplast op de kaft kon afblijven toen zij haar presentie-exemplaren binnenkreeg. Datzelfde overkomt de lezer die haar boek tot zich neemt, maar dan vooral wat betreft de inhoud. Die kan niet rusten tot hij de hele weg met Mutsaers is meegelopen, zelfs al weet hij waar die naartoe voert." http://reinswart.blogspot...-2017.html

"Barend voelt in die glimpen zo waarachtig als iemand in literatuur maar zijn kan – maar tussen die glimpen zit nog een heleboel méér boek. Daar is Mutsaers aan het woord, over zichzelf, en af en toe wreekt zich het talent van een buitenissige stilist: ze leeft zich helemaal uit, maar er zit een boel flauwiteit bij. Het is van een grote eigenzinnigheid, ja, maar soms bekruipt je het gevoel dat het vooral veel buitenkant is, veel stijl, veel pose – zeker in contrast met haar broer. Zo beneemt Mutsaers het zicht op de echte, echtere hoofdpersoon van het boek: Barend." https://www.nrc.nl/nieuws...9-a1580528