Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 128 pagina's
• Uitgeverij: Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

Dit is weer zo'n nacht die ik zonder te slapen doorleef. Het is al jaren mijn gewoonte om op te staan.Als beginneling deed ik dat niet. Ik bleef in bed, gooide me van de ene naar de andere zij en luisterde naar het slaan van de klok.

Samenvatting

Heden en verleden lopen in dit verhaal steeds door elkaar. Voor de duidelijkheid is hier in dit verslag enige orde en chronologische volgorde aangebracht.

Heden: 
Een jonge naamloze vrouw staat midden in de nacht op, omdat ze niet kan slapen. Er ligt een vreemde man (onenightstand) in haar bed. Haar eigen man Ton heeft dertien jaar geleden zelfmoord gepleegd. Als ze niet kan slapen, gaat ze 's nachts altijd een taart bakken. Deze keer wordt het een Russische (want met wodka) tulband. Tijdens het bakproces denkt ze na over het verleden met haar man Ton.

Verleden:
De vertelster is opgegroeid in een kustdorp in Noord-Holland. In 1970 studeert ze aan de pabo in Leiden.
Daar ontmoet ze de jonge rechtenstudent Ton. Ze maken een eerste schaatstocht in de omgeving van Leiden  en zakken in Hoogmade  door het ijs. Dat was meteen een nacht met hem en het begin van een liefdesrelatie. Als zijn vader een paar maanden later sterft, neemt Ton meteen de boerderij over zonder zijn studie af te maken. Hij trouwt met de vertelster in juli. Veertien maanden later pleegt hij zelfmoord door zich voor zijn kop te schieten. Niemand weet waarom, er is geen afscheidsbrief. Hij laat zijn vrouw in verwarring achter. Die gaat op zoek naar het geheim. Heeft hij een dubbelleven geleid, een andere vriendin?  Er is ene Linda, maar wanneer ze die later een bezoek heeft gebracht weet ze ook dat Linda en Ton niets hebben gehad. 
Met haar schoonzus Lucia komt ze op het idee om een seksadvertentie in  de krant te zetten. Zo kan ze haar seksuele lusten botvieren zonder een relatie te hoven aangaan.

Heden
Ze heeft de dag doorgebracht met de vreemde man die uit Limburg komt, maar vroeger ook aan zee heeft gewoond. Dat schept een emotionele band. Ze bezoeken die dag eerst een dierenpark en maken daarna een wandeling door een be-ijsd bos. Door de man lijkt de vertelster te ontdooien. Ze hebben natuurlijk  seks met elkaar. Dan komt het moment dat ze niet kan slapen en ze eruit gaat om de tulband te bakken.  Die lijkt overigens geslaagd te zijn.

Personages

vertelster

De vertelster is het enige belangrijke personage in de bovelle. Ze is jong en halsoverkop getrouwd met Ton (toen zijn vader stierf) en is hem naar het noorden van het land gevolgd. daar werd ze onderwijzeres op een dorpsschool. Onverwacht pleegt Ton zelfmoord en daarna is het leven voor de hoofdpersoon een groot raadsel. Ton heeft geen brief achtergelaten en zijn dood is een groot raadsel en een geheim. In de eerste jaren heeft de jonge vrouw nog geen behoefte aan seks en intimiteit, maar het niet kunnen bevredigen van haar lusten drijft haar aan de rand van de waanzin. Haar schoonzus Lucia brengt haar op het idee om onenightstands via de krant op te doen en dat gebeurt. Op de dag van de vertelling ontmoet een leuke (eveneens naamloze) man die rustig is, gescheiden, en gevoel voor humor heeft. ze heeft vertrouwen in hem en er is een klik. Ze hebben seks en in de nacht gaat de hoofdpersoon een tulband bakken. Ze denkt na over haar verleden en relatie met Ton. Uiteindelijk komt ze tot de conclusie dat zij en Ton een echte liefdesrelatie hebben gehad. Nu loopt ze tegen de veertig en mogelijk zit er een nieuwe relatie in.

Quotes

"Ik wil er liever niet om beginnen te huilen, maar het idee komt in me op dat het misschien toch een liefdesverhouding is geweest. Een echte, eentje van in principe voor altijd. Dat Ton en ik werkelijk van elkaar gehouden hebben. Zonder veel ophef misschien maar toch." Bladzijde 123

"Eens op een winterdag ben ik een jongen tegengekomen met rood haar en met de geblokte das van zijn zuster om zijn hals. We maakten een schaatstocht en zakten in de buurt van Hoogmade door het ijs en iet wat verborgen had gezeten tussen deze eenvoudige feiten moet ertoe hebben geleid dat we diezelfde nacht een verhouding begonnen die duurde tot aan de knal van een dwaas pistoolschot." Bladzijde 122

"Ik kroop weer in bed. Ogen open, het werd tijd. Eindelijk de plechtige , wederzijdse verliefdheidsgelofte, zowel voor als na de dood van mijn man in mijn eentje in stand gehouden, te breken." Bladzijde 111

"Toen ik hem leerde kennen, stond Ton op het punt als jurist af te studeren. Vijf maanden later was hij boer. Een beetje misselijk van het roken en de koffie dacht ik erover dat mijn mand iemand was geweest die zijn hartstochten op slag kon overhevelen van het ene naar het andere." Bladzijde 84

""Dit kloosterbestaan maakt mijn lijf woedend." "dat is het hele geheim." het kostte ons de rest van de middag om de tekst voor de advertentie in de Volkskrant op te stellen. Toch was het maar één, zij het wel overduidelijke zin. " Bladzijde 14

Thematiek

Dood van een geliefde

Omdat Ton de man van de vertelster geheel onverwacht zelfmoord heeft gepleegd, geen afscheidsbrief heeft nagelaten, wordt de op dat moment nog jonge vrouw onzeker of hun huwelijksrelatie die immers zo kort duurde en halsoverkop was gestart, wel een basis had van echte liefde. Ze probeert in een zoektocht naar dat geheim erachter te komen of hun liefde ook jaren later stand zou hebben gehouden. De zijspoortjes naar een mogelijk dubbelleven lopen allemaal dood. De vertelster en dus ook de lezer kunnen geen bewijs vinden voor overspel. Uit kleine gedragingen komt de hoofdpersoon uiteindelijk tot de conclusie dat Ton en zij werkelijk van elkaar hadden gehouden. Misschien is die wetenschap voldoende om weer een nieuwe relatie te kunnen beginnen.

Motieven

Zelfmoord

Dertien jaar geleden heeft de man van de hoofdfiguur zelfmoord gepleegd door zich voor het hoofd te schieten. Er was geen afscheidsbrief, waardoor ze niet weet waarom hij het gedaan heeft.

Verliefdheid

Een mooie emotie wordt onder woorden gebracht door de vertelster. jaren na de dood van Ton voelt de vertelster dat ze weer verliefd wordt op Ton. ze hebben zo'n korte relatie gehad dat daar vroeger eigenlijk weinig tijd voor is geweest. Het is niet toevallig dat ze verliefde gevoelens voor de man koestert met wie ze de afspraak heeft gemaakt.Hij heeft wel wat kenmerken van Ton, heeft ongeveer de leeftijd die Ton zou gehad hebben wanneer hij was blijven lezen. Er is sprake van een open einde maar een mogelijkheid van een nieuwe relatie zit er wel in.

Eenzaamheid

Na de dood van Ton voelt de vertelster zich wel vaak eenzaam. Ze is bovendien van haar bekende geboortegrond verhuisd naar het noorden van het land waar de mensen nogal stug zijn. Daarnaast woont ze nogal geïsoleerd in een boerderij in een niet al te groot dorp. De contactadvertenties en de reacties erop moeten een einde aan die eenzaamheid maken.

Queestemotief

De vertelster gaat op zoek naar de reden van de zelfmoord. leidde Ton een dubbel leven, pleegde hij overspel? Wie was het meisje Linda?

Seksualiteit

Na de periode van verwarring en waanzin geeft de zus van Ton Lucia haar de tip om de lusten van haar lichaam te bevredigen. Ze stellen een advertentie op en diverse keren ontmoet de vertelster dan mannen die met haar komen vri9jen. Op de dag van het bverhaal heeft ze een man uit Limburg ontmoet die echter ook vroeger aan zee woonde). Hij is een gescheiden veertiger en ook met hem krijgt ze een klik. Ze heeft seks met hem.

Familiegeheim

Het geheim van de zelfmoord is zij nooit te weten gekomen. Een jonge man met een gelukkig (?) huwelijk schiet zichzelf voor de kop. Ze gaat op zoek maar komt niet achter het geheim.

Motto

Er is geen motto en geen opdracht

Trivia

Deze novelle verscheen in 1989 in de bundel "Dubbelportret" onder de naam "Op het eerste gezicht". De schrijfster heeft de novelle voor deze aparte uitgave volledig herzien.

De bundel werd destijds bekroond met de Lucy en B.W. van der Hoogt prijs.

Titelverklaring

De vertelster beleeft een slapeloze nacht. Dat wordt al in de eerste zin vermeld. Tijdens die nacht denkt ze terug aan haar man Ton die zelfmoord heeft gepleegd. Ze vraagt zich af of er ware liefde was tussen hen.

Structuur & perspectief

De novelle wordt opgebouwd in 17 korte hoofdstukken zonder titel. Herden en verleden lopen steeds door elkaar. Het heden is de nacht in de winter van 1984 waarin de ik-figuur met een vreemde man slaapt. Wanneer ze niet kan slapen gaat ze naar beneden om een tulband te bakken.
Tijdens die nachtelijke uren denkt ze terug aan haar relatie met Ton, de man die zelfmoord heeft gepleegd.

Er is dus een naamloze ik-vertelster die zowel in de o.t.t (de nacht) als de o.v.t. (het verleden)  vertelt. Ze is onderwijzeres op de dorpsschool.   

Decor

Het decor van de nacht is de boerderij in een dorp waar de vertelster woont. Die had haar man Ton geërfd toen zijn vader stierf. Hij ligt in het noorden van het land. Er wordt geen plaats genoemd, maar een grotestad met een dierentuin ligt er niet ver vandaan. Dat zou het Dierenpark in Emmen kunnen zijn.
Zelf komt de vertelster uit een kustplaats in Noord-Holland. Dat wordt ook niet expliciet genoemd, maar uit de termen "Zee"en "Binnen" zou je kunnen denken aan bergen of Egmond. 

De tijd van het verhaal-Nu  wordt slechts één keer aangeduid. Wanneer de vertelster de naamloze man ontmoet zegt ze dat ze al dertien en een half jaar alleen woont na de zelfmoord van haar man. Die was in september 1971. Dan wordt 'de nacht"dus het einde winter/ vroege voorjaar (er ligt sneeuw en ijs)  van 1985.
De huwelijksrelatie van de vertelster met Ton duurde van 1970 tot 1971. Het verleden speelt ongeveer van 1969 want de vertelster zat al op de pabo in Leiden.  

Stijl

De stijl van Margriet de Moor is erg toegankelijk.  Ze gebruikt geen moeilijke woorden en haar zinnen zijn soms heel kort, soms heel lang en vaak opgebouwd met subtiele verwijzingen. Af en toe is de stijl erg poëtisch en dan weer heel realistisch. Een mooi voorbeeld bij de vertelster uit "Slapeloze nachten" vind ik de zin waarin ze aan haar onenightstand vertelt hoe haar man zelfmoord heeft gepleegd.

(blz. 21-22) "Nog voor achten, naar men mij achteraf verzekerde, had mijn man, vijfentwintig jaar oud, gekleed in spijkerbroek, linnen schoenen en een blauw t-shirt, heel gewoon dus allemaal, zich achter in de grote kas voor experimentele glastuinbouw - hij verbouwde er witlof op gestapelde schappen, er kwam geen gram aarde aan te pas, de wortels werden vanuit de Noordoostpolder aangevoerd, om de winter na te bootsen een maandlang bij een temperatuur van 4^o opgeslagen en vervolgens in drie weken tijd met behulp van stromend, zuurstofrijk water oogstklaar opgekweekt, stel je voor: een natuurlijk proces van anderhalf jaar was teruggebracht tot drie maanden! - van het leven beroofd door zich met een Luger 9 mm door het hoofd te schieten.’" 

Die mededelingen over het decor blijkbaar zonder emotie worden gekoppeld aan mededelingen over de zelfmoord. De verwarring  van de vertelster over de zelfdoding ten voeten uit.  ook kenmerkend voor de stijl in deze novelle is dat de vertelster veel informatie mondjesmaat verstrekt en ook dingen weglaat. Ook de lezer kan daardoor in verwarring raken. 

Slotzin

.... begint er beneden een hels kabaal. Hij kijkt me verbouwereerd aan. "wat is dat?" Ook ik moet even luisteren voordat ik besef dat het de keukenwekker is die afloopt. Ik maak me los uit zijn armen. "De Russische tulband moet uit de oven."

Beoordeling

Mooie novelle over de zoektocht naar ware liefde.
Geen onbekend thema in het werk van margriet de Moor.
Het is echter een remake van een novelle die ze in 1989 schreef met de titel "Op het eerste gezicht." in de bundel "Dubbelportret." De novelle zou echter volledig herzien zijn. 
Ik wil dat nog een keer bekijken wanneer ik die novelle te pakken krijg. Ook om erachter te komen wat de reden is om een verhaal 28 jaar later opnieuw uit te brengen.

Voor de literatuurlijst is dit wel een aantrekkelijk nummer voor scholieren. Het is een klein, maar mooi geschreven  boekje over een universeel probleem. Je leest het snel uit en heel moeilijk om het te begrijpen is het niet. Geschikt voor havo- en vwo-scholieren.