Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 140 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Op een koude morgen de eieren uit het hok halen, ze in de zak van mijn ochtendjas laten glijden en hun warmte tegen mij dij voelen. Ik word aangeraakt.

Samenvatting

Akiko (blz. 7-38)
Akiko is de naam van een Japanse robot-vrouw over wie de verteller in The New York Times had gelezen. Hij correspondeerde eerst met haar en later had hij haar on line besteld. Zij komt zeer belezen bij hem binnen. (Akiko betekent briljant kind en was geprogrammeerd door een Brain Team) Hij mag een half jaar meedoen aan een experiment en moet dan wekelijks over haar rapporteren aan het Brain Team. Je zou ook seks met haar kunnen hebben. Ze is erg handig, slaat alle gegevens op, kan technisch problemen oplossen, maar toont geen emoties. Hoe moet hij haar dat leren? Stroom een tijdje uitzetten? Ze doet wel braaf wat hij zegt, maar dagen later draait ze vaak opdrachten terug als die beter voor het milieu of de gezondheid zijn. Het gaat daarna niet goed tussen hen. Hij voegt haar toe dat hij haar niet langer vertrouwt. De volgende morgen heeft  ze geen energie meer. Ze heeft de verteller gekopieerd, nl. zijn verlangen naar de dood. Hij draagt haar naar buiten.

(In het tussenstukje stelt de verteller dat hij altijd met zijn Binnenstem praat. Vanaf zes jaar heeft die hem verteld dat hij het beste "alleen kan blijven" Hij geeft ook adviezen als: "Haal de wodka uit de vriezer en loop naar de rivier." Of bij een onbewaakte spoorwegovergang: "Geef gas.Nu.")

Ronnie (blz. 42-64)
De verteller woont nog maar een paar maanden in de vallei of Robbie staat voor zijn deur. Hij wil karweitjes doen, zoals auto wassen voor een tientje. Later gaat hij ook een keer met hem snoeken. Robbie is een boerenjochie van 15 uit een zwak sociaal milieu. Zijn vader zit vast. Zijn moeder Jet  wil niet dat hij een fiets leent van de verteller. Eigenlijk wil Ronnie niet dat hij op zijn erf komt. Later komt hij aanbellen met zijn zus Sewan die zwanger is. Hij komt zeggen dat zijn geleende fiets geplet is door Jet. Hij wil wel graag een tafel om te tekenen: containers. Het gezin heeft niet eens een eettafel, als blijk van de manier waarop met (niet) communiceert. De familie gedraagt zich asociaal. Midden in de nacht moet de verteller naar het ziekenhuis met Sewan, maar de baby wordt dood geboren. Soms overkomen Ronnie rare dingen: hij timmert eerst een geitenhok dicht en aan het einde blijkt hij vogelhuisjes met folders te hebben dichtgeplakt. Wie doet er zo iets lafs?

(in de tussentekst staat een stukje proza over de schoonmaakwoede van de verteller. Dat overkomt hem ineens)

Rivka (blz.67-94)
Ineens staat de joodse Rivka met een rolkoffer voor de deur van zijn afgelegen woning. Ze is over de 90, woont in Brussel en wil nog een keer zijn huis zien. De verteller is twintig jaar jonger. Zijn Binnenstem vertelt dat hij haar leerde kennen als 21-jarige en zij 42 was. Ze leefde in een wereld vol glamour en roem. Was in de oorlog met geluk ontsnapt, terwijl haar moeder verder was afgevoerd en nooit meer teruggekomen. Daar kan het oorlogsverhaal van de verteller (de Jappenkampen) niet tegen op. Uiteindelijk had hij ook seks met haar. Maar altijd heel erg steriel.

Hij wil haar verleden leren kennen, gaat naar Auschwitz, raapt een houten deurknop op en neemt die mee. Als ze dat merkt, wordt ze woedend en ze gooien later de deurknop in de gracht. Hij steelt van haar geld: ze is rijk genoeg.
Ze komt nu afscheid nemen en hem vertellen dat ze over vier dagen euthanasie zal plegen. Ze verbranden samen nog wat oude brieven en foto's en daarna verdwijnt ze weer naar Brussel. Een  paar dagen later komt het bericht dat ze tijdens een operatie is gestorven.

Tussentekst: de ik-verteller krijgt te maken met een bronstige bok en gewillige geitjes.

Claire  (blz.97-114)
De ik-verteller ligt op een operatietafel en wordt behandeld wegens aambeien. De behandelende chirurg praat steeds over de kunstkring die in de buurt van de vallei door vooral de adel is opgericht. De mix tussen heden en verleden wordt hilarisch. De chirurg heeft het over een gezamenlijke kennis Claire. Claire is muzikaal en heeft vroeger een festiviteit opgezet waarbij ook de schrijver mocht optreden. Er ontstaat daar een soort kunstkring o.l. v. Claire. maar het haalt allemaal niet zoveel uit. Ze besluit zich dan in te zetten voor de vluchtelingen, maar daarmee haalt ze zich de dorpswoede op haar nek. Ze besluit ook lesbisch te worden. Aan het einde van de operatie zegt de chirurg dat ze binnenkort nog iets zullen organiseren met elkaar.

Tussenstuk: aan de rivier zit de verteller. Er komt een binnenband voorbij drijven en hij gaat er mee stroomafwaarts, Bij een landgoed stapt hij aan wal en hij kijkt met nostalgie naar het vervallen landhuis.

Victor (blz. 119-137)
Er staat een vluchteling uit het AZC   naar de verteller te kijken. Hij heeft zeven vingers en hij biedt zich aan als tuinman e.d. Hij kan hard werken, doet dingen heel goed. Maar hij heeft nog meer littekens overgehouden aan een oorlog, net als de vader van de verteller uit de Japanse bezetting. Daarom noemt de verteller de vluchteling uiteindelijk Victor. Hij blijft nieuwsgierig naar het verhaal van de zeven vingers. Uiteindelijk vertelt de vluchteling het: dat heeft hij overgehouden als lijkenverbrander tijdens de burgeroorlog. Infectie en Koudvuur. Met Kerst geeft de verteller Victor 500 €. Daarna ziet hij hem nooit mee. In het AZC lijken ze allemaal op  Victor.

Verhaal: er is ingebroken in de boerderij van de verteller. Politie komt het onderzoeken. Dan ziet de ik-verteller dat zijn kleine pistool, de Browning ook verdwenen is. Illegaal gekocht om het achter de hand te kunnen hebben bij een mogelijke zelfmoord. Zijn opa had ook zelfmoord gepleegd.

Laatste verhaal: na een bezoek aan de rivier, ziet de verteller een groepje scholieren rijden. Onder hen is Werner, een jongen die in zijn jeugd zelfmoord had gepleegd, omdat hij gepest werd met zijn foute vader. Hij heeft vaak daarna over Werner geschreven.
Later moet de "ik"  foto's laten maken voor longontsteking. Opnieuw ziet hij Werner. Die zegt: "Niet doodgaan hoor, anders kun je niet meer over mij schrijven." 

Personages

De verteller

Het draait allemaal eigenlijk alleen om de verteller. In alle verhalen komt hij echter iemand tegen waarvan hij er twee al eerder kende (Rivka en Claire) De verder naamloze verteller is een personage dat graag alleen is. In zijn periodes van somberheid heeft daarnaast hij een doodsverlangen. Het decor: het buitengebied met een rivier nodigt daartoe uit. "Neem een koude rivier, pak een fles wodka en stap het water in". Steeds ontmoet de verteller personages uit heden en verleden. De oude joodse geliefde Rivka komt afscheid van hem nemen. In zijn fantasie ziet hij ook de jongen die in zijn jeugd zelfmoord heeft gepleegd en hem waarschuwt dat toch maar niet te doen. Dat is het ambivalente in de houding van het vertellend personage: hij heeft een doodsverlangen en de zekerheid dat hij eigenlijk op elk mom ent dat zou kunnen inwilligen, stemt je ook weer gerust. (de rivier, de spoorwegovergang en de browning (het opgeborgen pistool). Dan heb je weer de neiging om de opdracht die het leven je soms stelt, toch weer af te maken. Vandaar de passage aan het eind waarin hij een jongen uit zijn jeugd die zelfmoord heeft gepleegd, weer laat leven om hem te vertellen dat hij beter maar geen zelfmoord kan plegen, want er wachten nog verhalen die geschreven moeten worden. De verteller lijkt hulpvaardig in de hoofdstukken Robbie en Victor, maar zijn Binnenstem relativeert dat weer, omdat hij eigenlijk alleen maar nieuwsgierig is naar de levens achter die personages, waardoor hij als schrijver van hun verhalen kan stelen. De verteller komt over als een romantische geest, een schrijver die geïnteresseerd is in verhalen van anderen, omdat hij die weer kan gebruiken.

Quotes

"... we konden elkaar in het begin slecht verstaan. Het was zoeken naar de juiste golflengte. Ze is per slot Japans en wist nauwelijks waar Nederland lag. We spreken Engels met elkaar, maar ze heeft een zwaar accent. Rare klemtonen, ze slikt lettergrepen in." Bladzijde 8

"Ik praat met Binnenstem. Het is geen vriend, hij haat me niet, maar hij vernedert me, wrijft me de waarheid in, dicteert me (soms neemt hij het schrijven van me over en heb ik nauwelijks wat in te brengen) hij dwingt me te herinneren, corrigeert mijn geheugen en lacht me uit." Bladzijde 40

"Ik pakte haar hand, streelde de valse ring. O. het was tot in de puntjes geregeld. Geen haan zou ernaar kraaien. Ze had zogenaamd darmkanker en zou op de operatietafel sterven. Dat was het verhaal voor de buitenwereld. Geen lijkschouwing.... Geen ...eh geen... ze kon niet op het woord crematie komen." Bladzijde 88

"Zo kende ik hem al mijn hele leven: de littekens op zijn rug waren de littekens van mijn vader: met wildvlees dat een eigen leven leidde, gegroeid uit stokslagen, en een wond die roestte door de spijker waaraan hij zich openhaalde toen de Japanners hem als een getorpedeerde drenkeling een sloep in hesen. Er zat oorlog onder zijn vel." Bladzijde 122

"De chirurg zei dat mijn met elastiekjes afgebonden aambeien er zouden afvallen als versuikerde druiven. "Nee, ik snij niet, dacht u dat nou heus?" En wanneer kwam ik naar de leeskring? Konden we een datum prikken? Hij zou Claire ook vragen. We moesten zuinig op elkaar zijn. Het waren rare tijden." Bladzijde 114

Thematiek

Eenzaamheid en isolement

Van Dis heeft in een interview verklaard dat het in dit boek eigenlijk meer om het "alleen-wonen" gaat dan om echte eenzaamheid. Hij kan zeer goed tegen het alleen-zijn. Het is eigenlijk een opdracht die hij vanuit zijn jeugd heeft meegekregen. Het feit van erbij willen horen versus het buitengesloten zijn. Het Indische jongetje in Nederland. (vgl. zijn eerste roman Nathan Sid) Maar in dit kleine boek gaat het ook over een periode van somberheid in zijn leven (hij vindt depressies een te groot woord). Hij laat in de verhalen zien dat hij wel degelijk tegen het alleen-wonen kan. Bovendien komt er in elk verhaal toch iemand binnen zijn kring: de Japanse robotvrouw Akiko, Robbie het boerenknulletje. Rivka de oude joodse geliefde, Claire de vrouw van adel met haar bijeen geroepen kunstkring en tenslotte de vluchteling Victor. Bovendien praat hij in zijn alleen-zijn vaak met zijn Binnenstem, een innerlijk geweten dat hem bekritiseert, en op de hak neemt. In de stilte van het buitengebied wordt zo'n fenomeen waarschijnlijk manifester dan in de drukte van een grote stad. Alles wordt in de stad beslist, maar soms in het buitengebied gerealiseerd (denk aan de bouw van windmolens)

Motieven

Liefde

In zijn eerste verhaal Akiko heeft de verteller een Japanse robotvrouw aangeschaft. Hij doet mee aan een experiment en hij wordt van lieverlede verliefd op de robot. Ze kan alleen geen emoties tonen en dat nekt de relatie. Uiteindelijk geeft ook de robot toe aan het doodsverlangen van de verteller. Ze toont geen energie meer en is dood. Zo heeft de verteller ook een liefdesrelatie gehad met de 20 jaar oudere Rivka. Ze komt in het naar haar genoemde hoofdstuk afscheid van hem nemen.

Dood

De ik-verteller koestert in zijn sombere periodes een doodsverlangen. Soms fluistert zijn Binnenstem hem dat in. "Pak de wodka, loop naar de rivier. Geef gas bij het naderen van een spoorwegovergang". Zo heeft hij ook een klein pistool gekocht dat mogelijk van pas zou kunnen komen bij een poging om de dood onder ogen te zien. Maar hij heeft het sleuteltje kwijt gemaakt en later is het kistje met het pistool gestolen. Het blijft dus bij een verlangen en het komt niet tot de daad.

Maatschappijkritiek

Afgezien van de psychologische ontleding van de hoofdfiguur zit er toch ook een laag van maatschappijkritiek in dit boekje. Dat kun je zien aan de verhalen van Ronnie en Victor. Ronnie is eigenlijk niet te helpen als slachtoffer van zijn milieu dat uit "achterblijvers" bestaat (mensen die nergens heen kunnen en geen vooruitgang kunnen boeken). Eigenlijk willen ze ook niet geholpen worden. In het verhaal over Victor hebben we te maken met een ander personage dat eigenlijk niet geholpen kan worden: het is een slachtoffer van de burgeroorlog in zijn thuisland en hij mag tegen betaling de verteller helpen in zijn plattelandswoning. Maar vooruithelpen kan hij hem niet. de wereld staat in brand en de schrijver bekijkt het van een afstandje. Echte hulp kan hij niet bieden. Behalve Ronnie is ook Victor later onvindbaar.

Kunstwereld

Het verhaal van Claire speelt zich af in de kunstwereld. In de vallei waar ze wonen hebben enkele mensen van adel een kunstkring opgericht. Ze komen bij elkaar om van muziek en literatuur te genieten. De verteller maakt een tijdje deel uit van de kunstkring. Claire heeft in die tijd wel een oogje op hem, maar als hij daar niet op ingaat, wordt ze lesbisch. Hij bekijkt zo'n kunstkring als een hilarisch genootschap en ergert zich er soms aan, terwijl hij er zelf deel van uitmaakt. (bijvoorbeeld het bezoeken van een film, waar de mensen naar toe gaan. Hoe leger de bioscoop, hoe beter de film, denken ze "elitair."

Tweede wereldoorlog jodenvervolging

In het verhaal over Rivka speelt ook de oorlog een achtergondrol: de moeder van Rivka heeft zich tijdens een transport niet weten te redden, wat Rivka wel lukte en heeft de Holocaust niet overleefd. In het verlengde daarvan liggen de oorlogsgebeurtenissen van de vader van de verteller : die heeft ook littekens overgehouden en datzelfde geldt voor de vluchteling die hij Victor noemt omdat die tijdens de burgeroorlog lijken moet verbranden en daarbij drie vingers moet inleveren.

Euthanasie

De oude Rivka heeft besloten euthanasie te plegen. Ze heeft een arts ingeschakeld die haar tijdens een zogenaamde operatie wegens darmkanker zal laten overlijden.

Zelfdoding/zelfmoord

Net als de dood en de Tweede Wereldoorlog is zelfmoord met die elementen verbonden. Hij schrijft in het laatste deel over de jongen Werner die na de oorlog zelfmoord pleegde, omdat hij gepest werd met een foute vader. Ook de opa van de verteller heeft zich om het leven gebracht met een geweer. In zijn overweging neemt de verteller ook steeds mee dat de mogelijkheid van zelfmoord altijd binnen handbereik is (de rivier, het pistool, de onbewaakte spoorwegovergang)

Titelverklaring

Het buitengebied is de plaats waar de verteller en de schrijver wonen. Het is een gebied ver weg van de stad (Amsterdam) in de provincie. De schrijver woont er ook zelf. Het is in de buurt van een vallei (De Gelderse?).  Het is het gebied waar hij in eenzaamheid verkeert, nee beter gezegd, waar hij alleen woont. 
In dit buitengebied heeft Van Dis zijn somberheid (waarin hij een tijdje verkeerde) overwonnen. Een buitengebied is het terrein waar je duidelijk wordt gemaakt wat voor gevolgen de beslissingen hebben die in de stad (bijv. Den Haag-de regering) genomen worden.

Structuur & perspectief

De roman heeft de structuur van een roman-in-verhalen. Er zijn vijf hoofdstukken die aangeduid worden met de naam van een personage dat in dat verhaal een rol speelt. Daarnaast zijn er tussen die verhalen korte stukjes overpeinzende tekst van de ik=-verteller.
De verhalen zijn achtereenvolgens:
Akiko
Ronnie
Rivka
Claire 
Victor 
De verteller is een achterafvertellende ik over de situatie waarin hij in het buitengebied alleen woont. In zijn eigen vertelling wordt hij onderbroken door zijn Binnenstem. Zo'n interne stem die iedereen wel heeft en die je misschien als je "Geweten" kunt beschouwen. De Binnenstem geeft vaak kritisch commentaar op het handelen en de citaten van de verteller. Dat maakt dat dit boek over somberte een ironische stijl meekrijgt.

Decor

De tijd is een actuele tijd. Het verhaal gaat o.a. in het Verhaal-Nu over de vluchtelingen die in opvangkampen zijn opgesloten. Je zou dat verhaalgegeven dus ongeveer 2016 kunnen situeren. 

De plaats is niet geheel duidelijk te omschrijven: het wordt "het buitengebied" genoemd (dus in ieder geval buiten de Randstad). Ook wordt er over een vallei gesproken. Ik denk sterk aan de provincie Gelderland: in de buurt van een rivier. Mogelijk de Achterhoek, niet in de laatste plaats omdat de schrijver Van Dis daar zelf een buitenwoning heeft.

Stijl

Van Dis schrijft in de hem bekende stijl met mooie, rustig opgebouwde   zinnen. In zijn zinnen zit een zachte ironie en zelfspot, wat het boekje aangenaam leesvoer maakt. De zelfspot zit vooral in de verhalen Akiko (de Japanse robotvrouw)  en Claire. (het verhaal tijdens de aambeienoperatie) 

Slotzin

En wie kwam er naast mij zitten? Werner. Hij wees op de krassen in mijn zij. Korstjes die ik in mijn slaap telkens openkrabde. "Blijf weg van de rivier", zei Werner. "Luister niet naar hem.. Als je dood bent, kan je nooit meer over mij schrijven."

Beoordeling

Leuk, klein boekje over de eenzaamheid en de sombere periode van de verteller in wie je veel kunt herkennen van de schrijver Van Dis zelf. Maar hij speelt natuurlijk ook hier een spel met fantasie en werkelijkheid. Dat benadrukt hij o.a. in zijn Opmerking aan het einde.  ("Ik woon wel in een buitengebied, maar ik heb geen last van aambeien.") 
Toch heeft hij wel een sombere periode achter de rug, wat Van Dis niet op één lijn stelt met een depressie. Hij was bezig aan een andere roman, maar dat moest opzij worden geschoven, omdat hij eerst dit boek moest schrijven. Even alle ellende van je afschrijven.

Met somberheid kun je leven en je kunt (moet evt.) zelfs in zo'n periode een roman schrijven. Hij heeft daarvoor hier de techniek gebruikt van een roman-in-verhalen. In elk van die verhalen zit ook het menselijk tekort (bijv. het tekortschieten in de hulpverlening of in de liefde)  en dat motief zie je vaak terug  in de romans van Adriaan van Dis.

Het boekje is fraai uitgegeven met een brede bladspiegel en is maar kort van inhoud.  Dat is voor scholieren altijd een prettige bijkomstigheid. Als je je met lezen "kwaad maakt", kun je het boek binnen twee uur uitlezen.
Het gewenste niveau voor de literatuurlijst van havo en vwo heeft het wel degelijk. Kortom, een aanradertje, zeker als je tussen de regels door de humor kunt waarderen.
 

Recensies

"Deze uit verschillende verhalen bestaande roman gaat over een schrijver die in zijn eentje ergens afgelegen in de provincie woont. Net als Adriaan van Dis zelf. Zijn hoofdpersoon is graag alleen, maar kampt tegelijkertijd met eenzaamheid en een obsessief verlangen naar de dood. Dat je als lezer toch geregeld in de lach schiet, is te danken aan de gedoseerde ironie waarmee de auteur voorkomt dat de thematiek je naar de keel vliegt. “Het is het verslag van een depressie. Over de ergste somberheid ben ik inmiddels heen. Anders had ik het boek niet kunnen schrijven. Wel heb ik er lang over nagedacht hoe ik het moest inkleden zonder dat het zelfbeklag of koket werd. Natuurlijk lijk ik op de hoofdpersoon, al heb ik zijn gewoontes en eigenaardigheden sterk uitvergroot." https://www.margriet.nl/i...milder-op/

"Interview op woensdag 17 mei 2017 bij de DWDD: Mathijs van Nieuwkerk ontmoet Adriaan van Dis." http://www.tzum.info/2017...tengebied/

"Filmpje over de nieuwe roman van Adriaan van Dis op internet gezet door de uitgever van het boek." https://www.youtube.com/w...h_Nu0LgjLI

"Het levert ook een even mooi als tragisch verhaal op, dat we als de crux kunnen beschouwen van wat er in deze roman tot Van Dis doordringt: helpen helpt niet meer. En dat terwijl de wereld in brand staat. ‘Vreselijke tijd, vreselijke tijd’, vonden de lezeressen in het buitengebied het, maar, noteert hij verbolgen, ‘we verzetten ons niet, we trokken ons terug, huiverend in ons witte wereldje. En ik huiverde mee.’" https://www.nrc.nl/nieuws...4-a1559478