Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2016
• 54 pagina's
• Uitgeverij: Nieuw Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

N.v.t.

Samenvatting

Je kunt een gedichtenbundel niet bespreken als je niet enkele gedichten letterlijk opneemt. Ik heb die geplaatst onder de quotes. Lees die echt door, doe je het niet dan mis je iets. (Cees van der Pol) 

I : U ziet nog uniformen (11 gedichten)
De titel van deze afdeling verwijst indirect naar de inhoud van de meeste van deze gedichten. De meeste gaan over de Tweede Wereldoorlog : het vinden van een dode Duitse soldaat (quote 3); het bezitten van simpel speelgoed in ruil voor eten (quote 4) en het wegvoeren van Joden? (quote 5)
Een gedicht over de tulpen op de jurk van een vrouw die ook weggevoerd wordt. Ook staat er een gedicht in "Jongens" en dat gaat over de mannen die naar Nederlands-Indië werden getransporteerd om daar tegen de inlanders te vechten.
Het meest kenmerkende motief van deze gedichten is toch het terugdenken aan de Tweede Wereldoorlog.

II : U praat een droevig kind te voorschijn (15 gedichten)
Het thema van de gedichten in afdeling II wordt wat verruimd en uitgebreid.
Een gedicht met verhalen uit een plakboek over reizen en zes verpleegsters die daarna werden vermist.

Een gedicht over een arme vrouw, die bij rijke mensen moest werken en haar enige geluk had wanneer ze met de trein naar Prinsjesdag ging om naar de koningin te kijken. ( Quote 6: Treinen van de lucht) Thema: armoede en klein geluk.

Er zijn gedichten met beschrijvingen van een gewoon huiselijk maar meestal eenvoudig en armoedig leven, over de mannen die iemand heeft gekend. (Het bestaan, Liefde)
Maar ook over mensen die in eenzaamheid hun leven slijten met het kijken naar gespaarde beeldjes, opgehangen afbeeldingen en foto's van overleden mensen. (motief: eenzaamheid)

Volmaakt maar tragisch is het gedicht "Een droevig kind." (Quote 7) Een vader-zoonmotief over een vader die zijn zoon niet wil erkennen. Met een prachtige openingszin " U praat een droevig kind tevoorschijn." 

Verder pijnlijke ervaringen als het aantreffen van een vondeling, het krijgen van een ongelukje of het motief kinderleed in "Het schuldige kind "(quote 8). Een kind heeft een mooie maar zwarte pop gekregen van haar moeder, maar hij valt kapot en ze verbergt uit schuldgevoel de pop met een stenen kop in de kolenvoorraad op zolder. Zo is de pop verdwenen.

III: De stad heeft koude hoeken ( 12 gedichten)
Opnieuw spelen herinneringen aan overleden geliefden een grote rol in de gedichten van afdeling III.
Gedicht "Genezen verklaard" over een echtgenoot die kanker heeft, genezen wordt verklaard en toch sterft- alleen zijn foto hangt er nog.

Het in de titel van de bundel genoemde gedicht "Woon ik hier" over een demente vrouw die niet meer weet waar ze terecht is gekomen. (Quote 2) Mooi, maar schrijnend.

Of het schitterende "Een grafsteen onder uw bed" waarin een man alweer herinneringen aan een overleden vrouw en moeder ophaalt. De man wil de grafsteen van zijn moeder gebruiken voor zijn eigen dood. (Quote 9) De man mankeert echt van alles en heeft de zaken na zijn dood geregeld. (De muziek en zijn vissen gaan naar een vriend) 

Verdriet van een man over zijn vrouw die nog wel leeft, maar die haar kwijt is, omdat ze in een verpleegtehuis zit en dementeert. (Ze is er, maar ik ben haar kwijt)
"Ze woont nu in een ander huis,
daar hangt een kastje naast de deur
waarop je cijfers in moet toetsen..
[....]
en zij wil draadje door het oog
van naalden halen, zonder hulp,
want achtenvijftig jaar geleden
heeft zij haar trouwjurk zelf gemaakt.

De bundel besluit met drie gedichten die Versteegen heeft geschreven voor uitvaarten in Amsterdam, waarbij verder niemand aanwezig is. Men laat dan een dichter een gedicht voordragen waardoor de begrafenis toch een persoonlijk tintje krijgt. (Quote 1) 

Niet in deze bundel opgenomen, maar wel op de website van de dichter te lezen een gedicht dat hij op 10 oktober 2016 uitsprak bij een dergelijke begrafenis. Een prachtig gedicht.

Schimmenkermis

Voor meneer G.,
geboren in Bandung,
gestorven in Amsterdam

U had nog aanspraak aan de katten,
knokige boefjes van de nacht
die melk en maaltjes van u kregen.
U had zelfs aanspraak aan de buurt,
die horde boze geesten:
u schold en schimpte, want het kwaad
dient steeds vakkundig van het lijf geweerd.

De schemering, de val in uw portiek,
uw duister oog al haast gebroken.
Er was een zwerm van witte geesten om u heen,
zij droegen u en zij verhuisden u,
weg van de schimmenkermis van uw buurt.
De katten praten na, bij nacht.
Je hoort ze rouwen om hun melk, hun maaltjes.

 

Personages

NVT

In een gedichtenbundel is dit onderdeel niet relevant.

Quotes

"De beeldjes Voor R. van D., geboren op Sumatra, gestorven in Amsterdam De stad heeft koude hoeken, zeggen ze, ook in de lente en de warmste zomer, met jonge moeders in de straat en winkels die elk geluk op voorraad hebben. Uw koude huis, het was een magazijn van stof en rook en laatste adem, en beeldjes van uw eiland in de zon: geluk, misschien, maar oud of tweedehands. Uw beeldjes wachten in kartonnen dozen, ze zijn te koop, straks, voor een losse munt, uw erfgenamen die de kou nog voelen en die een zomer willen zonder eind." Bladzijde 53

"Woon ik hier "Welnee, die meisjespop is niet van mij, die foto ook niet, met dat blonde haar. Vanmiddag komt mijn vader, die weet alles. Ik denk dat ik moest wassen, thuis, en strijken, veel werk, met hoeveel waren we, met veel. Die grote klassen, 's zomers in een bus vol liedjes, boterhammen, ergens heen. Ik heb gezongen in een koor, ik danste. Vanmiddag komt mijn vader, die weet alles. Mag ik nu ook iets vragen? Woon ik hier? Dan staat u op, loopt naar de gangdeur toe, die openstaat, en leest uw naam, voluit. Vanmiddag komt uw man, en die weet alles." Bladzijde 47

"Onbekende soldaat "Er lag een Duitser in het bietenveld en daar, vlak bij de sloot heeft iemand hem begraven kruis met helm. Er horen bloemen op een graf, vond ik, en plukte in een weiland paardebloemen, boterbloemen, en mijn vaas, dat was een leeg jampotje. De boer smeet alles in de sloot. Ik heb de helm toen meegenomen. Strofe 2 Het meisje vindt later drie doodgereden vogels en begraaft die in de helm. Strofe 3 Later bij het maken van een nieuwbouwwijk komen nog restanten van de dode onbekende soldaat naar boven. De vrouw weet nog steeds de plek waar ze de helm en de botjes van de vogels kan vinden." Bladzijde 14

"Van Mij "Ik had Sneeuwwitje en de zeven dwergen, ze konden samen op een plankje staan. Ik had een Flipje van metaal, zo leuk, een winkeltje, een poppenhuis met lichtjes. Ik had Beppie, met blond haar en een pony, en ook een jongenspop die Gerard heette, gekregen van de dochter van de buren, daar gaven wij dan eten voor terug. Vriendinnetjes, die had ik niet, dat kwam natuurlijk door de oorlog spelen op straat, dat mocht niet van mijn vader. Ik had een fiets en werd omgeduwd."" Bladzijde 11

"Een raam, zo hoog U ziet nog uniformen, lege panden, een vrouw die aan zo'n balk om te verhuizen met kind en al op straat werd neergelaten, een man die veertig was en blijven mocht, en naar een laadbak groette; 'Sterkte, jongens." Uw kamer is uw kleine uitkijkpost met borrels in de ochtend, "ja dat ook." U ziet de stad, de treinen, de rivier, behalve als de wolken zijn gedaald, dat is "vitrage aan de buitenkant."" Bladzijde 9

"Treinen van de lucht Ze zijn er elke twee minuten, ze prikken in de zon, de maan, ze vliegen van u weg: u weet Amerika, Australië daar gaan ze heen, het zijn net treinen, met al die raampjes op een rij. Strofe 2 gaat over het werk dat ze moest doen en over de jongen die stierf voordat ze met hem kon trouwen) U ziet de treinen van de lucht die prikken in de zon, de maan. U reisde graag naar Prinsjesdag, per tram, dan stond u langs de route. U zag de koninginnen zwaaien. Ze waren hemels en ze lachten." Bladzijde 25

"U praat een droevig kind tevoorschijn, door vader op het groene laken van een biljart te koop gezet: 'Wie hem betaalt, die mag hem hebben' U zwijgt als dat café van toen... vervolgt dan uit uw smalle hoofd de klucht van tachtig jaar geleden: een man, ruw maar goedhartig die uw vader door de kroegruit smijt, uw haren streelt, zijn zakdoek geeft en levenslang voor u zal zorgen. U praat een droevig kind tevoorschijn dat naar zijn vader heeft gezocht, aanklopte bij het juiste huis en naar de wetten van de klucht vanuit een hoog raam, openpiepend beplensd werd uit een oude po. U glimlacht uit uw smalle hoofd. U ziet de kronkels van uw plot, de klucht die steeds werd opgevoerd in deze kamer, in dit hoofd, te licht haast om te dragen." Bladzijde 29

"Het schuldige kind Uw zwarte pop, ze kwam uit Afrika, dat had uw moeder u verteld. Ze was van steen, buurmeisjes legden hun vingers om haar koude hoofd en schrokken. Lachten , praatten dan. Uw pop, ze is gevallen, woensdagmiddag, uit kleine handen, langs een jurk: u weet de naam nog, het adres. De meisjes uit de buurt, ze renden weg. Eerst huilde u niet eens. U zocht. Uw moeder heeft het nooit geweten. U sloop naar zolder, naar de kolen, en roerde al die zwarte scherven voorzichtig door het opgeslagen zwart. Ze zal wel in de kolenhaard verdwenen zijn, uw pop uit Afrika. Eerst huilde u niet eens." Bladzijde 39

"Een grafsteen onder uw bed U leeft. U maakt muziek, mondorgel, bongo. Uw tropisch vissenvolk: het plant zich voort. En om uw hals een mini-voetbalbeker, 'daar zit een lepel as in van mijn vrouw' Onder uw bed de grafsteen van uw moeder, 'die is voor mij, straks, maar dan omgekeerd, mijn naam komt op haar achterkant te staan.' U leeft. Staar, doofheid, tumor, emfyseem. Muziek: geregeld. Vissen: naar een vriend." Bladzijde 46

Motieven

Tweede wereldoorlog

Enkele gedichten uit deel I hebben dit motief bijv. De onbekende soldaat, Van mij. Een raam zo hoog.

Vader-zoonrelatie

Het tragische gedicht over de vader die zijn zoon niet wil erkennen. (U roept een droevig kind te voorschijn)

Jeugdherinneringen

Er zijn gedichten waarin herinneringen uit vroeger tijden worden opgehaald: het speelgoed dat men had, de omstandigheden waaronder men leefde.

Armoede

Veel oude mensen van nu hebben vroeger een armoedig bestaan geleefd en moesten zich tevreden stellen met eenvoudige dingen. Gedichten: Treinen van de lucht en "wat wilt u weten?"

Dementie en geheugenverlies

Vooral enkele gedichten in afdeling III hebben dit motief. Bijv. Woon ik hier of Ze is er maar ik ben haar kwijt.

Dood van een geliefde

Oudere mensen hebben hun geliefde verloren en denken later vaak aan hen terug. (Een grafsteen onder uw bed; Genezen verklaard) Maar ook de anonieme dood. De dichter maakt uitvaartgedichten voor mensen die in vergetelheid sterven. (laatste 3 gedichten van de bundel)

Motto

Er is geen motto en geen opdracht.

Trivia

De dichter vermeldt in zijn nawoord dat hij soms gelegenheidsgedichten schrijft voor mensen die een anonieme uitvaart krijgen. Daarna kreeg hij een idee dat er in het verpleegtehuis tegenover hem zoveel mensen zaten met een verhaal. Hij ging ze interviewen en dat leverde prachtige gedichten op.

Titelverklaring

"Woon ik hier" is de titel van een gedicht uit afdeling III van de bundel. Het gaat over en dementerende vrouw die zich op een bepaald moment afvraagt of ze wel in die kamer woont. Ze staat op en gaat kijken naar het naamplaatje op de deur en leest daarna haar naam voluit. Kijk voor het hele gedicht onder de "quotes" bij nummer 2.

Dit gedicht staat eigenlijk symbool voor de mensen die Versteegen in het verzorgingstehuis heeft gesproken. Ze leven met herinneringen, in het verleden en zijn het zicht op het heden meestal kwijt geraakt. 

Structuur & perspectief

De bundel wordt onderverdeeld in drie delen:
I : U ziet nog uniformen (11 gedichten)
II : U praat een droevig kind te voorschijn (15 gedichten)
III: De stad heeft koude hoeken ( 12 gedichten)
In totaal schrijft Versteegen dus 38 gedichten over bewoners van een verzorgingstehuis ; drie gedichten heeft hij geschreven voor de stichting Eenzame Uitvaarten. Anonieme doden krijgen in Amsterdam een gedicht bij een uitvaart, anders zou er niemand een woordje doen.

De gedichten zijn meestal ingedeeld in strofen. Die hebben niet altijd dezelfde lengte: vaak zijn het terzinen of kwatrijnen, maar ook sextetten.
De dichtregels hebben geen eindrijm. Het lijkt af en toe parlando poëzie. 

 

Decor

Het decor is duidelijk als je de opdracht kent die Versteegen zich heeft gesteld. Hij praat met oude mensen in een Amsterdams verzorgingstehuis over wat ze vroeger hebben meegemaakt. Hun verhalen heeft hij omgezet in gedichten.
Vaak gaan ze over vroeger.

De analyse begrippen decor/tijd zijn dus bij een poëziebundel minder toepasselijk.

Stijl

De gedichten zijn geschreven in een prachtige stijl met eenvoudige woorden.
Je kunt dat zelf constateren als je de gedichten onder de quotes tot je laat doordringen. Doen!!
Ook de metaforen zijn niet moeilijk te herleiden. 
Geen enkel gedicht heeft eindrijm, maar dat is natuurlijk ook niet nodig.

Slotzin

N.v.t.

Beoordeling

Ik was aangenaam verrast door het lezen van deze bundel.

Een bundel prachtige gedichten, die poëzie dichter bij leerlingen kan brengen.
Docenten Nederlands grijp hier je kans. Poëzie is dan voor leerlingen heel goed te begrijpen.
Sommigen hebben een opa of een oma die in een verpleegtehuis zit of dementeert.

Tip: Laat hen een eigen gedicht maken:
- een bezoek aan opa of oma in ene tehuis
- een uitvaartgedicht over een anonieme dode (eerst je fantasie laten gaan welk soort figuur je zou willen beschrijven)

Nawoordje;
Ik heb dit boekverslag niet willen "verkrachten" door vragen te gaan verzinnen over de gedichten. Praktisch ook onmogelijk, maar in ieder geval niet op zijn plaats. Gedichten moet je vooral lezen en er met elkaar over praten.