'Op de basisschool was het nog geen probleem dat ik Sinterklaas niet aan durfde te kijken. Maar toen ik naar de middelbare school ging, begonnen goedbedoelde volwassenen mij onophoudelijk duidelijk te maken dat ik niet verlegen mag zijn', schrijft journalist Manouk in het voorwoord van Zelfs de vogels zijn verlegen. Ze wilde een boek schrijven dat vooroordelen over verlegenheid uit de lucht haalt. Want misschien voel je je als verlegen puber wel alleen, je bent het niet. 

Manouk is al haar hele leven verlegen, vertelt ze. "Nadat de lockdown afliep, merkte ik dat sociale situaties me echt heel veel energie kosten. Ineens realiseerde ik me hoeveel de maatschappij van verlegen mensen verwacht. Ik besloot er een column over te schrijven, en later nog een essay." Als haar redacteur voorstelt om er een boek van te maken, is ze meteen enthousiast. "Ik heb een heleboel mensen gesproken: vrienden, collega's, deskundigen. Het was niet alleen bijzonder interessant, maar het bood ook veel herkenning."

'Kun je wel praten?'

Verlegenheid is een eigenschap die je niet trots op tafel gooit tijdens een voorstelrondje, toch komt het vaak voor. De helft van de bevolking zou zichzelf eerder verlegen noemen dan spontaan of brutaal. Vijftien procent is écht verlegen en bij een nog kleinere groep spreek je van een sociale angststoornis, zegt hoogleraar ontwikkelingspsychologie Michiel Westenberg in NRC. "Het is niet iets waar je zomaar vanaf komt", licht Manouk toe. "Maar als je extreem verlegen bent, kan dat je wel hinderen in je dagelijks leven."

Tijdens het schrijven van het boek komt Manouk erachter dat ontzettend veel verlegen mensen de middelbare school ingewikkeld vinden, net als zij. "Alleen al de hoeveelheid prikkels waren overweldigend", vertelt ze. "Mijn school was heel groot, overal waren mensen en geluiden." Dat het schoolsysteem gericht is jezelf in de markt leren zetten, maakt het volgens haar niet makkelijker. "Je moet kunnen samenwerken, presenteren en debatteren, want dat zou je kansen op de arbeidsmarkt vergroten. Het oefenen van deze vaardigheden is voor veel scholieren spannend, maar voor mij was het echt verschrikkelijk. Ik kreeg vaak te horen 'kun je wel praten?', alleen omdat ik niet meteen met mijn mening kwam."

Dit wil je ook lezen:

Tips om vrienden te maken als je verlegen bent

Bloosangst

Trillen, zweten, stotteren, blozen: het zijn allemaal fysieke reacties op spanning. "Bij presentaties en debatten begon ik heel erg te blozen. Medeleerlingen moesten daar om lachen, wat het natuurlijk alleen nog maar erger maakte." Op een gegeven moment ontwikkelde dit zich tot een sociale angststoornis. "Ik begon me er heel erg op het blozen te fixeren, kreeg angst voor de angst. Uiteindelijk ben ik daarvoor in therapie gegaan."

Scholieren die écht veel last hebben van angst, adviseert Manouk om hulp te zoeken. "Ik ben heel erg geholpen door exposure-therapie, waarbij ik de dingen moest doen die ik echt doodeng vond." In het boek beschrijft ze een situatie waarbij ze haar wangen rood moest verven met schmink, en dan aan mensen moest vragen wat ze ervan vonden. "Maar ook zonder therapie kun je jezelf uitdagen om nét dat stapje verder te gaan. Het is belangrijk om klein te beginnen. Lever bijvoorbeeld een boek in bij een docent of spreek de klasgenoot aan met wie je nog nooit hebt gesproken."

Inzicht

Als Manouk terug in de tijd zou kunnen gaan, had ze zichzelf willen vertellen over de inzichten die ze nu heeft. "Ik had op de middelbare school een groepje vrienden met wie het goed klikte. Nu besef ik hoe belangrijk dat was. Scholieren zou ik willen adviseren om ook 'jouw soort mensen' te vinden. Dat hoeft niet per se op school, maar het kan ook bij een bijbaantje of hobby."

Ook zou ze willen dat leraren anders kijken naar verlegenheid. "Niet iedereen is haantje de voorste, er zijn nou eenmaal ook leerlingen die liever observeren dan meteen met hun mening komen." Leraren moeten meer oog hebben voor de stille leerlingen, vindt ze. "Spreek ze bijvoorbeeld een keer aan na de les, zodat ze toch hun ei kwijt kunnen. En het helpt natuurlijk ook niet als je hun naam vergeet, haha."

Verlegenheid wordt vaak gezien als een hele negatieve eigenschap, ontdekte Manouk tijdens het schrijven van haar boek. "Terwijl dat het helemaal niet hoeft te zijn, verlegenheid gaat ook samen met veel goede en nuttige eigenschappen. Je kunt bijvoorbeeld heel hard werken of goed luisteren naar verhalen van anderen. De voordelen wegen net zo zwaar als de nadelen, vergeet dat niet. De middelbare school is moeilijk, maar geloof me: het wordt beter."

Dit wil je ook lezen:

Acht dingen die je begrijpt als je verlegen bent