Is wiskunde één groot raadsel, of wil je met wat meer zekerheid de toetsweek in? Bijlesinstituten verwelkomen je met open armen. Hartstikke fijn, maar uit recent onderzoek blijkt dat kansenongelijkheid toeneemt doordat bijlessen steeds gebruikelijker worden. WIJs Bijles besloot daarom het roer om te gooien: voor iedere betaalde leerling, krijgt een andere leerling gratis hulp bij het leren. Angèle (25) en Louisa (24) vertellen over hun ervaring als docent bij dit instituut.

Maar liefst een kwart van de leerlingen krijgt een vorm van bijles – reken maar uit hoeveel klasgenoten dat zijn. In 2017 gaven ouders 320 miljoen euro uit aan buitenschoolse bijles, in 2022 ging het al om 472 miljoen. Sommige bijlessen in Amsterdam kosten bijna 60 euro per les, een bedrag dat bij lange na niet elke ouder kan veroorloven. Hierdoor krijgen kinderen met een hogere sociaaleconomische achtergrond een voorsprong, wat kansenongelijkheid in het onderwijs vergroot.

WIJs Bijles

Flexibele uren, contact met jongeren en praten over iets wat je interessant vindt: voor Angèle (25) is het geven van bijles de ideale manier om wat bij te verdienen. Als eindexamenleerling op het vwo hielp ze al een havoleerling met wiskunde. "Ik woonde in een dorp in het zuiden van het land, daar bestonden nog niet zoveel grote bijlesinstituten. Mijn middelbare school vroeg daarom of de oudere leerlingen voor een paar euro konden helpen. Pas toen ik naar de Randstad verhuisde, kwam ik erachter hoe normaal het wordt gevonden om bijles te krijgen." Als ze de documentaireserie Klassen over kansenongelijkheid ziet, is dit voor haar de bevestiging dat ze eigenlijk geen bijles meer wil geven. Ze vindt het systeem oneerlijk en wil daar niet aan bijdragen. "Tot ik erachter kwam dat er iets als WIJs Bijles bestaat."

Louisa (24) is één van de oprichters van dit bijzondere bijlesinstituut in Amsterdam. "Dana, een vriendin, deed voor haar studie onderzoek naar de invloed van bijlessen op kansenongelijkheid. Daar kwamen confronterende resultaten uit. We besloten dat het anders moest, samen richtten we WIJs Bijles op." 'Anders' is het bijlesinstituut zeker: het instituut heeft géén winstoogmerk, in tegenstelling tot veel andere organisaties. De bijlesdocenten zijn bezig met hun bachelor of master. "Zij krijgen wel betaald, de rest van de inkomsten gebruiken we om gratis bijles aan te bieden." Er zijn meer bijlesinstituten die gratis bijles aanbieden, maar WIJs wordt hierbij niet ondersteund door subsidies. "Ouders van betalende leerlingen, betalen ook de bijles van een gratis leerling."

Dit wil je ook lezen:

Studenten geven bijles aan scholieren met leerachterstand

Kansenongelijkheid

Er is sprake van kansenongelijkheid als leerlingen met dezelfde talenten door hun specifieke achtergrond niet dezelfde resultaten behalen op school. Een kind dat opgroeit in een stabiel gezin dat genoeg te besteden heeft, heeft meer kansen dan een kind dat opgroeit in armoede en veel stress ervaart. Ongeveer één op de veertien kinderen groeit op in armoede. "Deze kinderen krijgen vrijwel nooit bijles, omdat ouders het niet kunnen betalen. En dat terwijl ze het vaak wél hard nodig hebben", ligt Louisa toe.

Angèle geeft bijles aan zowel betalende als gratis leerlingen. Ze merkt dat gratis leerlingen over het algemeen even gemotiveerd of zelfs gemotiveerder zijn dan de betalende groep. "Ik wil niet stereotyperen, ieder kind is anders. Maar bij betalende leerlingen merk je toch dat ze vaak door hun ouders gestuurd zijn, terwijl een gratis leerling bijvoorbeeld uit zichzelf aantekeningen maakt of op het eind van de bijles een samenvatting geeft." En dat terwijl je eigenlijk het tegenovergestelde zou verwachten: als iets gratis is, is het immers aantrekkelijker om niet zo je best te doen – je hoeft er toch niet voor je betalen.

Maar wordt er dan geen misbruik gemaakt van die gratis lessen? Daar wordt heel goed op gelet, aldus Louisa. "We voeren altijd een gesprek voordat we beginnen. Soms hebben mensen op internet naar 'gratis bijles' gezocht, maar vaker worden de leerlingen doorverwezen door mensen in hun netwerk." Zo zijn er bij WIJs Bijles vluchtelingen die door hun begeleider zijn getipt, maar ook leerlingen die door docenten zijn doorverwezen. "Vaak wordt er bij deze leerlingen gezegd dat ze maar gewoon een niveau lager moeten doen", vertelt Angèle. "Maar ik merk tijdens het geven van bijles dat het niveau soms niet eens het probleem is. De thuissituatie is bijvoorbeeld heel onrustig, of leerlingen zitten niet lekker in hun vel. Daardoor komen ze niet aan leren toe."

Systeemverandering

Voor Angèle is het geven van bijles méér dan alleen wiskundesommen uitleggen. "Vaak kun je ook bijdragen aan andere delen van hun ontwikkeling. Al is het maar door even te kletsen over hoe het op school is." Daarom vindt ze bijles geven nooit saai worden. "Ik zag als scholier best wel op tegen de universiteit, en merk dat ook bij veel andere scholieren. Dan kan het fijn zijn om wat ervaringen te delen, ze gerust te stellen. Dit geldt zeker voor leerlingen uit gezinnen waar studeren niet vanzelfsprekend is, waardoor ze uit zichzelf niet in contact komen met studenten."

In Angèles ideale wereld bestaan er geen bijlesinstituten meer. "Dat is misschien dubbel, omdat ik er zelf ook werk. Maar het liefst zou ik willen dat al het geld dat naar bijlesinstituten gaat, wordt besteed aan de bestrijding van kansenongelijkheid en de verbetering van het reguliere onderwijs." Louisa en Angèle worden door hun werk geconfronteerd met de grootte van het probleem. "Dat maakt dat ik me soms machteloos voel", zegt Louisa. "Er is een systeemverandering nodig, maar dat kan ik niet in m'n eentje. Het geeft wel voldoening om jongeren die eigenlijk geen toegang hebben tot bijles, toch een beetje te helpen."

Dit wil je ook lezen:

Waarom bijles zorgt voor ongelijke kansen in het onderwijs