Pesten

Pesten op school, het is een probleem dat waarschijnlijk nooit uit onze maatschappij zal groeien. Al tientallen jaren gaan veel kinderen angstig naar school: zullen ze vandaag weer uitgescholden, geduwd of vernederd worden? Vaak vertellen kinderen niet aan hun leraren en ouders dat ze gepest worden. Maar als (toekomstige) leerkracht hebben wij de plicht om ons hiervoor in te zetten, om ervoor te zorgen dat de pestkoppen niet gewoon hun gang kunnen blijven gaan. Eerst en vooral moet het onderscheid tussen plagen en pesten duidelijk geschetst worden: Wat is plagen? Plagen heeft te maken met kleine, onschuldige voorvallen. Een persoon zegt iets, een andere zegt iets terug en meestal is het dan afgelopen. Vaak is het een kwestie van elkaar voor de gek houden. De macht is op dat moment gelijk, de geplaagde kan zich weren en loopt geen fysische en/of psychische schade op. Wat is pesten? Pesten is het systematisch uitoefenen van psychische en/of fysieke mishandeling door één of meerdere individuen op een persoon, die niet in staat is zichzelf te verdedigen. Bij pesten is de macht ongelijk verdeeld. Pesten heeft negatieve gevolgen voor het slachtoffer. Laten we even stilstaan bij de negatieve gevolgen van pesten. Pesten brengt een ernstige vorm van geestelijke en vaak ook van lichamelijke “beschadiging” toe aan de gepeste persoon. Veel slachtoffers beschouwen de periode waarin zij gepest werden als een zwarte periode in hun leven. Maar ook lang na deze periode blijft de ervaring veelal onuitwisbaar in hun geheugen gegrift. Vooral als een pestslachtoffer geen mogelijkheid ziet om zichzelf er al dan niet met hulp van anderen bovenop te helpen, kunnen de mishandelingen het verdere levensgeluk van iemand voor een groot deel, of zelfs helemaal verwoesten. Maar wat kunnen wij als leerkracht of als school hier tegen beginnen? Eerst en vooral moeten de leerkrachten en de schoolleiding bereid zijn écht iets aan pesten te doen. Leerkracht zijn is niet enkel onderwijzen, maar het betekent ook dat men het doen en laten van een groep jonge mensen in goede banen moet proberen leiden. Daarbij gaat het er niet alleen om hoe de leerlingen zich tegenover de leerkracht opstellen; het moet ook gaan om goede verhoudingen tussen leerlingen onder elkaar. Niet alleen omdat het lesgeven op die manier beter verloopt, maar ook als doel op zich: meehelpen te zorgen dat leerlingen gewoonweg gelukkig kunnen zijn. Het tegengaan van pesten is zeker geen taak van de leerkracht alleen. Maar hij of zij heeft wel een centrale positie. De leerkracht weet namelijk wat er zich in de klas afspeelt, hij weet wie met wie kan opschieten en wie een grote mond heeft tegenover wie. De leerkracht heeft inzicht in het klasgebeuren, zeker in de lagere school. Een belangrijk aspect bij de bestrijding van pesten op school is dat de leerkracht doordrongen moet zijn van de ernst van de pestproblematiek. De leerkracht moet beseffen dat zijn eigen school en klassen hier ook mee te maken hebben, ook al is het niet altijd zichtbaar. Het is ook belangrijk dat de leerkracht beseft dat hij de positie heeft om iets aan de problemen te doen. De leerkracht moet naar de leerlingen toe duidelijk maken dat pesten ontoelaatbaar is. Slachtoffers weten dat de leerkracht in principe aan hun kant staat; pesters weten dat er op hen gelet wordt. Maar welke maatregelen kunnen er nu door een leerkracht genomen worden? Het is vanzelfsprekend dat er geen vaste kant en klare maatregelen zijn die overal en altijd werken. Elke klas, elke leerkracht en elke situatie is verschillend. Het is heel belangrijk dat de leerkracht als "modelpersoon" voor leerlingen zelf vierkant tegen pesten is. Ruwweg zijn er twee soorten maatregelen: voorkomingsmaatregelen, die erop gericht zijn om pesten te voorkomen en bestrijdingsmaatregelen, die erop gericht zijn reeds plaatsvindende pestpraktijken te doen ophouden. Ook tijdens de lessen kan het onderwerp ‘pesten’ aan bod komen. Het behandelen van het onderwerp pesten kan bij de lessen Frans, Engels en Nederlands wellicht ingevuld worden door het lezen en vertalen van een tekst over het onderwerp. Bij het vak geschiedenis kan misschien een verband gelegd worden tussen pesten en politieke gevangenen, de vervolging van regionale minderheden en de vervolging van Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wie ook zeker onze aandacht verdienen, zijn de pesters zelf. Soms is een pestkop een kind dat in een andere situatie zelf gepest werd. Om te voorkomen weer het mikpunt van pesten te worden, kan een kind zich agressief gaan opstellen. Er lijken meer pestende jongens dan meisjes te zijn, maar waarschijnlijk is dat maar schijn. Meisjes pesten vaker op een subtiele manier. Ze pesten meer met woorden, maken geniepige opmerkingen of sluiten andere kinderen buiten. Waarschijnlijk wordt er door meisjes ook meer in kleine groepjes gepest. Een pestend kind dat zijn gang kan gaan, leert dat pesten de enige manier is om je in een groep te handhaven. Het leert niet om zijn agressie op een andere manier te uiten. Pesters kunnen lang last ondervinden van hun agressieve gedrag ten opzichte van anderen. Ze hebben bijvoorbeeld vaak moeite om vrienden te maken of te houden. Het tegengaan van pesten is daarom niet alleen van belang voor de slachtoffers. Het is ook goed voor de pesters, om hun kansen op een normale ontwikkeling zo groot mogelijk te maken. Het grootste probleem van pesten is dat zowel de gepeste kinderen als de pestende kinderen er niet over (durven) praten. Een kind dat wordt gepest, schaamt zich daar vaak voor. Het wil zijn ouders niet teleurstellen. Het kan ook zijn dat een kind thuis niets zegt omdat het pestprobleem onoplosbaar lijkt. Het is misschien bang dat het probleem juist groter wordt. Want als het kind er thuis over begint dan gaan de ouders van het gepeste kind waarschijnlijk toch de leerkracht contacteren en misschien brengt de leerkracht in de klas het probleem ter sprake, dan weten de klasgenoten dat er 'geklikt' is. De pesterijen worden dan misschien juist erger. Ook kinderen die zelf pesten zullen thuis niet gemakkelijk over het pesten praten. Zij kunnen er alleen over beginnen als ze zich bewust zijn van hun gedrag en van de ernstige gevolgen daarvan. Pesters weten vaak zelf niet waarom ze iemand pesten. Ook dringt het niet tot ze door hoe erg hun gepest voor het slachtoffer is: 'ze lokte het toch zelf uit, wie loopt er nu nog met zo'n stomme schooltas?' is hun redenering. Daarnaast willen veel pestende kinderen de machtspositie die ze door het pesten verkrijgen, niet verliezen. Het zal nu wel duidelijk zijn dat het hier niet gaat om een klein probleem, dat met een beetje moeite kan opgelost worden. Neen, de leerkracht, de ouders en het kind zelf moeten alles inzetten om het pesten te stoppen. Ze moeten de pesters laten inzien dat het menens is, dat het moet ophouden. Ze moeten ook achterhalen waarom het kind pest, welke reden hem of haar aanzet tot pesten. Als toekomstige leerkracht staat er ons een grote en belangrijke taak te wachten die serieus moet genomen worden!