Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 256 pagina's
• Uitgeverij: Atlas/ Contact

Flaptekst

Eerste zin

De vader en de zoon komen tevoorschijn uit het rijshout en laten hun bleke, met reuzel ingevette lichamen stil als zilvervissen in het duistere water glijden. Stroomopwaarts, in de verte, wordt de onderkant van de nacht al blauw, ze mogen wel opschieten. Hun bundel kleren hebben ze met hun koppelriem op het hoofd gebonden, hun klompen drijvend aan een touwtje achter zich aan.

Samenvatting

Nachtrivier (Wellseind, 1944)
Dit deel begint met een spannend verslag van de manier waarop de 14-jarige (Mar) Tin van Heel zijn vader kwijtraakt. Tegen het einde van de oorlog zwemmen ze beiden de rivier over, vanuit bezet gebied naar de al bevrijde overkant. In de kille stroming verdwijnt vader zonder dat Tin er iets van merkt, terwijl hijzelf zonder problemen de overzijde bereikt. Wanhopig wacht hij de ochtend af en gaat hij vervolgens aan de oever op zoek naar zijn vader. Hij ziet vroege kerkgangers voor wie hij zich eerst wil schuilhouden. Maar dat lukt niet goed en de bewoners van het dorp aan de overkant vangen hem op, geven hem eten en drinken om hem de volgende nacht weer met een roeiboot terug naar zijn moeder te brengen. Dat boottochtje is een traumatische ervaring voor hem (zo blijkt later uit deel II). Hij voelt zich namelijk schuldig aan de verdwijning van zijn vader. Daar thuis wacht hem de zware taak om het zijn moeder te vertellen. Jarenlang achtervolgt hem het stille verwijt dat in zijn moeders ogen te lezen was toen hij alleen de deur weer door stapte. Hoe moest zij het verder rooien zonder man? Ze voelt zich een groter slachtoffer dan haar zoon.

Iets rechtzetten (Charleville, 1974)
Dertig jaar later - in 1974 wordt het levensverhaal van Tin op gepakt als hij een man van 44 jaar is. Samen met zijn vrouw Vic is hij op reis in Afrika, op zoek naar Salif het adoptiekind van de school waar Vic werkt. Ze komen in West-Afrika (Charleville) aan en merken al meteen dat er een andere levenshouding van de mensen is. Op het vliegveld worden ze door de douane opgehouden, hun bagage is niet aangekomen en ze moeten geld dokken. Hun gids Amadou probeert er ook nog wat aan te verdienen door hen met een ander jong Frans stel (Jean-Luc en Solange) een extra excursie aan te smeren. Op weg naar een rivier met krokodillen (die ze overigens niet zien) moeten ze weer in een bootje plaatsnemen, waardoor Tin een paniekaanval krijgt. Hij begint te huilen tot grote verbazing van zijn reisgenoten. Jean-Luc is geboren en getogen in het land en deze jonge Fransman neemt het initiatief bij de reis.

Hun enige kind, dochter Nikki, is net oud (16) genoeg om alleen thuis te blijven. De lezer maakt kennis met de gemoedstoestand van Tin, die alleen maar vanwege zijn vrouw Vic deze verre reis ondernomen heeft. Ze is lerares en wil haar albinokind Salif bezoeken dat de school heeft geadopteerd. Intussen is hij bang voor de gevolgen voor Nikki die nu toch gevaar loopt zonder de aanwezigheid van haar vader. Sarcastisch bekijkt hij de Afrikaanse samenleving en ook zijn angstgevoelens houden hem tegen om op een of andere manier van de reis te genieten. Het liefst was hij terug bij zijn dochter in Nederland. Hij is helemaal geen avonturier.Ze komen in het dorp waar Salif volgens de gegevens die Vic heeft zou moeten wonen, maar ze zien hem niet. Als ze in het dorp zijn, wordt de situatie bedreigend. Tin heeft Vic alleen laten teruggaan naar de auto's en ook Tin rent later weg, maar hij vindt zijn Vic niet meer terug. Hij voelt dat hij voor de tweede keer in zijn leven door iemand verlaten is. Ook in de andere auto van Jean-Luc zit Vic niet. De mannen besluiten terug te keren naar het dorp: mogelijk is Vic daar achtergebleven. Jean-Luc doet stoer maar dat helpt weinig. Tin vraagt naar Salif en wordt door vrouwen naar de albino gebracht. Maar die weet ook niet waar Vic is. Daarom nemen ze Salif als een soort gijzelaar mee. Jean-Luc wil terug naar Charleville, maar Tin verzet zich daartegen: hij gaat niet weg zonder Vic. het zal hem geen tweede keer overkomen dat...

Ten slotte vinden ze Vic: ze is buiten bewustzijn, waarschijnlijk heeft ze een zonnesteek opgelopen en is ze uitgedroogd geraakt. Ze moeten haar naar een ziekenhuis vervoeren. Maar de lange weg in de oude auto overleeft Vic niet. Ze overlijdt. Salif huilt de longen uit zijn lijf. Tin weet zich geen goede houding te geven. Weer is er iemand die hem heeft verlaten. Hij denkt aan de boodschap die hij aan Nikki moet brengen: een soortgelijke boodschap als dertig jaar geleden met zijn vader. Hij wil zelf liever dood zijn. Ze zullen Vic begraven op een kerkhof voor Europeanen. Hij zal foto's maken van de kist en het lijk om Niki te kunnen overtuigen.

Boven water (Havana, 2004) 
Tin is 74 jaar en op bezoek bij zijn adoptiekind Sal(if) die arts geworden is (waar Foster Parents geld allemaal niet goed voor is). Hij heeft echter een noodlottige val gemaakt, waardoor hij als een gehandicapte moet worden verpleegd. Hij hangt in een tuigje, een voorkeursbehandeling als "extranjero." Sal heeft medelijden met Tin, omdat die eigenlijk ook zijn dochter Nikki verloren heeft. Hij laat zijn kinderen als pseudo-kleinkinderen doorgaan en hij toont Tin foto's. Eigenlijk wil hij liever contact met Nikki, maar dat is niet fair. Sal doet zijn best hem te helpen.
Op een ochtend staat er een vreemde jongen aan zijn bed: het blijkt de zoon van Nikki (Cohen) te zijn. Hij heet Victor en uit eigen beweging op aanraden van Sal naar Cuba gekomen. Zijn ouders zijn gescheiden. Hij wilde zijn grootvader kennen, voordat die zou sterven. Hij is juist trots op zijn opa. Hij heeft van Sal gehoord dat Tin alles heeft gedaan om Vic te redden. Hij heeft gezien dat hij voor een vreemde zijn studie heeft betaald. Victor brengt de hoop in het hart van Tin terug. Hij zal zich overgeven aan die hoop. Hij heeft zijn leven lang diep onder het water van een nachtrivier gezeten, maar uiteindelijk is hij toch "boven water gekomen." 

Personages

Vic

Vic is een ondernemend type. Ze wil graag haar adoptiekind Sal bezoeken en daarvoor moet ze naar Afrika. Ze is bereid daarvoor alle moeilijkheden te overwinnen. Ze staat vrijwel onbevangen tegenover alles wat ze meemaakt in Charleville en bekijkt het met een glimlach. Als het dreigend wordt in het dorp, loopt ze weg en verdwijnt ze uit het verhaal.

Tin

Tin loopt een trauma op in zijn jeugd omdat zijn vader verdrinkt bij een verzetsdaad in de oorlog. Daaraan heeft hij een schuldgevoel en een angstcomplex overgehouden. Hij gaat daardoor veel minder gemakkelijk om met moeilijkheden en tegenslagen op de Afrikaanse reis. Hij reageert dat af door cynisch te worden. Toch kun je hem zeker niet laf noemen. Hij laat zich op zijn reis eerst meeslepen door Jean-Luc, maar als het erop aankomt treedt hij toch op. Hij heeft ook een derde afwezige moeten verwerken, nl. Nikki die het haar vader wel kwalijk neemt dat hij Vic heeft achtergelaten. Til is daardoor altijd een eenzame overlever gebleven, die in principe zelfs wel dood wilde. Toch krijgt hij door de hulp van Sal en de komst van zijn kleinzoon (Victor is een mooie symbolische naam) weer hoop.

Quotes

"Er zijn stromingen en draaikolken. Die trekken je naar beneden, naar een onbekende onderwereld, waar je wordt uitgewist. Hij denkt aan de gefluisterde verhalen over verdronkenen wier karkassen op de bodem rusten, kaalgevreten door vette alen. Mannen, vrouwen, jongens ook." Bladzijde 7

"De langverwachte tocht naar het binnenland lijkt uit te draaien op een serieuze expeditie. Jean-Luc heeft de organisatie op zich genomen. Hij verklaart Vic en Tin voor gek dat zij van plan waren om zonder enige voorbereiding te vertrekken. ‘In the intérieur!’ Onder leiding van een minderjarige stadsjongen in een oude Peugeot dagenlang over ongebaande wegen dwars door de helse leegte crossen. ‘C’est une entreprise complètement suicidaire!’ Hij somt op wat er nodig is om een dergelijke onderneming kans van slagen te geven." Bladzijde 42

"Dit is het einde, de oude witte man weet het. Vaak heeft hij zich afgevraagd hoe zijn eigen dood eruit zou zien. Zo dus. In een vreemd land creperend in een ziekenzaal met dertig gebutste stalen bedden, tussen rochelende en kreunende en kermende en schreeuwende en huilende patiënten. Dit had hij zelf nooit kunnen bedenken, dit gebeurt buiten hem om. De lichtblauwe kalkmuren zijn onleesbare zeekaarten, opgetekend met krassen en barsten en opgedroogd lichaamsvuil." Bladzijde 85

"Het kan zijn dat iedereen zich vergist heeft en de albino toch bestaat. Dan heeft Vic hem nu gevonden en zit ze in zijn lemen hut zijn schoolvorderingen met hem te bespreken. Waarschijnlijk is het niet, maar het is mogelijk. En omdat het mogelijk is, heeft hij zin om het te denken. Het stelt hem gerust haar in dit positieve beeld voor zich te zien. Op deze manier durft hij haar tenminste achter te laten. Veilig opgeborgen in een plooi van de tijd, net als hij. De tijd die je denkt, kan niet op klokken worden weggetikt. Wie denkt, staat stil. Die laat de wereld even lopen. Men is er even niet. En zolang men er niet is, kan er niets gebeuren" Bladzijde 59

"Niemand heeft eraan gedacht haar een beetje ordentelijk neer te leggen. Door de lijkverstijving is ze in een buitengewoon onhandige vorm terechtgekomen. Tin schrikt hoe snel dat gaat. Er zitten ook rare vlekken op haar gezicht, haar hals, haar handen; die zaten er eerst niet. Hij wil haar in een comfortabelere positie brengen, maar hij merkt dat het lichaam al onhandelbaar is geworden. Toch huivert hij niet, hij wil haar door het vreemd geworden lichaam heen kunnen blijven aanraken. Ergens is zij nog, op een onoverbrugbare seconde of centimeter van hem af." Bladzijde 82

"Hij zou zo zielsgraag iets goedmaken. Iets rechtzetten. Met een verhaal terugkomen dat klopt. Maar zijn pogingen om tot een plot te komen worden elke keer verpest door hiaten. Er vallen gaten waar antwoorden zouden moeten zijn. Een geheel kan alleen worden gevonden als de witte plekken van de afwezigheid er deel van mogen uitmaken. Zo wordt zijn leven een verhaal dat bestaat uit hiaten en handelt over afwezigheid. Alle lege plekken lijken op elkaar. Vic, zijn vader, het komt allemaal op hetzelfde neer." Bladzijde 83

Thematiek

Schuld (gevoel)

De onderwaterzwemmer is een roman over schuld. Tin voelt zich schuldig aan de dood van zijn vader. Hij keert in de oorlog zonder hem terug. Dertig jaar later keert hij van vakantie terug zonder zijn vrouw Vic. Hij moet beide sterfgevallen rapporteren aan respectievelijk zijn moeder en zijn dochter en hij voelt zich erg schuldig aan de dood van beide mensen. Zijn dochter Niki kan niet begrijpen dat hij zijn vrouw Vic alleen heeft laten weglopen en ze vindt hem schuldig aan de dood van haar moeder. (citaat) Nooit heeft hij thuis kunnen komen. Omdat het zijn schuld was. Het is altijd zijn schuld, ook nu. Geen goden bieden zich aan om zich te laten vervloeken, geen hemel om tegen te spreken. In zijn eigen leven is hij helemaal alleen en helemaal zelf verantwoordelijk voor wat er niet is. Dus als hij het noodlot wil keren, zal hij het zelf moeten doen. Er is in hem steeds de gedachte dat aan de overkant de normale toestand heerst. Hij hoeft de rivier maar over te steken, het vliegtuig maar te nemen – terug in de tijd – en alles zal bij het oude zijn gebleven. Aan de overkant zit zijn vader onder de lamp op hem te wachten, aan de overkant vraagt Vic zich af waar hij toch in godsnaam blijft.

Zin van het bestaan / zin van het leven

In deel III overdenkt Tin zijn leven: (citaat) Zijn leven voltrekt zich al zijn leven lang buiten hem om. Het speelt zich in het verborgene af. Een niet te onthullen geheim. Het is er, maar het blijft onbereikbaar. Het komt erop aan zich hiermee te verzoenen. Een levend geheim ben je, op weg naar de onbegrijpelijke dood. Je hele leven ben je bezig om iets te verliezen wat je nooit hebt bezeten. Waarom zou je je daar dan op het laatst ineens druk over gaan liggen maken? Je had het immers toch al nooit. De nabijheid is alles wat je vergund is geweest. Je bent een tijdje nabij geweest, dat noem je liefde, of geluk, en daarna ben je weer alleen. Overigens, wie zegt dat die nabijheid niet juist in het sterven terug te vinden zal zijn? Amor fati. Dichter bij het verborgene kun je niet komen. Beter dan het personage Tin dit doet, kun je het niet verwoorden. "De onderwaterzwemmer" is een verhaal over relatie tussen de afwezigen (geliefde/ouders) en de eenzame achterblijver.

Motieven

Angst

Angst is een wezenlijk onderdeel gaan uitmaken van het leven van Tin. Hij wil eigenlijk nooit meer op vakantie, omdat er ver van huis altijd iets kan gebeuren. Twee keer heeft hij de dood in de ogen gekeken.

Vader-dochterrelatie

Tin vindt dat je als vader je kinderen moet beschermen. Hij voelt zich dan ook niet zo op zijn gemak als hij in Afrika zit en Nikki thuis achter is ghebleven. Bovendien vreest hij het ergste als hij naar Nederland terug moet om te vertellen dat haar moeder omgekomen is. Hij voelt zich schuldig. Nikki neemt het hem inderdaad kwalijk en laat hem eigenlijk in de steek. Ze wil geen contact met hem, maar in deel III stuurt ze toch haar zoon om Tin op te gaan halen en hem in Europa verder te laten behandelen. Citaat over de relatie met je kind: Je kind heb je altijd bij je, waar je ook bent. Zelfs bij een andere vrouw. In het diepst van je gedachten koester je je kind met alles wat je hebt. In wezen ben je altijd verbonden, zelfs al ben je het niet. Nikki beseft niet hoezeer ze aan hem vastzit. Maar misschien beseft ze het juist wel, en keert ze zich daarom zo hard tegen hem. Ze wil van hem loskomen maar kan hem niet van zich afschudden. Zoals hij van zijn moeder probeerde los te komen zonder haar kwijt te kunnen raken. Zelfs in de dood was ze nog niet weg. Ze komt en gaat nog steeds wanneer ze wil, en haar afkeuring van hem is er niet minder op geworden.

Rouwverwerking

Tin is zijn hele leven bezig met het verwerken van het verdriet om de afwezigheid van zijn vader (wiens lijk nooit teruggevonden is) van zijn vrouw (wier lichaam hij in Afrika heeft moeten achtergelaten) en zijn dochter (die hem na de gebeurtenissen in Afrika niet meer wil zien).

Dood

De dood speelt een belangrijke rol in het leven van Tin. Zijn vader, moeder en vrouw zijn allen dood. Zijn vader is verdronken, zijn vrouw omgekomen tijdens een vakantie en zijn moeder is na een leven lang verwijten maken overleden. (Citaat) Twee keer eerder is hij de grens van de dood gepasseerd, hij weet er alles van. Op beide ervaringen kijkt hij met schaamte terug. Onmacht en schaamte. En bevreemding, aangezien hij zich niet kan voorstellen dat hij het zelf was die daar, toen, in die nacht, met of zonder lijk, ten slotte in het volle daglicht kwam te staan, met lege handen, schuldig als een moordenaar

Heden & verleden

De roman laat ook zien hoe het verleden doorwerkt in het verdere vervolg van het leven van Tin van Heel. Hij lijdt als het ware aan een Post Traumatisch Stress Syndroom, (PTSS) wat je het beste kunt zien als hij in een bootje op excursie naar de krokodillen gaat. Hij krijgt dan door het verleden (het overzetten tijdens de oorlog) een paniekaanval. Zo'n gevoel overkomt hem ook wanneer hij Vic in Afrika verliest en hij zich afvraagt hoe hij dat aan zijn dochter Nikki moet vertellen. Dat roept weer herinneringen op aan de oorlog toen Tin het slechte nieuws van de verdwijning van zijn vader aan zijn moeder moest vertellen.

Vatersuchmotief

Deel I staat helemaal in het teken van het Vatersuchmotief. Tin is zijn vader tijdens het zwemmen kwijtgeraakt: aan land gaat hij letterlijk op zoek naar zijn vader, maar diens lijk is nooit boven water gekomen. Het staat symbool voor de vader-zoonverhouding. een vacer moet een giods zijnm, iemand die je beschermt. Daarom wil hij zijn dochter Nikki in deel II ook liever niet alleen thuis laten. Hij kan haar dan niet beschermen.

Hoop

In het derde dat "Boven water" heet, spreekt hoop uit de tekstgegevens. In Havanna wordt Tin na een val verpleegd door zijn albino-adoptiekind Sal (if) . Het is goed met deze jongen gekomen.Hij heeft ook twee kinderen en Sal is Tin dankbaar voor de gegeven mogelijkheden. Aan het ziekbed komt bovendien een kleinzoon van Tin, de zoon van zijn dochter Nikki, die hem niet vaak bezoekt en hem de dood van Vic toch wel in de schoenen heeft geschoven.Maar Victor wil zijn opa graag zien voordat hij sterft. Hij heeft juist respect voor zijn opa en praat niet met hem over "schuld." Hij praat liever over hoop. Tin wil daarin meegaan.

Motto

In dit bitter heldere, de dood,
kelder aan kelder grondlicht dwaal ik rond,
een zwemmer onder water, een verbond
met bodemen die nimmer zijn ontbloot.

GERRIT ACHTERBERG
Uit: ‘In profundis’, Eiland der zieL

De dichter Agterberg is een uitstekende keuze voor dit motto. Achterberg schreef vrijwel al zijn gedichten over de afwezigheid van zijn geliefde die gestorven was en die hij in zijn gedichten weer kon oproepen, waarna ze altijd weer verdween. Het motief afwezigheid van de geliefde is een terugkerend thema in het werk van Thomèse bijv. ook in "Schaduwkind"

Opdracht

Aan mijn vader Fredrik Antonie Thomése (1921-1979)

Titelverklaring

De titel komt vier keer letterlijk in de roman voor:
In Deel I :
- Volgens zijn vader zijn ze aan de winnende hand. Maar hij kan zich er geen hand bij voorstellen. Of het moet die van zijn vader zijn, de vergeefs in de lucht klauwende hand van de drenkeling, worstelend de onderwaterzwemmer `die hem de diepte in probeert te trekken
- Hou toch op met die stokken! Hij wil dat ze daarmee ophouden. Papa is geen onderwaterzwemmer, dat weet hij zeker. Papa is papa. Toch? Hij is niet gek, echt niet. Hij weet toch wel wat hij zelf weet? Papa heeft zich verstopt omdat hij momenteel naakt is en niet gezien mag worden.
In Deel II
- Als een onderwaterzwemmer is zijn vader het hele eind met hem meegezwommen, jaar in jaar uit en nu dus van het ene continent naar het andere. Wat ergens ondergaat, moet ook ergens bovenkomen. Ergens op aarde. Dat moet. Zo vreemd is dat niet,.
- Maar ook is hij al die tijd bang voor hem geweest, voor de dode die hij langzamerhand geworden is, de vloeibare watergeest, de onderwaterzwemmer. En nu, hier, in dit verzonnen land zonder plaatsnamen, verder weg dan ooit, is hij er weer – in heel zijn afwezigheid.

Tin en zijn vader moesten de bevrijde gebieden via een poging met onderwaterzwemmen bereiken. Het lukt Tin maar het lukt zijn vader niet. Hij is vanaf dat moment de grote afwezige in zijn leven: degene die letterlijk ondergedoken is. 
Maar in de onderwaterzwemmer zit ook een ander element: het is het onderbewustzijn waar Tin mee te maken krijgt. Na zijn jeugd staat zijn leven in het teken van de angst om verlaten te worden. 

Structuur & perspectief

De roman is in drie delen verdeeld:
Nachtrivier (Wellseind, 1944) (onderverdeeld in 4 genummerde hoofdstukken, die weer zijn onderverdeeld in subhoofdstukken)
Iets rechtzetten (Charleville, 1974) (onderverdeeld in 4 genummerde hoofdstukken, onderverdeeld in subhoofdstukken)
Boven water (Havana, 2004) (onderverdeeld in 2 hoofdstukken, ook weer onderverdeeld in subhoofdstukken).
De subhoofdstukken worden van elkaar gescheiden door een typografische teken (een liggende acht, een teken van oneindigheid).
Het teken heeft de functie van verandering van decor en tijd aangeven.
De drie delen worden ten opzichte van elkaar chronologisch verteld.

Het perspectief berust geheel bij (Mar) Tin van Heel: in drie fasen van zijn leven. In het eerste deel denkt hij nog als een puber, wat goed te zien is in het taalgebruik. In 1974 is Tin een volwassen maar bange man die sarcastisch doet over de Afrikaanse samenleving en in 2004 is hij 74 jaar oud en gehandicapt. Ook dan is de stijl van vertellen weer anders en aangepast aan de leeftijd van de verteller.

Decor

Het decor en de tijd zijn in deze roman niet moeilijk aan te geven. In de titels van de delen komen namelijk beide elementen terug.

Nachtrivier (Wellseind, 1944) 
Dit eerste deel speelt zich af in de nadagen van de oorlog, wanneer Nederland al gedeeltelijk bevrijd is . Dat moet dus in het zuiden van Nederland zijn. Het symbolische decor is de donkere rivier.
Iets rechtzetten (Charleville, 1974) 
Het tweede deel speelt 30 jaar later op een vakantiereis naar West-Afrika.
Boven water (Havana, 2004) 
Het symbolische decor is de woestijn in Afrika.
Deel drie speelt weer 30 jaar later in Cuba.

Stijl

De manier van schrijven in deze bijzondere roman van Thomèse is prachtig. De stijl in de drie delen schuift mee met de leeftijd van de verteller. In deel I is het allemaal nog poëtisch: de veel verwachtende zoon. In deel II is Tin al door het leven getekend en bekijkt hij Afrika door zijn volwassen ogen. 
De stijl van het deel in Afrika is soms erg cynisch, maar dat vind ik als lezer wel erg aangenaam. Een paar sprekende voorbeelden.
- Vic probeert iets van haar goede werken te ontwaren in deze achterlijke negorij, waar het stinkt naar geitenpis en kamelenstront. Van de ‘rijkdom’ en ‘vruchtbaarheid’ die ze zo graag in het landschap had willen lezen, is hier weinig terug te vinden. Het geld dat al jarenlang braaf is overgemaakt naar de Foster Parents-organisatie moet toch ergens zijn

- Jean-Luc wijst, alsof ze de bronnen van de Nijl hebben gevonden. Beschaving! Hij ziet er ineens idioot uit, met dat geweer van hem. Tin denkt: van al dat geld dat Vics school heeft gestuurd, hadden ze die vervallen meuk best een likje verf mogen geven.

- Zelf is hij in gedachten bij Vic. Ze moeten naar huis, Vic en hij, terug naar Nikki. Dat is wat telt. Dus Vic, kom maar gauw, dan kunnen we gaan. Laat die albino toch zitten, die hoort niet bij ons, hij bestaat niet eens, alleen in jouw hoofd. En op de bankrekening van het plaatselijke stamhoofd, daar wordt hij maandelijks bijgeschreven met twee of drie nullen achter zijn naam

Tin wil dat er iets gebeurt, desnoods iets ergs. Juist iets ergs. Een grens overgaan. We zijn hier nu toch al. Hij is ervan overtuigd dat de smekende jongen precies weet waar Vic gevangen wordt gehouden. Ze houden hem allemaal voor de gek, deze jongen ook. Die Foster Parents-lul hoort beter te weten, hij vooral, na alles wat Vic voor hem heeft gedaan. Die witte ellendeling. Hier een beetje de vermoorde onschuld spelen. Hij zou om te beginnen wat dankbaarder mogen zijn jegens zijn weldoeners.

De jongen zit voor hun voeten, zijn armen om zijn hoofd om eventuele klappen af te weren. Tin bekijkt hem zonder deernis. Een lichaam, meer is het niet wat hij ziet. De witte huid is niet egaal, als bij een blanke. Het is meer alsof hij slordig in de grondverf is gezet, met een paar haastige vegen. Lange halen, snel thuis. Het resultaat is een slecht gewitte neger die totaal niet op een blanke lijkt. Door de huid trekt een siddering, van angst waarschijnlijk, maar het kan ook komen door de vliegen die op het mislukte wit neerstrijken en die de jongen niet durft te verjagen.

In deel III is Tin weer ouder en overziet hij zijn leven: hij wordt dan rustiger in zijn bewoordingen en hier en daar gebruikt hij zelfs archaïsmen.

Slotzin

‘Pas als het onmogelijk is, wordt het interessant,’ zegt Victor. Tin merkt dat diens onverwoestbare hoop bij hem begint aan te slaan. Of had hij die zelf bij zich, was die ongeweten al die jaren, al die mijlen met hem meegezwommen? Helemaal naar dit eiland buiten de tijd. Misschien is dit de overkant en moest hij eerst echt alles kwijt zijn om eindelijk de weg naar huis te kunnen aanvaarden.

Beoordeling

"De onderwaterzwemmer" is een prachtige roman over schuld, vader-zoonrelaties en het verwerken van verdriet om de afwezigheid van personen die je liefhebt. 
De structuur is helder: drie delen die een episode vertellen uit het leven van Tin van Helen. De thematiek is herkenbaar: de zin van het leven als je je schuldig voelt aan de dood van een geliefde of ouder en over de verwerking van verdriet.
Ook de stijl van Thomèse is prachtig. Een topnummer voor je literatuurlijst. Je kunt het namelijk met een heleboel thema's / motieven verbinden.
Een boek dat volgend jaar literaire prijzen moet gaan winnen. 

Recensies

"P.F. Thomése toont zich in De onderwaterzwemmer een rasverteller met een tot in de puntjes beheerste schrijfstijl. Het verhaal zelf grenst misschien soms wat aan het ongeloofwaardige, maar de auteur komt er grotendeels mee weg. Dat komt met name door de prachtig geschreven zinnen. Veel daarvan zijn pareltjes op zich, en met een toevallige woordgrap of luchtige observatie weet hij het verhaal ondanks de dramatische gebeurtenissen een zekere lichtheid mee te geven." http://mustreads.nl/recen...f-thomese/

"Beklemmend vond ik Nachtrivier. Beklemmend realistisch. Maar daarna… Iets rechtzetten is zinderend geschreven. Bevat fantastische gedachten en wondermooie zinnen, maar ik kon de juiste toon van lezen niet vinden. Ik wist niet of ik in de ironiemodus moest of dat Thomése het ondanks het oempige gedrag van zijn personages toch vooral serieus bedoelt. En dan Boven water. Ik vond het al moeilijk te geloven dat de ‘fils adoptif’ gegijzeld werd, maar hoe hij op Cuba terechtgekomen is… en dat Tin tijdens een bezoek aan Sal van de trap valt, zijn rugwervel breekt… Dat hij uitgerekend in handelingsonbekwame toestand weer ‘aanwezig’ wordt." http://www.hanta.nl/hanta...f-thomese/

"De onderwaterzwemmer is opgebouwd uit drie delen, achtereenvolgens spelend in Nederland in 1944, in Afrika in 1974 en op Cuba in 2004. Het zwaartepunt ligt duidelijk bij het tweede deel. Niet alleen vanwege de lengte – driekwart van het boek – maar ook omdat het verhaal zich hier opent en in terugblik duidelijk wordt welk een impact de mislukte overtocht in 1944 op het verloop van het verdere leven van Martin heeft gehad en nog zal hebben. Herpakt hij zich, weet hij zich te bevrijden van de schim die in hem huist? Of wordt hij een evenbeeld van zijn vader, heeft deze hem dermate opgeslorpt, dat hij zijn vader als het ware geworden is." http://www.tzum.info/2015...erzwemmer/

"Verdwijning – of liever: afwezigheid – is geen onbekende in het werk van Thomése, zeker niet sinds Schaduwkind, het boek ‘over het raadsel van de afwezigheid’ dat hij in schreef na de dood van zijn enkele weken oude dochtertje. In De onderwaterzwemmer is de afwezigheid van de vader de allesbepalende factor, tot en met het beeld uit de titel waarin de afwezige vader verandert in een tot op zekere hoogte troostrijke aanwezigheid – Thomése droeg het boek op aan zijn eigen vader, die stierf toen zijn zoon eenentwintig was." https://nrcwebwinkel.nl/a...w/id/1059/

"Kortom, P.F. Thomése (1958) zet in De onderwaterzwemmer sterk neer hoezeer de gebeurtenissen uit onze jeugd doorwoekeren in onze volwassenheid. Hoe ze ons vormen en bepalend zijn voor al ons handelen. Of niet-handelen. Het feit dat je je als lezer ergert aan Tin is een bedekt staaltje vakmanschap van heb ik jou daar. Een indringend boek. Minpuntjes zijn de soms wat al te poëtische stijl en het archaïsch taalgebruik. Dat wekt een vermoeden van literair doenerij en dat heeft het verhaal helemaal niet nodig." http://www.hebban.nl/rece...terzwemmer

"Scriptoren zoeken naar het juiste beeld, het nauwkeurigste woord, de perfecte gedachte. Velen komen een heel eind, sommigen raken de wolken aan... en daarboven heb je P.F.Thomése. In De onderwaterzwemmer vindt hij een geslaagde balans tussen taalesthetiek, zintuiglijkheid, en beschouwing. Het is een spiegelverhaal over machteloze boosheid, bedenken maar niet geloven, ongestorven doden en 'één seconde die niks is maar alles wordt'. Met deze roman nestelt het thema van de verdwenen mens en de stuurloze achterblijver zich nog dieper in zijn oeuvre." http://scriptor-boekrecen...emmer.html