Taoisme

Taoïsme

Taoïsme is zonder meer niet uit te leggen. Het is ontstaan in China, waar men, in tegenstelling tot de westerse wereld, niet houdt aan definities. We zullen vandaag ons best doen jullie te laten aanvoelen waar Tao nu eigenlijk voor staat. Als westerlingen staan we hier voor een moeilijke taak, maar je kent ons, we doen ons best.
Zhuang Zi, een van de meesters van de Tao verhaalt over een gesprek tussen vier taoïsten:
"Wie kan van het Niet zijn hoofd maken, van het Leven zijn ruggengraat en van de Dood zijn gat? Wie beseft dat dood en leven, bewustzijn en onbewustzijn één lichaam zijn? Die zal mijn vriend zijn! De vier keken elkaar lachend aan. Geen van hen had hier in zijn hart iets op tegen en zo werden ze vrienden."

De Meesters van de tao spreken elkaar nog altijd aan met termen zoals menselijk lichaam, kosmisch lichaam, maatschappelijk lichaam. Dit benadrukt de eenheid van lichaam en geest die in de tao zo belangrijk is.
Deze Meesters van de tao, zijn nu vrijwel geheel verdwenen. Onze kennis van tao is dus ook zeer onvolledig en verschillende tradities zullen voor ons dan ook nooit toegankelijk worden.
Een verklaring daarvoor is dat men nooit veel moeite heeft gedaan de levende religie van China te begrijpen. China heeft namelijk in haar geschiedenis kennis gemaakt met alle vormen van religie, van Islam tot Hindoeïsme. Deze invloeden van buitenaf nemen in studies van geleerden vaak een belangrijker plaats in dan de eigenlijke religie, die alle andere heeft overleefd, het taoïsme. Om echter de andere religies in China goed te begrijpen zou men ook het taoïsme moeten kennen, daar het altijd sterke invloed heeft gehad. Een van de gekendste voorbeelden is het Zen-boeddhisme een versmelting van tao en boeddhisme, die nu zeer gehypet wordt, denken we bijvoorbeeld aan Madonna en Live.
Dit gebrek aan belangstelling is niet te wijten aan de Chineesjes zelf. Voor de vervolgingen van deze eeuw, was ze levend en algemeen toegankelijk. Wij kunnen de Chinese religie echter niet begrijpen. Om te beginnen is ‘religie’ in China heel wat anders dan hier. De religieuze praktijken kennen geen naam in China in het dagelijks leven, daar religie er nooit gescheiden werd van het maatschappelijke leven. In parken in bijvoorbeeld Peking, kan je dagelijks mensen aan lichaamsbeweging zien doen, om de chi, waarover straks meer, te vergroten en te voelen. Men ziet dit niet als een religieuze rite, maar gewoon als een ontspanning en verdieping.
Al sedert bijna tweeduizend jaar leeft het volk in gemeenschappen rond de plaatselijke heiligdommen, organiseert het feesten volgens de liturgische structuren van het taoïsme, zonder eigenlijk bewust deze religie te belijden. Het taoïsme heeft nooit zoiets als leidende instanties gekend, zoals bijvoorbeeld de hiërarchische structuur in de Kerk onder leiding van de paus. Het kent ook geen dogma's of leerstellingen, zoals de Bijbel.
Tijdens zijn lange geschiedenis heeft het dan ook nooit conflicten gekend of grote rivaliteit tussen verschillende stromingen. Niets staat dan ook verder af van de geest van het taoïsme dan schisma's en partijen en dergelijke.
Het menselijk lichaam kent binnen het taoïsme een voorrang op maatschappelijke en culturele systemen. Dit is te verklaren door het overwicht van het innerlijke op het uiterlijke.

Wat is nu die Tao?

Zoals reeds gezegd is dit ondefinieerbaar. Het begrip kan ook tot in oneindige aspecten worden benaderd. Een voorbeeld hiervan is, wanneer je op het Internet op een zoekrobot het woord tao ingeeft, je heel wat bladzijden krijgt, die overal over gaan. De tao van het managen, de tao van het koken, de tao van het trainen, enzovoort.
De tao is onnoembaar, ongrijpbaar en toch in alles aanwezig. De eerste betekenis van Tao is weg. Het spontane proces dat de natuurlijke cyclus van het heelal bepaalt. In dit proces vindt de wereld zijn eenheid terug. Hier moeten we echter oppassen. Tao kan één maken, maar is niet het Ene. Hij schept het ene, maar kan deze vervolgens ook versnipperen.
De tao-te-tjing, het grote boek van Lao – tze, een van de oudste en grootste meesters van de tao, vertelt hierover:


"De Tao bracht het ene voort,
Het Ene de Twee,
De Twee brachten de Drie voort
En de Drie de Tienduizend dingen."

Deze werking van Tao is zijn 'kracht' of 'de'. Deze kracht impliceert geen heerschappij, iets mannelijks. De werking van Tao is essentieel vrouwelijk.
Het Ene werd voortgebracht door de Tao. Tao is dus niet zoiets als een God. Deze term is te bekrompen. Tao staat voor iets bovenzinnelijk, niet voor een opperwezen. Het zou niet langer bovenzinnelijk zijn, mocht het benoemd kunnen worden. Taoïsme is dus een niet-theïstische religie. Verwar dit niet met atheïstisch, want deze mensen geloven niet een God, en doen al evenzeer hun best dit aan te tonen als gelovigen voor zijn bestaan.
In het volkse taoïsme kent men wel afgoden, maar dit staat ver van het mystieke taoïsme. De afgoden zijn vooral afschrikkers, zoals de duivel.
De Twee vertegenwoordigen Yin en Yang, de twee grote kosmische krachten die de wereld van verschijnselen regeren. Deze twee ontstonden uit de chaos, zoals mooi belicht wordt in de video straks. Ze belichamen het vrouwelijke en het mannelijke, wit en zwart, positief en negatief. De wereld wordt draaiende gehouden door de voortdurende wisselwerking tussen die twee. Hieruit onstaat de levensenergie, de chi. Rond deze chi draait de huidige chinese geneeskunde helemaal.
Vele taoïstische teksten vermelden dan ook die chi. Meestal betekent dit concept adem, zoals het latijnse anima, maar het kan ook oerenergie betekenen. Dit is de energie die door het heelal en het lichaam stroomt en men moet die leren beheersen. Acupunctuur werkt volgens dit principe. Men gelooft dat er verscheidene 'meridianen' door het lichaam lopen waardoor die chi loopt. Door op plaatsen op die meridianen naalden te prikken kan men de chi opwekken waar ze verloren gaat en ze proberen te herstellen. Men probeert het verstoorde evenwicht tussen yin en yang in het lichaam te herstellen. Gezien die banen doorheen het hele lichaam lopen, zouden rugklachten bijvoorbeeld hersteld kunnen worden door in de voet te prikken.

In het symbool van yin-yang zien we het zwarte en het witte puntje in respectievelijk het witte en zwarte gedeelte. Dit impliceert dat niets bestaan kan zonder iets van zijn tegendeel in zich te hebben. Moest elk geheel op zich bestaan, zouden we niet tot de dualiteit komen die yinyang impliceert. De twee zouden tegenover mekaar komen te staan en zo zou ook chi nooit kunnen bestaan.
Officieel stelt Yang het hemelse, lichte, warme, mannelijke element voor en yin het aardse, donkere, koude, vrouwelijke.
De Drie stellen dan uiteindelijk de driehoek Hemel – Aarde – Centrum voor. Hemel staat voor de geest, aarde voor het materiële, het lichaam en centrum voor de vereniging tussen die twee.
Een van de belangrijkste werken binnen het taoïsme is de Tao-te-ching. Ching staat voor lied, tao kennen we reeds en te wordt gewoonlijk vertaald door 'hoge deugd'.
Te is zeer belangrijk binnen het volks taoïsme, het is het openbaar gemaakte tao. Wanneer we het chinees teken voor te ontleden, zien we er drie onderdelen in, zijnde hart, voet en waar. Het is dus te vertalen als de ware weg van het hart. Het klinkt allemaal heel moralistisch, maar wordt algemeen als vanzelfsprekend beschouwd.
Het werk werd geschreven door Lao-tze, of wordt tenminste aan hem toegeschreven. Hij leefde ergens tussen de 6de en de 3de eeuw voor Christus. Het verhaal gaat dat hij een pas moest oversteken en een wachter hem vroeg zijn gedachten op te schrijven voor zijn kinderen. Dit boek werd het heilige boek van de taoïsten. Later is Lau tze vergoddelijkt als stichter van het taoïsme. Dit heeft echter nog weinig te maken met het mystieke taoïsme, dat geen stichter kent.
Het boekje bestaat uit mystieke teksten, waar kop nog staart aan te krijgen is en dat ook iedere keer een andere vertaling meekrijgt. Het doet streven naar hereniging met de Tao. Dit mystieke streven werd vaak volks gemaakt door hygiënische en seksuele praktijken.
Een van de pogingen te streven naar die hereniging, is de wu-wei. Letterlijk vertaald betekent het niet-handelen, maar is te passief voor de eigenlijke betekenis. Het is de kunst van het in harmonie zijn met de Tao. Men probeert alles te laten gebeuren zoals het moet gebeuren, niet afgedwongen of gezocht.
Ook Zhuang Zi is een belangrijk persoon binnen het taoïsme. We haalden hem al aan in de inleiding. Hij was een belangrijk leerling van Lao-tze in die mate dat hij diens bewoordingen bijlichtte.