Kinderen en echtscheiding

Inleiding Een op de drie huwelijken loopt tegenwoordig op een echtscheiding uit. Echtscheiding heeft gevolgen voor alle leden van het gezin. Ze staat hoog genoteerd op de lijst van potentieel traumatische levensgebeurtenissen. Het is een van de meest voorkomende negatieve gebeurtenissen in het leven van kinderen. Kinderen lopen als hun ouders uit elkaar gaan vaak een emotionele klap op. De effecten hiervan werken vaak nog tot op volwassen leeftijd door. Het verwerken van een echtscheiding bij kinderen is vergelijkbaar met een rouwproces. Natuurlijk gebeuren echtscheidingen niet zomaar. Echtparen hebben altijd wel meerdere redenen om uit elkaar te gaan. Ik zal hieronder proberen uit te leggen waarom huwelijken stuklopen en hoe kinderen met een scheiding omgaan. Er is onderzoek gedaan naar de gevolgen van de scheiding op de kinderen op korte termijn en op lange termijn. Hiervan zal ik de resultaten weergeven. Verder geef ik de rechten van het kind bij een omgangsregeling met de ouders. Waarom lopen huwelijken stuk? Kenmerken van een problematische relatie

Een problematische relatie heeft enkele gemakkelijk herkenbare kenmerken: emotionele vervreemding, negatieve verwachtingen en houdingen, geslotenheid, afstandelijkheid, prikkelbaarheid, woedeuitbarstingen zonder duidelijk aanwijsbare reden, gebrek aan intiem contact, gedragsverandering, fysiek of verbaal geweld, zelfvernietigingsgedrag, depressiviteit, problemen hebben met de kinderen en het gevoel hebben je beste vriend(in) en partner verloren te hebben. Meerdere van deze symptomen duiden meestal op problemen. Wat is er nodig voor een goed huwelijk? Voor een goed huwelijk is een hoge mate van stabiliteit nodig in de relatie die beide partners met elkaar hebben. Dat wil niet zeggen dat een instabiel huwelijk per definitie een slecht huwelijk is, maar de kans op spanningen tussen beide partners en de kans dat het huwelijk zal bezwijken is bij instabiele huwelijken wel groter. Wat zorgt voor stabiliteit binnen het huwelijk? Psychologen die gespecialiseerd zijn op dit gebied definiëren verschillen en overeenkomsten tussen partners die de stabiliteit vergroten als volgt: -bereidheid zich aan de traditionele rolverdeling te houden. Uit onderzoek blijkt dat een relatie meer kans heeft om stand te houden als de man meer mannelijke eigenschappen bezit dan de vrouw en de vrouw meer vrouwelijke eigenschappen dan de man. Als de man bijvoorbeeld meer een gevoelsmens is dan de vrouw of als de vrouw meer ‘macho’ is dan haar partner, levert dit vaak problemen op. Relaties die gebaseerd zijn op traditionele rolpatronen blijken stabieler te zijn dan andere. Een huwelijk waarin de vrouw de voornaamste kostwinner is, heeft dus meer kans op mislukken dan een huwelijk waarin de man dat is. -verbale communicatie is voor vrouwen vaak erg belangrijk hoewel mannen dat juist irritant vinden. Als de verbale communicatie wordt aangepast aan de behoeften van beide partners, wordt het huwelijk stabieler. -klein leeftijdsverschil. Onderzoek wijst uit dat vrouwen gewoonlijk het gelukkigst zijn wanneer hun partner ongeveer twee jaar ouder is dan zij. -hetzelfde ras -dezelfde godsdienst of allebei geen godsdienst -dezelfde sociale klasse -dezelfde intelligentie en scholing -dezelfde interesses en hetzelfde beroep -vergelijkbare sociale en politieke overtuigingen en levensopvattingen -als de vrouw het spraakzaamste van beiden is, zal de relatie meestal stabieler zijn dan wanneer de situatie omgekeerd is. -de bereidheid van beide partners tot onderhandelen en het sluiten van compromissen -partners zijn qua libido op elkaar afgestemd
De bewering dat tegenpolen elkaar aantrekken blijkt meestal niet op te gaan. Er is juist meer stabiliteit in de relatie als de man en vrouw op elkaar lijken en over veel zaken dezelfde mening of een vergelijkbare mening hebben. Hierdoor hebben ze minder redenen tot conflicten. De bewering dat tegenpolen elkaar aantrekken gaat wel op als de man intelligenter is, meer verdient of zeer mannelijke eigenschappen vertoont. De relatie is echter instabiel als de rollen omgedraaid zijn. Een relatie wordt als potentieel stabiel beschouwd als de vrouw nogal bruisend is en de man aan de stille kant. Hoe gaan kinderen met de echtscheiding om? Waarom is echtscheiding voor kinderen een probleem? Om te begrijpen hoe echtscheiding in het leven van kinderen ingrijpt, moet je je bewust zijn van de cruciale emotionele banden die kinderen met hun ouders hebben. Om te kunnen overleven moet iedere baby zich hechten aan een ouder. De groeiende bron van liefde en loyaliteit zijn voor moeder en vader een grote bron van vreugde. Aan de basis van de normale ontwikkeling van het kind ligt de emotionele verbondenheid van het kind met de ouders en de band die zij met elkaar opbouwen. In de eerste maanden en jaren van het leven leren kinderen vertrouwen te krijgen in hun omgeving. Omdat ze in die periode volkomen afhankelijk zijn, moeten zij op de buitenwereld kunnen vertrouwen. Dit vertrouwen en gevoel van veiligheid wordt tijdens een echtscheiding ernstig bedreigd. De veiligheid wordt bijvoorbeeld bedreigd door de spanningen tussen de ouders vóór de echtscheiding. De kinderen hebben hier ook last van. Ze worden vaak in de echtelijke ruzies betrokken en gedwongen partij te kiezen. Zij zijn vaak het mikpunt van voor wederzijdse beschuldigingen van verwaarlozing en verwennerij en voor veronderstellingen van wie het kind zijn slechte eigenschappen heeft. Kinderen zijn zo de ideale zondebok als de ouders zich ellendig of gefrustreerd voelen. Als nakomeling kan het kind eigenschappen vertonen waar de ouder zich in zijn of haar echtgenoot altijd aan heeft geërgerd. Vaak worden kinderen tijdens een echtscheiding aan hun lot overgelaten.De ouders leiden tijdens de echtscheiding pijnlijke emoties zoals woede, schuldgevoel, pijn angst, wanhoop. Zij hebben het dan vaak te druk met zichzelf om zich om hun kinderen te bekommeren. Voor kinderen is het vaak moeilijk te begrijpen wat een ongelukkig huwelijk voor volwassenen betekent. Zij ervaren echtscheiding vaak alsof ze zelf worden afgewezen of in de steek gelaten. Gevoelens van kinderen als gevolg van een echtscheiding
Kinderen kunnen op verschillende manieren op de spanningen voor de echtscheiding en de problemen tijdens en na de echtscheiding reageren. Ik maak onderscheid tussen reacties op korte en langere termijn en bij verschillende leeftijdsgroepen. Peuters en kleuters (3 t/m 5 jaar) Kleine kinderen worden meestal erg verdrietig en angstig als hun ouders uit elkaar gaan. Ze klampen zich aan hun ouders vast en worden erg veeleisend. Vaak worden ze ’s nachts angstig wakker en zijn bang om alleen gelaten te worden. Dit komt doordat ze een ouder onverwachts weg hebben zien gaan. Ze zijn vaak bang dat ze ook door de andere ouder in de steek gelaten zullen worden. Bij jongens verslechtert vaak hun sociaal gedrag. Ze spelen minder goed met vriendjes en zijn geneigd vaker alleen te zitten. Ook hebben ze de neiging om groepsactiviteiten op school in de war te schoppen. Meisjes gaan vaak overdreven hun best doen om netjes en gehoorzaam te zijn. Ze lezen andere kinderen soms de les of geven ze een standjes alsof ze een oudere onderwijzeres zijn. Kinderen die naar een dagverblijf, peuterzaal of school gaan vinden het vaak naar om weg te moeten en protesteren heftig als hun ouder vertrekt. Kinderen hebben vaak levendige fantasieën over dat ze in de steek gelaten worden, dat hun ouders doodgaan of gewond raken. Vaak zijn ze ook agressief tegenover andere kinderen en maken ze ruzie met broertjes en zusjes. Ze kunnen als reactie op de eerste schok van de breuk regressie vertonen. Dat wil zeggen dat ze zich jonger gedragen dan hun leeftijd. Ze vervallen dan in gedragingen die ze al ontgroeid waren. Ze gaan bijvoorbeeld op hun duim zuigen, met een knuffellap rondlopen of willen gevoerd worden. Schoolkinderen
De voornaamste reactie van kinderen van 6 tot 8 jaar is verdriet. Deze kinderen zijn vaak geneigd te geloven dat ze zijn afgewezen door de ouder die is weggegaan. Dit besef afgewezen te zijn en geen liefde te verdienen leidt vaak tot een verminderd gevoel van eigenwaarde, depressie en vaak tot een neergang van de prestaties op school. Deze kinderen verlangen vaak heftig naar de ouder die het huis verlaten heeft. Bij wat oudere kinderen (van 9 tot 12 jaar) neemt verdriet eveneens een plaats in, maar hier komt bovendien boosheid bij. Meestal is deze boosheid gericht tegen de ouders, vooral degene bij wie het kind blijft wonen, dus in de meeste gevallen de moeder. Ongeacht de gebeurtenissen die tot de echtscheiding hebben geleid zal het kind haar waarschijnlijk de schuld geven van alles wat er is gebeurd. De afwezige vader wordt vaak geïdealiseerd, terwijl de moeder ervan verantwoordelijk gesteld wordt dat hij is weggegaan. Behalve boos voelen deze kinderen zich ook vaak verdrietig om de breuk, bezorgd om hun ouders, bang voor wat hen zal overkomen, eenzaam en machteloos tegen de enorme veranderingen in hun leven. Ze laten hun gevoel echter minder merken. Vaak verbergen ze hun gevoelens en zoeken afleiding in spel en andere activiteiten. Vaak is het moeilijk om tot hen door te dringen. Ze hebben er een hekel aan om over hun gevoelens te praten want dit ervaren ze als pijnlijk en gênant. Nijdige opstandigheid en een ontmoedigend gevoel van hulpeloosheid dragen ertoe bij dat van ongeveer de helft van de kinderen in deze leeftijdsgroep de leerprestaties erg achteruit gaan. Ook krijgen deze kinderen vaak problemen in de omgang met vrienden en vriendinnen, raken verzeild in vechtpartijen met leeftijdgenoten of krijgen lichamelijke klachten zoals hoofdpijn en buikpijn. Er zijn ook kinderen die zich zo veel zorgen maken over het welzijn van hun ouders dat ze proberen zich als volwassenen te gedragen Hier zal ik later nog op terug komen. Adolescenten
Adolescenten maken minder vaak mee dat hun ouders gaan scheiden, omdat de meeste echtscheidingen plaatsvinden als de kinderen tussen de 4 en 7 jaar oud zijn. Maar áls ze het meemaken, kunnen adolescenten heel verschillend reageren op de scheiding van hun ouders. Aan de ene kant schikken ze zich soms beter in de ontbinding van het gezin dan jongere kinderen. Omdat ze bezig zijn onafhankelijk te worden en zich los te maken van het gezinsverband, hebben ze niet zoveel afleiding en affectie nodig als jongere kinderen. Sommige adolescenten weten de scheiding goed op te vangen door zich te distantiëren van de spanningen tussen hun ouders en zich meer te richten op hun eigen ambities en plannen voor de toekomst. Met name zitten ze te tobben over de vraag of het falen van hun ouders later van invloed zal zijn op hun eigen vermogen om een goed huwelijk te hebben of te gaan studeren. Net als jongere kinderen raken ze in de problemen als ze partij voor een ouder moeten kiezen of aan een ouder de voorkeur moeten geven. Sommige adolescenten reageren op de breuk met een sprong voorwaarts in hun ontwikkeling. Zij zijn vaak een grote steun voor hun ouders en jongere broertjes en zusjes. Ze denken mee bij beslissingen die het gezin treffen, helpen met huishoudelijke taken en koesteren hun jongere broertjes en zusjes. Dit komt niet vaak voor, maar als het voorkomt dan meestal bij dochters. 30 % van de adolescenten reageert boos en maakt zich los van het gezin. Ze zijn zo min mogelijk thuis en vermijden activiteiten en communicatie met andere gezinsleden. Als de afzijdigheid van de adolescenten gepaard gaat met gebrek aan toezicht of controle van de ouders kan dit tot ernstige problemen leiden. Ze lopen dan grote kans om contact te krijgen met antisociale leeftijdsgenoten. Het leidt vaak tot criminaliteit, alcohol- en drugsgebruik, mislukken op school en tienerseks. Andere adolescenten raken depressief, trekken zich terug van hun leeftijdgenoten en uit het gezin, of verliezen hun plannen en ambities voor de toekomst. Een langetermijngevolg van echtscheiding is voor sommige adolescenten, vooral meisjes, een verminderd vermogen om een opleiding af te maken en succes te hebben in een baan tijdens hun vroege volwassenheid. Over het algemeen treden de reacties op de echtscheiding de eerste maanden in acute vorm op, waarna ze afnemen. Sekseverschillen
Jongens blijken over het algemeen minder goed met een scheiding om te kunnen gaan dan meisjes. Jongere jongens zijn meestal afhankelijker en hulpbehoevender en oudere jongens agressiever en ongehoorzamer. Meisjes krijgen echter meer problemen in de puberteit in de omgang met jongens en in romantische relaties. Als een gezin met een ouder overgaat in een stiefgezin, kunnen jongens zich vaak beter aanpassen dan meisjes. Ondersteuning
Kinderen proberen vaak op verschillende manieren hun ouders te ondersteunen: - Het kind kiest partij voor één van de ouders omdat die er het zwakst voorstaat. - Het kind stelt ernstig problematisch gedrag op de momenten van grote conflicten tussen de ouders. Zo gaat de aandacht naar zijn gedrag (bliksemafleider). - Het kind stelt zijn/haar eigen verdriet en problemen uit om het niet allemaal nog moeilijker te maken. Het gaat op het eerste gezicht goed tijdens de scheiding, maar later, soms zelfs na enkele jaren komt het verdriet boven (uitgestelde rouw). Volwassen kinderen/parentificatie

Na een echtscheiding neemt het kind soms een deel van de verzorgende en verantwoordelijke taken van een ouder over. Ze zijn als het ware partner in plaats van kind. Hierdoor worden kinderen soms eerder volwassen. De omgekeerde wereld lijkt het, als je moeder of vader 'op kamers gaat' en je bij haar of hem keukenkastjes staat op te hangen, in plaats van zij bij jou. Net als jonge kinderen ondervinden 'volwassen kinderen' volgens Van der Ende (onderzoeker) ongeloof, boosheid, loyaliteitsproblemen en bovendien een concretere angst voor toekomstige relaties. Het verschil tussen ouder en kind kan plotsklaps verdwijnen tijdens de scheiding. Omdat de kinderen rijp genoeg worden geacht met een dergelijke gebeurtenis om te gaan, komt papa of mama bij ze uithuilen. Gevoegd bij de veranderingen die uit huis gaan en aan een studie of baan beginnen met zich meebrengen, leidt de ouderlijke scheiding tot extra stress. Vaak komt het totaal onverwachts dat de ouders alsnog, na al die jaren, uit elkaar gaan. Volwassen kinderen kunnen zich bedrogen voelen: zijn de ouders al die tijd alleen voor hen bij elkaar gebleven? De kinderen nemen vaak afstand, tot de ouders ieder voor zich een nieuw evenwicht hebben gevonden. Wat voor invloed heeft de scheiding precies op het onderwijsniveau van een kind? Uit het Onderzoek Gezinsvorming 1993 (OG'93) van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat het hoogst behaalde onderwijsniveau van mensen die in het ouderlijk gezin een echtscheiding hebben meegemaakt gemiddeld significant lager is dan dat van mensen uit gewone gezinnen (dus met twee ouders) 36 procent van de 18 tot 42 jarigen wier ouders scheidden toen ze nog een kind waren en 29 procent van de mensen in dezelfde leeftijdsgroep afkomstig uit een gewoon gezin hebben een 'laag' onderwijsniveau. Het verschil in opleidingsniveau, gemeten op basis van het aantal scholingsjaren, hoeft uiteraard niet alleen veroorzaakt te zijn door de echtscheiding van de ouders. In dit onderzoek is gecorrigeerd voor enkele andere kenmerken die mede van invloed kunnen zijn op het onderwijsniveau van het kind. Dat zijn het hoogste opleidingsniveau van vader of moeder, de grootte van het gezin waarin het kind opgroeide, inwonertal van de woonplaats waarin de jeugd werd doorgebracht, de frequentie van het kerkbezoek van de moeder en het geboortejaar van het kind. Ook na deze correctie blijft het effect van echtscheiding van de ouders op het behaalde onderwijsniveau van hun kinderen aanwezig. Er is daarbij verschil tussen jongens en meisjes. Jongens met gescheiden ouders volgen gemiddeld een halfjaar minder onderwijs dan jongens uit een gewoon gezin. Voor meisjes is het verschil kleiner. Daarnaast blijkt de leeftijd van het kind op het moment van de echtscheiding een factor van belang. De leeftijd waarop kinderen een echtscheiding van hun ouders meemaken heeft invloed op de mate waarin dat effect heeft op hun latere maximale onderwijsniveau. Voor kinderen van 13 jaar of ouder, pubers dus, zijn de gevolgen wat dat betreft groter dan voor jongere kinderen. Bij die laatste groep zijn er nauwelijks gevolgen voor het later te behalen onderwijsniveau. Het genoemde verschil is alleen aanwijsbaar als het gaat om 'laag' en 'middelbaar' onderwijsniveau. Wat voor invloed heeft de scheiding van de ouders op de latere relaties en trouwen van het kind (als hij/zij volwassen is geworden)? Jongeren die een echtscheiding van de ouders hebben meegemaakt gaan eerder uit huis dan jongeren die een dergelijke ervaring niet hebben gehad. In gezinnen met één ouder als gevolg van echtscheiding gaan bijna vier van de tien jongens en zes van de tien meisjes vóór hun eenentwintigste verjaardag het huis uit. In gewone gezinnen verlaten drie van de tien jongens en vijf van de tien meisjes voor hun eenentwintigste het ouderlijk huis. Bovendien wordt door jongeren uit de bedoelde eenoudergezinnen trouwen of samenwonen minder vaak als reden opgegeven om uit huis te gaan. Wie als kind een echtscheiding heeft meegemaakt, is blijkbaar minder geneigd om snel een vaste verbintenis aan te gaan. Verder hebben ze als ze gehuwd zijn (geweest) vaker vóór het huwelijk samengewoond (van de mannen ruim 60% en van de vrouwen 70%) dan mensen die opgroeiden in een gewoon gezin (van zowel de mannen als de vrouwen ruim 40%). Ook dit wijst in de richting van een grotere aarzeling bij het aangaan van een vaste verbintenis. Uit onderzoek onder Amerikaanse vrouwen tussen de 15 en 44 jaar is gebleken dat vrouwen die opgroeiden in een door echtscheiding ontstaan eenoudergezin een grotere kans hebben om zelf te scheiden dan vrouwen uit gewone gezinnen. Nederlands onderzoek bevestigt die gevolgen voor relatievorming op latere leeftijd. Zo blijkt dat zowel bij gehuwde als bij ongehuwd samenwonende mannen en vrouwen uit deze categorie de kans om uit elkaar te gaan anderhalf keer zo groot is als voor mensen die opgroeiden in een gewoon gezin. Van de mannen die thuis een echtscheiding van de ouders hebben meegemaakt is 16 procent gescheiden, van de mannen uit gewone gezinnen 10 procent. Voor vrouwen gaat het om respectievelijk 20 en 12 procent. Zij hebben dus binnen beide categorieën een iets grotere kans om uit elkaar te gaan. Volwassenen die als kind hebben meegemaakt dat hun ouders scheidden hebben andere opvattingen ten aanzien van relaties, huwelijk en gezin dan zij die dat niet hebben beleefd. De eerste groep staat sceptischer tegenover het aangaan van relaties. Verder noemen zij vaker 'van het leven genieten' en niet 'een gelukkig gezinsleven' als belangrijk doel in het leven. Vooral bij mannen is dit verschil opvallend. Vergeleken met mannen die zijn opgegroeid in een gewoon gezin onderschrijven twee keer zoveel mannen die een echtscheiding van de ouders hebben meegemaakt een stelling als 'alleen wonen heeft meer voordelen dan nadelen'. Ook vinden meer mannen met gescheiden ouders dat het vinden van een geschikte partner om mee te gaan samenwonen of te trouwen niet gemakkelijk is. Een voorbeeld van een echtpaar waarvan zowel de man als de vrouw uit een eenoudergezin komen: Cecile Kramer (30), uitgeefster, is twee jaar geleden getrouwd. Haar ouders scheidden toen ze twaalf was, die van haar man toen hij acht was. ,,Ons huwelijk stoelt op de scheidingen van onze ouders, denk ik. Ik was er al jaren aan toe om te trouwen. Ik wist zó goed hoe het niet moest, dat ik het aandurfde. Voor mijn man was het andersom. Hij heeft juist jaren getwijfeld, ook door de scheiding. Hij wilde dat zijn toekomstige kinderen in geen geval aandoen.'' Cecile en haar man waren al twaalf jaar bij elkaar toen ze het huwelijk eindelijk aandurfden. In de wieg krijst een roze baby’tje. Het zal dit jaar voor het eerst Kerstmis vieren, vier keer achter elkaar, want zijn ouders willen geen van hun vaders en moeders voor het hoofd stoten. Is de echtscheiding wel de oorzaak van het feit dat de huwelijken van de kinderen later een grotere kans hebben op mislukken? Zoals hierboven is gebleken hebben kinderen van gescheiden ouders dus een grotere kans om zelf te scheiden en durven ze minder gemakkelijk relaties aan te gaan. Waar in het onderzoek echter geen rekening mee is gehouden, is het karakter van mensen. Het zou kunnen zijn dat sommige mensen een bepaald karakter hebben, waardoor ze het over het algemeen slecht doen in relaties. Sommige mensen zijn bijvoorbeeld erg koppig van aard, waardoor ze minder bereid zijn om met andere rekening te houden. Ook zijn er mannen met meer vrouwelijke eigenschappen dan gemiddeld en vrouwen met meer mannelijke eigenschappen, zoals in het hoofdstuk “Waarom lopen huwelijken stuk?” is gebleken, is dit niet goed voor het kunnen behouden van een relatie. Verder zijn er ook veel mensen die een afwijkende smaak of interesses hebben dan de meeste mensen. Zijn gaan bijvoorbeeld minder met de algemene mode en trends mee. Ik denk dat het voor zulke mensen minder gemakkelijk is om een relatie vol te houden. Daardoor zullen ze waarschijnlijk een grotere kans hebben op een echtscheiding. Het zou kunnen zijn dat de ouders die gaan scheiden zo’n afwijkend karakter of afwijkende interesses hebben. Omdat het voor een gedeelte genetisch is bepaald, geven ze dit door aan hun kinderen. Als die kinderen dan later een kleinere kans hebben op een geslaagd huwelijk, dan hoeft hun jeugdtrauma (de echtscheiding) dus niet per definitie de oorzaak daarvan te zijn. Voor zover ik weer is hiernaar nog geen onderzoek gedaan. Dat lijkt me ook erg lastig, want je zult voor zo’n onderzoek een heleboel karaktertrekken vast moeten leggen. Dit is moeilijk te meten. Ik denk dat het feit dat kinderen van gescheiden ouders later aarzelend zijn tegenover het huwelijk wel aan de echtscheiding van hun ouders te wijten is. Ik denk dat je bij de beslissing om te gaan trouwen als vanzelfsprekend denkt aan hoe de huwelijken bij mensen in je omgeving zijn verlopen. Als je een echtscheiding hebt meegemaakt, zul je je er ook meer van bewust zijn dat een huwelijk ook fout kan gaan. Wat voor rechten hebben kinderen volgens de wet bij de omgangsregeling van de ouders? Het Burgerlijk Wetboek, boek 1, zegt in artikel 377a letterlijk over het omgangsrecht: lid 1
Het kind en de niet met het gezag belaste ouder hebben recht op omgang met elkaar. lid 2
De rechter stelt op verzoek van de ouders of van één van hen, al dan niet voor bepaalde tijd, een regeling inzake de uitoefening van het omgangsrecht vast dan wel ontzegt, al dan niet voor bepaalde tijd, het recht op omgang. lid 3
De rechter ontzegt het recht op omgang slechts, indien: a. omgang ernstige nadeel zou opleveren voor de geestelijke of lichamelijke ontwikkeling van het kind, of b. de ouder kennelijk ongeschikt of kennelijk niet in staat moet worden geacht tot omgang, of c. het kind dat twaalf jaar of ouder is bij zijn verhoor van ernstige bezwaren tegen omgang met zijn ouder heeft doen blijken, of d. omgang anderszins in strijd is met zwaarwegende belangen van het kind.