Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2020
• 224 pagina's
• Uitgeverij: Podium

Flaptekst

Eerste zin

Wij zijn de nacht.

Samenvatting

Het is oninteressant om de observaties vanuit de verschillende perspectieven hier samen te vatten, want die maken het verhaal en moet je gewoon lezen. Wat ik hier wel samenvat zijn de zogenaamde feiten rondom de dood van Elisabeth en de arrestatie van de leden van de woongroep.

Toen Melodies carriere als muziekdocente vast- en haar relatie stuk liep, voelde ze zich erg ongelukkig en is ze zichzelf gaan verdiepen in allerlei manieren om je beter te voelen, van ademen en kleuren, tot muziek en voeding. Ze wilde anderen ook met haar kennis helpen en ontwikkelde een eigen therapie op basis van gevoel en muziek. Individuele sessies met haar veranderden in groepssessies die soms wel dagen duurden en na een week in het bos, nodigde Melodie haar clienten uit om bij haar te komen wonen. Muriël en Petrus zijn daarop ingegaan. Een week later kwam ook Melodies zus Elisabeth erbij, waarschijnlijk omdat ze overspannen was. De groep houdt zich onder andere bezig met zingen en optredens, affirmaties, ademhalingsmeditaties en lichtsessies, nieuwsbrieven en Facebook-berichten en steeds meer met zo weinig mogelijk eten. Ook bezoeken ze op een gegeven moment elke dag Melodies demente moeder die in een verzorgingstehuis in een andere stad woont en maken een wandeling met haar.

Als de woongroep drie jaar bestaat, komen de leden thuis van een dergelijke wandeling. Elisabeth gaat op de bank liggen en raakt bewusteloos. Melodie, Muriël en Petrus zijn erbij als ze 's nachts sterft: ze is zo mager en verzwakt dat haar hart het begeeft. Melodie, de leider van de groep, vindt het een mooi moment, de anderen twee zwijgen. Melodie belt de huisartsenpost en de waarnemend arts die langskomt, beschouwt Elisabeths overlijden als een verdacht sterfgeval en schakelt een lijkschouwer in. Twee rechercheurs, Ton en Liesbeth, die zelf een dochter met anorexia heeft, houden haar huisgenoten aan op verdenking van dood door schuld. Ze mogen twee dagen vastgehouden worden.

Melodie, Muriël en Petrus komen allemaal in een aparte cel terecht, waar ze eten krijgen, terwijl ze dus niet eten. Melodie weigert halsstarrig, Muriël geeft toe, Petrus gaat weer roken. Ze krijgen een advocaat toegewezen en moeten met de rechercheurs praten over wat er gebeurd is. Petrus wordt als eerste verhoord en hij zegt dat hij niets dacht toen Elisabeth stervende was: 'Ik probeerde aanwezig te zijn', [...] 'In het moment.' De rechercheurs vinden dat maar raar terwijl Petrus juist tevreden is dat hij zich kon beheersen.

Ondertussen maakt Melodies gezin, haar vader, broers en zus, zich druk over Elisabeths lichaam: wie krijgt straks de opdracht om haar uitvaart te organiseren? Zij willen dat graag maar zijn bang dat Melodie de dichtstbijzijnde naaste is.

Muriël is de tweede die verhoord wordt. Als haar gevraagd wordt of haar iets is opgevallen aan Elisabeth, wil ze met haar advocaat overleggen. Tegen hem zegt ze dat haar wel degelijk dingen opgevallen waren en dat ze dacht dat Melodie als enige echt enthousiast was over het niet-eten, maar haar advocaat raadt haar aan hierover te zwijgen. En tot slot wordt Melodie verhoord en zij spreekt in de wij-vorm in plaats van de ik-vorm en daar kunnen de rechercheurs niets mee. Volgens haar is de dood voor Elisabeth een bevrijding geweest. De zaak is al met al te ingewikkeld, er is te weinig bewijs voor dood door schuld en de huisgenoten worden vrij gelaten.

Muriël en Petrus zijn in hun eentje in hun cel gaan twijfelen aan Melodie, aan of ze wel weet wat goed voor hen is en of ze wel bij haar willen blijven. Muriël heeft zelfs een brief aan haar ouder en de woongroep geschreven omdat ze weg wil. Maar Melodie is sterk en in no time heeft ze hen weer in haar invloedssfeer gekletst. Muriël denkt nog even dat ze thuis iets kunnen drinken of naar de supermarkt kunnen maar van Melodie moeten ze gaan zitten om contact te maken met hun gevoel. Als ze 's nachts weer wakker ligt, probeert ze te ontsnappen maar de deur zit op slot.

Personages

Muriël de Vree

Muriël ligt 's nachts vaak wakker van de honger. Ze staart dan naar het plafond en moet alles op alles zetten om niet te eten. Volgens Melodie is zij ook nog het meeste gehecht aan de groentesap die ze overdag drinken. Ze is een teller (ze zat op de heao) en ligt 's nachts vaak eindeloos uit te rekenen hoeveel energie ze binnen krijgen en verbruiken, dus ze weet dat ze als woongroep ongezond bezig zijn, maar ze durft er niets van te zeggen. Volgens Melodie is ze beïnvloedbaar en zij is ook inderdaad degene die in de cel weer brood eet. Ze is vooral onzeker, ziet een hoop beren op de weg, en ze ziet in Melodie iemand die haar kan helpen met die onzekerheden.

Melodie van Hellingen

Melodie is de leider van de woongroep. Zij beslist wat er gebeurt en hoe dat gebeurt. Als Muriël bijvoorbeeld wil drinken, dan stelt Melodie voor om eerste te mediteren. En als ze mediteren, voelt zij altijd als eerste de impuls om iets te laten horen. Ze vindt dat ze engelengeduld heeft en goed met de emoties van de anderen kan omgaan. Ze praat veel, vooral om de werkelijkheid naar haar hand te praten en zo ook de anderen te overtuigen van hoe zij de dingen ziet. En ze geeft onvermoeibaar muziekles aan haar huisgenoten en blijft met ze praten over gevoelens. Vroeger speelde Melodie prachtig cello, volgens haar vader is ze geboren voor de muziek, maar ze heeft met veel moeite het conservatorium afgerond en de muzieklessen die ze aan kinderen gaf, gaven haar weinig tot geen plezier. Ooit hoopte ze, en haar vader met haar, een succesvolle muzikante te worden, maar ze studeerde te hard, was bang om fouten te maken en kon slecht tegen kritiek. Ze had een relatie met een vrouw, maar zij heeft haar verlaten en al met al voelde ze zich erg eenzaam en ongelukkig. Ze komt uit een christelijk gezin met twee broers en twee zussen en heeft haar ouders beschuldigd van een hoop verkeerde dingen die ze gedaan zouden hebben, maar wat die dingen dan precies zijn, wordt niet duidelijk. Haar vader was niet zo lief tegen haar moeder, maakte grapjes over haar en misschien was er wat veel druk wat betreft het cello spelen.

Petrus Zwarts

Petrus is vooral erg stil en Melodie zegt dat hij woedeaanvallen kan krijgen. Vroeger is hij gepest, waardoor hij uiteindelijk een conciërge mishandeld heeft en een zogenaamd probleemkind werd. Van een probleemkind werd hij een volwassene die geen enkel baantje kon behouden en hij denkt dat Melodie de enige is die hem accepteert zoals hij is. In zijn hoofd hoort hij haar praten en hij probeert haar aanwijzingen te volgen.

Quotes

"Waar Melodie vroeger in haar eentje monotone melodietjes humde, doen ze dat nu vierstemmig. Waar ze vroeger in zichzelf of in de telefoon klaagde over de losgezongen toestand van de maatschappij, praten ze daar nu samen over. Waar ze vroeger in de spiegel keek en glimlachte in een poging zichzelf aardig te vinden, doen ze dat nu naar elkaar, en naar hun fotocamera. En hoewel ze vaak genoeg hardop zeggen hoe aardig ze elkaar vinden, hoewel ze wekelijkse momenten hebben ingepland waarop ze elkaar vertellen waarom ze zo blij zijn met elkaar, kunnen zelfs wij [...] van hun gezichten aflezen dat meer dan de helft van wat ze zeggen gelogen is." Bladzijde 3

"'We zijn allemaal vrij om te eten wat we willen, maar brood trekt wel heel veel energie weg uit je lichaam. En ik denk dat dit de zuiverheid van jouw stem ook niet echt ten goede komt, Muriël. Misschien heeft het daar ook mee te maken dat het allemaal nog niet zo lukt. Je zou eens kunnen proberen wat voor effect het heeft om het een tijdje zonder te doen.'" Bladzijde 6

"Maar de mensen in het filmpje leefden wel zonder te eten. En ze waren gelukkig. Ze waren veel vrijer geworden, en lichter, sinds ze niet meer aten. Licht genoeg om weg te vliegen, dacht Muriël, en ik ben duidelijk nog niet zover, want mijn geest houdt me tegen met de beperkende gedachte dat ik afhankelijk ben van eten." Bladzijde 9

Thematiek

Eetproblematiek

Vanwege de titel kies ik voor eetproblematiek als thema. Melodie heeft haar woongroep ervan overtuigd dat gewoon eten en drinken voor hen niet nodig is, zij kunnen van de energie leven die het leven zelf, het licht, geeft. Eerst was ze op een 'gewone' manier geïnteresseerd in voeding en ging ze steeds gezonder eten, brood was bijvoorbeeld 'not done'. Dat gezonde eten neemt steeds extremere vormen aan, totdat ze mensen op internet vindt die zeggen helemaal zonder eten te kunnen en zich daar fantastisch bij te voelen. En dat is waar Melodie en de anderen naar op zoek zijn: een goed gevoel, in het algemeen en over zichzelf. Melodie voelt zich somber en alleen, die gevoelens zijn te groot om mee om te kunnen gaan en dus stort zich op dat (niet) eten. Petrus en Muriël zijn niet uit op controle en de baas worden over zichzelf, zij besteden de zeggenschap over zichzelf juist uit aan Melodie, niet uit verzet maar uit een gebrek aan verzet. Bijzonder is dat het deze mensen niet om de fysieke gevolgen, het dun worden, te doen is, maar puur voor het positieve gevoel dat ze ervan krijgen. Dat geldt niet voor Liesbeths dochter, die wil (ook) dun zijn. Onder begeleiding van een goeroe gaan ze een proces in waarbij ze steeds langer vasten om uiteindelijk niets meer nodig te hebben 'door contact te maken met de universele levensenergie'.

Motieven

Eenzaamheid

De bewoners van de woongroep zijn bij elkaar gekomen uit eenzaamheid. Ze pasten niet echt in de normale maatschappij, voelden zich buitengesloten en toen ze op zoek gingen naar hulp of mensen zoals zij, vonden ze elkaar. Of eigenlijk vonden ze Melodie die hen bij haar thuis uitnodigde. Ze zijn bij elkaar om de eenzaamheid te verdrijven en zich verbonden te voelen, maar hoewel ze samen zijn en samen leven, zijn ze nog steeds alleen. Melodie zegt wel dat ze weet wat er in de anderen omgaat en dat ze een geheel, een wezen, zijn maar uiteindelijk weet ze dat helemaal niet. Ze weet niet dat de anderen haar alleen maar volgen omdat de weg terug nog enger en naarder lijkt dan blijven. Eenzaamheid zie je trouwens niet alleen terug in de woongroep, ook de rechercheurs hebben geen echt contact met elkaar terwijl ze elkaar iedere dag de hele dag zien en Liesbeth in alleen in de problemen met haar dochter.

Maatschappijkritiek

In hoeverre kun je een groep verantwoordelijk houden voor iets wat een individu doet? Als iemand een pro-ana-website bezoekt, waar mensen samenkomen die allemaal zo weinig mogelijk willen eten, en die persoon volgt de adviezen van deze groep mensen op deze website en sterft: is hij/zij dan verantwoordelijk of iedereen achter die website? Of de maatschappij die dit soort websites niet verbiedt en uit de lucht haalt? En als kwetsbare personen hun leven in de handen leggen van een gekke goeroe, wie is dan verantwoordelijk voor hun gezamenlijke daden? In deze woongroep krijgt waarschijnlijk iedereen in de gevangenis twijfels over wat er gebeurd is, Muriël en Petrus krijgen die zeker, Melodie probeert steeds harder zichzelf ervan te overtuigen dat ze het goede gedaan hebben, dus diep van binnen twijfelt zij misschien ook wel. Maar als groep ontkennen ze schuld en geven ze ook elkaar niet de schuld, terwijl Liesbeth ze duidelijk schuldig acht: 'Mensen die kwetsbaar zijn voor suggestie willoos het pad van de hongersdood op leiden, dat zou wel verboden moeten zijn.'

Muziek

Muziek speelt een belangrijke rol in het leven van Melodie en de woongroep. Melodie kon prachtig cello spelen maar is daarin erg teleurgesteld. Die cello gaat voor haar dan symbool staan voor het zich in bochten moeten wringen om te doen wat van haar verwachten wordt, voor het aanpassen en voor het moeten. Melodie heeft de woongroep wel Klank en Liefde genoemd: via klanken kom je tot liefde. Ze wil samen met de anderen muziek maken om zo de liefde voor elkaar te voeden en om samen op te treden zodat ze geld konden verdienen. Muriël kan echter helemaal niet zingen, Petrus wel, en volgens Melodie komt dat doordat ze nog te veel aan eten gehecht is. Eten zit dus muziek in de weg en zonder muziek kom je niet tot liefde. Op een gegeven moment, als er geen nieuwe optredens meer zijn, gaan ze steeds minder muziek maken en zingen samen en zijn ze steeds meer bezig met (niet) eten.

Motto

Er is geen motto.

Opdracht

Er is geen opdracht.

Titelverklaring

'Wij zijn licht' zit als zin letterlijk in het liedje dat Melodie, Muriël, Petrus en Elisabeth samen zingen in hun woongroep Klank en liefde. Het is ook de openingszin van het laatste hoofdstuk waarin Muriël min of meer het licht ziet en een ontsnappingspoging doet. Figuurlijk slaat het op de goeroe die de woongroep wil volgen en die zegt geen eten en drinken nodig te hebben maar te kunnen leven van de lucht en het licht. Dat zou veel meer energie geven.

Structuur & perspectief

Het verhaal is verdeeld in 25 genummerde hoofdstukken. Het wordt niet-chronologisch verteld, dat ligt vooral aan het meervoudig perspectief. Bijzonder aan dit perspectief is dat niet de hoofdfiguren, de bewoners van de woongroep die gearresteerd worden vanwege Elisabeths overlijden, aan het woord komen maar alleen mensen en zaken in hun omgeving, zoals de broers en zus van Elisabeth en Melodie, een van de rechercheurs en de slowjuicer. Zelfs het verhaal zelf komt aan het woord. Hierdoor wordt het verhaal een puzzel, als lezer probeer je de verschillende stukjes informatie met elkaar te verbinden om een verklaring te vinden voor wat er is gebeurd, maar het verhaal zelf geeft al aan dat dat nooit helemaal zal lukken. Ook presenteert de desbetreffende verteller zich steeds als een 'wij', wat onderdeel uitmaakt van een belangrijke vraag in het boek: 'Waar eindigt individuele verantwoordelijkheid en gaat die over in gemeenschappelijke zorgplicht?' (Piters 2020)

Decor

Het verhaal speelt zich af in woongroep Klank en liefde in het heden. In hoofdstuk 2 wordt uigebreid beschreven hoe 'spiritueel' deze woongroep er van binnen uitziet. Melodie houdt op Facebook een dagboek bij van het negendagenproces waarin ze afscheid leren nemen van het eten en dat is in 2016. De vertelde tijd is de tijd van het overlijden en het Het effect van het leven in deze woongroep is dat de personages geen individuen meer lijken, geen mensen met een eigen wil en stem. Zij volgen Melodie in alles, ookal voelen ze daar wel twijfel bij. Melodie is de enige die ze hebben en Melodie zelf heeft alleen hen, dus ze hebben elkaar in een houdgreep. Gedurende het verhaal kun je als lezer nog twijfelen aan het idee dat Melodie de grote bedenker is van het hele plan om niet meer te eten, maar in de laatste hoofdstukken wordt toch wel duidelijk dat zij daarachter zit. Ze doet alsof de overgebleven leden daar een eigen stem in hebben maar manipuleert ze in haar eigen richting en omdat Muriël en Petrus afhankelijk van haar zijn o.a. vanwege het dak boven hun hoofd en niet tegen haar opgewassen zijn, gaan ze er weer in mee. Binnen de woongroep hebben ze ook geen enkele privacy: ze doen en delen alles samen en slapen zelfs samen op luchtbedden in de woonkamer. Melodie zegt heel treffend dat ze niet met elkaar hoeven te overleggen over dingen maar elkaar aanvoelen en samen hetzelfde denken en vinden. Het op deze manier samenleven in deze woongroep en de gevolgen daarvan vormen een motief.

Stijl

'Maar wees gewaarschuwd: Blees’ toegankelijke stijl en boeiende perspectief kunnen u in de luren leggen' (Piters 2020)

'Blees treft met elk hoofdstuk een andere toon. Het verteltempo en het register veranderen al naargelang wie of wat het woord voert. Ze speelt met haar lezers op een manier die aan Joke van Leeuwen en Wim Hofman doet denken, schrijvers voor kinderen en volwassenen die net als zij ook beeldend kunstenaar zijn, en die zich van kaders en grenzen – wat voor kaders en grenzen dan ook – weinig aantrekken.' (Eiselin 2020)

Slotzin

Wij zullen er niets van vinden wat ze kiest. De keuze is aan haar, het kijken is aan u. Alles wat wij kunnen doen is bij haar blijven, haar gezicht verlichten, haar handen strelen; zorgen dat het wordt gezien.

Bijzonderheden

De woongroep in 'Wij zijn licht' is gebaseerd op een woongroep in Utrecht, Contact en muziek, waar in 2016 ook iemand overleed. De leider van deze woongroep houdt tot de dag van vandaag een blog bij over hun wederwaardigheden: https://www.contactmuziek.nl/.

 

Beoordeling

Ik vind 'Wij zijn licht' een fantastisch boek: herkenbaar en origineel. De verschillende perspectieven maken het geen makkelijk boek, dus niet of minder geschikt voor niveau 1- of 2-lezers.

Recensies

"Vernuftig zorgt Blees voor verwijdering tussen het gepresenteerde ‘wij’ en de lezer. Enkel kijken is wel het laatste wat Blees ons in de voorbije 222 pagina’s heeft laten doen. Moedwillig sleurde ze ons het ene collectief na het andere in. We lieten ons gewillig meevoeren op die stroom, wetend dat er altijd iets van ons hyperindividuele ik in ieder wij terug te vinden is." https://www.tzum.info/202...ijn-licht/

"Zij kan dankzij het wisselperspectief inzoomen, uitzoomen, verstoppen en onthullen. Het is een spel, geladen met onverwachte spanning: de roman geeft een heel sterk ‘wat nu weer’-gevoel, in gunstige zin. Je kijkt steeds verbaasd op. De vertelvorm is even wennen, maar de beklemming wint het van de bevreemding." https://www.nrc.nl/nieuws...n-a4000382

Bronnen

Miriam Piters - Recensie: Gerda Blees – Wij zijn licht

https://www.tzum.info/202...ijn-licht/

Judith Eiselin - De woongroep die besloot te stoppen met eten

https://www.nrc.nl/nieuws...n-a4000382