Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 612 pagina's
• Uitgeverij: Ambo I Anthos

Flaptekst

Eerste zin

In de tijd dat de eerste springers te pletter vielen van onze flat, begon mijn va- der aan zijn nachtelijke pleziertochten door Amsterdam.

Samenvatting

In ‘Wees onzichtbaar’ vertelt een ik-verteller Metin over een jeugd met een dominante vader in de Bijlmer van de jaren tachtig.

In 1983 komen Metin, zijn zus en moeder aan in Nederland. Hiervoor hebben ze in Duitsland gewoond maar omdat het politieke asiel van zijn vader daar is afgewezen, is die uitgeweken naar Nederland, waar hij in de Bijlmermeer (Fleerde) een woning gekregen heeft. Metins vader vertelt tevreden over het huis en de inrichting ervan. Zijn moeder wil weten of hij werk heeft maar hij heeft een uitkering. Metin is blij met het eigen huis, want in Duitsland logeerden ze steeds bij vrienden en kennissen en moesten Metin en zijn zus ervoor zorgen dat mensen geen last van hen hadden. Hij ziet zijn moeder wel roken en drinken en als hij haar naar de reden vraagt, zegt ze dat ze stress heeft door zijn vader.

Zijn vader ontvlucht bijna iedere dag het huis nadat hij uitgebreid zijn haar gedaan en een luchtje opgedaan heeft. Hij leeft als een vrijgezel en is geïnteresseerder in zijn uiterlijk dan in het gezin. Hij zegt dat hij naar de vereniging gaat om met andere communistische Turken, Koerden en Zaza’s te praten, maar hij komt laat thuis, is dan dronken en kotst in de badkamer. Zijn vader geeft ook veel geld uit aan gokken terwijl iedereen nog op matrassen op de grond slaapt. Op een gegeven moment geeft hij een klein beetje spaargeld aan Metins moeder: zij moet het voor hem verstoppen omdat hij het anders opmaakt. Natuurlijk gaat dat mis: op een gegeven moment moet zijn vader dat geld hoe dan ook hebben en hij dreigt uiteindelijk zelfs zijn vrouw te vermoorden als ze niet zegt waar het is.

Op een dag heeft Metin zijn enkel verzwikt en hij ligt op de bank met een ingezwachtelde voet. Als zijn vader thuiskomt, wil hij ineens met hem stoeien maar omdat hij dat nooit eerder gedaan heeft, doet hij hem pijn. Metin vraagt of hij op wil houden maar zijn vader gaat door en uiteindelijk duwt Metin hem met twee handen van zich af. Zijn vader wordt woest, slaat hem twee keer op zijn hoofd en gooit een kaars naar zijn hoofd, als Metin van de bank afgekomen is en naar de badkamer snelt. Daar sluit hij zich op terwijl zijn vader op de deur bonst. Hij heeft zich daar al twee keer eerder moeten opsluiten. Uiteindelijk stuurt zijn moeder zijn vader weg en na een tijdje kan hij de badkamer uitkomen. Er volgen geen excuses en iedereen doet alsof er niets gebeurd is. Dat gebeurt vaker.

In 1988 moet Metin zijn kamer afstaan aan Ayse, een knappe, roodharige studente economie die eerst bij haar oom woonde, daar een conflict kreeg over haar levensstijl en dan door Metins vader in huis wordt opgenomen. Ayse rookt, drinkt en praat op een niveau dat Metins vader aanspreekt, waarschijnlijk vindt hij haar vooral aantrekkelijk. Nu Ayse er is, lijkt Metins vader werk te maken van een plan om een Turks restaurant in Amsterdam te openen. Hij praat er in ieder geval veel over met haar en geeft iedereen ook het idee dat het plan nu kan slagen omdat er een intelligent iemand is om met hem mee te denken en t.z.t. de administratie voor haar rekening te nemen. Het wordt voor iedereen steeds duidelijker dat Metins vader op Ayse valt en omgekeerd lijkt Ayse Metins vader ook wel interessant te vinden. Metins moeder schaamt zich en vraagt aan Ayse waarom ze dit doet maar die doet alsof er niets aan de hand is. Na een bezoek bij vrienden is ze standvastiger: ze zegt Ayse dat Harun een nietsnut is, geen geld heeft en tegen haar uit zijn nek kletst over zijn mooie plannen. Ze kan maar beter weggaan en uiteindelijk vertrekt Ayse inderdaad. Niet veel later heeft Metins moeder een tweede succes: ze heeft een baan gevonden in de bedrijfskantine van de PTT en krijgt ook een dag in de week taalles.

In 1988 is er een familieberaad en kondigt Metins vader aan dat zijn vrouw en hij gaan scheiden. Hij verhuist naar een flat in Amsterdam-West. Na zijn vertrek sluit Metins zus zich minder op in haar kamer, kunnen broer en zus beter met elkaar opschieten en is zijn moeder vrolijker. Maar op een gegeven moment realiseert ze zich dat ze nu een alleenstaande vrouw is met twee kinderen en dat dat best een kwetsbare positie is in een flat in de Bijlmer. Ze wordt bang. Als Metin op een middag thuiskomt, ligt zijn vader weer op de bank. Zijn moeder zegt dat ze het weer gaan proberen.

Metin haalt door rekenen te weinig punten voor de Cito-toets om een vwo-advies te krijgen maar zijn ouders weten zijn meester ervan te overtuigen dat hij het mag proberen. Als hij na de zomer echter op Scholengemeenschap Reigersbos aankomt, constateren zijn ouders dat hij toch in een mavo-/havobrugklas is geplaatst. Metin vindt het allemaal best, zeker als hij ontdekt dat hij dan bij het leuke meisje Nicole in de klas zit, maar zijn ouders pikken het niet, eisen een gesprek met de rector en laten Metin niet naar school gaan, totdat alles is opgelost. Uiteindelijk mag hij het toch proberen maar hij maakt hierdoor niet zo’n lekkere start. Op zijn eerste rapport staat hij drie onvoldoendes: voor Nederlands, muziek en wiskunde. Hij moet van zijn mentrix een DAT-test maken om te kijken of hij wel op het juiste niveau is ingestroomd, terwijl hij voor de andere vakken wel mooie cijfers gehaald heeft.

In 1991 gaat de veertienjarige Metin met een 4 voor wiskunde over naar de derde klas en gaat het gezin in de zomervakantie naar Turkije. Zijn vader geef hem tijdens de reis en het verblijf daar drie oorvijgen, wat Metin ongekend boos maakt en waarna hij hem nooit meer ‘baba’ noemt. In het daaropvolgende schooljaar komt er een nieuwe jongen in de klas, Kaya Türkyilmaz, ook geboren in Izmir, en hij wordt Metins eerste vriend op school. Kaya is knap, zelfverzekerd en voor niemand bang en door hun vriendschap verandert ook Metins positie in de klas. Kaya is ook de eerste aan wie Metin iets vertelt over zijn thuissituatie. Ondertussen is zijn vader ironisch genoeg begonnen aan een opleiding aan de Hogeschool voor maatschappelijk werker.

Op 4 oktober 1992 boort een vliegtuig zich in de flat Kruitberg. Op school wordt een teamgenoot van Dino, een klasgenoot van Metin en een pestkop, vermist en Dino ontsteekt in woede als hij een 4 havoër hoort roepen dat ‘er nu mooi een paar negers minder zijn’. De volgende dag komt hij met een aantal andere teamgenoten zijn teamgenoot, van wie ze inmiddels weten dat hij en zijn hele gezin zijn omgekomen, wreken. Kaya probeert een lynchpartij te voorkomen en Metin kan niet anders dan hem helpen, maar de 4 havoër wordt flink geslagen en geschopt en ook de conciërge, rector en een docent krijgen klappen, totdat de politie komt. Dino wordt tot ieders verbazing slechts twee weken geschorst en krijgt nog een kans. Niet lang daarna verschuift hij de stoel van een docent naar achteren waardoor die valt en zijn stuitje breekt. Kaya probeert Dino ertoe te dwingen zich aan te geven en als hij weigert, verraadt Metin hem bij de rector. Dino wordt van school gestuurd en zweert dat Metin nog niet van hem af is. Enkele weken later valt hij hem aan met een mes, wordt opgepakt en verdwijnt voor twee jaar in de jeugdgevangenis.

Kaya wil na de eindexamens met Metin op wereldreis en Metin neemt een bijbaantje om die reis te kunnen bekostigen. Hij maakt zich vanwege wiskunde zorgen over zijn eindexamens en hij slaag inderdaad net. Daarna vertelt hij Kaya dat hij niet op wereldreis wil maar wil studeren omdat hij het gevoel heeft nog niet van zijn doel af te kunnen wijken. Op advies van zijn vader kiest hij voor rechten.

Fleerde wordt gesloopt en het gezin verhuist naar Reigersbos. Dit wordt een huis van verandering: Metin gaat studeren, zijn moeder maakt promotie als voedingsassistente in het AMC en zijn vader haalt zijn diploma als maatschappelijk werker en krijgt een baan. Hij kan echter niet omgaan met mensen die boven hem staan en zijn contract wordt niet verlengd. Hij is woest, besluit nooit meer te werken en laat zich afkeuren. Hij hangt thuis op de bank en de oude ruzies laaien weer op. Waar Metins vader echter niet veranderd blijkt te zijn, zijn zijn vrouw, dochter en zoon dat wel. Zijn vrouw heeft zelfvertrouwen gekregen vanuit haar werk en Metin en zijn zus studeren en laten zich niet meer door hun vader koeioneren.

Als Metin studeert, ziet hij Kaya twee keer: de ene keer is het als vanouds, de tweede keer ziet hij er slecht uit. Hij heeft een vriendin van bijna veertig in Berlijn die hem niet vertrouwt en een gezin met hem wil zodat hij volwassen wordt en minder aan zichzelf denkt. Metin vertelt over zijn uitwisselingsprogramma met San Francisco. Hij gaat daar ook de vakken creative writing en journalism volgen maar Kaya is niet echt geïnteresseerd. Pas als Metin inziet dat Kaya op zijn vader lijkt en hem adviseert geen kinderen te nemen, klaart de lucht op.

Als hij thuis komt, ziet hij dat zijn moeder een wond boven haar oog heeft. Zijn vader is door de politie meegenomen nadat hij haar tot bloedens toe in elkaar geslagen had omdat ze niet gekookt had toen hij hongerig thuiskwam. Als ze als gezin met hem willen praten over wat er gebeurd is, stelt hij zich op als slachtoffer. Van zijn vrouw mag hij niet langer thuis wonen en hij vertrekt naar Izmir. Na vier maanden belt hij en vraagt naar zijn vrouw. Hij is tevreden daar en nodigt Metin en zijn zus uit om langs te komen en raki te drinken, iets wat hij nog nooit gedaan heeft. Metin noemt hem voor de eerste keer weer ‘baba’ maar als zijn vader naar zijn vrouw vraagt, houdt hij de boot af.

Personages

Metin Mutlu

Hoofdpersoon, aan het begin van het verhaal is hij vijf jaar oud, aan het einde studeert hij waarschijnlijk. Op het eerste gezicht lijkt hij een lieve, zachtaardige jongen die zich aanpast aan de situatie en dat is hij ook zeker, maar ergens in hem woedt ook enige rebellie en lef. Zo wil hij per se auto rijden als hij vijf jaar oud is en laat hij zich dat niet ontzeggen. Ook als zijn vader hem bijvoorbeeld wil slaan, weet hij te ontsnappen en opgesloten in de badkamer voelt hij zich onrechtvaardig behandeld en durft hij zelf tegen de deur te trappen. Zijn lerares op de basisschool noemt hem dromerig en hij houdt er ook van op de achterbank van een auto te zitten en de wereld aan zich voorbij te zien trekken. Zijn thuissituatie geeft hem alles behalve zelfvertrouwen, waardoor hij ook niet goed kan omgaan met een vak waar hij niet zo goed in is en waardoor hij een makkelijk doelwit is voor de pestkoppen in zijn klas. Ook tegen de meisjes die hij leuk vindt, stelt hij zich beleefd en bescheiden op, pas als hij ouder is, durft hij af te spreken met een meisje en wordt hij met veel wijn op ontmaagd. Metin lijkt op zijn moeder: ‘Hij [zijn vader]was als kind al opvliegend geweest terwijl ik juist meer zelfbeheersing bezat dan goed voor me was. Hij stond graag in het middelpunt van de aandacht terwijl ik liever observeerde. Hij zocht altijd het conflict terwijl ik overdreven harmonieus was.’ (p. 336) Volgens Metin heeft zijn vader alleen laten zien hoe het niet moet maar hij zou wel wat van zijn onbevreesdheid en bravoure willen hebben. Omdat hij vooral zijn moeder niet teleur wil stellen en haar droom wil waarmaken, gaat hij rechten studeren en hij is wat dat betreft erg doelgericht: hij voelt aan dat op reis gaan voor hem niet de manier is om te ontdekken wie hij is en wat hij wil en dat hij zijn opleiding moet vervolgen om daarachter te komen.

Harun Mutlu

Vader van Metin. Haruns en Asena’s ouders komen uit de bergen van Oost-Turkije en zijn in Izmir terechtgekomen. In zijn tienerjaren is hij een straatvechter die onder bruggen en op bankjes in het park slaapt en niets anders kent dan de regels van de achterbuurten. Asena en hij trouwen veel te jong en ze hebben een ongelukkig huwelijk. Hij werkt voor de gemeente Izmir, heeft zich aangesloten bij de communisten en in de tijd van de strijd tussen links en rechts in Turkije met straatgevechten en lynchpartijen loopt zijn leven gevaar, waardoor hij besluit om naar Hamburg te vluchten, waar zijn broer al woont. Hij weet een heel hoge ontslagpremie te bemachtigen en kan nu met geld en zonder zijn vrouw en kinderen, die hij nooit gewild heeft, naar het veilige Duitsland vertrekken. Zijn vrouw wil de scheidingspapieren echter pas tekenen als hij haar een groot bedrag geeft, zodat ze voor zichzelf en haar kinderen kan zorgen. Daarna begint Harun echter met gokken en eist steeds met geweld een beetje geld van zijn ex-vrouw terug. Als hij uiteindelijk vertrekt, laat hij haar onverzorgd achter. In Duitsland heeft hij in het begin de tijd van zijn leven maar hij kan niet bij zijn broer en zijn gezin blijven logeren en moet op zoek naar een eigen woning. Dat gaat maar moeizaam en als hij van een medewerker van de Sociale Dienst hoort dat hij voorrang krijgt als hij een gezin heeft, laat hij alsnog zijn gezin overkomen. Als ze aankomt, weten ze bij de Sociale Dienst echter van niets meer en nu heeft Harun zijn ongewenste vrouw en kinderen terug maar nog steeds geen woning. Hij zwerft met hen van logeeradres naar logeeradres. Hij staat op het punt zijn vrouw en kinderen terug te sturen naar Turkije als daar een staatsgreep plaatsvindt en dat voorgoed onmogelijk wordt. Daarom komen ze in Nederland terecht, waar ‘Hij leefde als een onpeilbare vrijgezel die een kamer huurde bij een zachtaardige vrouw met twee zwijgzame kinderen. Zo moet hij ons in die jaren hebben gezien. Misschien was het daarom dat het me misselijk maakte als hij iedere ochtend eindeloos voor de spiegel stond, telkens hetzelfde stukje haar föhnend, alsof hij die dag mee zou doen aan een schoonheidswedstrijd die hem een ticket zou opleveren naar een beter leven waarin alle herinneringen aan zijn gezin waren uitgewist. […] Hij keek neer op alles en iedereen, en vooral vrome gelovigen moesten het ontgelden.’ (p. 52-53) ‘De term ‘communist’ verschafte hem het intellectuele aureool dat hem in zijn jaren in Turkije wegens het gemis aan een hoge scholing ontbroken had. En in tegenstelling tot waar de term voor stond, gaf het hem iets elitairs, iets verhevens.’ (p. 79-80) Hij leest iedere dag, het enige wat Metin met hem gemeen heeft. Volgens hemzelf is hij een emotionele man en moeten mensen zoals zijn vrouw daar gewoon rekening mee houden, dan hoeft hij ook niet boos te worden.

Asena Mutlu

Moeder van Metin, mooie vrouw die haar man naar Europa volgt om haar kinderen een goede toekomst te geven en het vluchten, de desinteresse en het verbale geweld lijdzaam lijkt te ondergaan, maar steeds meer lef toont en altijd haar kinderen probeert te beschermen en te steunen. Ze gaat bijvoorbeeld tegen haar woedende man in als hij het verstopte geld terug wil, sluit hem uiteindelijk buiten als hij te laat thuis blijft komen en zet hem uiteindelijk het huis uit. Ze bemiddelt voor Metin als zijn vader hem wil slaan of als ze vindt dat zijn vader iets met hem moet doen, maar meer kan ze in het begin niet voor hem, zijn zus of zichzelf doen omdat ze afhankelijk van hem is. Ze heeft geen familie of vrienden in Nederland en door de taalbarrière kan ze niet aankloppen bij instanties die haar zouden kunnen helpen. Ook vindt ze gewoon dat kinderen bij hun vader moeten opgroeien. Het gedoe met Ayse doet haar bijna de das om maar daarna vindt ze een baan en krijgt ze haar leven meer in eigen handen. Haar werk buitenshuis en zeker haar werk in het AMC, waar ze gewaardeerd wordt en promotie maakt, maken haar sterker en onafhankelijker en steeds vaker roept ze Metins vader tot de orde, als ze in het nieuwe huis in Reigersbos wonen, totdat ze hem uiteindelijk op straat zet. Al die jaren offert ze haar eigen geluk op en cijfert zichzelf weg om haar kinderen een goede toekomst te geven, wat weer voor een zekere druk bij Metin zorgt, die aan haar verwachtingen wil voldoen en haar niet teleur wil stellen.

Nevra Mutlu

Zus van Metin, zegt tegen haar vriendinnen dat ze moslim is, komt voor haar broertje op en trekt zich op haar kamer terug als haar ouders ruzie maken. Als hun ouders even gescheiden zijn, krijgen Metin en zij een betere band. Op het SGR is Nevra in tegenstelling tot Metin populair. Ze kan het vwo makkelijk aan en gaat geneeskunde studeren omdat haar ouders dat een geschikte studie vinden. Ze heeft haar vaders temperament en vurige tong.

Quotes

"Alles was altijd interessanter voor hem dan ik: zijn boeken, de krant, zijn haar, de visite en nogmaals zijn haar. Zijn haar! […] Dagelijks besteedde hij meer tijd aan zijn haar dan gedurende drie volle maanden aan mij. " Bladzijde 51

"‘Turk is een scheldwoord,’ had mijn zus eens op mismoedige toon tegen mij gezegd. Ze sloeg een woordenboek open in de bibliotheek van Ganzenhoef. ‘Hier, kijk maar.’ Het was nu niet alsof ik een klap op mijn achterhoofd kreeg. Nee, het was alsof er een hele boekenkast op mij donderde. Vlak na ‘bewoner van Turkije,’ stond er in de Dikke Van Dale bij het woord Turk: ‘Zo zwart zien, eruitzien als een Turk, er erg vuil uitzien. -(zegsw.) aan de Turken overgeleverd zijn, slecht behandeld, bedrogen, mishandeld worden.’ " Bladzijde 84

"Als een ongewenst aanhangsel van de klas zat ik daar en wenste dat ik mezelf door het raam kon persen als een X-man, molecuul voor molecuul, atoom voor atoom, door het ondoordringbaar geachte glas, tot ik buiten stond en mijn lichaam zich weer langzaam kon opbouwen zoals vlak na mijn verwekking. Spieren zouden zich weer aan mijn laffe botten hechten, bloed zou weer door mijn slap spartelende aderen stromen en huid zou zich aan mijn vermoeide vlees hechten. Maar mijn longen zouden tenminste weer lucht toelaten die niet gevuld was met het bijtende zuur dat hier in het klaslokaal hing. En misschien zou dan, als door een wonderlijke speling van de natuur, de weeffout in mijn lichaam hersteld worden waardoor ik alsnog gezegend zou zijn met een fractie van mijn vaders rebellie. Misschien zou ik me dan eindelijk oprichten. " Bladzijde 403

"‘Dat is aan jou,’ zei mijn zus. Dat verwarde me, niet eerder had iemand van ons gezin dat tegen mij gezegd. Het was nooit aan mij geweest, want alles had altijd moeten passen in het door mijn ouders vooropgezette plan, alles had altijd verstandig moeten zijn." Bladzijde 525

Thematiek

Coming of age

Het thema is het opgroeien met een dominante vader. Coming of age en vader-zoonrelatie worden hier dus gecombineerd. Metin groeit op met een dominante vader en die bepaalt voor een groot hoe hij opgroeit. In plaats van dat zijn vader hem zelfvertrouwen geeft, maakt hij hem juist klein. ‘Mijn vader tikte me aan. “Hé, jij gaat niet de hele dag toekijken, jij gaat straks het houtskool aansteken waarmee we de grote barbecue brandende gaan houden.” […] Mijn vader zei het alsof ík altijd degene was geweest die het vuur had aangestoken, alsof ik vermaard was om mijn bijzondere vuurtechniek die zorgde voor krachtig en lang brandend houtskool. Ik dacht meteen aan de gevolgen van de rol die ik onverwacht kreeg opgedrongen. […] Ik moest ervoor zorgen dat het vuur bleef branden, en als ik verzaakte, ging alles de mist in en mislukte het meesterplan van mijn vader. “Maar ik weet helemaal niet hoe dat moet,” stamelde ik. “Ik heb dat nog nooit gedaan.” “Jongen, ik vraag je toch niet om de accu van mijn auto te vervangen?” Mijn vader zuchtte. “Het wordt tijd dat je dit soort simpele dingen leert. Toen ik even oud was als jij, had ik tientallen taken in het dorp die ik zonder protest uitvoerde, terwijl jij hier in Holland een gemakkelijk leventje leidt.” Hij wist helemaal niet wat voor leven ik leidde, hij vroeg er nooit naar. Waarom had hij het aansteken van de barbecue niet met me geoefend? En waarom had hij me niet van tevoren verteld wat mijn rol was op deze dag?’ (p. 306-307) Hij is niet in hem geïnteresseerd, is gewelddadig en kleineert hem als hij zijn gelijk niet kan krijgen. Zijn moeder probeert af en toe om Harun een vader te laten zijn en hem mee te laten nemen naar de vereniging of het zwembad, maar de conversaties verlopen dan stroef en uit alles blijkt dat het Harun nooit om Metlin en altijd om hemzelf gaat. Ondanks dat gegeven vindt hij zichzelf een goede vader, want als communist is hij een bijzondere man, terwijl Metin het hem kwalijk neemt dat hij geen betere vader probeert te zijn. Als Metlin ouder wordt, accepteert hij steeds minder van zijn vader. Na drie klappen tijdens een vakantie weigert hij hem nog ‘baba’ te noemen. Hij kan het niet meer en neemt dat zichzelf kwalijk maar ziet ook dat het zijn vader is geweest die zich van hem verwijderd heeft en Metin zelfs bang voor hem gemaakt heeft. Hij zorgt voor een onveilige omgeving waarin niemand zichzelf durft te zijn. Na zijn vwo-examen lijkt zijn vader wat toenadering te zoeken en geeft hij hem het boek Vaders en zonen van Toergenjev cadeau maar Metin is nog niet klaar om die boodschap van zijn vader tot zich te nemen. Zijn vader adviseert hem om rechten te studeren: ‘En weer veel later zou ik beseffen: jouw advies aan mij om rechten te studeren, betekent in feite dat je mij helemaal niet kent, niet werkelijk in mij geïnteresseerd bent. Anders had je in de eerste plaats gevraagd waar mijn belangstelling naar uitgaat. Dan had je geïnformeerd naar mijn dromen.’ (p. 546) Aan het einde van het boek is Metin blij dat zijn vader uit zijn leven verdwenen is én dat hij hem uitnodigt om een keer raki in Izmir te komen drinken. Dan noemt hij hem ook weer ‘baba’.

Motieven

Cultuurverschillen

Metin groeit op in de Bijlmer waar veel mensen met een migratieachtergrond wonen. Hij ontdekt al snel dat ‘Turk’ niet per se een positief woord is en is dan blij dat hij een Zaza is. Op de basisschool is het echter weer handiger om Turks en moslim te zijn, omdat veel kinderen in de klas en in het bijzonder zijn vriendje Saleem dat ook zijn en ze het niet zouden begrijpen dat hij het niet is. Op het SGR wordt hij vanwege zijn Turks zijn schoonmaker genoemd en gepest.

Pesten

Niet alleen zijn vader en de Bijlmer zorgen voor onveiligheid, op het SGR wordt Metin ook nog eens gepest. De leider van de klas, Dino, begint hem vanwege zijn Turkse achtergrond ‘schoonmaker’ te noemen en binnen de kortste keren noemt de hele klas hem zo. Niemand wil naast hem zitten en Metin raakt geïsoleerd. Op sommige dagen spreekt hij niemand. Dat is extra schrijnend tijdens de excursie naar Texel of het schoolreisje. Zijn mentrix geeft Nederlands en tijdens een les hebben ze het over pesten. De klas geeft aan dat Metin gepest wordt en Metin wil niet dat erover gesproken wordt maar geeft wel toestemming. Na een heel verhaal waarschuwt de mentrix de klas om hem niet nog een keer te pesten en Metin voelt zich gebruikt. Hij verwacht dat ze nu met hem zal willen praten, zal willen weten hoe het gaat, maar dat gebeurt niet. Dino gaat zelfs steeds verder: hij dwingt Metin gratis kebab aan hem en zijn vrienden te geven en zijn geschiedenishuiswerk aan zijn zusje te dicteren. Het enige verzet dat Metin kan bieden is niet al zijn huiswerk voorlezen en tijdens de Gaasperplasloop wint hij van een meisje dat hem in de metro ‘schoonmaker’ noemde. Pas als Kaya op school komt, verandert zijn positie echt.

Lezen

Metin heeft in eerste instantie een taalachterstand omdat hij de leeslessen op school maar saai vindt en niet oplet. Zijn juf raadt hem aan naar de bibliotheek te gaan, waar hij boeken over dieren ontdekt en ervaart hoe leuk lezen kan zijn. Hij haalt zijn taalachterstand pas echt in als hij stripboeken over de Hulk op de markt mag kopen. Hij wordt een stripboekenjunkie. Op de basisschool blinkt hij dan uit in voorlezen en schrijven en daarmee compenseert hij zijn blinde vlek voor wiskunde. In de brugklas is hij een tijd lang zo onzeker dat het met Nederlands ook niet lukt. Als de pesters hem aanpraten dat hij een spraakgebrek zou hebben, is het voorlezen voor hem verpest. Hij blijft echter lezen en dat is ook het enige wat hij met zijn vader gemeen heeft. Tijdens zijn studie rechten drijft zijn liefde voor taal weer boven en in San Fransisco gaat hij de vakken creative writing en journalism volgen.

Motto

Don’t break character

You’ve got so much heart

– The Killers, ‘Be Still’

 

Liedjes van de The Killers kun je op veel verschillende manieren interpreteren en men verschilt dus van mening over de betekenis van (het citaat uit) dit liedje maar veel interpretaties die ik las, stemden overeen in de aanname dat dit het advies was van een ouder, een vader (aangezien de zanger Brandon Flowers vader is), aan zijn kind, zijn zoon (aangezien Brandon Flowers zonen heeft). Het sluit dus aan bij het thema vader-zoonrelatie.

 

Trivia

In 2018 won Murat Isik met dit boek de Libris-literatuurprijs.

Titelverklaring

Metins vader heeft zijn vrouw en kinderen nooit gewild en leidt een leven alsof hij ze niet heeft. Hij interesseert zich niet voor zijn vrouw en kinderen, alleen voor zichzelf. Zijn vrouw probeert hem op Metin te wijzen, vraagt soms of hij hem eens mee de stad in neemt of iets dergelijks, maar voor zijn vader is Metin onzichtbaar. ‘Zo staarde ik hem een tijdje aan, tot ik niet langer onzichtbaar wilde zijn.’ (p. 420) Als zijn vader de bokkenpruik op heeft en op zoek is naar een conflict, maakt hij zich expres onzichtbaar: onzichtbaar om te overleven. Die tactiek zet hij ook in in de onveilige plekken van de Bijlmer en vooral op school, waar hij gepest wordt. Op een gegeven moment denkt de docent zelfs dat hij een leerling is die niet in die klas thuishoort, omdat ze hem nog nooit gezien heeft. ‘Wie was ik? Ik was de jongen die jarenlang alleen maar bezig was geweest met overleven, met schuilen achter mijn schild, met me schrikachtig door de dagen heen slepen.’ (p. 543)

Structuur & perspectief

Het verhaal is verdeeld in drie delen die weer zijn onderverdeeld in 104 hoofdstukken. Deel Een loopt tot en met de zomer voorafgaand aan het voortgezet onderwijs. Deel twee loopt tot en met de vijfde klas. Deel drie loopt ongeveer tot en met het tweede jaar van zijn studie, als hij op uitwisseling naar San Francisco gaat. Het verhaal wordt ingeleid door een soort proloog die niet zo heet en afgesloten met een soort epiloog die ook niet zo heet.

Het verhaal wordt niet-chronologisch verteld. Als Metin bijvoorbeeld een spelletje speelt bij Floyd, is er sprake van een flashback naar de spelletjes die hij met zijn vader speelt.

Het verhaal wordt verteld door een ik-vertelsituatie: Metin. Hij begint als een verteller van vijf jaar oud en eindigt als een volwassen man dus zijn toon verandert gedurende het verhaal. Dat merk je bijvoorbeeld aan zijn houding ten opzichte van zijn vader: in het begin begrijpt hij zijn gedrag niet en heeft hij nog kinderlijke verwachtingen maar hoe ouder hij wordt, des te wijzer en des te meer hij snapt dat zijn vader niet de man is die in hem geïnteresseerd is of voor hem zorgt. Metin vertelt ook over situaties waar hij niet bij is geweest, die vertelt hij dan na nadat hij ze van anderen heeft gehoord.

Decor

De tijd in het eerste hoofdstuk van deel Een is 1983, de verteller is dan vijf jaar oud. Deel Twee begint in 1989, als Metin naar het vwo gaat. Deel Drie begint in 1994, het begin van Metins eindexamenjaar.

De vertelde tijd is ongeveer vijftien jaar: van 1983 tot waarschijnlijk 1997 (Metin gaat waarschijnlijk in 1995 studeren en ontmoet Kaya dan nog twee keer).

Het verhaal speelt zich af in de Bijlmermeer in Amsterdam. Ze wonen in de flat Fleerde (F-buurt). In deze buurt wonen veel mensen met een migrantenachtergrond, de binnenstraat, de lift en het trappenhuis zijn vies en gevaarlijk, er is regelmatig sprake van kleine criminaliteit en de junks nemen steeds meer de buurt over. Metin wordt als hij klein is in de lift belaagd door een potloodventer, krijgt een klap van een gekke vrouw, ziet hoe een voetbalvriendje verslaafd raakt aan de drugs en er wordt meerdere keren in hun appartement ingebroken. Meneer Rolf, een buurman en een van de eerste bewoners, houdt op een gegeven moment een hele tirade over de mislukking van de Bijlmer. Steeds meer mensen trekken weg en de leegstand vormt een nieuw probleem. De Bijlmer is een motief: de onveilige leefomgeving wordt verergerd door de onveiligheid die Metins vader creëert. Als Metin als hij ouder is, terugkeert naar de Bijlmer en ziet hoe alles veranderd is, mist hij de plek van zijn jeugd ook een beetje.

Stijl

'Wees onzichtbaar' gaat over opgroeien met een dominante vader maar nergens voelt het boek als een aanklacht. Metin zegt over zichzelf dat hij een observant is, een onderzoeker, en het boek is ook op een observerende en analyserende manier geschreven: Metin beschrijft wat hij ziet en hoort, er staan redelijk veel dialogen in het boek, en probeert erachter te komen welke invloed dat op hem gehad heeft. Hij heeft een mooie, verhalende stijl: zelfs als hij schrijft over een kleine, minder belangrijke gebeurtenis zit je door zijn stijl op het puntje van je stoel en wil je weten hoe het verder gaat. Ook maakt hij gebruik van originele beelden: 'Ik kwam overeind en schoot weg, en als mijn vader op dat moment een neushoorn nabootste, was ik op z’n minst een jachtluipaard dat de achtervolging op een gazelle inzet, een cheeta in een ultieme sprint. En dat was bittere noodzaak, want om te kunnen ontsnappen aan deze grote woedende man, moest ik op dat moment de beste imitatie van het snelste landdier op aarde ten uitvoer brengen die ik in me had.' (p. 50)

'Daar komt bij dat Isik een uiterst doeltreffende, plechtige stijl inzet om de beklemming van zijn zich emanciperende held voelbaar te maken. Via ouderwets aandoende formuleringen slaagt hij erin al te grote emoties en tearjerkerij op afstand te houden. Wat de onderliggende emotie van deze roman krachtig versterkt. Dan krijg je dus zinnen als deze: ‘En terwijl we zij aan zij achter de rest aan fietsten, leek het de eerste meters of de wind clementie toonde en met minder gebolde wangen blies.’ En even later: ‘Er werd geklapt en gejuicht toen juffrouw Martine en ik eindelijk de jeugdherberg bereikten.’ Dit is de stijl van de episch vertellende roman, van een schrijver die weet dat je hiermee een effect van grote betrokkenheid bij de lezer kunt oproepen. Hij voelt zich thuis bij deze stijl, die geeft hem bovendien de kans zijn eigen emoties en gevoeligheden rondom dit onderwerp niet al te veel op de voorgrond te plaatsen.' ('t Hart 2017)

Slotzin

Hij glimlacht naar me met die vrolijke blik vol kinderlijke onschuld die hij niet veel later zal kwijtraken. Maar op dat moment ligt dat nog voor hem. Op dat moment is hij nog de kleine jongen in de flat.

Beoordeling

'Wees onzichtbaar' is een dik boek maar het leest als een trein: door de korte hoofdstukken en Isiks stijl zit je als lezer op het puntje van je stoel en wil je weten hoe het verder gaat. Metin vertelt op een gegeven moment over zijn lievelingsboek en hoe hij de personages miste, toen hij het boek uit had. Dat had ik ook als ik even niet in dit boek las: ik ging van Metin houden en wilde doorlezen om te weten hoe zijn leven verder ging. Wat dat betreft was het einde voor mij te abrupt, van mij had het boek wel langer mogen duren. Ik vond ook niet alleen de ontwikkeling van de vader-zoonrelatie interessant maar ook het tijdsbeeld dat geschetst wordt van de Bijlmer. Het boek deed me denken aan 'Turis' van Akyol of 'Familieziek' van Van Dis. Als je niet schrikt van dikke boeken en houdt van boeken over familierelaties, dan is dit boek zeker een aanrader.

Recensies

"Net als zijn debuut Verloren grond (2012) , waarmee Isik de Bronzen Uil Publieksprijs in de wacht sleepte, is Wees onzichtbaar gebaseerd op zijn eigen jeugd. " https://www.vpro.nl/boeke...n-los.html

"Isik laat het bijzondere zien, net zoals Dickens dat deed, nooit het algemene. En dus zet hij ons een beklemmend leven voor van een Turkse jongeman die in de Bijlmer opgroeit in een hoogst merkwaardig gezin en zich langzamerhand weet te bevrijden." https://www.groene.nl/art...an-dickens

Bronnen

Schatplichtig aan Dickens

https://www.groene.nl/art...an-dickens