Feitelijke gegevens

• 3e druk, 2021
• 368 pagina's
• Uitgeverij: Lebowski

Flaptekst

Eerste zin

De massa beangstigt haar. Uit stegen en straten rondom komen studenten naar het plein voor de kathedraal, waar ze zich aansluiten bij demonstranten die stapvoets dreigende cirkels rond het standbeeld van de generaal trekken. Ze moet nú beslissen, voor de stroming haar meezuigt. Met haar handen beschermend om haar buik kijkt ze naar rechts en naar links.

Samenvatting

Er zijn drie verhaallijnen en drie decors, die steeds door elkaar lopen. In deze samenvatting zijn bepaalde hoofdstukken  aan elkaar gekoppeld.

De Sertaõ
Anjo is een jongetje van ongeveer tien jaar die met vijf andere kinderen en twee wrede, criminele mannen (Negro en Chico) in een schuur op een grote open vlakte vlak bij Rio de Janeiro woont. Hij is een sloof van de mannen. Af en toe komen er  "wijven" meerijden met truckers om seks te hebben met Negro en Chico. De kinderen moeten dan de chauffeurs bevredigen. Het is voor Anjo een kwestie van overleven. Anjo denkt en hoopt  een keer zijn moeder bij de "wijven" te herkennen, maar dat blijkt een man te zijn als die seks met Negro heeft.
Anjo heeft een vriendinnetje Alma dat hij als een zusje  ziet. Anjo voelt zich namelijk  verantwoordelijk voor de gang van zaken in de schuur. Er is weinig voedsel meer. Negro vat dat op als een gunstig teken om Alma te braden aan het spit (!). Anjo smijt een kei naar de kop van Negro die stevig gewond raakt. Anjo bevrijdt Alma van het spit. Wat later komt de zwangere vrouw Teresa met een vrachtwagenchauffeur naar de sertaõ. Ze moet bevallen. Direct na de bevalling rijdt ze weer met de vrachtwagen mee terug. Negro moet ook mee, die is doodziek. De achtergebleven Chico gebruikt drugs, ziet rare dingen  en wreekt zich op de kleine baby. De situatie wordt steeds slechter: er is nauwelijks eten. Als Anjo constateert dat de bijna verbrande Alma dood is, vlucht hij weg uit de schuur. Hij rijdt mee met een oude trucker naar de stad. 

De berg/ de stad
Lucy is een jong hoertje. Het is 1994. Ze is zwanger en ze besluit het kind af te staan aan een kinderbemiddelaarster Maria. Tegelijkertijd maken we kennis met Elizabet, de vrouw van de politiecommissaris  van Rio.  Ze kan geen kinderen krijgen, heeft een nepzwangerschap van negen maanden en "koopt "een kind bij Maria. Ze noemt hem Edson. Het blijft haar grote geheim voor haar man.

Lucy heeft een tijdje geleden John, een oudere Brit, ontmoet, wiens vrouw overleden was. Hij raakte verliefd op haar, nam cadeautjes voor haar mee en beloofde ooit terug te komen om haar op te halen. Dat is één droom, maar de andere is dat ze met een collega-hoertje Angelica heeft afgesproken dat ze elkaar nooit in de steek zullen laten.
Op een avond willen ze gaan dansen, maar ze wordt bij een onverwachte razzia door de politie opgepakt en aangerand op het politiebureau. Zonder het te weten ontmoet ze Elizabet die politieagent is. Die vrouw moet later mee naar een politie-inval op de sertaõ, wat alleen maar een pr-stunt van de gouverneur is. Alles wordt op de televisie uitgezonden. Elizabet begint aan het nut van haar baan te twijfelen, als ze ziet dat ze een man (Chico) en vier kinderen moet afvoeren.
                                                                                                                                       
Het strand 
Anjo leeft een tijd op het strand. Zijn eten haalt hij uit vuilnisbakken en hij jat spullen van toeristen. Hij wordt benaderd en lastig gevallen door een jongen (Carlo) maar die duwt hij een keer van een rots af. Hij woont eerst in een grot, maar later ontmoet hij een oudere man, ex-docent Gus, die hem in huis neemt en bijles geeft. Hij moet leren lezen en de man behagen. Anjo blijft struinen op het strand. Op een dag ziet hij twee jongens een oude vrouw mishandelen. Ze slepen haar naar de zeekant. Anjo geeft de vrouw een laatste zetje, zodat ze verdrinkt.
Weer na een paar jaar ontmoet Anjo Gia op het strand. Ze worden verliefd op elkaar en hij gaat Gia helpen met naaiwerk. Dat deed haar moeder o.a. voor Elizabet. Gia neemt de taak van haar moeder over: zo gaat dat "op de berg."  Beatrice sterft en Anjo wil Gus laten kennismaken met Gia. Maar Gus is jaloers. Als hij aan Anjo zit, wordt die razend en trapt hem op zijn strottenhoofd. Hij trekt bij Gina in die het werk van haar moeder heeft overgenomen. Op een dag roept ze Anjo te hulp. Op de berg hebben enkele  mannen  zich vergrepen aan een kleuter en ze gaat ze te lijf. Helaas sterft het kindje. De Organisatie straft de mannen later.
Gina wordt zwanger van Anjo. Maar ze wil blijven dansen, ook als ze op alledag loopt. Ze gaan samen naar het strand en dansen aan zee. 

De berg/ de stad
Als Lucy en Angelica een avondje vrij nemen en televisiekijken, zien ze de inval van de politie op de sertaõ. Ze herkent op de beelden de politievrouw. Elizabet heeft intussen ontslag genomen en hoort van Hugo dat ze een inval gaan doen bij een vrouw die baby's verhandelt. Ze schrikt, want als Maria praat wordt haar grote geheim onthuld. Maar Maria wordt in elkaar gebeukt, overleeft het weliswaar, maar is voorlopig niet aanspreekbaar. Een tweede kind zit er niet in voor Elizabet en aan de geraadpleegde pastoor hangt ze een verhaal op dat ze meer zorg  en wil besteden aan kinderen die hulp nodig hebben. Zo maakt ze zich tot een 'edel mens.' Ze gaat de kinderen 'op de berg ' bezoeken en wordt daarom alom geprezen. Bij het bezoek aan de berg wordt ze weer herkend door Lucy.

En tweede - maar ongewenst-  kind zit er helaas voor Lucy nog wel in. Ze wil abortus doen en Angelica doet dat op een primitieve manier, waardoor het  mislukt. Dan besluit Lucy haar kind te laten komen, maar als Esther wordt geboren,  is die gehandicapt door de mislukte abortus. Ze wordt in een tehuis opgenomen en Lucy zoekt haar vaak op.
Ze gaat ook op zoek naar haar verdwenen zoon. Maria heeft een schoolschrift bewaard waarin al haar adopties staan. Het is intussen twintig jaar geleden, maar Lucy leest dat Anjo op de sertaõ is gebracht. Dat geeft haar de nekslag.

Manuela, de huishoudster van Elizabet, brengt haar goed nieuws. Maria is overleden en neemt dus het geheim van haar zoon Edson mee in haar graf. Deze Edson (21) heeft intussen eindexamen gedaan en dat wordt in de stad met vrienden en familie gevierd. Hij gaat natuurlijk studeren.
Dit luxe leven staat in schrille tegenstelling met dat van Lucy. Die wordt steeds zieker en zieker en ze sterft. Angelica gaat haar de laatste eer brengen. Ze hadden  nog zo beloofd altijd  bij elkaar te blijven. Ze vindt een aantal ongeopende luchtpostbrieven van John. Die had dus wel contact met Lucy gezocht.

De berg/het strand
De hoogzwangere Gina gaat dansen op het strand. Anjo - die denkt dat hij een zoon krijgt (Socrates)- is jaloers. In waandenkbeelden ziet hij wat er met zijn zoon kan gebeuren. Hij is angstig, en slaat Gina al haar tanden uit haar mond en vlucht. Gina moet nu alleen bevallen en ze krijgt een dochtertje. Anjo is daar geen getuige van. De vroedvrouw heeft aan De Organisatie verteld wat hij gedaan heeft en die neemt Anjo voor haar rekening. In een soort visioen wordt hij herenigd met Alma en zijn eveneens overleden hond Donkey.       

(In de allerlaatste passage is er een jongen die met twee vrienden een brandende rubberen band de heuvel van de stad afduwt. Ik kan die passage niet interpreteren)                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          

Personages

Anjo

We volgen Anjo die als een weeskind op de vlakte met twee criminele mannen en vijf kinderen opgroeit. Hij doet veel dingen voor de mannen die alleen maar zuipen en naaien. Ze zijn ruw en Anjo heeft zich als beschermer opgesteld voor het meisje Alma. Hij heeft altijd nog de hoop dat hij zijn moeder zal ontmoeten. Wanneer het op de vlakte uit de hand loopt ( o.a. de dood van Alma) vlucht Anjo weg van de sertaõ . Hij gaat naar het strand van Rio en leeft daar ook een zwerversbestaan: hij eet uit de rijk gevulde vuilnisbakken en jat spullen van anderen. Hij moet zich staande houden in die jungle, maar hij moet om zelf te overleven ook anderen doden ( de jongen Carlo, de leraar Gus en een oude vrouw op het strand). Hij wordt verliefd op het meisje Gia, die haar geld met verstelwerk verdient. Als haar moeder sterft, trekt hij bij haar in. Ze wordt zwanger en hij weet bijna zeker dat het een zoon (voetballer) wordt. Maar hij heeft niet geleerd met gevoelens om te gaan en als Gia hoogzwanger is en nog een keer wil dansen, slaat hij haar hele gebit aan gruzelementen. "De Organisatie" zorgt ervoor dat Anjo wordt opgeruimd. Anjo werd het noodzakelijke roofdier, omdat hij altijd onder de roofdieren had geleefd.

Elizabet

Elizabet is de vrouw van de commissaris van politie in Rio. Ze draagt een groot geheim met zich mee, nl. hun zoon Edson is niet van Hugo, want ze heeft na een schijnzwangerschap het kind gekocht bij Maria, een vrouw die kinderen verhandelt. Als de vrouw later wordt opgepakt door de politie, is ze bang dat het geheim uitlekt. Maar dat gebeurt niet, alleen haar trouwe huishoudster weet ervan. Elizabet kan zich in haar werk als politieagente niet meer vinden. Ze wordt door haar collega's gezien als lid van een de vijfde colonne (haar man is immers commissaris). Ze gaat helemaal twijfelen als ze ziet met hoeveel opsmuk als pr-stunt de ontruiming van de schuur op de sertaõ geschiedt. Ze neemt ook mentaal afstand van de aanranding van Lucy als die opgepakt is bij een politierazzia. Aan de pastoor hangt ze een verhaal op dat ze liever voor andere kinderen van de berg zorgt dan dat ze nog een tweede kind wil. Dat gaat ze ook doen, liefdadigheidswerk voor de kinderen op de berg. De vraag is echter of ze dat met haar hart doet.

Lucy

Lucy is net als haar moeder in de prostitutie op de berg gerold. Toen ze veertien was, werd ze zwanger en verkocht het jongetje aan Maria. Ze heeft een hartsvriendin Angelica en ze hebben elkaar beloofd altijd bij elkaar te blijven. Het prostitutieleventje wordt toch niet als heel verschrikkelijk voorgesteld. Lucy en Angelica maken samen nog een hoop plezier. Lucy heeft een Brit ontmoet die een leven met haar mogelijkerwijs wel ziet zitten. John komt haar vaak opzoeken , verwent haar met cadeautjes en belooft haar te komen halen. Maar hij komt niet. Lucy maakt ook ellende mee als ze een keer bij een politie-inval wordt opgepakt en op het bureau mishandeld wordt. Tot haar verdriet wordt Lucy later weer zwanger en ze wil dat Angelica een abortus uitvoert. Dat mislukt en Lucy zal haar kind afstaan aan mensen die bij de kerk horen. Esther wordt gehandicapt geboren en wordt door de zusters opgenomen. Lucy bezoekt haar vaak, maar haar leven wordt steeds ellendiger. Ze wordt ernstig ziek en ze sterft op jonge leeftijd.(in de dertig) Angelica vindt na haar dood een doos met veel ongeopende (en dus nooit beantwoorde) brieven van John. Lucy die als stuivertje is geboren, is nooit een kwartje geworden.

Quotes

"Terwijl Lucy een handdoek onder haar billen schuift en haar knieën omhoogtrekt, pakt Angelica het ding van de grond en voelt aan de punt of die is afgekoeld. Dan draait ze zich naar haar vriendin, legt één hand boven op een knie en begint aan wat gedaan moet worden. (=een poging tot abortus)" Bladzijde 256

"Vergeet niet jongen, dat maar weinig relaties zuiver kunnen bestaan, zonder op enig moment te worden vertroebeld door veranderde behoeften. Vriendschap is niet meer dan de juiste verwachtingen op het juiste moment." Bladzijde 236

"Luister, jongen", vervolgt Hugo op serieuze toon", beschaving is niet aangeboren. Het is geen extra wervel van je ruggengraat die ervoor zorgt dat je rechtop blijft staan waar een ander buigt. Beschaving is niet meer dan de juiste omstandigheden." Bladzijde 214

"Het was niet ongebruikelijk voor welgestelde mensen om een kind van de berg over te nemen. Ze hadden meestal geen papieren, er was een overschot, en veel slechter konden ze het toch niet treffen. Dus iedereen zweeg erover, aangiftes van biologische moeders met spijt werden niet verwerkt en slechts een enkele keer - als een kind er zelf achter kwam en op zoek ging naar zijn ouders- verscheen er een nieuwsberichtje in de krant." Bladzijde 142

"Het spit is gestopt met draaien, met het gezicht van het meisje naar het vuur gericht. Met een paar keer stampen zijn de vlammen uit en kan ik beginnen Alma te bevrijden. João en Davi helpen me. Doodstuil nu, volgt Alma slechts de beweging van mijn handen met haar ogen. Onze handen trillen en met moeite krijgen we het strakgetrokken rafelige touw los. Davi vangt haar op in zijn armen." Bladzijde 79

Thematiek

Het leven in de braziliaanse samenleving

Roxane van Iperen geeft een inkijk in de Braziliaanse samenleving aan het einde van de vorige eeuw en aan het beging van de 21e eeuw. Er is een rijke bovenlaag, er is vrijwel geen middenklasse en alles wat eronder zit moet maar zien te overleven. Wie voor dat dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje. Behalve Edson natuurlijk die door zijn rijkere moeder wordt gekocht bij een vrouw die kinderen verhandelt. Hij weet niet dat hij ook een favela-kind is. Hij groeit op bij rijke ouders, doet eindexamen en gaat studeren. Andere kinderen hebben dat geluk niet (stel dat Anjo bij Elizabet was opgegroeid). Anjo moet als weeskind zien te overleven onder erbarmelijke omstandigheden. Hij woont in een schuur met twee volwassen criminelen die hem en zijn vriendjes ook nog misbruiken. Dat zijn de regels van de jungle en die neemt Anjo de rest van zijn leven mee. In Rio zijn er ook nog mensen die op de berg leven. Ze zijn van een mindere sociale klassen, maar leven wel in een gemeenschap die het met elkaar kan vinden. Ook op de berg is er sprake van hiërarchie . Op de berg wordt daarnaast de dienst uitgemaakt door De organisatie, waar de criminele onderwereld het voor het zeggen heeft. De roman is in die zin pessimistisch, omdat er voor de Braziliaanse samenleving voorlopig nog geen uitweg is. In 2020 en 2021 werd Brazilië een van de landen die het meest getroffen werd door het coronavirus. In juni 2021 waren er al 500.000 mensen overleden aan de gevolgen ervan. Ook daar bleek weer de corruptie onder de regering. De president deed het virus af als een griepje. In zo'n samenleving blijven de armen (de ondersten uit de samenleving) altijd de dupe. Dat zag Roxane van Iperen dus al voordat de Olympische Spelen in het land werden gehouden. (2016)

Motieven

Prostitutie

Lucy en Angelica zijn jonge prostituees "op de berg". In het begin is Lucy zwanger, terwijl ze nog maar veertien jaar is. Toch worden er geen 'sappige" details over hun klantenbezoek beschreven. Wel gaat het verhaal over twee jonge meisjes met hun eigen dromen . Ze hebben lol in het leven, maken zich op, gaan naar feestjes en willen gewoon op zijn tijd dansen en andere mensen ontmoeten. Zo wil Angelica een jongen versieren, Lucy heeft een oudere Engelse klant (John) gehad met wie ze een korte relatie had. Hij is naar huis vertrokken. Ze hoopt dat hij toch nog een keer terugkomt om haar op te halen. Een tweede vorm van prostitutie wordt beschreven door Anjo. Op de sertaõ worden regelmatig vrouwen door truckchauffeurs afgeleverd om Negro en Chico in hun seksuele behoeften te voorzien. Anjo noemt hen steevast "de wijven." Die nemen vaak cadeautjes mee voor de kinderen in de schuur.

Armoede

Er is een groot verschil in rijkdom in de Braziliaanse samenleving. De "bovenwereld" woont in de stad, de arme mensen wonen op de berg buiten de stad. Er is vrijwel geen middengroep in Brazilië. De mensen op de berg (eigenlijk de favela- de sloppenwijk) moeten vaak werken bij rijke mensen in de stad . Manuela werkt bijvoorbeeld al jaren als huishoudster bij Elizabet en Hugo (de politiecommissaris). Ze is eigenlijk de opvoedster van Edson.

Abortus

Tot haar schrik is Lucy later voor de tweede keer zwanger. De eerste keer (ze was toen veertien) heeft ze het kind afgestaan aan een kinderbemiddelaarster Maria. Ze weet niet wat er van het kind geworden is. Ze wil de tweede keer de foetus laten weghalen. Angelica helpt haar op de ouderwetse, primitieve manier om de ongeboren vrucht te verwijderen. Maar het lukt niet en als maanden later het kind wordt geboren, is het meisje als gevolg van die primitief uitgevoerde abortus lichamelijk en geestelijk gehandicapt. Ze wordt in een tehuis opgeborgen, waar Lucy haar tot haar dood bezoekt.

Seksueel misbruik

De twee criminelen op de sertaõ (Negro en Chico) "houden" zes kinderen in de grote woestijn buiten Rio vast. Het zijn allen verweesde kinderen. Op regelmatige tijden komen er truckers langs die "wijven" (hoeren) meenemen waarop de twee criminelen zich kunnen uitleven. De stad is vrij ver weg. Maar de truckers krijgen ook hun beloning. Ze moeten door de zes kinderen als Anjo en Alma seksueel verwend worden. In ruil daarvoor wordt eten gebracht.

Het geheim

Elizabet heeft met Hugo nooit kinderen kunnen krijgen. Ze weet via haar huishoudster waar ze kinderen kan kopen en doet maanden in haar omgeving alsof ze zwanger is. Daarna koopt ze een kind bij Maria, de bemiddelaarster, maar ze vertelt haar man nooit dat het zijn kind niet is. Als Maria later bij een politie-inval wordt opgepakt, staat Elizabet doodsangsten uit omdat Maria zou kunnen vertellen wat er aan de hand is. Gelukkig voor Elizabet sterft Maria later zonder dat ze het geheim heeft geopenbaard.

De dood

De dood speelt een grote rol in het verhaal. In de Braziliaanse samenleving hebben de armen het zwaar. Ze moeten zien te overleven. Dat lukt velen niet. De samenleving is ruw, de politie is corrupt , de Braziliaanse maffia wreed. Zo zijn er enkele personages in het verhaal die sterven: Alma (het meisje op de sertaõ) Lucy het hoertje, Maria (de kinderbemiddelaarster ) Gus (de oudere vriend vriend van Anjo), Beatrice (de moeder van Gia) Anjo zelf.

Moord /doodslag

Anjo is opgevoed in en door het ruwe leven en het geweld om hem heen. Als hij boos wordt, doet hij rare dingen: hij gooit een kei naar Negro (dat is nog te begrijpen, omdat die Alma wilde braden) Negro zal sterven. Op het strand duwt hij een oude vrouw die mishandeld door twee jongen , onder water. Hij ontdoet zich van een jongen die hem naloopt door hem van de rots te duwen en hij verbrijzelt het strottenhoofd van de jaloerse Gus.

Queeste

Lucy wil twintig jaar later op zoek gaan naar haar weggegeven zoon, toen ze nog maar veertien was. Ze komt bij Maria, maar die is toegetakeld door de politie bij een razzia. Ze kan niet meer praten, maar heeft een schoolschrift bewaard waarin al haar adopties staan. Tot Lucy's grote schrik ziet ze dat Anjo uiteindelijk terecht gekomen is op de sertaõ. Ze heeft hem in 1994 weggedaan en ze leeft nu in 2014.

Hoop

Bij enkele personages leeft ondanks hun ellende toestand de hoop. Anjo hoopt zijn moeder terug te zien. Lucy hoopt haar zoon terug te zien en ze zou het ook fijn vinden als John zou terugkeren. Ze sterft zonder dat het gebeurt. Anjo hoopt een zoon te krijgen die hij naar de beroemde Braziliaanse voetballer Socrates zal vernoemen. Maar hij zal zijn kind (overigens) een dochter niet te zien krijgen.

Motto

Hij, die op deze miserabele aarde
tussen de roofdieren leeft, voelt onvermijdelijk
de noodzaak er zelf een te worden

– Augusto dos Anjos, Versos Intimos-

Opdracht

Voor Joris, Josephine, Duc en Cees

Titelverklaring

Het Schuim der Aarde is een uitdrukking die "uitschot" betekent. Het gaat in het verhaal om mensen die aan de afgrond van de samenleving leven. Er zijn geen wetten die er gelden, ja, het recht van de sterkste. De gesloten gemeenschap heeft wel ingestelde regels. De omgeving heeft  een roofdierenmentaliteit: het motto geeft ook aan dat je zelf een roofdier moet worden als je tussen de roofdieren leeft. Je moet een sterke wil hebben om te overleven.

Structuur & perspectief

De roman wordt onderverdeeld in 31 hoofdstukken. Die hoofdstukken hebben de naam  van een decor. Er zijn 5 hoofdstukken De Sertaõ (de grote woestijn), 6 hoofdstukken Het Strand, 9 hoofdstukken De Stad en 11 hoofdstukken De Berg. Dat is ook wel een teken dat in feite het meeste "draait om de berg." Daar komen de drie hoofdpersonen samen.
In de hoofdstukken De Sertaõ en Het Strand, is Anjo de ik-verteller. Hij loopt weg van de vlakte en  het vervolg van zijn leven speelt zich af op het strand. In de  hoofdstukken De Stad zijn vooral Elizabet en Lucy de personale vertellers. In de hoofdstukken De Berg komt vooral Lucy  als personale verteller aan het woord. Aan het einde van  de roman wordt nog een hoofdstuk verteld door Gia, de partner van Anjo. Bijna alle vertellers doen hun verhaal  in de o.t.t.

Er is sprake van een chronologisch tijdverloop en er lopen drie verhaallijnen door elkaar heen (de levens van Anjo, Lucy en Elizabet). In de gegeven structuur komen de drie verhaalllijnen naar het einde toe steeds meer bij elkaar. Daardoor ontstaat  een  hecht gecomponeerde structuur. 

Decor

Het decor is van groot belang in deze roman. Het hele verhaal speelt in de buurt van Rio de Janeiro. In de stad regeert de bovenwereld (al of niet crimineel) Op de berg is een grote gemeenschap van armen de baas, waarbij ook nog de Braziliaanse maffia ( in de roman De Organisatie genoemd) het leven bepaalt. Toch is er sprake van een  gemeenschapsgevoel op de berg. De armen helpen elkaar zoveel mogelijk. Er is sprake van de een "favela". (sloppenwijk)  
De sertaõ is een kleine leefgemeenschap van twee criminelen en zes kinderen die door hen misbruikt worden. Anjo vlucht na de dood van Alma naar het strand en leeft daar enkele jaren: eerst in een grot en later in een woning bij een oudere man Gus. 

Er wordt in de roman heel weinig over maanden en jaren vermeld. Er worden vaak aanduidingen gebruikt als "jaren later  en na enkele jaren". Er is wel sprake van een groot tijdsverloop. Anjo lijkt op de sertaõ een jaar of tien oud, maar aan het eind evan de roman moet hij wel in de twintig zijn. Toch is er een houvast voor de lezer. Omdat de hoer Lucy haar eerste kind niet heeft kunnen houden en dat gegeven heeft aan de bemiddelaarster Maria, komen we te weten wanneer dat  heeft plaatsgevonden. Maria heeft namelijk in een schoolschrift bijgehouden waarin ze alle "adopties" heeft genoteerd. Lucy heeft haar kind afgestaan in juni 1994. Ze was zelf nog maar veertien jaar en ze vertelt ook dat dit twintig jaar geleden is. Haar zoektocht is dus te plaatsen in 2014, vlak voordat in Rio de Olympische Spelen worden gehouden. Ze ziet dat haar kind Anjo was.
Ongeveer in dezelfde periode heeft Elizabet een kind "gekocht" bij Maria. Aan het einde van de roman is deze jongen  geslaagd voor zijn middelbare schoolopleiding en zijn rijkere ouders geven een feestje, omdat hij gaat studeren. Die Edson is bij het feestje éénentwintig. (blz. 342)

Stijl

Strakke, expliciete vertelstijl. Het is een rauw en heftig verhaal en Roxane van Iperen schuwt het expliciete taalgebruiik niet. (het braden aan het spit van Alman, de sekscènes met de kinderen, het doden van mensen door Anjo)  Voor een jongetje van tien heeft Anjo overgens wel een vrijwel volwassen woordgebruik. Het hindert niet, maar je vraagt je als lezer wel af hoe een jongetje van die leeftijd dat niet heeft school gegaan zo'n wereldbeeld en taalgebruik heeft.

In de lijvige roman komen natuurlijk ook veel metaforen voor. Die zijn bijna allemaal origineel.  
Een paar voorbeelden:
- (blz. 71: "Even verderop wordt een uitgehongerde Alma op het erf in de zon gebakken als een worstje.")
-(blz. 82:"Het druppelende bloed verslaat als een zandloper het verstrijken van de tijd en het afnemen van de spanning. De beestjes in mijn lijf zijn klaarwakker en martcheren in parade onder mijn huid.")
-(blz. 167 : "Hugo heeft makkelijk praten. Terwijl hij boven op de brug met harde hand de koers uitzet, bevindt zij (Elizabet) zich onder in het ruim met de vissen. Hier op de werkvloer geldt een andere werkelijkheid, gelden andere wetten om te overleven. De vissen gaan pas mee als de hele boot draait.")
- (blz. 169 : "Haar lichaam is inmiddels zo opgezwollen dat haar gordel, bh en schoenen in haar vlees snijden: ze voelt zich deeg dat langzaam uitzet in de oven.")
- (blz. 171: Hoe langer ze kijkt, hoe meer haar collega's hun menselijke eigenschappen verliezen: zwartgeblakerde reptielen zijn het, hun schubben knisperend bij iedere beweging.")
- (blz. 347: "Die enorme buik met uits"tekende navel die me aanstaart als een ballontuit; daarboven haar borsten, ooit niet meer dan halve citroenschijfjes maar nu twee dobberende boeien met tepels als torenklokjes erbovenop.") Anjo beschrijft zo de zwangere Gia.

Slotzin

Daar is de uitgraving van de vuilstort, een laatste vrije val. Een paar keer stuitert de band van de grond omhoog en rolt dan tegen een heuveltje, waar hij na een korte aarzeling omvalt. Een briesje neemt de laatste rookwalmen mee richting zee tot ze oplossen in het helle blauw van de hemel.

Bijzonderheden

Schuim der aarde is een heftig, ruw en "zwart" boek. Toen Roxane het manuscript bij enkele uitgeverijen aanbod, wilden die het boek niet uitgeven, omdat ze het eigenlijk te mannelijk vonden was en dat zou marketing-technisch gezien niet met elkaar kloppen. (Een mooie jonge vrouw wordt geacht een ander type boek te schrijven, bijvoorbeeld een literaire thriller) 

Beoordeling

"Schuiim der Arde" is een mooi gecomponeerde debuutroman van een jonge schrijfster die een paar jaar later met de oorlogsroman 't Hooge Nest bekend werd. Schuim der Aaarde  verdiende de Hebban Debutantenprijs. De schrijfster  is correspondent geweest voor enkele media toen de Olympische Spelen in Rio eraan kwamen. Ze heeft dus  veel situaties in de roman kunnen bekijken in de sloppenwijken van Rio de Janeiro. Daardoor komt het verhaal levensecht over. Voor scholieren is het een spannend, maar heftig verhaal. Roxane van Iperen schuwt heftige scènes niet: het verbranden van het konijn van Alma, de de bijna roostering van Alma zelf, het doden van mensen in de omgeving van Anjo. Het is allemaal heftig. Boodschap van het verhaal is ook dat het van belang is in in welke ongeving je geboren wordt en hoe je kan opgroeien. De rijke mensen hebben het daarbij een stuk eenvoudiger dan de kinderen die onder miserabele omstandigheden opgroeien en eigenlijk van de straat moeten leven. 

Schuim der Aarde is een rauw, heftig, maar indrukwekkend verteld verhaal. Een geslaagd debuut.

Recensies

"In die zin is Schuim der aarde een inktzwart boek zonder hoop. Door Van Iperens expliciteit word je voortdurend geconfronteerd met de zwartste kanten van het menselijk ras. Schuim der aarde is derhalve een boek met weinig ruimte voor interpretatie van de kant van de lezer. Van Iperen zorgt ervoor dat je de boodschap van haar boek niet kunt missen. Een van de weinige verrassingen is dat de drie verhaallijnen uiteindelijk op een iets andere manier aan elkaar geknoopt zijn dan je misschien in eerste instantie zou verwachten." https://www.tzum.info/201...uim-aarde/

"Tegen het einde van Schuim der aarde brengt Van Iperen de drie, tot dan toe losse, verhalen op natuurlijke wijze bij elkaar. Het zijn de laatste hoofdstukken die tevens ruimte bieden voor het leveren van maatschappijkritiek. Exact op het juiste moment grijpt Van Iperen de kans en duwt ze de lezer met de neus op de feiten. Een boodschap die zoveel waarheid bevat, dat het niemand ongeroerd laat: “ ‘Een cirkel, jongen, niks vooruitgang. Wij zijn allemaal kinderen van schuldigen.’” Uiteindelijk rest nog een prachtig, indrukwekkend einde, waarmee Van Iperen het verhaal in Schuim der aarde afrondt. Het verhaal is af, maar niet afgelopen. Anjo, Lucy en Elizabet spoken lang na de laatste bladzijde rond" https://www.chicklit.nl/b...-der-aarde

"“Schuim der aarde” is een heel rauw en weerzinwekkend verhaal. Vooral na enkele stukken van Anjo op de zandvlakte moest ik het boek even wegleggen. Het verhaal is somber, hoe kan deze stad in Brazilië ooit weer een stad worden waar ieder leven het waard is geleefd te worden en waar je ook kansen hebt als niet geboren bent in een mooi huis in de stad bij rijke familie? Wat ben ik blij zijn dat ik in Nederland ben geboren. Roxane van Iperen heeft met “Schuim der aarde” een heel knap debuut geschreven!" https://www.hebban.nl/rec...-der-aarde

"De subtiele woorden en beschrijvingen zijn de kracht van dit boek. Bijna nergens gaat de auteur zó ver dat het te gruwelijk is om te lezen. De lezer leest wat er gebeurt, maar het wordt er nergens te dik bovenop gelegd. Ook is de subtiliteit nergens te vaag, waardoor de lezer zijn eigen invulling gaat geven aan de trieste omstandigheden en gebeurtenissen. Ze zijn zoals ze zijn, nooit geromantiseerd, maar ook nooit met teveel sentiment. Een boek wat ontroert, blijft hangen en nazinderen. Een knap staaltje werk!" https://www.hebban.nl/rec...-der-aarde

Bronnen

Video over Schuim der Aarde : interview met de schrijfster over het boek.

https://lebowskipublisher...T9172.html

Pagina voor leesclubs met verwerkingsvragen over de inhoud van de roman.

https://bookenclub.nl/boe...an-iperen/

Kort interview met de schrijfster over de heftigheid van de roman.

https://www.zin.nl/2016/0...der-aarde/