Quarantaine door Wytske Versteeg

Boekverslag door Jiska
Zeker Weten Goed
13 maart 2018

Zeker Weten Goed

Boek

Quarantaine

Auteur

Lezen voor de lijst

Genre

Eerste uitgave

2015

Pagina's

172

Niveaus

Geschikt voor

bovenbouw havo/vwo

Punten

Oorspronkelijke taal

Oefenen voor je mondelingen?

Komen je mondelingen er aan en wil je oefenen? Probeer onze Boekenquiz. We stellen je open vragen over de gelezen boeken.

Feitelijke gegevens

1e druk, 2015
172 pagina's
Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Plastisch chirurg Tomas Augustus zit gevangen in zijn huwelijk als hij tot zijn eigen verbazing verliefd wordt op de veel jongere Maria. Voor het eerst begint hij te twijfelen aan de leugen die hij leeft, maar net nu Thomas kans ziet op een nieuw begin wordt het land lamgelegd door een dodelijke en uiterst besmettelijke ziekte. Tomas is een van de weinige overlevenden. Verscholen in zijn huis vertelt hij het verhaal van een man die een leven lang niet werd geraakt, en toen plotseling wel. 'Quarantaine' is het beangstigende verhaal van een heel land op slot en van een cynicus die laat, misschien wel te laat, leert wat het betekent mens te zijn.

Eerste zin

De ziekte kwam toen niemand er meer op gerekend had. Het eerste geval werd niet opgemerkt, of veel te laat, dat was iets waar de kranten over discussieerden.

Samenvatting

Dit verhaal is een monoloog van Tomas Augustus, een plastisch chirurg die zich heeft opgesloten in zijn huis omdat er in Nederland een besmettelijke, dodelijke ziekte uitgebroken is. Tomas is een van de weinige overlevenden. Er is niemand meer en hij heeft niets te doen, dus hij wil zijn verhaal opschrijven om de de balans op te maken.

Het verhaal hieronder vertel ik in chronologische volgorde terwijl in Tomas' verhaal het verleden en steeds dichterbij komende heden door elkaar lopen. Centraal in het heden staat zijn ontmoeting met Maria, daar vertelt hij naartoe.

Tomas woonde vroeger in een straat met aan de ene kant mooie, grote huizen van rijke mensen en aan de andere kant armoedige, kleine huizen van gewone mensen. Hij heeft altijd geweten dat hij aan de verkeerde kant terechtgekomen was en zijn hele leven probeert hij die fout te herstellen. Zijn eerste actie daartoe is zeggen dat hij niet meer bij zijn moeder wil wonen. Zijn moeder gaat op een gegeven moment schoonmaken bij een rijke man aan de overkant: Josef. Deze man is weduwe en heeft een dochter: Leanne. In Tomas' vader lijkt niet meer actie te zitten dan in een kamerplant, maar toch pakt hij op een dag zijn koffers en vertrekt, Tomas achterlatend bij zijn moeder. Als Tomas elf wordt, mag hij zijn feestje aan de overkant geven. Hij verstopt zich onder een tafel en krijgt een hete pot thee over zijn gezicht, waardoor hij daar ernstige brandwonden krijgt. De littekens zullen altijd zichtbaar blijven. Hij ergert zich al jaren aan zijn moeder en ziet nu een kans om bij haar en de armoedige kant van de straat weg te komen. Door uit te spreken dat zijn moeder een alcoholist is en hij niet meer bij haar wil wonen, weet hij zich verzekerd van een plaats in het huis aan de overkant, bij Josef, omdat die zich schuldig voelt.

Leanne gaat maatschappelijk werk studeren en Tomas medicijnen. Ze worden een soort broer en zus. Tomas kan echter helemaal niet tegen mensen en hun binnenkant, hij vindt het allemaal maar vies, en het gaat niet goed met zijn studie. Zijn moeder is na zijn vertrek echt een alcoholist geworden en sterft. Leanne staat hem tijdens (het regelen van) de uitvaart erg bij. Ze lijkt met hem naar bed te gaan uit een soort medelijden maar voor Tomas is dit stap 2. Na de uitvaart krijgt hij een negatief studieadvies maar hij heeft zich nu wel verzekerd van een rijke vriendin. Josef weet niet wat hij van hun relatie moet denken maar om van zijn zwarte geld af te komen wil hij wel investeren in een kliniek voor Tomas, waar iemand anders dan de operaties uitvoert. Tomas heeft stap 3 gezet en is waar hij wil wezen.

Natuurlijk houdt het huwelijk tussen Tomas en Leanne geen stand. Tomas krijgt steeds meer een hekel aan haar maar vanwege de deal met haar vader kan hij niet van haar af. Dan ontmoet hij op een feestje Maria. Hij vraagt aan haar wat ze wil hebben om met hem naar bed te gaan en beledigd gooit ze een glas rode wijn in zijn gezicht en loopt ze weg maar weken later ontvangt hij toch een briefje met haar telefoonnummer. Uiteindelijk spreken ze af en laat Maria het achterste van haar tong zien: ze is kunstenares en wil dat Tomas haar voor een project van een ander uiterlijk voorziet. Als dat gebeurd is, gaat ze met hem naar bed. Tomas stemt in.

Tomas en Maria zien elkaar af en toe en gaan dan soms tot het randje, maar Maria laat hem wachten zoals afgesproken. Tomas merkt dat hij verliefd op haar is. Ze vertelt hem dat ze een bipolaire stoornis heeft en vanwege zijn verliefdheid en die stoornis begint hij steeds meer te twijfelen aan het plan. Dat uit zich in zijn geschreeuwde 'stop' als zijn partner Pankaj met de operatie wil beginnen. Uiteindelijk moet Pankaj hem uit de operatiekamer laten verwijderen. Na de operatie vertrekt Maria zonder hem een blik of woord te gunnen en hij hoort nooit meer iets van haar.

De ziekte breekt uit maar Tomas heeft andere dingen aan zijn hoofd. Hij rouwt om Maria. Zijn vrouw is een van de eerste slachtoffers en hij kan haar liefdevol verzorgen omdat hij blij is van haar af te zijn. De ernst van de ziekte wordt steeds duidelijker, mensen slaan drinken en voedsel in, er sterven steeds meer mensen, mensen weigeren naar het ziekenhuis te worden gebracht omdat er niemand meer terugkomt en uiteindelijk is de situatie zoals die is als Tomas zijn verhaal opschrijft.

Maar terwijl hij daar in zijn eentje in zijn huis zit, ontdekt hij bij zichzelf toch een verlangen om gezien en aangeraakt te worden door iemand, een behoefte aan contact die hij niet eerder gehad heeft. Hij haalt een oude vrouw naar binnen die hij al eerder heeft zien lopen. Het is de vraag of ze samen zullen sterven of overleven.

Personages

Tomas Augustus

Tomas is een plastisch chirurg en hij is van middelbare leeftijd. Zijn gezicht is getekend door de littekens van brandwonden, waardoor hij zichzelf mismaakt vindt. Hij maakt hier echter wel gebruik van: hij brengt er mensen mee van hun a propos en hij neemt er zijn cliënten mee voor zich in. Je zou kunnen vermoeden dat zijn littekens zijn karakter bepaald hebben, dat hij hierdoor een harnas heeft aangetrokken en verhard is, maar dat is volgens mij slechts een deel van het verhaal. Tomas was voor het ongeluk ook al een jongen die op zijn eigen ouders neerkeek en vooral met geld en uiterlijk vertoon bezig was. Na het ongeluk is het misschien wel erger geworden, onder andere door zijn huwelijk met Leanne. Hij voelt zich zo door haar opgesloten dat hij een hekel krijgt aan vrouwen in het algemeen. Hij doet extreem lelijk tegen Leanne en gaat vreemd. Kortom, Tomas houdt niet van mensen of dieren maar van dingen.

bijpersonen

De andere personages blijven bijfiguren en bespreek ik hier kort. Leanne is Tomas' vrouw. Ze heeft maatschappelijk werk gestudeerd en je krijgt de indruk dat Tomas haar tweede hulpproject is ('ik weet toch dat je niet voor jezelf kan zorgen'). Ze is dik en drinkt te veel. Josef is Leannes vader. Hij spreekt met een Russisch accent en koopt een kliniek voor Tomas zodat hij daar zijn geld kan witwassen. Maria is de vrouw die Tomas op een feestje ontmoet en op wie hij echt verliefd wordt, het eerste mens dat hem raakt. Maria is kunstenares, woont antikraak en heeft een bipolaire stoornis. Je weet bij haar niet wat waar is en wat ze liegt. Ze ziet haar operatie als een kunstproject.

Quotes

"Mijn vrouw en ik reden in stilte naar het kitscherige huis waar het gebeuren plaats zou vinden, het stadium van ruzie waren we lang geleden gepasseerd. Leanne had na zorgvuldig beraad een jurk aangetrokken die nog het meest deed denken aan een vuilniszak en haar gezicht verraadde dat ze even weinig zin had in de avond als ik, al moet ik toegeven dat haar uitdrukking moeilijk te doorgronden viel sinds ze haar gezichtsspieren bij een van mijn collega's wat al te radicaal met botox had verlamd. In haar naar schatting twintigste poging om zichzelf een nieuwe start te geven had ze zich onlangs toegelegd op het lopen van labyrinten met andere vrouwen van middelbare leeftijd die de weg kwijt waren geraakt in hun leven - ik houd niet op me te verbazen over deze wereld. " Bladzijde 11

"Ik had verwacht dat het dramatischer zou zijn geweest, het einde. Iets met een paukenslag of witte ruiters, sprinkhanenplagen en dramatisch tandenknarsen. Maar ik zal eerlijk zijn: ik mis de mensen niet. Ongetwijfeld zal er iets verloren zijn gegaan met het verdwijnen van de hordes die nog niet zo lang geleden deze stad bevolkten, ik zou alleen niet weten wat. Ik voel geen enkele verplichting om te rouwen. Al die onbekende, te vroeg afgebroken levens doen mij niets; integendeel, ik kan een gevoel van triomf nauwelijks onderdrukken wanneer ik door de uitgestorven straten loop, zonder voor iemand te hoeven stoppen, zonder door iemand te worden aangekeken. Hier is hij, de laatste mens; hier ben ik." Bladzijde 42

"Lange tijd prees ik mijzelf om mijn capaciteit als overlever, maar inmiddels voel ik me soms door de ziekte verwaarloosd." Bladzijde 52

"Avond en ik weer bij kaarslicht achter mijn bureau, schrijvend als een bezetene. Geloof ik werkelijk dat iemand dit zal lezen, ooit, of schrijf ik om de stilte te bezweren, en de eenzaamheid, om niet te hoeven merken dat ik menselijk gezelschap mis?" Bladzijde 129

Thematiek

Eenzaamheid en isolement

Zoals de titel al aangeeft, gaat dit boek over mensen die in afzondering en geïsoleerd leven. Tomas leeft eerst alleen tussen de mensen: hij houdt niet van mensen, voelt zich anders en is liever alleen. Hij probeert het wel, doet op zoek naar zijn rol mensen na, maar dat lukt niet: 'Maar is hij eigenlijk wel wie hij zegt te zijn, heeft hij zich niet altijd verscholen in personages – zoals hij als kind al pogingen deed om te verdwijnen in het leven van vreemden? Het accent van de kaasboer, de bewegingen van een schilder of een huilend meisje? Tomas is altijd een kopiist gebleven, naarstig op zoek naar een vorm waarmee hij de holte in zijn borstkas kon vullen.' (Bauer 2015) Omdat hij zo veel alleen is en weinig wordt aangeraakt, overleeft hij de ziekte. Pas als hij dan echt alleen is, krijgt hij behoefte aan mensen, aan contact. Maria heeft iets hem wakker gemaakt. Hij wil gezien en aangeraakt worden: 'Dan staat ze op, maakt aanstalten om weg te lopen en ik grijp naar haar hand alsof ik op het punt sta te verdrinken, plotseling bang dat ze weg zal gaan en mij alleen zal laten. Haar hand is benig en met levervlekken overdekt, het had de hand van de dood zelf kunnen zijn, maar ik klem me vast aan haar vingers terwijl zij verbaasd toekijkt'. (p. 172)

Motieven

Liefde

Liefde is datgene wat je ziekt maakt in dit verhaal: 'Het is de liefde die deze ziekte overbrengt, de liefde die ons dwingt elkaar aan te raken, waardoor kinderen weigeren hun ouders te verlaten en ouders hun kinderen.' Tomas lijkt letterlijk onaanraakbaar vanwege zijn litteken en is figuurlijk ook niet tot liefde in staat. Hij heeft geen goed woord over voor zijn ouders, Leanne en niemand lijkt hem dierbaar. Dan verschijnt echter Maria in zijn leven en hoe vreemd hun contact ook is, Maria komt echt bij hem in de buurt en ziet de man achter het harnas. Ze raakt zelfs zijn litteken aan en leeft zich in in de pijn die het gedaan moet hebben. Dan gaat er bij Tomas iets open: aangeraakt door de liefde verlangt hij als hij bijna alleen op de wereld is naar liefde, naar menselijk contact. Hij vindt die in een bejaarde vrouw die ook een overlevende is en die hij 'zijn Vrijdag' noemt (naar Robinson Crusoe). Gelukkig is hij ook maar een mens.

Dystopie

'Quarantaine' geeft een negatief toekomstbeeld van een Nederland dat is afgesloten voor de rest van de wereld vanwege een besmettelijke ziekte. De ziekte is te laat ontdekt, er zijn uiteindelijk te veel mensen ziek en dood - 'Dit was de tijd dat men begon te merken hoe ernstig de ziekte was, maar nog niet wist dat bijna iedereen eraan zou sterven, de tijd waarin ieders overlevingskansen afhankelijk leken te zijn van het bemachtigen van blikjes bonen, aanstekers en meel.' (p. 53) - en uiteindelijk besluit men om het land uit te laten sterven. Dit lijkt op wat er in 'Weerwater' van Renate Dorrestein gebeurt, maar dan blijft Almere met de daarin aanwezige vrouwen als enige over.

Verandering

In het boek is sprake van verschillende metamorfoses: die van de wereld, van Maria en uiteindelijk die van Tomas zelf. Daarbij zijn er verschillende verwijzingen naar zijn huid waarvan dit de duidelijkste is: 'Misschien ben ik ongemerkt verveld als een reptiel, voor het eerst blootgesteld aan de buitenlucht, heb ik mijn oude, harde pantser achter mij gelaten. Mijn huid hongert. Mijn nieuwe rode, tere huid – dit is beschamend, dit.’ (p. 161) Tomas is voortdurend op zoek naar een nieuwe huid: naar een rol die bij hem past, naar iemand die hij kan zijn en die zich met gemak door het leven beweegt (zie ook thematiek). Dat hij daarbij zijn eigen huid beschadigt, is veelzeggend. Vervolgens blijkt steeds duidelijker dat hij vastzit in het verkeerde toneelstuk: hij denkt in Leanne een geschikte vrouw te hebben gevonden, maar hij krijgt een hekel aan haar, hij denkt een bekende plastisch chirurg te worden, maar hij kan niet tegen mensen en wat er onder hun huid zit, hij denkt door Josef gewaardeerd te worden, maar Josef houdt waarschijnlijk meer van Pankaj. Het beeld dat hij dus van zichzelf geschapen had, blijkt net zo kwetsbaar als zijn huid en hij heeft echte liefde nodig om daar verandering in te brengen: Maria. Zij zorgt voor zijn metamorfose maar misschien is dat te laat.

Titelverklaring

Letterlijk moeten de mensen die de besmettelijke ziekte krijgen, in quarantaine: ze worden in ziekenhuizen van de andere mensen afgezonderd. Uiteindelijk lijkt heel Nederland in quarantaine: niemand mag het land meer in of uit, de mensen worden aan hun lot overgelaten.

Figuurlijk is er bij Tomas sprake van een omgekeerde quarantaine: in de gewone wereld, als nog niemand ziek is, leeft hij afgezonderd van andere mensen. Hij weet niet hoe met ze om te gaan, weet niet hoe zich te gedragen of wat te zeggen, heeft geen gevoelens voor ze en is liever alleen. Pas als hij een van de weinige overlevenden is, kan hij dit gevoel van zich afwerpen en een volledig mens worden, namelijk een met behoefte aan contact met andere wezens.

Structuur & perspectief

Het verhaal is niet ingedeeld in hoofdstukken, er is alleen sprake van witregels.

Het verhaal is niet-chronologisch: in het heden zet Tomas zijn verhaal op papier en hij kijkt terug op zijn verleden, waarin hij opgroeit en uiteindelijk Maria ontmoet. Heden en verleden lopen door elkaar.

De verteller is dus Tomas: hij houdt een monoloog in de ik-persoon. Hierdoor leer je Tomas goed kennen, want omdat hij niets meer te verliezen heeft is hij erg eerlijk over zijn gedachten en gevoelens, hoe slecht die ook zijn. Sowieso kreeg ik het gevoel dat Tomas niet iemand is die zich iets aantrekt van het oordeel van andere mensen. Het ik-perspectief maakt het verhaal ook subjectief, wat zeker opvalt bij het verhaal over zijn vrouw Leanne. Ik kreeg zelf ook een hekel aan haar maar je ziet haar volledig door Tomas' ogen en dat hoeft niet de waarheid te zijn.

Decor

Het verhaal speelt zich af in een gebarricadeerd huis in een stad in Nederland waar nog maar enkele mensen wonen. Er zijn groepen mensen die plunderend rondtrekken, de elektriciteit, het water en internet functioneren niet meer maar er is ook nog veel hetzelfde: 'Langs de gracht waar ik woon is voor een oppervlakkige waarnemer nauwelijks iets veranderd: de auto's braaf achter elkaar geparkeerd, de eenden in het water nog steeds in de stompzinnige verwachting dat iemand hen zal komen voeren, de woonboten (...) door duiven in bezit genomen.' (p. 41). Wat echt opvalt, is de afwezigheid van geluid.

Het verhaal speelt zich af in de toekomst. De ziekte doet aan Ebola denken omdat er gesuggereerd wordt dat die begonnen is in Afrika en misschien door vluchtelingen is meegenomen naar Europa.

De vertelde tijd is onduidelijk. De verteller schrijft meteen aan het begin dat hij geen besef meer heeft van de tijd. Richting het einde van het verhaal wordt het herfst: 'seizoen van de vernietiging'. (p. 145) Later is het winter, dus er verstrijken in ieder geval een aantal maanden.

Stijl

'De stijl van Versteeg is gloedvol. Tomas is hard voor zijn omgeving, voor zijn jeugd, zijn ouders, op het sadistische af ten opzichte van wijlen zijn vrouw, maar tegelijkertijd spaart hij de gesel voor zichzelf ook niet. Tomas weet uiteindelijk wat hem scheelde. En dat is al meer dan menigeen aan het einde van het leven weet, beseft. Tomas verandert gedurende deze bitterzoete monoloog in niets meer, niets minder dan een mens. Een verdienste van de sterke compositie van Versteeg.' (Bauer 2015)

'De kunde van Versteeg zit erin dat ze van een leeg vat toch een intrigerend personage weet te maken, dat ze een gebrek aan verbeelding kan tonen in sprankelend proza. En dat ze een fabel kan schrijven zonder moralistisch te worden. Gek als het klinkt, uiteindelijk voel je bewogenheid voor het monster. En bewogenheid is juist wat we nodig hebben.' (Bekkering 2015)

Slotzin

We doen zingend een stap en daarna nog een stap naar voren, en de soldaten, zo jong nog, zijn in paniek en hebben geen idee wat ze nu met ons moeten doen, er werden geen overlevenden verwacht, niet meer, ze schreeuwen, hees, met overslaande stem, dat ze niet zullen aarzelen op ons te schieten, dat we nu moeten blijven staan. De oude vrouw begrijpt hen niet, ze lacht naar hen met open mond en beide armen uitgestrekt en ik fluister, zo zacht dat ze het niet zullen verstaan: ik ben ook maar een mens.

Beoordeling

'Quarantaine' leest heerlijk: het is spannend, lekker geschreven en ook al is de hoofdpersoon niet iemand bij wie je sympathie ligt, hij kan wel op een heel grappige manier mensen afzeiken, vooral zijn vrouw. Ik moest soms echt hardop lachen om die passages. En wat me dan nog het meest verbaasde en dat doet Versteeg goed: uiteindelijk kreeg ik toch sympathie voor hem en voor mijn eigen ergernissen. Echt een aanrader dus, ook vanwege de dikte, en goed te vergelijken met andere dystopieën zoals die van Hanna Bervoets, Renate Dorrestein ('Weerwater' ) of Auke Hulst ('Slaap zacht, Johnny Idaho) of met andere boeken waarin je te maken krijgt met een onsympathieke verteller zoals die van Herman Koch.

Recensies

"Tomas verandert gedurende deze bitterzoete monoloog in niets meer, niets minder dan een mens. Een verdienste van de sterke compositie van Versteeg." https://www.tzum.info/201...arantaine/

"Van een leeg vat weet Wytske Versteeg een intrigerend personage te maken. In sardonisch proza toont ze een ongemakkelijke waarheid over onze samenleving." https://www.volkskrant.nl...~a4195714/