Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2022
• 386 pagina's
• Uitgeverij: Pluim

Flaptekst

Eerste zin

Herinneringen zijn schepen die opdoemen uit de mist, voor even haarscherp, waarna ze weer vervagen en je alleen nog hun contouren ziet, als ze al niet helemaal verdwijnen.

Samenvatting

Het verhaal begint in Winterswijk, dat in 1845 geteisterd wordt door 'de drie plagen van de Achterhoek'. Vanwege armoede en hun geloof, de dominee promoot het om naar Amerika te gaan, besluiten de ouders van Abel Sikkink om hun leven voort te zetten in Amerika. Ze reizen per boot en hebben onderweg het nodige te lijden maar echte rampspoed wordt het pas als ze in Buffalo besluiten aan boord te gaan van de Phoenix in plaats van de Lake Huron Princess, waarvoor ze geboekt hebben. De Phoenix is te vol geladen met mensen en spullen en wil te hard, waardoor het in Lake Michigan, vlakbij Sheboygan, ontploft. Abel overleeft als enige van zijn gezin deze scheepsramp, omdat een man met wie hij bevriend is geraakt, hem in een reddingssloep tilt.

Hij wordt opgevangen door de Zeeuwse Sylvia en Pieter Souffrouw. Hij zwijgt zes weken totdat hij ziet hoe Kalle, zijn beste vriend uit Winterswijk van wie de vader de Phoenix niet genoeg vertrouwde om aan boord te gaan, een kaars naast zijn bed aansteekt. Hij blijft bij Sylvia en Pieter en Pieters zus Catharina wonen die later met Jacob Quintus trouwt. Quintus richt de eerste krant van Sheboygan op en Abel is vaak bij hem in de drukkerij. In de loop van de jaren weet hij de ramp en het verdriet een plekje te geven en ontstaat bij hem de vraag wie er eigenlijk verantwoordelijk voor waren. Hij start een eigen onderzoek waar hij de rest van het boek mee bezig is en waarvoor hij verschillende mensen opzoekt.

Abel wil journalist worden en start zijn carrière bij Quintus' krant in Sheboygan. Als er in Sheboygan een fotograaf uit Parijs arriveert, weet ook Kalle wat hij wil worden. Kalle gaat bij de Franse fotograaf in de leer, maar als hij uit liefdesverdriet zelfmoord pleegt, vertrekt Kalle naar New York. Abel is nog niet klaar voor die stap en doet in zijn krant eerst verslag van zijn onderzoek. Hij wil onder andere weten waarom ze niet op de Lake Huron Princess zaten en of er twee of drie reddingsboten waren. Zijn serie eindigt in 1857, het jaar van de eerste wereldwijde economische crisis. Quintus verkoopt de krant en wil naar Michigan verhuizen. Hij vindt dat Abel zijn eigen weg moet gaan. Nu is het dan ook voor Abel tijd om te kiezen. Kalle heeft een goed woordje voor hem gedaan bij de eigenaar van de New York Herald en hij mag op gesprek komen.

Kalle heeft in New York een kamer en hij werkt in zijn eigen fotostudio. Niet veel later wordt hij de partner van de bekende fotograaf Mathew Brady. Hij is niet alleen een goede fotograaf maar ook vaak te vinden in Pfaff's (the cave), een bij journalisten en kunstenaars populair café waar hij veel handige contacten opdoet. Hier ontmoet Abel Walt Whitman. Hij mag voorlopig bij Kalle logeren en zijn gesprek met James Gordon Bennett, die er zo zijn eigen ideeën over de wereld en de rol van de krant daarin op nahoudt, verloopt voorspoedig, net als het gesprek over zijn salaris, hoewel hij daarvoor wel Bennetts zoon een klap moet verkopen. Abels eerste stuk gaat over de 'slavernij' in Nederland en daarna verdiept hij zich verder in dit onderwerp. Ook schrijft hij over verschillende schandalen en moordzaken zoals het 'swill milk scandal' en de moordenaar Daniel E. Sickles.

Abel bouwt een naam op als journalist en krijgt steeds grotere opdrachten van Bennett, zo stuurt hij hem naar Harpers Ferry, waar ene John Brown, een abolitionist, een overval heeft gepleegd op het wapenarsenaal. Via zijn stukken over de rechtszaak tegen en executie van deze man komt hij in contact met Gerrit Smith, een andere tegenstander van de slavernij, en de kring rondom hem. Zij vraagt hem om op zijn manier door te blijven schrijven over de slavernij en om uit te kijken naar stations voor de Underground Railroad, een systeem waarlangs gevluchte tot slaaf gemaakten, konden ontsnappen naar het Noorden.

Abel vermoedt dat Kalles vader wel als station wil fungeren en daarom reist hij met Kalle naar het Noorden, om hem dat te vragen en om voor de krant te peilen hoe de stemming is rondom een aanstaande oorlog tussen Noord en Zuid. Onderweg zoeken ze ook Quintus en Catharina op in Grand Rapids. Als ze in Sheboygan aankomen, blijkt daar tyfus rond te waren. Kalles moeder is er al aan gestorven en als Abel en Kalle iets later waren aangekomen, dan was Kalles vader hetzelfde overkomen. Nu knapt hij op en hij vertelt dat hij al zijn paarden verkocht heeft aan twee mannen die in opdracht van de regering alle paarden opkopen voor de aanstaande oorlog. Ook zegt hij spijt te hebben van zijn landverhuizing en met Kalles jongste broertjes en zusjes terug te gaan naar Nederland. Abel verneemt van iemand anders dat er mogelijk een derde reddingssloep was en dat die is aangespoeld in een afgelegen en woest gebied, met een dood jongetje erin.

In 1861 wordt Abraham Lincoln president en scheidden verschillende zuidelijke staten zich van de Unie af. Dat jaar breekt ook de Burgeroorlog uit en Abel en Kalle trekken samen naar het Zuiden om er verslag van te doen. Het Noorden heeft veel meer manschappen en materieel dan het Zuiden en verwacht een snelle overwinning maar de Slag bij Bull Run waar Abel en Kalle getuige van zijn, maakt duidelijk dat het Zuiden iets heeft wat het Noorden mist: '... passie, volharding en patriottisme.' (p. 353) Bennett voorspelt een lange oorlog en wil dat Abel naar het Westen gaat, waar volgens hem de oorlog beslist gaat worden. Kalle gaat met hem mee.

Vlak voordat Abel en Kalle vertrekken, zoekt Abel in het kader van zijn onderzoek nog iemand op. Dat gesprek verloopt zo teleurstellend en levert zo weinig op dat hij niet verwacht nog wijzer te worden dan hij nu is. Hij bergt al zijn aantekeningen over de ramp op.

Personages

Abel Sikkink

Abel is de middelste van zijn gezin: hij heeft twee oudere zussen en een jonger broertje dat hij van zichzelf moet beschermen. Zijn gezin is arm en gelovig maar Abel is nieuwsgierig en slim en krijgt extra lessen van de meester. Zijn beste vriend heet Kalle en hij is groter en dapperder dan Abel. Tijdens de reis naar Amerika lijkt Abel meer op te hebben met zijn vader, met wie hij gesprekken voert over hun motieven en toekomst, dan met zijn moeder, die vooral degene is die wilde vertrekken. Na de dood van zijn gezin voelt Abel zich met regelmaat, vooral rond het tijdstip van de ramp, somber maar hij voelt zich ook vrij: 'Ik kan me goed voorstellen dat ik anders, net als mijn vader, radmaker was geworden. Zonder de ramp had mijn leven er anders uitgezien: ik ben geworden wie ik ben dankzij de ramp.' (p. 88) In zijn eigen tempo wordt hij zekerder van zichzelf en besluit hij ook zijn kansen te wagen in New York, waar Kalle al wel snapt dat Abel en hij heel goed zijn in wat ze doen. Als hij Bennetts zoon neerslaat voor een beter salaris, is dat echt een andere Abel, iemand die staat voor wie hij is en wat hij vindt.

Quotes

"Het duurt lang voor een mens kan aanvaarden dat het leven komt als de branding, met eb en vloed, met schuimkoppen of spiegelglad, dat er niets achter steekt, geen plan, geen schema, geen voorzienigheid, geen keuzes, louter toeval." Bladzijde 11

"Sylvia's besluit om me mee te nemen bepaalde de rest van mijn leven. Dat is hoe toeval werkt." Bladzijde 84

"Voor het eerst realiseerde ik me dat de waarheid zich niet zomaar openbaart, maar dat ze gezocht moet worden. En precies dat zou ik gaan doen: ik zou graven naar de waarheid van de ramp met de Phoenix, als een archeoloog, en van wat ik vond zou ik verslag doen in de Nieuwsbode." Bladzijde 134

"In enkele seconden had zich een transformatie voorgedaan: ik was niet langer de Abel Sikkink die ik die ochtend nog was geweest. Hem had ik ook neergeslagen." Bladzijde 208

Thematiek

Noodlot

Abels leven en dat van ieder ander mens wordt bepaald door het noodlot. Toevallig kwam zijn gezin op de verkeerde boot terecht, de Phoenix, en verongelukte die boot. Toevallig overleefde hij die ramp. Vervolgens heeft deze scheepsramp de rest van zijn leven bepaald: bij wie hij kwam te wonen, wie zijn voorbeeld werd, welke keuzes hij vervolgens maakte. Toevallig leefde hij in een tijd ook waarin veel gebeurde, gebeurtenissen die de loop van de geschiedenis bepaald hebben. Toevallig had hij een functie waardoor hij met zijn neus bovenop die gebeurtenissen stond en er verslag van deed. 'Ik was in de wieg gelegd voor een armoedig, rimpelloos en maar door weinigen opgemerkt leven.' (p. 11) Toevallig is het anders gegaan.

Motieven

Lezen en schrijven

Abel is een slimme jongen die veel vragen stelt. Zijn ouders vinden dat lastig maar zijn meester Wolters beantwoordt ze graag. Van hem krijgt hij het boek De avonturen van Robinson Crusoe, dat op wonderlijke wijze aan de scheepsramp ontkomt en een leidmotief vormt. Als Abel in Sheboygan bij Sylvia en Pieter woont, begint hij te lezen en te schrijven. De boeken die hij steeds van Catharine krijgt, vormen zijn vervolgonderwijs. Quintus moedigt hem aan om voor de krant te gaan schrijven en daarin kan hij veel van wat hij ziet en denkt kwijt. Het lezen en schrijven brengen hem naar New York waar hij een beroemde journalist wordt en omgaat met bekende Amerikaanse dichters. Uiteindelijk besluit hij niet over anderen maar over zichzelf te schrijven.

Geloof

Abels ouders worden landverhuizers omdat behalve de armoede hun geloof hen daartoe aanzet. Hun dominee promoot het verhuizen en onderweg worden ze door een aantal mensen van hetzelfde geloof (afgescheiden protestanten) verder geholpen maar soms ook bedrogen. Na de scheepsramp verliest Abel echter zijn geloof, hij heeft het alleen nodig om boos te kunnen zijn op God. Kalle gaat nog wel naar de kerk maar doet dat alleen voor zijn ouders. Als Abel met hem een herdenkingsdienst voor de ramp in de kerk bijwoont waar wordt gezegd dat God bij de mensen op de boot aanwezig was, staat hij op en zegt hij iedereen flink de waarheid. Als hij onderzoek doet naar de scheepsramp komt hij ook steeds weer mensen tegen die in zijn ogen God bij zaken halen waarvoor ze zelf verantwoordelijk zijn.

Racisme en slavernij

Dit motief zie je natuurlijk vooral terug in de gebeurtenissen voorafgaand aan de Amerikaanse Burgeroorlog, waarvan Abel getuige is en waarvan hij verslag doet. Opvallend vond ik dat duidelijk wordt dat het het Noorden, of in ieder geval New York, niet eens zo om de mensenrechten te doen is en dat veel voormalig tot slaaf gemaakten die New York bereiken, zeggen dat het leven daar nog naarder is dan in het Zuiden. De economie van New York is voor een groot deel gebaseerd op wat het Zuiden produceert en via New York verscheept, dus eigenlijk zijn ze in New York niet echt tegen de slavernij. Maar wat ze niet kunnen verdragen is dat de zuidelijke staten zich afscheiden en misschien wel alles rondom de handel zelf gaan organiseren. Daarnaast komt racisme ook eerder al voorbij, bijvoorbeeld als Abel en Kalle een zwarte man zien op het eerste schip, Frederick Douglass, en Kalle zegt dat hij de duivel zelf is. Bijzonder is dat de voorouders van Abel zelf ook in slavernij leefden omdat zij horigen waren, een systeem dat in de Achterhoek pas aan het einde van de achttiende eeuw werd afgeschaft.

Vriendschap

Kalle en Abel zijn beste vrienden en steunen elkaar het hele boek door. Ze verschillen erg van elkaar maar halen elkaar daarmee op, vertrouwen elkaar en kunnen altijd op elkaar terugvallen. Kalle gaat als eerste naar New York en Abel volgt. Abel wil verslag doen van de Burgeroorlog in het Westen en Kalle volgt. 'Ik keek naar Kalle, en ik wist opeens zeker dat onze vriendschap haar definitieve vorm had gevonden. Samen de wereld in, grote gebeurtenissen tegemoet. In je jeugd kan vriendschap op zichzelf bestaan, later wordt dat anders, als vriendschap een vriendschap onder voorwaarden is geworden, als je de ander scherper langs de meetlat van je eigen overtuigingen en inzichten gaat leggen. [...] , we hadden een nieuwe tempel op een oud fundament gebouwd. En die zijn onverwoestbaar.' (p. 301)

Motto

'We talk of "facts" in history. What are facts? A good deal that gets written once is repeated and repeated, until the future comes to swear by it as a gospel.'

Uit: Walt Whitman Speaks, his final thoughts on life, writing, spirituality, and the promise of America

Walt Whitman (1819-1892) was een Amerikaanse dichter, journalist en essayist. In het boek is hij een vriend en collega van Abel. Whitman trekt hier het waarheidsgehalte van historische feiten in twijfel, omdat ze gebaseerd zijn op herinneringen en die altijd gekleurd en vervormd worden, zeker als de gebeurtenissen lang geleden zijn. Abel doet hetzelfde op de eerste pagina's van zijn boek: 'Herinneringen zijn nu eenmaal onbetrouwbaar en onvolledig. Ze behoren tot het domein van de leugen.' (p. 9)

Opdracht

Voor mijn geliefde Wilma

Titelverklaring

'Phoenix', naar de vogel die uit zijn eigen as herrees, is de naam van de boot waarmee Abel en zijn gezin naar Sheboygan doorvaren. De boot vergaat en Abel overleeft deze ramp als enige van zijn gezin. Het vergaan van het schip en de gevolgen daarvan vormen een rode draad door het hele boek heen, omdat Abel achter de ware gebeurtenissen wil komen en achter de mensen die er verantwoordelijk voor waren. Ook zou je kunnen zeggen dat Abel uit zijn eigen as herrijst: hij heeft niets en niemand meer en is verschrikkelijk verdrietig maar hij krabbelt uit het dal omhoog en probeert zijn leven te leiden. Dit past goed bij de thematiek omdat het toevallig de ramp is die Abels leven vormgeeft en hij anders een heel ander persoon was geworden.

Structuur & perspectief

Het genre is een historische roman dus dat betekent meestal geen flashbacks, zo ook hier: het boek volgt de loop der geschiedenis. Oficieel is het echter een grote flashback omdat Abel in het eerste hoofdstuk uitleg dat hij zijn herinneringen gaat opschrijven. Het bestaat uit 55 genummerde hoofdstukken, binnen die hoofdstukken wordt met witregels gewerkt. Opvallend ook zijn de voetnoten die meer details over een gebeurtenis of persoon prijsgeven. Het verhaal wordt verteld door Abel in de ik-persoon, hij zegt al aan het begin dat zijn herinneringen niet betrouwbaar zijn. Omdat het boek wel als waargebeurd wordt gepresenteerd, vormt dit ook een motief.

Decor

Het verhaal speelt zich even af in Winterswijk in de Achterhoek in Nederland, maar al snel verhuist het gezin naar Amerika, in de hoop op een betere toekomst. Ze reizen van New York naar Albany, naar Buffalo en op weg naar Sheboygan - de eindbestemming is Wisconsin - vergaat het schip. Abel groeit vervolgens op in Sheboygan en als hij ouder is, verhuist hij weer naar New York, van waar hij als journalist een groot deel van Amerika bereist. Abel schrijft zijn verhaal in 1935 op, het begint in 1845 en eindigt in deel 1 van deze trilogie rond 1861.

Stijl

'Toegegeven, Wagendorp had me niet meteen te pakken. Zijn afgemeten manier van vertellen hield me aanvankelijk wat op afstand, de korte zinnen, de rechttoe-rechtaanstijl, zo uiterst functioneel: ‘Mijn moeder met een brief die ze voorleest. Van iemand die er al woont. Mijn vader staat op en loopt weg. Ik kijk naar hem, hij is gestopt met praten.’

Maar al snel beginnen de zinnen te vloeien, meer te meanderen en wint Phoenix aan verhalende kracht.' (Kézér 2022)

Slotzin

Ik begroef mijn nieuwsgierigheid en laatste restjes hoop, borg al mijn aantekeningen, met de artikelen uit de Sheboygan Nieuwsbode, op in een bruine leren map, schreef er Phoenix op en legde hem in de onderste lade van mijn bureau. Daarna liep ik naar de kamer van Bennett om afscheid te nemen.

Bijzonderheden

'Phoenix' is deel 1 van een trilogie.

Beoordeling

Ook ik moest in dit verhaal komen. In het begin kreeg ik namelijk het idee dat de schrijver te veel informatie kwijt wilde. Wat hij gedurende het hele verhaal doet, namelijk belangrijke historische gebeurtenissen en personages door Abels verhaal heen weven, voelde in het begin gekunsteld. Op een gegeven moment, zo'n beetje vanaf de ramp, wordt het echter natuurlijker en grijpt het echte verhaal je. Daarna vond ik het super spannend en interessant. Zeker een aanrader! Voor leerlingen die van avontuur en geschiedenis houden.

Recensies

"Het is overigens geen loodzwaar verhaal. Phoenix barst dan misschien van de tragedies, maar de luchtigheid die Wagendorp door zijn bestseller Ventoux en diens opvolger Ferrara klopte, schemert ook hier dwars door alle rampspoed heen." https://www.trouw.nl/rece...ogle.nl%2F

"In Phoenix, het eerste deel van een historische romantrilogie, toont Bert Wagendorp zich een enthousiaste en goedgeïnformeerde verteller. Helaas weet hij de VS van rond de Burgeroorloog zelden tot leven te wekken." https://www.parool.nl/kun...~b19961a8/

"Het verhaal van de ramp met de Phoenix is een familiemythe, door mijn vader liefdevol doorverteld, inmiddels van alle versiering ontdaan en kaalgeslagen. De mythe luidde in het kort zo: ooit verging in Amerika een schip met Achterhoekse landverhuizers en daarbij verdronken of verbrandden de meeste passagiers, onder wie verre familie van ons. Het schip heette de Phoenix of de Feniks, zoals schepen in mythen nu eenmaal heten. [...] De ramp had zich echt voorgedaan, om precies te zijn op 23 november 1847. De plaats waar zij zich had afgespeeld was ook bekend: Lake Michigan, op ongeveer 6 mijl van het plaatsje Sheboygan, ten noorden van Chicago in Wisconsin, de eindbestemming van de landverhuizers. Er was bij de ramp een groot aantal mensen omgekomen, voornamelijk Achterhoekers; schattingen varieerden van ruim 160 tot 250. De naam van het ongeluksschip luidde inderdaad ‘Phoenix’. '" https://www.volkskrant.nl...~bce0b8a7/

Bronnen

Lieke Kézér - schip vol Achterhoekers tot leven

https://www.trouw.nl/rece...ogle.nl%2F