Feitelijke gegevens

• 4e druk, 2023
• 248 pagina's
• Uitgeverij: Ambo/Anthos

Flaptekst

Eerste zin

Het nieuws reisde snel, zoals dat soort nieuws doet. Ik wist dat het ook over jou ging zodra het eerste bericht uit Parijs kwam. Bijna zes jaar geleden nu, op een vrijdag de dertiende. Een datum als een slechte grap. Online meldden allerlei mensen zich ‘veilig’.

Samenvatting

Parijs, september 2021                                                                                                        In In een een korte proloog schrijft een nog onbekende ik-vertelster aan haar vroegere docente Flo over wat er vijf jaar, nadat de beruchte aanslagen in Parijs werden gepleegd, gebeurt bij de herdenking van de moordaanslagen. Ze vraagt Flo, haar docente goed te luisteren naar de levensgeschiedenis van drie personen die zonder elkaar te kennen  een rol in het leven van de drie heeft gehad.

Deel I Het verhaal van Philippe, 1986                                                                                   In het gezin van een invloedrijke Franse ambtenaar wordt in 1954 een vierde kind geboren, dat duidelijk anders is dan de eerste drie. Philip is vanaf het begin een angstig jongetje, dat voorspellingen kan doen met betrekking tot grote ongelukken en de dood. van personen in zijn omgeving. Hij wordt een goed betaalde werknemer bij Renault. In 1983 trouwt hij met een stewardess, Laurence. Zoals gebruikelijk in de familie Lamberts wordt er na de geboorte van Nicolas gezocht naar een au pair. Ze gaan in zee met een  Duits meisje Eloïse Schiller. Ze komt overdag bij het gezin, maar overnacht daar niet. De moeder van Philippe betaalt zelf de au pair. Al bij de eerste blik van Philippe is hij van slag door het meisje. Als ze meegaat op vakantie, bespiedt hij haar vaak als zij hem niet kan zien. Toch is er geen sprake van verliefdheid, maar hij voelt zich wel  tot haar aangetrokken, maar aan de andere kant is hij ook bang.
In die jaren wordt Parijs geteisterd door veel aanslagen. Philippe volgt Eloïse soms overdag, als ze zijn zoontje van school haalt. Hij is bang dat haar en zijn kind  iets overkomt. Als Laurence een week vrij heeft, hoeft Eloïse niet voor de kinderen te zorgen. Ze gaat de stad in. Philippe stalkt haar, ziet dat ze met een muzikant flirt en met hem naar huis  (en naar bed) gaat. De overrompelde Eloïse stapt daarna een winkel binnen om nieuw ondergoed te kopen. Als ze uit de winkel komt, ziet ze Philippe aan de overkant van de straat. Die voorvoelt iets en rent naar haar toe. Dan vindt er een bomaanslag plaats, waarbij beiden zwaar gewond raken. De gewonde Eloïse vertrekt naar Duitsland.                                                                                   

Deel II Het verhaal van Marie, 1989                                                                                        De 21-jarige Marie, een Nederlandse jonge vrouw, wordt au pair in het gezin van Philippe en Laurence. Ze heeft nogal moeite met het goed begrijpen van de Franse taal. Ze gaat op taalles en dat zijn heel grappige stukjes, waaraan aardig wat aandacht in de tekst zijn gewijd. Marie laat op advies van een kapper d'r haar heel kort knippen en ze lijkt nu op een beroemde Franse filmster. In 1989 is  duidelijk dat er iets niet goed zit tussen Laurence en Philippe. Met Marie is er iets gebeurd in A. waar ze te maken kreeg met haar docente fotografie. Ze zal het verhaal daarover in haar ruitjesschrift voor Flo opschrijven.

Deel III Het verhaal van Flo en M. 1987-1989                                                                          Het eerste jaar van haar studie in A. heeft Marie nog geen les van Flo. Maar ze ontmoet haar wel op de vrijdagavond in haar huis dat op die avond openstaat voor de studenten. Het is een soort rariteitenkabinet, dat huis van Flo. Die is geïnteresseerd in Marie en ze geeft Marie ook steeds boeken van beroemde fotografen. Ze is een gerenommeerde fotografe en docente. Marie is lang niet zo begaafd en bij de eerste beoordeling van haar studiejaar zijn de docenten nogal kritisch. Maar ze mag wel op de academie blijven. Flo gaat haar in het tweede jaar M. noemen en begint ook een fotoserie van M. te maken. In de vakantie is Flo weg en krijgt Marie in haar geboortestad een relatie met Ugo. Maar na de vakantie wil ze dat niet meer. Marie krijgt nu les van Flo, die haar goed leert kijken (en zien)  bij het nemen van foto's. Flo volgt M. ook overdag, maar Marie weet dat niet.
Dan volgt de anticlimax. Flo is al die tijd bezig geweest met een nieuw fotoboek en bij de presentatie ziet M. dat het een boek helemaal over haarzelf is. Ze voelt zich bedrogen door de vrouw in wie ze altijd een vriendin zag. Ze zegt haar studie meteen op en gaat naar Frankrijk om daar als au pair te werken.

Deel IV Marie, Philippe, 1989-1990
Dat wordt deel II van Maries Franse avontuur. In 1989 valt de Berlijnse Muur en de wereld ziet er ineens heel anders uit.  Zelf woont ze ook weer in een kamer die van Philippes moeder is. Laurence en Philippe besluiten te gaan scheiden.
Marie laat intussen de kleine Nicolas de stad ontdekken, maar in een onbewaakt ogenblik is ze hem kwijt. De paniek slaat toe, maar Nicolaas komt gelukkig terug. Philippe die haar overdag vaak volgt, voelde dat er iets met zijn zoon was.
Philippe bezoekt haar ook enkele keren op de kamer, waarin hij vroeger zelf heeft geslapen. Van Laurence hoort Marie hoe het Philippe na de aanslag is vergaan. Hij kreeg veel psychiatrische hulp en leek de aanslag verwerkt te hebben, maar vijf jaar na de aanslag viel hij bij de herdenking ervan helemaal terug in zijn problemen. 
Philippe zelf vertelt Marie zijn eigen story. Over zijn angsten en zijn voorspellende gave. Ze luistert vooral naar hem. Na een jaar komt bij de familie altijd een nieuwe au pair. Voordat ze vertrekt, brengt Philippe haar nog een keer een bezoek. De kern van dat bezoek is dat hij haar waarschuwt voor iets gevaarlijks, op een vrijdag de 13e.

Deel V  Het verhaal van Flo, 2015
Marie gaat in dit laatste deel visualiseren wat er met Flo op vrijdag de 13e in november 2015 haar is gebeurd. Die wordt uitgenodigd om een expositie van haar eigen werk te openen en vertrekt met de trein naar Parijs. Ze gaat die avond zitten op een terras en daar volgt één van de aanslagen die in Parijs zijn gepleegd. Er vallen die avond heel veel slachtoffers in Parijs: het is één van de meest aansprekende aanslagen in de geschiedenis van de stad. Flo die haar gezichtsvermogen moet missen, is gewoon op het verkeerde moment op de verkeerde plaats.
Op het moment dat Marie dit deel visualiseert, beginnen de rechtszaken tegen de daders die de aanslagen hebben overleefd.

Personages

Flo

Flo is een ongeveer tien jaar oudere docente fotografie als ze Marie leert kennen. Ze staat bekend als een enthousiaste docente en een goede fotografe. Ze leert de studenten het verschil tussen 'zien en kijken.' Het lijkt er even op dat ze een relatie zou beginnen met de studente. Maar wie dat denkt, komt bedrogen uit. Feitelijk misbruikt ze Marie door haar steeds te fotograferen en met alle foto's een fotoboek te publiceren. Daarna hoor je een hele tijd niets van haar. Tot het moment dat ze in 2015 slachtoffer wordt van de aanslagen in Parijs.

Philippe Lambert

Philippe is als vierde kind van een bekende Franse ambtenaar een buitenbeentje. Hij ziet als kind al dingen in de toekomst, de dood van familieleden zijn angst voor aanslagen is groot Bij de au pair Eloïse voelt hij vanaf het begin aan dat er iets met haar gaat gebeuren. Hij is daardoor meteen erg van slag, als hij haarde eerste keer ziet. Er is geen sprake van seksuele gevoelens voor haar, maar Eloïse houdt hem erg bezig. De aanslag op straat is datgene wat hij heeft voorvoeld. Hij redt haar trouwens wel, maar beiden zijn gewond. Van Eloïse hoor je niet veel meer, maar Philippe krijgt een jarenlange psychiatrische behandeling. Hij lijkt er door te genezen, maar vijf jaar na de aanslag komt bij de herdenking ervan de aanslag terug. Dat leidt tot veel persoonlijke ellende : een scheiding, een ontslag. Hij vertelt Marie wat hem bezig heeft gehouden en waarschuwt haar voor vrijdag de 13e.

Marie

Marie is het 21-jarige meisje dat na een teleurstelling in haar leven naar Parijs vlucht. Ze voelt zich bedrogen door haar docente Flo. En wil eigenlijk een nieuw begin maken in haar leven. Ze heeft nogal wat moeite met de Franse taal. Ze gaat zich daarop concentreren. Intussen wil ze de lezer (en Flo) laten weten wat er in A. is gebeurd. Ze schrijft het verhaal op in een ruitjescahier. Ook vertelt ze in Parijs het verhaal van Philippe die door angsten en fobieën van kinds af aan geteisterd wordt. Als ze weer terug naar Nederland moet, waarschuwt hij haar voor vrijdag de 13e. Er gaan jaren voorbij waar in Marie zich bekwaamt als docente Frans. Daarna volgt er een hele tijd niets, totdat Marie in 2021 bij de veroordeling van de aanslagplegers de dag van de aanslag in 2015 visualiseert. Dan valt alles op zijn plaats, zeker voor de lezer.

Quotes

"‘Er is een verschil tussen kijken en zien’, leerde jij ons lang geleden, in de tijd dat we nog zo jong waren. Ik nog geen twintig, jij nog geen dertig. Het leslokaal was niet verduisterd zoals gewoonlijk. Jij, onze docent, ging ons niet meevoeren in het oeuvre van een fotograaf of in de geschiedenis van het eerste beeld, niet mee op expeditie met een platencamera die naar een uithoek van de wereld was getorst om daar, voor het eerst sinds de oerknal, het uitzicht vast te leggen." Bladzijde 6

"Voor ons verhaal heb ik een derde nodig, want ieder verhaal rust op drie punten. Anders valt het om. De drie punten zijn jij, ik en Philippe Lambert. Een man die jij nooit gekend hebt en ikzelf maar kort, maar zonder wie dit niet verteld kan worden. Dat het comfortabeler is om het over een ander te hebben hoef ik jou niet uit te leggen, Flo" Bladzijde 11

"Van Eloïse weet ik verder niets. Hoe Philippe uit dit alles tevoorschijn kwam weet ik wel, Flo, want drie jaar later, nadat ik weggegaan was uit ons verhaal, werd hij mijn werkgever." Bladzijde 77

"Ze is dan wel zeventien, bijna achttien, maar ze is niet dom. Opgesloten met die vader ook, Philippe, die haar nerveus maakt. De man is niet perse onaardig, ook niet opvallend aardig, zeker niet zo geil als die opa, maar dat gestaar de hele tijd, ze heeft er de zenuwen van gekregen. En hij heeft zo'n raar oog, je weet nooit goed of hij je nu aankijkt of niet." Bladzijde 54

""Maar ik ben er niet uit wanneer. Alles wat ik weet is dat je moet uitkijken voor de dertiende." "De dertiende?" "De dertiende. Vrijdag de dertiende." De dertiende Dat was wat hij me moest zeggen, vrijdag de dertiende "Yes. Friday the thirteenth. Dat zei hij, Flo."" Bladzijde 221

Thematiek

Het leven van een au pair in parijs

De rode draad door de vakkundig opgebouwde roman is het leven van een au pair in de roerige jaren in het verleden. Mensen hebben een bepaalde reden om uit hun omgeving te vluchten (escapisme). In een nieuwe omgeving maken ze dan weer nieuwe dingen mee. Maar er zit ook een element van het noodlot/ toeval in de roman. Soms ben je op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Eerst Philippe in de zestiger jaren en later Flo in 2015. Maar het knappe van de roman is ook dat er een heleboel motieven bijdragen aan het thema, waardoor het 'leven van een au pair in Parijs niet de juiste weergave is van het thema van deze roman. Het gaat ook over coming of age, liefde, vriendschap en teleurstellingen, bovendien over noodlot en toeval.

Motieven

Terrorisme

In Parijs zijn in de tachtiger jaren veel aanslagen gepleegd (periode Philippe) en in deze eeuw natuurlijk ook met als dieptepunt de bloedige aanslagen op vrijdag de 13e november 2015.

Verraad (aan de vriendschap)

Marie heeft een goede relatie met Flo, haar docente. Maar na het tweede studiejaar merkt ze dat ze slechts een onderwerp is geweest in een boek van Flo. Dat voelt als verraad aan. Marie dacht dat ze in de docente een vriendin had. Later blijkt dat ze in feite misbruik van een leerling heeft gemaakt. Marie vlucht daarom naar Parijs.

Angst / fobie

Philippe wordt geplaagd door angsten. Hij kan vooruitkijken in de tijd en doet voorspellingen over mensen die dood gaan. Hij lijdt daar heel erg onder. Na de aanslag op Eloïse krijgt hij veel psychiatrische hulp, maar bij de herdenking van de aanslag vijf jaar later komt alle ellende weer terug. Zijn huwelijk strandt, hij verliest zijn baan en woont in een armoedig appartement. Hij waarschuwt Marie bij haar vertrek voor vrijdag de 13e

Coming of age

Het au pair zijn in Parijs was eertijds in de jaren zeventiger/tachtiger een modeverschijnsel. Eindexamenkandidaten gingen vaak een jaar naar Parijs. Het avontuur lokte, de baantjes zelf waren niet eens leuk. Maar op je eigen benen in Parijs staan is een prachtige coming of age. Zo'n jaar maakt je snel volwassen.

Escapisme

Marie is hevig teleurgesteld in haar docente Flo, ze voelt zich misbruikt als onderwerp voor een fotoboek. Ze stopt als student en zoekt een uitweg naar Frankrijk. De vlucht naar Parijs is een voorbeeld van escapisme.

Titelverklaring

De titel staat letterlijk in de tekst:
"Hiervandaan stuur ik je deze berichten. Onze geschiedenis was een steentje in mijn schoen dat ik negeerde, maar toen ik het tevoorschijn had gehaald kreeg ik het niet meer teruggeduwd. Je zult er even de tijd voor moeten nemen.  Luister." (op blz. 8). Marie spreekt haar ex-docente Flo aan.

Structuur & perspectief

De structuur van de roman mag je best ingenieus noemen. Uiteindelijk grijpt elk deel in elkaar. Er zijn diverse delen in de tijd: er is geen sprake van een chronologisch verteld verhaal. De indeling is als volgt met het perspectief erbij
- Parijs, september 2021 (soort proloog) : ik-verteller Marie aan het woord
- Deel I Het verhaal van Philippe,1986 : begint met een ik-intro, hoofdstuk zelf heeft een hij-perspectief Philippe
- Deel II Het verhaal van Marie, 1989 : ik-vertelster is Marie
- Deel III Het verhaal van Flo en M. 1987-1989: ik-vertelster is Marie
- Deel IV Marie, Philippe, 1989-1990 : ik-vertelster is Marie
- Deel V  Het verhaal van Flo, 2015 Perspectief begint bij een ik-vertelster, maar heeft daarna ook een bijzonder zij-perspectief als ze Flo, haar ex-docente visualiseert bij de aanslagen in Parijs.

De belangrijkste verteller is de ik-verteller Marie. Zij kan echter niet weten wat er met Philippe gebeurd in zijn jeugd en bij de aanslag met Eloïse. Ook bij de aanslag van vrijdag de 13e november 2015 weet ze niet precies wat er is gebeurd met Flo. Dat stuk van de tijd visualiseert Marie.

Overde structuur staat op blz. 122 een heel belangrijk citaat: "In een paar avonden schreef ik alles op. Ik heb de pagina's die daarin staan, ongeveer een half schrift, onlangs op de laptop ingevoerd en natuurlijk heb ik erin gerommeld. Geredigeerd. Zaken veranderd, aangescherpt, weggelaten - jij weet als geen ander wat montage kan doen, Flo. Wat blijft is de versie die als laatste wordt vastgelegd, die gestold is en in de plaat geëtst, en die ik nu aan je zal vertellen."

Decor

Het belangrijkste decor is de hoofdstad van Frankrijk, Parijs. Dat is het geval in bijna alle delen van de roman. Het enige afwijkende decor is de stad A. (deze keer niet Amsterdam) waar Marie aan de academie voor fotografie studeert. (deel III)

De tijd wordt in de titels van de delen van de roman aangeduid. Marie vertelt vanuit het heden terug naar de jaren zestig.
Chronologisch gezien is de tijdstructuur
- Het verhaal van Philipe (van 1954-1986)
- Het verhaal van Fo en M (van 1987-1989)
- Het verhaal van Marie (1989)
- Martie en Philippe (van 1989-1990)
- Het verhaal van Flo (2015)
- Parijs, september 2021

Stijl

De stijl van Sacha Bronwasser is heerlijk verhelderend, spannend aan de ene kant  en aan de andere kant toch weer heel gewoon. Ze zal met   deze stijl lezers aantrekken en niet afstoten.
Vooral de uitgewerkte metaforen vielen me in het bijzonder op.
(blz. 110) Misschien is dit wat jullie eigenlijk bedoelden. Jullie docenten. Wij moesten afgebroken worden, zeiden jullie. Afgebroken en weer opgebouwd. We moesten afschudden waarmee familie, conventie, traditie en gewoonte ons hadden omhangen. We moesten niets worden, barre grond, een omgespit en van onkruid ontdaan akkertje. We moesten onszelf wordeen, want dat waren we nog niet. We moesten afleren om te leren, stil worden om te luisteren, onszelf pijnigen om anderen te kunnen troosten - we moesten zoveel. Die kans werd ons geboden, die moesten we met beide handen aangrijpen. Iedereen gebruikte andere woorden, maar  bedoelde hetzelfde. En niemand verpakte het zo mooi als jij, Flo."

En ook:de indrukwekkende metafoor: 
(blz. 211: "Toen ik bijkwam wilde ik vooral heel erg dat het niet gebeurd was", zei Philippe, "maar ik wist ook meteen dat dit nog maar het begin was. Zijn angsten hadden alleen maar liggen slapen, 'als een ongedulkdige hond". zei hij bitter, een hond die 'buiten de supermarkt op zijn baas heeft zitten wachten' en die nu was opgestaan om hem te vergezellen."

Een ander opvallend kenmerk van haar stijl is de gedetailleerdheid in de beschrijving van de decors, de omgeving, de dingen en de mensen etc. Het is voor Marie de uitwerking van de kunstzinnige opvatting die Flo haar op de academie heeft geleerd. "Het verschil tussen kijken en zien."

Het fraaie is ook dat Sacha Bronwasser geen spannende scènes met betrekking tot seksualiteit nodig heeft om de aandacht te trekken. Het was eenvoudig genoeg geweest om de jonge au pair-meisjes Eloïse en Marie in de armen en het bed te laten vallen van Philippe. In slechts twee kleine passages komt een verwijzing naar seks voor.

Slotzin

De jongen, zijn schouders, de vloer, het hekje. De leidingen uit de muur ertussen, het blauwgrijs en de duiven erboven. Het is gezien, het is verteld en nu bestaat het.

Beoordeling

Luister is een ingenieus opgebouwde roman die geënt is op het leven van drie personen,Philippe Lambert, Marie en Flo. Marie is het verbindende personage in de roman.Flo heeft immers Philippe nooit  ontmoet, maar elk verhaal berust op drie pijlers, zegt Marie in haar prelude. Het verhaal is zo goed opgebouwd dat je aan de hand van de vertellers het verhaal wordt ingetrokken. Hoe verder je als lezer komt, hoe beter je kunt zien wat er eigenlijk aan de hand is. Dat is een knappe vertelsituatie en dus top-literatuur. Maar niet alleen voor volwassenen. Eindexamenkandidaten van vooral vwo kunnen die boek gemakkelijk ter hand nemen. Niks saai aan. Om in de stijl van de fotografiedocente Flo te blijven. Sacha Bronwasser heeft een magnifieke roman 'gemonteerd.'' waarbij je moeilijk één thema als etiket op de roman zou kunnen plakken. Het is een roman die gaat over veel facetten in ons leven.

Eigernlijk moet je als recensent het advies aan de lezer geven om het boek voor een tweede keer te lezen en om dan te letten op alle passages waarin de rode draden van het web gespannen worden.

Recensies

"Spanning keert terug met de komst van een au pair, de Duitse blom Eloïse, bij wier lichaam Philippe ‘verkrampt’, maar hij ‘begeert haar niet’, en toch ‘is er een bijna niet te beteugelen drang in hem om haar te overmeesteren – hij schaamt zich voor het woord als hij eraan denkt’. Haar ‘bespringen’. ‘Dat is wat hij wil. Nee, dat is wat hij móét.’ Hij gaat haar achtervolgen, het begint op stalken te lijken – maar dat dient een onverwacht doel. Want uiteindelijk komt die bespringing er, anders dan verwacht. Dan komen er een paar lijnen op tamelijk spectaculaire en ook wonderlijke wijze bij elkaar: Philippes drang, de onheilsbeelden, de terreuraanslagen. Het zijn lijnen die ‘een borduurdraad [vormen] die in het weefsel van de tijd wordt gestoken’, schrijft Bronwasser dan, of: spreekt de verteller, ineens weer ronkend, ‘en die voort zal gaan, een slingerend patroon gaat vormen […] dat alleen maar achteraf zal worden waargenomen, steek voor steek voor steek’." https://nrcwebwinkel.nl/l...9026352065

"Luister van Sacha Bronwasser vertelt over de eenentwintigjarige M. die in 1989 halsoverkop uit Nederland vertrekt. Ze gaat in Parijs aan de slag als au pair. Een verhaal over liefde en leugens, angst en vertrouwen. IJzersterk beschreven alsof je het zelf meemaakt. Ze neemt je mee aan de hand door het hele verhaal." https://www.hebban.nl/rec...er-luister

"Mooi zijn de gedetailleerde beschrijvingen van Parijs. Het wordt fotografisch voor je geschilderd. Je hoeft niet veel moeite te doen om dit voor je te zien. Dreigend zijn de terroristische aanslagen die veelvuldig in de jaren '80 in Parijs plaats vonden. Een zekere dreiging voel je trouwens door het hele boek heen. Het verhaal is heel ingenieus opgebouwd. Het houdt de spanning erin en je kan alleen maar doorlezen omdat je de ontknoping wilt weten." https://www.hebban.nl/rec...er-luister

"Op basis van de proloog verwacht je een verhaal over de ik en haar docent, maar het eerste deel van het boek draait om Philippe Lambert, een Parijzenaar die halverwege de jaren 80 als kersverse echtgenoot en vader een interne crisis doormaakt. Philippe lijdt aan angsten en is er heilig van overtuigd dat er iets vreselijks zal gebeuren met de au pair van zijn gezin: een jonge vrouw uit Duitsland. Hij begint haar clandestien te achtervolgen op straat, wat enkele schitterende en spannende scènes oplevert. Uiteindelijk slaat het noodlot daadwerkelijk toe in deze adembenemende vertelling, die het boek op zichzelf al de moeite waard maakt." https://www.tzum.info/202...r-luister/

"Er schuilt iets bitters in deze roman, verdriet over gemiste kansen, gefnuikte ambities, begeerte, maar tegelijkertijd wilde de schrijfster daar niet aan toegeven. Juist deze tegenspraak tussen bitterheid en verzet daartegen, brengt altijd meeslepende literatuur voort, ook nu weer. Literatuur dus die niet blijft hangen in weerzin, minachting en zelfmedelijden, maar daar tegenin wil schrijven. Hoe makkelijk was het voor Bronwasser geweest om voor de zoveelste keer een Frans bourgeois gezin in hun arrogantie en benepenheid te kakken te zetten. Of om kunstacademies weer eens te bespotten. En om ‘au pairs’ weer eens slachtoffer te maken van onwetendheid. Bronwasser laat er een andere blik op los, geen bitterheid alleen, ook geen ironie, maar voorzichtig mededogen, zonder dat ze zich daarop laat voorstaan." https://www.groene.nl/art...-de-lurven

Bronnen

Korte uiteenzetting van de schrijfster over het ontstaan van de roman

https://www.youtube.com/w...SMCkBxBx7U

Schrijfster Sacha Bronwasser vertelt over haar roman "Luister."

https://www.nporadio4.nl/...bronwasser