Liefde is een rebelse vogel door Mounir Samuel

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2016
• 302 pagina's
• Uitgeverij: Uitgeverij Jurgen Maas

Flaptekst

Eerste zin

De hartkloppingen begonnen onderweg, in de trein naar Gare du Nord en verder. Er was geen weg terug, niet meer in ieder geval.

Samenvatting

‘Liefde is een rebelse vogel’ bestaat uit twee verhaallijnen: die van Zetá in het verleden en die van de psychologe en Zetá  in het heden. De samenvatting combineert beide verhaallijnen en is logisch-chronologisch.

Rond 1995 is een jonge Zetá met de trein onderweg naar Spanje. Ze ontmoet de Marokkaanse Mahmoud en ze hebben seks in de wc. Aangekomen in Sevilla neemt Zetá een taxi naar het armoedige huis van de zus van haar vader, tante Isabel. De taxichauffeur (Bartolomé) is van haar gecharmeerd en geeft haar zijn kaartje. Haar tante weet haar niets over haar vader te vertellen maar Zetá kan blijven logeren. Haar oom Miguel is werkeloos en hangt de hele dag in de kroeg. Als hij ’s nachts thuiskomt, mishandelt hij zijn vrouw omdat zij Zetá kosteloos onderdak biedt. De volgende dag verkent Zetá de stad. Ze ontmoet verschillende mannen met wie ze gitaar speelt, danst en drinkt. Om geld te verdienen wordt ze barvrouw in de club La Giralda. Hier ontmoet ze José en ze krijgen een relatie. Haar tante ergert zich aan Zetás vluchtgedrag zoals ze dat benoemt en herkent haar vader in haar. Ze neemt Zetá mee naar het huis waar ze met haar ouders en broer is opgegroeid. Zetá neemt een glasscherf mee als herinnering. Later maakt ze het uit met José die avond wordt ze opgezocht door oom Miguel en hij dwingt haar met geweld om hem te pijpen. Tante Isabel probeert er een einde aan te maken, waardoor Zetá de moed krijgt om in zijn pik te bijten. Haar oom verdwijnt maar haar tante lijkt haar niet meer te willen kennen. Zetá besluit te vertrekken en belt de taxichauffeur. Die brengt haar naar zijn moeder en van daaruit reist ze naar Barcelona.

In Barcelona woont Zetá in een pension waar ze een kamer deelt met Ayodele, een Nigeriaanse vrouw. Via Bartolomé vindt ze werk als barvrouw in café De Eenzame Roos van ene Márquez. Márquez is een tiran die haar steeds in de billen knijpt, maar ze neemt zijn gedrag voor lief. ’s Nachts schrijft ze verhalen. Márquez gedraagt zich echter steeds vrijpostiger en op een avond stelt hij haar voor bij hem in te trekken. Dat is voor haar de druppel en ze vertrekt. Ze werkt nu voor Alano, een visverkoper op de markt. Van Bartolomé hoort ze dat haar oom haar tante vermoord heeft (krantenbericht afgedrukt) en dat haar oom daarna zelfmoord gepleegd heeft. In de viskraam ontmoet ze de priester Tomàs die haar uitnodigt voor de mis op zondag, maar Zetá weigert. In een café vertelt ze hem dat ze het moralisme van de kerk verafschuwt. Ze bezoekt stiekem toch de kerk en hoort de priester over zijn gesprek met haar preken. Hij wil dat de kerk het moralisme ook afzweert, roept dat hij niet meer de biecht wil afnemen, maar stuit op veel verzet. Zetá verlaat boos de kerk en de priester rent haar achterna. Zetá gaat met de priester mee naar zijn kamer. Hij laat haar een foto van een vrouw en een klein meisje zien (1974) en de vrouw blijkt zijn moeder te zijn. Tomás zelf is het meisje op de foto: hij heette María. Zetá blijft bij Tomás slapen en ze hebben seks. De priester heeft nog borsten en zijn pik blijkt een opgerolde sok te zijn.

Tomás’ geïmproviseerde preek over het moralisme is niet onopgemerkt gebleven en hij wordt door het bisdom op het matje geroepen. Tomás en Zetá zien elkaar veel, krijgen een relatie en de katholieke gemeenschap begint te roddelen. Tomás zal zijn roeping moeten opgeven en heeft het gevoel dat hij hiermee niet alleen zijn hemelse Vader maar ook zijn eigen vader verraadt. Toch trouwen ze en Zetá geeft zich volledig aan hem. Tomàs wordt bouwopzichter en Zetá gaat voor de plaatselijke krant werken. Met Tomàs gaat het niet zo goed maar Zetá krijgt al snel promotie en krijgt een eigen column. Voor haar column spreekt ze met vluchtelingen en andere migranten, wat haar de bijnaam ‘de activist’ oplevert. Haar column is populair onder het volk maar haar hoofdredacteur ontvangt veel bedreigingen. Tomás wordt gids en het lijkt beter met hem te gaan. Hij laat een hanger in de vorm van een traan maken van de groene grasscherf die Zetá had meegenomen van het huis waar haar vader ooit gewoond had. Dan krijgen ze samen een motorongeluk en Tomás sterft.

Een psychologe lijdt een eenzaam leven en verwaarloost haar werk. Op een dag ontmoet ze een mooie vrouw bij de supermarkt en ze ligt ’s nachts van haar wakker. Later ontmoet ze de vrouw nog een keer in een slijterij en ze raadt haar een fles wijn aan. De psychologe drinkt de fles alleen leeg en danst een dronken dans die eindigt in glasscherven op de grond. De volgende dag heeft ze een intake van een nieuwe cliënt en dat blijkt Zetá te zijn. De psychologen telt de dagen af tot haar volgende bezoek. Zetá komt weer maar het gesprek loopt vast en de psychologe nodigt haar bij haar thuis uit. Ze wil dat ze over zichzelf vertelt maar voelt zich ook seksueel tot haar aangetrokken en heeft moeite haar rol zakelijk te blijven bekijken. Ze is verliefd: ze heeft de liefde al die jaren bij Mars gezocht terwijl ze bij Venus had moeten zijn. Tijdens het volgende bezoek zoenen ze. Als de psychologe haar moeder bezoekt en uit een soort dwarsigheid vertelt dat ze op vrouwen valt, zegt haar moeder dat ze dat altijd al geweten heeft.

Op een gegeven moment laat Zetá niets meer van zich horen en de psychologe gaat alleen naar de kroeg. Ze slaat aan het einde van de avond – na een hoop drank – een man aan de haak met wie ze tegenvallende seks in zijn auto heeft. Als ze daarna een taxi zoekt en moet overgeven, voelt ze Zetá achter zich, die haar naar huis brengt en in bed stopt. De volgende dag ontmoet ze Zetá in een café op Zetás verzoek en haar boodschap is zo verwarrend dat ze boos het café verlaat. Zetá volgt haar naar huis en ze hebben seks. De psychologe ziet dat haar rug vol met littekens zit. Zetá vertelt haar over haar huwelijk van twintig jaar met de priester.

Daarna gaat de psychologe naar de boekwinkel en ziet daar een grote stapel boeken waarvan op de omslag de gehavende rug van Zetá afgebeeld staat. Het blijkt het een na laatste boek van María Isabel te zijn, die nog meer boeken op haar naam heeft staan. Volgende week verschijnt haar nieuwste boek. De boekverkoper vertelt dat de auteursnaam een pseudoniem is, dat niemand weet wie er echt achter die naam zit en dat de auteur zeer succesvol is. Ze confronteert Zetá met haar boeken en die geeft toe dat zij Isabel is. Een week later koopt de psychologe Zetás laatste boek – Duizend kleine doden – en ze leest het in een ruk uit. Ze heeft dan een hele tijd geen contact met Zetá omdat die is ondergedoken voor het mediacircus dat losbarst rondom haar roman. Later vraagt ze of ze bij de psychologe kan schuilen en de psychologe en Zetá wonen dan samen. Zetá schrijft aan een nieuw boek. Als het manuscript af is, ziet Zetás een IS-terrorist op tv in wie ze de Marokkaanse Mahmoud herkent. Ze vertrekt hals over kop naar Irak om hem te zoeken. Net zo onverwacht en snel als ze vertrokken is, staat ze een paar weken later ook weer voor de deur en de psychologe kan geen weerstand bieden maar haar hart opent zich niet meer. Toch gaan ze samen naar Parijs waar ze de opera Carmen bezoeken. Tijdens het kijken en luisteren begrijpt de psychologe dat ze nooit Zetá’s liefde zal krijgen en weer door haar verlaten zal worden. De volgende ochtend is ze dan ook weer vertrokken. Ze heeft een envelop voor de psychologe achtergelaten en daarin zit een manuscript met de titel ‘Liefde is een rebelse vogel’. Ze leest het, scheurt het in stukjes en gooit de snippers naar buiten. Daarna zegt ze haar baan en appartement op en boekt een ticket naar Sevilla. Het is tijd om haar vleugels uit te slaan.

Personages

De psychologe

Ze is enig kind, opgegroeid in een stil huis. Haar moeder is koel en afwezig: de psychologe was als tiener onzeker, ze verlangde naar haar liefde, en kwaad omdat ze die niet kreeg. Haar moeder zorgt wel voor haar maar ze blijft afstandelijk. Haar vader genoot van het leven en sterft jong. De psychologe lijkt volgens haar moeder op haar vader: ze vallen beiden op hetzelfde geslacht en laten haar in de steek. Ze neemt haar moeder zijn dood kwalijk omdat ze daarvoor zo weinig tijd met hem heeft doorgebracht. Later gunt ze haar moeder de vreugde en vrijheid van oprechte liefde. Volgens haar moeder zijn ze beiden Einzelgängers: zij getrouwd zonder getrouwd te zijn en de psychologe alleen zonder alleen te zijn. Ze is psychologie gaan studeren om zichzelf te begrijpen, voelde zich als studente ongemakkelijk als ze met de andere studenten mee ging drinken. De studie had haar vertrouwen te gegeven om de wereld te kunnen indelen in het normale en wat daarvan afwijkt. Nu is ze psychologe in een groepspraktijk en wil graag schrijver worden. Ze zegt dat ze nooit anders dan alleen geweest is (twintig jaar alleen). Een recensent van Literair Nederland noemt de psychologe lijdzaam: 'De psychologe is een weifelende, passieve vrouw die geen beslissingen durft te nemen en lijdzaam haar dagen doorbrengt.' (Hettie Marzak op www.literairnederland.nl, 5 december 2016)

Zetá Maria Martínez

Ze is 40 jaar, mooi, donkerbruin, golvend haar, gebronsd, aangeboren elegantie, zelfbewust. Zetás vader was haar held, de enige die een beetje vrolijkheid in huis bracht. Op haar twaalfde verdween hij zonder een woord, hij liet alleen een briefje achter. Om aan de sleur te ontsnappen was hij met een vrachtschip naar Zuid-Amerika getrokken. Ze is katholiek, maar toen hij verdween, ging ze ook niet meer naar de kerk, ze geloofde wel maar was niet religieus. Haar moeder verafschuwt de kerk. Zetá heeft twee broertjes, zusjes of een broertje en een zusje (een tweeling). Ze is een vaderskindje en lijkt op hem, ze denkt dat ze om die reden ook geen goede relatie met haar moeder heeft: Zetá verweet haar zijn vertrek en haar moeder zag haar vader als ze naar Zetá keek. En net als haar vader kan ze nergens aarden en is ze altijd op weg. ‘Het leven was waardeloos, haar jeugd was ronduit klote geweest, maar ze was een vechter. Ze zou deze strijd winnen. Want dat is wat een vechter doet: hij wint of bezwijkt.’ (p. 137) Een recensent van Literair Nederland noemt Zetá nors en onvoorspelbaar: ze houdt met niets en niemand rekening en loopt het leven van de psychologe in en uit zoals het haar uitkomt.

Quotes

"De mens blijft een nomade, zij het met een hart van gewapend beton. Bomgordel erom. " Bladzijde 15

"'Jouw stem komt het dichtste bij je moeder dat je ooit zult zijn. Je hebt haar ogen, haar bouw, haar lange benen. Je hoort het niet, kan het niet zien ook, maar geen van ons lijkt meer op haar dan jij. Ze huis in jou. Zoek niet langer buiten jezelf, omarm liever het leven in jezelf.'" Bladzijde 115

"Hier was iedereen een vluchteling van zijn gemoedsrust, zijn leven, of geweten. " Bladzijde 172

Thematiek

Liefde: verbroken relatie

Centraal in dit boek staat de liefde die niet voor een gat te vangen is. Er is de gelukkige liefde tussen Zetá en priester Tomás, tussen cliënt Luc en zijn nieuwe vriend en tussen Zetá en haar huisgenote Ayodele. Er is echter vooral ook de ongelukkige liefde: in de eerste plaats natuurlijk die tussen de psychologe en Zetá, maar ook die tussen de ouders van de psychologe, de ouders van Zetá en Zetás oom en tante. Een andere cliënt gelooft niet in liefde en pleegt om die reden zelfmoord. Volgens mij staat de kern van de boodschap over liefde op p. 219: 'We hebben allemaal seks, de hele tijd, met ongelooflijk veel mensen en op ontelbare manieren', mompelde ze later. [...] 'Ja. Door oogcontact, oppervlakkige kussen of intense zoenen, spontane aanrakingen, gestoei, zelfs door iemand te slaan misschien ... Er zijn zoveel verschillende soorten intimiteit. Daardoor hebben we een vorm van seks met iedereen die we kennen. [...] Of bestaat in ieder geval het verlangen daartoe. Het punt is dat de een dat durft toe te geven en de ander dat niet in wil zien. Vandaar al die woede en frustratie. De mensheid verkeert in een staat van permanente zelfkastijding.'

Motieven

Homoseksualiteit

Het thema is liefde en opvallend in dit boek is dat dat vooral de liefde tussen twee vrouwen of mannen is: Zetá en de psychologe, Zetá en de priester die een vrouw blijkt te zijn, Zetá en haar kamergenote, Luc en zijn vriend, de vader van de psychologe die op mannen viel. N.a.v. de Egyptische obelisk bij het Louvre wordt een verhaal verteld over een Egyptische koningin die zich jarenlang als mannelijke farao voordeed.

Ouder-kindrelatie

Zowel de psychologe als Zetá waren een vaderskindje en hebben geen goede relatie met hun moeder. Hun vaders zijn op jonge leeftijd verdwenen en hierdoor is het contact met hun moeders verstoord geraakt. Ze verweten hun moeders het weinige contact dat ze met hun vaders hadden en leken te veel op hun vaders. Ook Zetás vader had geen goede relatie met zijn vader: hij moet regelmatig zijn moeder en zus beschermen tegen zijn dronken agressiviteit en nadat zijn vader hem tegen de grond heeft geslagen, verdwijnt Zetás vader. Tot slot is er de relatie tussen Tomás en zijn vader: zijn vader accepteert pas op zijn sterfbed dat zijn dochter een man geworden is. Omdat hij het een mooi idee vindt dat Tomás priester wordt, kan Tomás zelf deze roeping maar moeilijk loslaten.

Onderdrukking van vrouwen

Tante Isabel wordt mishandeld door haar man en die verkracht ook Zetá. In Barcelona werkt Zetá een tijdje voor een man die haar steeds betast en uiteindelijk vraagt of ze bij hem komt wonen om hem bepaalde diensten te bewijzen. In haar columns en boeken besteedt Zetá aandacht aan de prostituees in Barcelona die misbruikt en vermoord worden. De psychologe maakt een mindere vorm van vrouwenonderdrukking mee: zij heeft seks met een dronken man die totaal niet in haar (genot) geïnteresseerd is.

Carmen

Titel en een van de motto's zijn ontleend aan de opera Carmen, die veelvuldig in het boek terugkomt: de psychologe luistert naar Carmen in de auto, denkt aan Carmen als Zetá in haar spreekkamer verschijnt en natuurlijk het bezoek van Zetá en de psychologe samen aan de opera in Parijs. Het verhaal speelt ook in Sevilla: Carmen speelt met de harten van de trotse korporaal Don José en de brute stierenvechter Escamillo. De korporaal pikt dit niet en schiet haar dood, waarna twee harten gebroken zijn en een niet meer klopt. In het boek zijn de gebroken harten waarschijnlijk van de psychologe en Zetá en het niet meer kloppende hart is van de priester, hoewel Zetá hier degene is die het liefdesspel speelt.

Motto

Als je van iemand houdt, laat haar gaan,

want als ze terugkomt is ze de jouwe.

Zo niet, dan is ze dat nooit geweest.

• Bewerking van een uitspraak van de Libanese dichter en schrijver Khalil Gibran.

Een keer kiest de psychologe voor zichzelf en ze keert dan Zetá de rug toe. Die staat dan diezelfde avond nog bij haar op de stoep. Aan het einde van het boek blijkt echter dat Zetá nooit de hare is geweest omdat ze zich na de relatie met Tomás nooit meer aan iemand zal geven.

L’amour est un oiseau rebelle

Que nul ne peut apprivoiser

Et c’est bien en vain qu’on l’appelle

S’il lui convient de refuser

• ‘Habanera’ uit Carmen, door Henri Meilhac en Ludovic Halvy

Vertaling: Liefde is een wilde vogel / Die zich niet laat temmen / En het is nutteloos dat men hem roept /
Als hij het weigert te komen. Dit is een deel van een lied uit de opera 'Carmen' dat Carmen zingt bij haar opkomst en een motief vormt in het boek (zie motieven). De betekenis is ongeveer dezelfde als die van het eerste motto.

Titelverklaring

'Liefde is een rebelse vogel' komt letterlijk uit de opera Carmen (zie motto en motieven) en is de titel van  Zetás laatste manuscript dat . Figuurlijk gezien is Zetá deze rebelse vogel: de psychologe noemt Zetá een rebel. In Barcelona werd ze ook ‘de activist’ genoemd vanwege haar rebelse column. Later zegt de psychologe dat ze hoopte dat de rebelse vogel eindelijk was neergedaald. Zetá symboliseert de liefde, die niet gemakkelijk te vangen is.

 

Structuur & perspectief

Het boek is opgedeeld in een aantal delen: deel 1 heet ‘De kooi’, deel 2 ‘De rebelse vogel’, deel 3 ‘L’amour’ en deel 4 ‘Vliegen’. In deel 1 ontsnapt Zetá naar Spanje, in deel 2 ontmoet de psychologe Zetá, in deel 3 staat de liefde tussen Zetá en Tomás en Zetá en de psychologe centraal en in deel 4 vliegen Zetá en Tomás uit de bocht en de psychologe vliegt uit. Binnen die delen is het verhaal verder opgedeeld in hoofdstukken met nummers (41) en met titels. De hoofdstukken met nummers gaan over de psychologe, die op een gegeven moment Zetá ontmoet. De hoofdstukken met titels gaan over Zetá’s verleden. Om deze reden is het verhaal niet-chronologisch: het heden waarin de psychologe en Zetá elkaar ontmoeten wordt afgewisseld met Zetá’s verleden.

De hoofdstukken over de psychologe worden vanuit de psychologe in de ik-vorm verteld. De hoofdstukken over Zetá worden vanuit de personale vertelsituatie verteld.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Nederland en Spanje. De plaats in Nederland wordt niet verder gespecificeerd maar Nederland staat in ieder geval voor het heden. Spanje – Sevilla en Barcelona - staat voor het verleden, niet alleen van Zetá maar ook van Zetá’s vader.

In Zetás verleden is het rond 1995: ‘W’allah, bij God, ik voorzie dat de boel gaat exploderen hier. Het gist in de banlieus, de satellietsteden, de achterafsteegjes. Ik geef het nog vijf, zes jaar, tot de eeuwwisseling misschien.’ (p. 14) In het heden zitten we in de huidige tijd: op p. 196 bepreekt de psychologe bijvoorbeeld allerlei hedendaagse politieke problemen (IS).

De vertelde tijd: aan het begin van het boek is het augustus, daarna wordt genoemd dat het herfst is, in deel 4 is het eerst voorjaar en daarna zomer, dus de vertelde tijd is ongeveer een jaar.

Stijl

'De auteur beschrijft zowel de hartstocht als de wanhoop in soepel taalgebruik waarbij de zinnen naadloos op elkaar aansluiten en beelden vormen die je meesleuren in de verhaal.' (Alex Hoogendoorn in 'Boekenkrant', december 2016)

'Het hele boek komt een beetje onbeholpen over: de karakters zijn plat en komen maar niet uit de verf. Het taalgebruik is enthousiast maar zeer voorspelbaar – volle borsten, zwoele ogen – en de metaforen zijn afgezaagd en clichématig of doen juist een krampachtige poging origineel te zijn: ‘Waar leven is, ligt de dood op de loer.’ En: ‘Voor een mens is dit een druppel, maar voor een mier is elke druppel een emmer.’' (Hettie Marzak op www.literairnederland.nl, 5 december 2016)

Slotzin

Een uur later stond ik op een vrijwel verlaten vliegveld voor mijn last minute naar Sevilla. Enkele reis. Ik hoefde niet meer terug. Het was hoog tijd dat ik mijn vleugels uitsloeg.

Beoordeling

Ik vond 'Liefde is een rebelse vogel' interessant vanwege het thema. Het thema is ook de reden dat ik het boek zou aanraden: er zijn nog niet zo veel boeken geschreven over de liefde tussen twee vrouwen en vooral de liefde tussen Zetá en de priester die transgender is, is mooi beschreven. Je zou het boek kunnen vergelijken met 'Twee vrouwen' van Harry Mulisch.

Recensies

"Mounir Samuel was tot 2015 bekend als Monique Samuel, maar besloot dat zij als man door het leven wilde gaan. Over het algemeen zou zulke informatie overbodig moeten zijn om een boek te beoordelen [...] Maar Zetá wordt in deze roman verliefd op een jonge priester, die een transgender blijkt te zijn met de lichamelijke kenmerken van beide geslachten en juist de hoofdstukken waarin hun verhaal wordt verteld, zijn de moeite waard. " http://www.literairnederl...verf-komt/

"Liefde is een rebelse vogel had vanwege de thematiek een interessante roman kunnen zijn, maar stelt toch teleur." https://www.hebban.nl/rec...else-vogel

Overhoor jezelf