Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2021
• 348 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Was ik maar met de stroom meegegaan, dan was me dit niet overkomen, dan was ik niet verworden tot een verschoppeling.

Samenvatting

'Ik ga leven' heb ik een ontwikkelingsroman genoemd maar die ontwikkeling speelt zich vooral af in wat ze vertelt over zichzelf vroeger en nu. Het verhaal is als een soort manifest geschreven en gebeuren doet er niet heel veel (dat bedoel ik overigens niet negatief).

Het verhaal begint met een introductie van Büsra in haar leven. Al snel blijkt dat ze min of meer op knappen staat: het dubbelleven dat ze leidt - aan de ene kant binnenshuis bij haar ouders en aan de andere kant in de 'echte' wereld - wordt haar te veel en ze is moe en somber. Vooral haar relatie met Freek, voor wie ze op en neer reist naar Den Haag, baart haar zorgen: hoe lang pikt hij het nog dat ze nooit kan blijven slapen en hoe lang kan ze die nog geheim houden voor haar ouders? Omdat ze tegenwoordig 's avonds werkt - haar ouders denken bij de AH maar ze werkt in een restaurant - kan ze werk soms als smoes gebruiken om naar Freek te gaan, maar elke keer als ze te laat thuis komt, heeft ze thuis ruzie. Haar ouders vertrouwen haar niet meer en willen haar weer van het werk ophalen zoals vroeger.

In de zomer vertrekt het gezin naar Kümbet in Turkije, waar haar ouders vandaan komen en een huis hebben. Voor Büsra een verschrikkelijke periode omdat er niets te doen is, geen internet is en er voortdurend neven en andere jongens met haar willen trouwen. Haar moeder wil niets liever dan haar uithuwelijken. Huwelijken tussen neven en nichten zijn daar heel gewoon, net als het grote aantal gehandicapte mensen. Weer thuis pikt Büsra het 'gewone' leven weer op. Haar verboden worden een tandje bijgedraaid als ze tijdens een middagje bowlen met haar broer, zusje en neef op de foto gaat met de laatste twee en haar moeder haar beschuldigt van flikflooien in achterkamers. Ze mag niet alleen samen zijn met een man, zelfs niet haar neef, laat staan daar een foto van maken en die op Whatsapp zetten en haar moeder schreeuwt, scheldt en gooit haar slipper. Een paar dagen later verbruit ze het bij haar vader door zijn auto uit te lenen en hij geeft haar een klap.

Freek studeert bouwkunde en als hij na Kerst stage komt lopen in Amsterdam merkt ze dat ze een besluit moet nemen. Ze geniet van de tijd die ze samen doorbrengen, meer dan wanneer ze naar Den Haag moet reizen, maar ze voortdurend op haar hoede voor bekenden die haar kunnen verraden bij haar ouders. Als haar ouders ontdekken dat ze aan de pil is en haar broer haar vader hoort zeggen dat hij haar gaat volgen, weet ze dat ze een besluit moet nemen. Ze geeft Freek de bons en is verschrikkelijk verdrietig maar dit geeft haar ook de kracht de volgende dag zonder hoofddoek de deur uit te gaan. Als ze weer thuis komt staat haar hele gezin haar boos op te wachten en haar moeder haalt er zelfs een oom bij om haar te dwingen het ding weer te dragen. Die nacht droomt ze over een gesprek met God waarin Hij haar Zijn zegen geeft.

Personages

Büsra

Ze is 20 jaar, houdt van lezen, studeert Nederlands, werkt stiekem in een restaurant en woont bij haar oma in huis, haar ouders wonen aan de overkant. Ze heeft een hechte band met haar oma omdat ze net als zij niets met conventies heeft. Het andere familielid om wie ze veel geeft, voor wie ze een voorbeeld wil zijn en wie ze wil beschermen tegen hun ouders en hun indoctrinaties, is Defne, haar zusje van acht. Tot slot heeft ze een jongere broer: Halil. Büsra heeft veel conflicten met haar ouders over de mate waarin zij zich wel of niet - meestal niet - aanpast aan de normen en waarden van de ouderwetse Turkse gemeenschap waarin ze leven en zich houdt aan de geloofsvoorschriften. Büsra houdt ook van alleen zijn, wat ook lastig is in hun volle huis en in deze gemeenschap. Deze conflicten en het dubbelleven dat ze hierdoor leidt, geven haar veel spanning en stress. Vroeger huilde ze om deze ruzies, inmiddels is ze eraan gewend en misschien zelfs verhard. Ze is in ieder geval heel boos. Haar dubbelleven vermoeit haar ook: alles - studeren, werken, haar vriend zien, heen en weer naar Den Haag reizen - moet zo veel mogelijk overdag, omdat ze op een bepaalde tijd thuis moet zijn. 'Ik was chronisch moe van het hooghouden van alle ballen , maar veruit de grootste oorzaak van mijn somberheid was de agitatie als gevolg van de vele oorlogen die ik thuis voerde.' (p. 87) Büsra is echter goedgebekt en niet van plan zich zomaar over te geven.

Quotes

"Het meest snode dat je Moeder kunt toebrengen is het schenden van de ongeschreven wetten van de Code der Turkse Conservatieven, waar zij een poortwachter van is." Bladzijde 20

"Moeder wist voor alle spullen een perfecte plaats: alles had een kast, een plank, een la, een vaas, een standplaats, alleen mij kon ze niet situeren, wist ze geen raad mee. Ik wilde alles zijn behalve wat zij van me verlangde. Burger, kind van God, dienstmaagd, deugdelijk en conformistisch lid van het gemeeschapswezen, kuise echtgenote van een Koranvaste wederhelft." Bladzijde 36

"Imam Wawelaar had gezegd dat Allah je dan zal straffen met armoe, want wie het kleine niet eert, was het grote niet weerd. Maar de AH werd op de een of andere manier niet gestraft door Allah." Bladzijde 83

"Dat is overigens anders dan bij de Marokkanen, die kijken meer naar het geloof. Bij ons is je nationaliteit je tweede religie, dat begrijpen Marokkanen vaak niet, die lang niet zo patriottisch zijn als wij. De Marokkaanse identiteit is vooral die van de islam, waar Turken naast de islam ook hun niet-Arabische eigenzinnigheden hebben en hun kenmerkende taal en cultuur hoog hebben zitten, soms zelfs hoger dan religie." Bladzijde 157

"'Wacht maar, ik ga je haren knippen in je slaap, dan moet je wel', zegt Moeder. De omissie van de doek kan ze maar niet verkroppen, het was een gigantische aderlating, ze zou zich nog weken en maanden hierop stukbijten. Ik heb hier te maken met een goedkope rancune waar ternauwernood mee te werken valt. De drang tot machtsbehoud is de ondergang van menig tiran. Of van tirannieke ideeen. Het is onze afkeuring die de creativiteit van het kwaad steeds weer nieuwe impulsen geeft. Vandaar dat ik heb besloten mijn familie af te branden in dit werk. Maar wraak moet men niet verwarren met verzet." Bladzijde 336

Thematiek

Coming of age

Ik heb lang nagedacht over de vraag wat ik nu belangrijker vond in dit boek: Büsra's ontwikkeling of wat ze schrijft over de islam. Uiteindelijk denk ik dat die twee samenvallen: haar ontwikkeling ligt in het steeds meer afstand nemen van de islam en dan in het bijzonder de versie ervan waarvoor haar moeder symbool staat, dus niet een die draait om het geloven maar om het naleven van regels. Büsra begint als een meisje dat haar ouders gehoorzaamt en elk weekend naar de Koranschool gaat maar dan al twijfels heeft over wat bijvoorbeeld de juf daar vertelt over de rol van de vrouw in het huwelijk, dat ze geslagen mag worden. Ze heeft ook niet altijd zin haar soera's uit het hoofd te leren, ze leest liever boeken uit de bieb. Haar twijfels en eigengereidheid groeien en ze probeert heel lang om haar ouders tevreden te houden en zo veel mogelijk haar eigen leven te leiden. Zo draagt ze een hoofddoek, maar draagt ze wel de kleding die ze wil en maakt ze zich wel op. En ze gaat wel werken maar laat zich heel lang ophalen door haar vader. De spanning rondom de geheimen die dit dubbelleven (motief!) veroorzaken wordt haar echter te veel: ze wil zichzelf zijn. Haar ontwikkeling zit 'm in hiervoor de moed vinden, de moed vinden om wel te geloven maar te breken met haar ouders' regels en zich hun woede op de hals te halen, en uiteindelijk gooit ze haar hoofddoek af.

Motieven

Ouder-kindrelatie

Büsra's ouders staan symbool voor de regels rondom de islam en vooral de regels voor een vrouw. Zij leven weer in een gemeenschap die dezelfde regels hanteert en waarin je met pek en veren de straat uit gejaagd wordt als je je niet aan die regels houdt (zie decor). Büsra's moeder gaat hierin het verst, zij schreeuwt, scheldt en wordt zelfs agressief om Büsra te laten doen wat zij goed acht. Hierin wordt ze ook gesteund door de imam van de moskee die ze bezoekt. Büsra moet een hoofddoek dragen, mag niet alleen in het gezelschap van mannen verkeren, zelfs niet als dat familieleden zijn, ze mag niet mee op schoolreisjes of 's avonds vrienden opzoeken, ze mag geen strakke kleding of make up dragen, ze moet een door haar ouders goedgekeurde Turks-islamitische man huwen en zo voort. Dit alles is om haar eer te bewaren, de belangrijkste levenstaak van een vrouw. Büsra's vader is iets zachter, hij vindt soms dat haar moeder overdrijft en denkt soms wel dat Büsra het goed bedoelt, waar haar moeder altijd het slechtste in haar lijkt te zien. Toch steunt hij haar moeder onvoorwaardelijk in alle regels die Büsra wel en haar broer niet krijgt opgelegd. Ik benoem de islam en feminisme niet als aparte motieven maar zowel bij het thema als bij dit motief ouder-kind kun je zien dat je die beide punten ook als uitgangspunt kunt nemen om deze motieven of het thema te beschrijven. Ik zie bijvoorbeeld haar ouders als symbolen voor de regels rondom de islam en de vrouwenonderdrukking maar je kunt daar ook anders naar kijken en bijvoorbeeld de islam als uitgangspunt nemen.

Liefde

Een van de geheimen die Büsra voor haar ouders heeft is haar relatie met de in Den Haag wonende Freek. Ze zoekt hem overdag daar op en zorgt ervoor dat ze op tijd weer thuis is. Freek is haar steun en toeverlaat, hoewel met hem over straat lopen in Den Haag ook voor de nodige negativiteit zorgt, omdat ze dan bijvoorbeeld bespuugd worden door jongens met een Marokkaanse achtergrond op scooters. Hoewel zijn gezin PVV stemt en het even heeft moeten wennen aan Büsra's achtergrond en haar hoofddoek, wordt ze ook daar met open armen ontvangen. Ze kunnen elkaar daar vrij zien en seks met elkaar hebben. Soms vraagt ze zich af of ze haar ouders over Freek moet vertellen, maar dan twijfelt ze ook over de vraag of Freek daarvoor de juiste man is omdat ze dan waarschijnlijk uit huis gezet wordt. Is hij dat waard? Als haar ouders immers weten van haar relatie met een ongelovige Nederlander, dan is haar eer geschonden en komt ze nooit meer aan een geschikte Turkse huwelijkskandidaat. Dan wordt ze verstoten en ziet ze haar oma en zusje nooit meer. Wat Büsra vertelt over dit Turkse huwelijk en alle regels hieromtrent deed mij denken aan een koehandel. En wat ze schrijft over hoe mensen met een Turkse achtergrond met elkaar flirten en daten ondanks alle verboden vond ik hilarisch. Uiteindelijk geeft ze met heel veel pijn in haar hart de relatie op. Dat is een overwinning voor haar moeder maar geeft haar kracht voor een andere strijd, namelijk die over de hoofddoek. Uit het gedicht aan het einde van het boek blijkt dat ze hem heel erg mist.

Eenzaamheid

Büsra is woedend over de regels, de vrouwenonderdrukking en het leven vol geheimen dat ze daardoor leidt. Die woede geeft haar ook energie voor haar strijd. Wat minder opvalt is haar eenzaamheid. Een keer schrijft ze daar wel expliciet over als ze zegt het gevoel te hebben alleen te zijn en niemand anders te kennen zoals zijzelf. Ze ziet wel vrije meiden met een Turkse achtergrond om zich heen maar die komen ook uit een vrijer vaak links gezin. Meiden zoals zij, die uit een streng gezin komen en daartegen rebelleren, kent ze niet. Haar enige steun thuis is haar oma die het altijd voor haar opneemt, maar die ook oud en ziek is en bij wie ze haar hart niet kan luchten. Ze heeft een relatie met Freek maar hij denkt echt dat de reactie van haar ouders wel mee zal vallen, als ze hem aan hen voorstelt, en laat op die manier dus merken er niets van te begrijpen. Haar broer dekt haar maar vindt ook dat ze overdrijft. Vrienden of vriendinnen heeft ze niet echt omdat ze daar de kans niet toe krijgt: ze studeert en werkt en mag 's avonds nergens heen. Er is een collega in het Griekse restaurant waar ze werkt die laat blijken hetzelfde mee te maken maar ze merkt dat ze zelfs bij haar niet kan praten over wat haar bezighoudt. Ze is voorzichtig en gewend haar mond te houden.

Discriminatie

Vooral Büsra's hoofddoek veroorzaakt kwetsende opmerkingen. Niet alleen duidelijk discriminerend bedoeld, zoals van een man die vindt dat ze daarmee niet aan het stand mag liggen, maar ook van gymdocenten die denken dat meiden met een hoofddoek lui zijn terwijl ze alleen niet mee rennen en oefenen omdat hun hoofddoek dan overal heen schuift. Of leraren die haar op haar dertiende vragen waarom ze ineens een hoofddoek draagt, alsof ze daar zelf voor kiest of het zal zeggen als dat niet zo is. Niet alleen de Nederlanders maken dommige opmerkingen gerelateerd aan de achtergrond van anderen, Büsra zelf heeft ook het nodige op te merken over mensen met een Marokkaanse achtergrond en jongens met een Marokkaanse achtergrond spugen naar haar als ze met Freek over straat loopt.

Motto

'Hoe dan? Is de mens een miskleun van God?

Of God een vergissing van de mens?'

• Friedrich Nietzsche

Nietzsche was een Duitse filosoof. 'Beroemd is in dit verband zijn proclamatie dat God dood is. Meer in het bijzonder: de mens heeft God vermoord. Hij bedoelde dat een God buiten de mens niet kon bestaan, maar een list was om hem te knechten onder door een priesterkaste opgelegde leefregels en met een vals besef van goed en kwaad.' (Wikipedia 2021) Dit sluit aan bij Büsra's twijfels aan het geloof, in het bijzonder de regels die ermee gepaard gaan.

 

'Ik wil gelezen worden.'

'Wat maakt gy van onze dochters, o zeden! Gy dwingt ze tot liegen en huichelen. Ze mogen niet weten wat ze weten, niet voelen wat zij voelen, niet begeren wat zy begeren, niet wezen wat ze zyn.'

'Dat doet geen meisje. Dat zegt geen meisje. Dat vraagt geen meisje. Zo spreekt geen meisje ...'

'Ziedaar schering en inslag van de opvoeding. En als dan zo'n arm ingebakerd kind gelooft, berust, gehoorzaamr ... als ze, heel onderworpen, haar lieven bloeityd heeft doorgebracht met snoeien en knotten, met smoren en verkrachten van lust, geesten en gemoed ... als ze behoor-lijk verdraaid, verkreukt, verknoeid, heel braaf is gebleven - dat noemen de zeden braaf! - dan heeft ze kans dat deze of gene lummel haar 't loon komt aanbieden voor zoveel braafheid, door 'n aanstelling tot opzichster over z'n linnenkast, tot uitsluitend-brevetmachine om zyn eerwaard geslacht aan den gang te houden. 't Is wel de moeite waard!

'De roeping van de mens is mens te zijn.'

• Multatuli

Multatuli is het pseudoniem van Eduard Douwes Dekker en hij was een Nederlandse schrijver, onder andere van 'Max Havelaar' waarin hij de koloniale misstanden in Nederlands-Indië aankaart. Multatuli was ook een voorstander van gelijke rechten voor vrouwen. Gezien de hoeveelheid motto's van Multatuli, het feit dat ik ook iets van hem herken in de stijl van het boek, bijvoorbeeld de soms archaische toon en het rechtstreeks aanspreken van de lezer, Büsra's vergelijkbare woede en de bijnaam van haar moeder denk ik dat Gül zich door hem heeft laten inspireren. Hierdoor vormt Multatuli ook een motief.

Opdracht

Voor m'n inmiddels overleden Oma en Defne

Titelverklaring

Aan het einde van het boek is Büsra in gesprek met God en zegt ze hem: 'Ik wil leven.' God geeft haar Zijn zegen. Ik vind deze titel ook passen bij de filosofie van Nietzsche (eerste motto) en het laatste motto van Multatuli.

Structuur & perspectief

Het boek is verdeeld in 36 genummerde hoofdstukken. Binnen de hoofdstukken is er sprake van witregels en het laatste hoofdstuk heeft de titel 'Afscheid' en bestaat uit een gedicht. Het verhaal wordt niet-chronologisch verteld en de verteller is Büsra in de ik-persoon. Gezien het feit dat dit boek een autobiografische roman wordt geoemd, kunnen we ervan uitgaan dat Büsra overeenkomsten vertoont met Lale Gül zelf.

Decor

Het verhaal speelt zich in het heden af in de Kolenkitbuurt in Amsterdam. Wilders is net veroordeeld voor zijn 'minder minder'-uitspraak, dus het is heel recent geschreven. De buurt is een motief omdat de mensen hier niet alleen met veel mensen in een huis wonen maar ook dicht op elkaar en de sociale controle groot is. Veel mensen hebben weinig geld om te besteden, veel mensen gaan naar dezelfde moskee, veel kinderen gaan naar de Koran-school en er zijn weinig kansen om uit de buurt of de omgeving weg te komen. Büsra's moeder leeft voor haar buren en familie en dan in het bijzonder voor wat die mensen van haar vinden. Het huis moet schoon zijn, want wat zullen ze anders van haar vinden. Haar kinderen moeten zich netjes gedragen want wat zullen ze anders van haar vinden. Hoewel het gezin dus in hartje Amsterdam wordt, heerst er eerder een ouderwetse dorpscultuur waar iedereen elkaar kent en op elkaar let.

Stijl

'De auteur, die Nederlands schijnt te studeren in Amsterdam, wil de dingen mooi zeggen en schiet daar bij voortduring in door. De moeder van hoofdpersoon Büsra, het kwaadste genius in het boek, alias ‘Karbonkel’, volgt in de opvoeding van haar dochters ‘de lokale zedenprediker in de moskee’: ‘dat was zeg maar de cateraar en waterdrager van het molest waar ik dagelijks mee te kampen had’. De wie van het wat? Vlammende zinnen worden afgezwakt door de al te ingewikkelde vergelijkingen. Redeneringen raken vertroebeld, of worden zelfs onbegrijpelijk. Constructies kloppen vaak niet en ook op woordniveau is veel er net naast. Soep wordt niet gemaakt maar ‘gecomponeerd’. Wie gaat slapen doet niet haar ogen, maar haar ‘kijkers’ dicht. Haar neus, voorhoofd en oksels ‘schitteren als een goudmijn’, wanneer de hoofdpersoon zich zorgen maakt.' (Eiselin 2021)

Slotzin

Men moet trouw blijven aan het vermogen om alles wat vals is genadeloos te verraden. Wordt (waarschijnlijk) vervolgd.

Bijzonderheden

Na publicatie van dit boek werd Gül bedreigd, op straat kon ze zich niet meer vertonen en haar familieleden werden met de nek aangekeken. Inmiddels is ze het huis uit gezet en is er een online manifest voor haar gemaakt: 'Laat Lale Vrij'.

Beoordeling

Ik heb 'Ik ga leven' met veel interesse en plezier gelezen, nog voordat de media zoveel berichtten over wat er met Gül zelf gebeurde. Ik vind het een dapper verhaal dat je echt aan het denken zet. Tekenend vond ik bijvoorbeeld de passage waarin ze in de Koran-klas zit en er een mevrouw van de PvdA langskomt met folders voor haar ouders, terwijl zij alleen maar denkt: waarom haalt u mij hier niet weg? Ik zou het boek zeker aanraden aan jongeren/scholieren maar wel met de opmerking dat als je zelf islamitisch bent, het boek shockerend kan zijn. Ik zou het dan combineren met een boek van Naima El Bezaz, Maarten 't Hart of misschien zelfs 'Max Havelaar' van Multatuli.

Recensies

"Dwars door dit alles heen is er talent zichtbaar. Ontroeren doen de meer ingehouden passages, zoals over de bibliotheek die de hoofdpersoon als kind bezocht en waar ze met een extra kaart van een ongeïnteresseerde broer zoveel mogelijk boeken leent, of over de moeder die op haar meest menselijke moment in de hele roman haar dochtertje voor wil lezen, zoals andere moeders dat kunnen." https://www.nrc.nl/nieuws...s-a4034230

"Het boek biedt een verbluffend eerlijke inkijk in de belevingswereld van Gül. Ruzies tussen moeder en dochter worden in detail beschreven. Onverbloemde beschrijvingen van hoe het hoofdpersonage stiekem seks heeft met haar Nederlandse vriend worden afgewisseld met bespiegelingen over de islam." https://www.volkskrant.nl...~b279c388/

Bronnen

Judith Eiselin - Het debuut van Lale Gül ontplofte als een bom in de gemeenschap van haar ouders

https://www.nrc.nl/nieuws...s-a4034230