Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2010
• 149 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

Samenvatting

De olifant heeft een nogal ongebruikelijke hobby. Hij doet niets liever dan in bomen klimmen. Eenmaal boven aangekomen tuurt hij in de verte en geniet zo van het uitzicht dat hij van gelukzaligheid een pirouette maakt. Helaas wordt deze pirouette altijd gevolgd door een harde val uit de boom. De olifant heeft dan ook al meermalen zijn ribben gebroken en van alles gekneusd. Toch kan hij het niet laten. Dat ene moment, daar boven in de boom, is gewoon te mooi. Hij kan dan namelijk in de verte kijken. En blijkbaar hoort vallen daarbij. Elke dag opnieuw. Hij is echter wel een beetje hardleers. Hij besluit de andere dieren te vragen wat zij in zijn plaats zouden doen. Alle dieren die hij vraagt, hebben steeds weer een andere mening.

Van een aantal dieren wordt hieronder hun mening weergegeven. Dat gebeurt in de 53 heel korte hoofdstukjes van het eerste deel. Een aantal van de meest kenmerkende verhalen van de diertjes: 
- De eekhoorn geeft eigenlijk geen antwoord op de vraag van de olifant
- De neushoorn is ook in de boom geklommen en hij valt er ook uit: hij schaamt zich dood voor de andere dieren
- De zon geeft de olifant gelijk: hij zou ook in de boom willen klimmen en het vallen dan maar voor lief nemen
- De mier waarschuwt hem voor het steeds opnieuw uit de boom vallen
- De mus wil de olifant 5 lessen aanbieden om te leren vallen. Maar het lukt hem niet de olifant te leren vallen in die lessen: hij heeft meer lessen nodig
- De beer zou zelf veel honingtaart eten, waardoor hij zo dik zou worden, dat hij niet meer zou kunnen klimmen
- De houtworm boort zich door het binnenste van de boom een gang naar boven; de olifant volgt hem, maar van bovenaf valt hij toch weer uit de boom
- De kikker zou kwaken als hij boven in de boom zat
- De eendagsvlieg zou in de top van de boom zitten, maar hij zou verpletterd worden door de vallende olifant
- De kreeft zou alle bomen omhakken en de ene boom die zou overblijven zou hij chanteren met de boodschap dat hem hetzelfde zou overkomen
- De snoek zou de karper willen vangen als hij de olifant was 
- De karper zou de snoek in verwarring brengen
- De leeuw zou gaan brullen en de andere dieren zouden hem dan wel naar beneden helpen
- Een vlinder wil de olifant zijn, maar hij kan niet vallen, omdat hij blijft vliegen
- De bever vindt dat de olifant maar weinig zinvolle ledematen heeft (slurf, flaporen, grote poten). Hij zelf zou de boom omknagen, waardoor je er nier meer in kunt klimmen.
- De muis zou als hij olifant was een mooie toespraak houden
- De giraffe biedt de olifant aan om niet meer in de boom te klimmen m aar de nek van de giraffe te gebruiken, hij zou ook op zijn hoofd een pirouette mogen maken en als hij zou dreigen te vallen, zou hij zijn nek buigen. Dat lijkt wel heel mooi, maar omdat de giraffe niet zo groot was, had de olifant niet in de verte kunnen kijken. Zijn verlangen was dus niet bevredigd.
- De wezel zou zeggen dat hij jarig was geweest en de andere dieren uitnodigen.
- Het pantoffeldiertje zou als hij de olifant was, nooit meer naar buiten gaan, in bed liggen en het warm zien te krijgen en proberen in slaap te vallen 
- De kwal zou heel dankbaar zijn dat hij geen kwal meer was, al was het maar voor even, maar telkens wordt hij weer op het strand gesmeten.
- De adder geeft aan dat hij een knoop in zichzelf zou leggen, maar als hij dat bij de olifant doet, voelt de olifant zich ook niet gelukkig en hij vraagt passerende dieren of ze hem uit de knoop willen halen.
- De kakkerlak zou zo graag de olifant willen zijn, als hij maar niet de verachtelijke kakkerlak was. Hij schaamt zich heel erg diep om kakkerlak te zijn. Hij zou als hij olifant was de hele dag in de spiegel gaan zitten kijken naar zijn slurf en zijn oren en zijn poten. Wanneer hij in de spiegel kijkt, ziet hij echter de nare kakkerlak.
- De buffel en de bizon komen elkaar tegen: ze bluffen tegen elkaar wat ze zouden doen als zij de olifant waren, maar ze komen tot een compromis en de bizon nodigt een dag later de buffel uit. Ze zijn blij dat ze geen olifant zijn.
- Het nijlpaard gaat ook in de boom klimmen, hij maakt zelfs bovenin een salto en klimt weer heel bedaard naar beneden. Hij kijkt daarna de olifant arrogant aan en loopt weer verder. De olifant is die dag ontroostbaar. Blijkbaar zijn er dieren die het wel kunnen zonder naar beneden te storten.
- In het laatste hoofdstukje van deel 1 schrijft de eekhoorn een brief aan de olifant waarin hij hem aanraadt toch vooral te blijven klimmen. Hij schrijft dat omdat hij bewondering heeft voor de olifant die net iets durft te doen wat de meeste andere dieren niet durven te doen. Kijken in de toekomst.

Gedachten (lees gedichten) van de olifant 
Wanneer de olifant na zo’n klauterpartij overdag ’s nachts niet kan slapen, schrijft hij zijn gedachten op. Het zijn 39 moderne gedichten zonder rijm 

- In het eerste gedicht is hij vooral boos op zichzelf, omdat hij de enige is die altijd uit de boom valt

- In een ander gedicht zegt hij dat hij zich alles herinnert: elke klimpartij, elke val, elke belofte nooit meer te klimmen, Hij zegt: 
Mijn geheugen is een oceaan 
zonder land in zicht.” 

- In een gedicht zegt hij dat hij niet wil klimmen in struiken, in kreupelhout, in riet, in brandnetels etc. Dat hij alleen maar wil klimmen in bomen. Hij vraagt: daar kan toch wel iets tegenover staan”bijvoorbeeld dat ik niet val? 

- Heel even gelukkig zijn, zo nu en dan,
vlak voordat ik val,
meer kan ik niet
maar misschien is dat wel echt gelukkig zijn,
het enige echte gelukkig zijn
en hoort vallen daarbij 

- Een mooie gedachte van de olifant is ook het volgende gedicht
zij die klimmen zonder te vallen
zij bereiken de hoogste toppen,
zien de grootste en schoonste verten
voeren enkele danspassen uit
met aan volmaaktheid grenzende elegantie en gemak
en buigen voor een duizendkoppig publiek
in de duizelingwekkende diepte onder hen
zij kennen geen angst, geen voorgevoel van pijn en tomeloze spijt
zij hebben ongelijk 

- In een van de gedachten stelt de olifant zich de keus: kiezen voor gisteren en niet gevallen zijn, maar de zee hebben gezien en kiezen voor morgen en in de verte hebben kunnen kijken maar wel vallen. In dat geval kiest hij voor “morgen”, want gisteren is een tak, afgebroken, op de grond, begint al te vermolmen. 

In vrijwel alle gedachten/gedichten komt de olifant steeds weer terug bij het onweerstaanbare gevoel om te klimmen en het op de koop toenemen van de val. Want het klimmen biedt hem een zicht op de verte (de toekomst) en dat is een prijs die hij graag wil betalen met het vallen.

Het boek wordt afgesloten met een filosofische gedachte:
Waarom, waarom… 
Er is geen waarom. 
[…]
Daarom bestaat. 
Daarom kan ik morgen niet slapen,
daarom zal ik morgen weer in een boom klimmen 
en daarom zal ik weer vallen
en voor de zoveelste maal al mijn ribben breken. 
Daarom schrijf ik dit allemaal op. 

Quotes

"Waarom, waarom… Er is geen waarom. […]" Bladzijde 148

Thematiek

Geluk/ verlangen naar geluk

De olifant klimt keer op keer in een boom om van het uitzicht te genieten. Dat is zijn geluksmoment, op het moment van euforie maakt de olifant een pirouette waardoor hij valt. Kennelijk is het onmogelijk stil te zitten bij alles wat hij ziet. Er wordt wel eens gezegd dat liefde tegelijkertijd lijden is. Als je de liefde ervaart is dat zo mooi dat je ook bang bent om het weer kwijt te raken. Het geluksmoment van liefde gaat dan ook gepaard met angst. Zo is het ook met het klimmen van de boom, het gaat gepaard met het moment dat de olifant weer naar beneden valt. Wanneer hij nooit zou vallen, zou hij misschien voor altijd in de boom blijven zitten en de schoonheid niet meer zo intens ervaren als hij dat nu doet. Het verlangen naar geluk is het enige wat blijvend is, het geluksmoment is maar kort maar toch zo mooi, dat de olifant altijd weer blijft verlangen.

Motieven

Mens en dier (relatie)

Toon Tellegen gebruikt dieren als metafoor voor menselijke gevoelens en ervaringen. Door een verhaal over een olifant die verlangt naar geluk, kunnen wij mensen iets leren over onze eigen drang naar geluk. De dieren in het boek hebben allerlei oplossingen voor het probleem die lessen zijn voor hoe wij zelf met iets om kunnen gaan.

Zin van het bestaan

De olifant doet iets wat eigenlijk onmogelijk is, namelijk in een boom klimmen. Hij trekt zijn eigen soort in twijfel en begint zich af te vragen waarom hij dat niet kan en hoe het wel zou kunnen. Alle dieren zijn gelijk in de roman en twijfelen allemaal aan hun 'wezen'. Zo laat de adder de olifant een knoop maken zodra hij in de boom zit, maar de olifant voelt zich hier niet gelukkig bij. Toch is het een goede oplossing voor de adder als wezen.

Titelverklaring

`Het wezen van de olifant” heeft geen verdere uitleg nodig. De olifant klimt elke dag weer in de boom en valt er steeds weer uit. Maar hij blijft doorgaan. Het gaat dus om het karakter van de olifant: het steeds maar weer vast willen houden aan zijn ritueel. Hij weet wat de prijs is voor het kijken in de verte.

Structuur & perspectief

Eigenlijk is “Het wezen van de olifant”geen roman maar een bundel dierenverhalen. Dierenverhalen worden meestal fabels genoemd. Daarom lijkt het eerste deel van het boek het meest op een fabelbundel. Het tweede deel van de bundel bestaat uit een aantal gedichten van de olifant. Dat zijn in wezen moderne gedichten. Dat deel verwijst naar de gedachten die de olifant ’s nachts heeft wanneer hij niet kan slapen.

Het is een bundel met 53 genummerde hoofdstukken die alle een verhaaltje over een dier vertellen (dit deel gaat tot blz. 110)
In elk hoofdstuk geeft steeds een ander dier zijn mening weer als hij zelf eens de olifant zou zijn. Soms zit daarin een advies voor de olifant.  Daarna (vanaf blz. 111) wordt weergegeven wat de gedachten van de olifant waren als hij ’s nachts niet kon slapen. In feite zijn dit 39 gedichten over verlangens, wensen ed.  De verhalen worden door een alwetende verteller verteld. De gedichten worden opgeschreven door de olifant wanneer hij ’s nachts niet kan slapen. Zoals bij elk gedicht is de dichter de ik-figuur.

Stijl

Ieder verhaal in de bundel is namelijk uniek. Tellegens schrijfstijl is erg economisch ; hij zegt niets te veel met zijn woorden. Deze simpele taal staat in een mooie tegenstelling contrast met de inhoud. De verhalen gaan altijd ergens over. De dieren die beschreven worden, lijken vaak heel erg veel op mensen die je uit je omgeving kent. De situaties in de verhalen lijken op situaties die je zelf meemaakt. Ingewikkelde zaken als eenzaamheid of een aangeboren minderwaardigheidscomplex worden met simpele dialogen tussen de dieren ineens duidelijk. 

Tellegen schrijft verhalen in de traditie zoals die vroeger ook door Anton Koolhaas werden geschreven. Het is een aanrader om van beide schrijvers iets op je literatuurlijst te plaatsen, als je van dit genre literatuur houdt. De heel korte schetsen van Toon Telllegen zijn wel heel lastig na te vertellen.

Beoordeling

Net zoals alle dieren in dit boek verschillend zijn, zijn ook alle mensen verschillend. 
Ieder mens heeft zijn twijfels omtrent zijn bestaan. Dat geldt zeker in de “als ik een …. was”- gedachte. Mensen moeten dan nadenken over wie ze zelf zijn. Ben je arrogant, zelfverzekerd, verdrietig./ Vind je je zelf minderwaardig (zoals bijvoorbeeld de kakkerlak) haal je je neus op voor wat iemand presteert (het nijlpaard) ? 

Daarom denk ik dat iedereen wel wat anders uit dit boek haalt en heeft daarom weinig zin (het is vrijwel onmogelijk zelfs) om de motieven van Tellegen te beschrijven of de onderliggende thema’s te bespreken. De nieuwe roman van Toon Tellegen is gewoon een mooie bundel verhalen over dieren(en de daarachter verborgen mensen) en een bundel gedichten over verlangen, de zin van het bestaan, verdriet en geluk.

Recensies

"Als Het wezen van de olifant een jeugdboek is, dan wel een zeer ambitieus jeugdboek, dat hardop nadenkt over wat het ‘wezen’ is." http://recensieweb.nl/rec...een-roman/