Feitelijke gegevens

• 2018
• 237 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Jezus, hij is het, Juda.

Samenvatting

Het is 2008. Nynke Nauta, alias Skip, is 22 jaar oud. Ze woont in bij de Zeno’s – vader Nico, moeder Mascha en zoon Juda – en heeft een relatie met Borg, die haar graag een jeugdtrauma aanpraat. Ze kent de Zeno’s via het zeilen dat ze graag doet en kwam al langer bij hen over de vloer, voordat haar moeder Nellie overleed. Nellie was ziek en Nynke heeft haar geholpen met sterven. Ze is van plan om geneeskunde te studeren, maar de studie bevalt haar slecht. Ook antropologie wordt het niet. Uiteindelijk laat ze iedereen achter – ze steelt zelfs tweehonderd euro van de Zeno’s – en vertrekt naar zee.

Samen met schipper Lood zeilt Nynke zeven jaar lang schepen van rijke mensen naar plekken waar zij ze dan overnemen. Op een dag komt ze in Cannes de Zeno’s weer tegen. Ze wil ze niet zien en valt van schrik zelfs flauw, maar als Nico de volgende dag belt, gaat ze toch iets met ze drinken. Mascha nodigt haar uit om die zomer weer in hun tuinhuis te trekken en omdat er geen nieuwe klus op haar wacht en ze wel weer toe is aan een familie om zich heen, stemt ze in.

In Amsterdam-Zuid wordt ze hartelijk ontvangen en ze installeert zich met haar weinige bezittingen in het tuinhuis, Mascha zoekt haar meteen op en Nynke krijgt van haar de indruk dat het de bedoeling is dat ze als een soort maatschappelijk werker voor haar zoon Juda fungeert, die het leven volgens Mascha veel te serieus neemt (in tegenstelling tot zijn vader). Ze zoekt oude vrienden op, onder wie haar ex Borg en als ze 30 jaar oud wordt, belandt ze met hem in bed. Ze gaat ook met hem naar ‘De meeuw’ van Tsjechov, een toneelstuk waar Mascha regelmatig in speelt. Ze wordt zelfs jaloers als Borg ook een jongere actrice kent van de universiteit en als Mascha met hem flirt. Hij biecht haar op een novelle te hebben geschreven, waarna Nynke moet overgeven. Borg zegt tegen Nynke dat hij bij zijn vriendin Geeske weg gaat als zij bij hem blijft, maar ze kan hem niets antwoorden. Als Nico’s moeder op bezoek komt, realiseert ze zich dat ze zich thuis voelt bij de Zeno’s en niet weg wil.

Nynke blijkt zwanger te zijn van Borg. Ze bezoekt hem maar zegt niets en steelt wel zijn novelle, die ze verschrikkelijk vindt. Borg heeft hun relatie voor zijn boek gebruikt en psychologiseert haar kapot. Nynke is verdrietig over de manier waarop hij over haar moeder praat. Mascha zoekt haar op en ze staat op het punt alles aan haar te vertellen maar ze vraagt haar alleen maar op Juda te letten omdat hij ziek is en niets eet. Als ze bij hem op de kamer is, overweegt ze om bij de Zeno’s te blijven en het kind te houden.

Borg blijft haar appen maar ze wil hem niet spreken. Dan krijgt ze van Mascha te horen dat ze weg moet omdat de Zeno’s Nico’s dementerende moeder in huis willen nemen. Ze is boos en vertrekt meteen, op haar bed legt ze de ooit gestolen tweehonderd euro en een briefje voor Mascha neer. Ze gaat naar Loods boot in Enkhuizen en bestelt daar pillen om de vrucht mee te laten afdrijven. Lood is bij Sardinie en Nynke kan ook komen. Onderweg heeft ze last van hevige bloedingen en als ze landt, heeft ze een afscheidsbrief van Borg ontvangen: ze houdt niet van zichzelf en ook niet van hem en moet hem voortaan met rust laten. Als ze Lood ziet, barst ze in tranen uit.

De volgende ochtend appt Juda haar maar ze houdt de boot af. Dan belt Borg dat hij haar terug wil. Nynke vertelt dat ze zijn novelle gelezen heeft en raadt hem aan zijn eigen afscheidsbrief nog een keer te lezen. Ze zit op het dek en verlangt er wel en niet naar om deel uit te maken van een gezin. Ze is blij met haar vrijheid, los van Amsterdam en de mensen, en eenzaam.

Personages

Nynke Nauta / Skip

30 jaar (geboren 15 juli 1984 uit een buitenechtelijke relatie, kent haar vader niet), een zeiler, ze schrijft ook artikels over zeilen voor tijdschriften, ratelt, forceert en is flink als ze zich met de dingen geen raad weet. Nynke wil niets bereiken in het leven, ze wil alleen weg van waar ze is, niet naar ergens waar het beter is, maar alleen anders en nieuw. Nynke had een bekoelde relatie met haar moeder (zie motieven) en erft van haar vader alleen een boot, die het haar uiteindelijk mogelijk maakt de wijde wereld in te trekken.

Juda

17 jaar, computernerd, volgens Nynke een wonderlijke mengeling van arrogantie en ongemak, ooit een bevoorrechte baby die niet ophield met huilen, nu een hongerartiest met een kralenketting met een oranje kwastje. Hij wil na zijn examen naar Amerika voor het storyplatform dat hij heeft geprogrammeerd. Juda staat een beetje symbool voor de huidige jongeren die zo bezig zijn met hun gezondheid en lichaam: ‘Die zielige kinderen van nu met hun regimes worden allemaal honderdtwintig.’ (p. 44) En: ‘Zo veilig, verwend en verveeld is hij dat hij zich van de weeromstuit is gaan interesseren voor waanzin, honger en leegte.’ (p. 171) Borg bekritiseert ook zijn YouTube-filmpjes: een groot spiegelpaleis, denkt dat elke scheet content is.

Mascha

Moeder van Juda, actrice, maakt zich zorgen over haar zoon Juda (zie motieven), ze kan spontaniteit forceren en geeft Nynke de warmte die ze bij haar eigen moeder mist. Om die reden is het extra pijnlijk dat Mascha uiteindelijk altijd voor haar eigen gezin kiest en niet voor Nynke.

Nicola

Vader van Juda, architect, Italiaanse roots, volgens Nynke is hij leuk en aardig tegen iedereen maar als het erop aankomt, keert hij terug naar zijn goede basis en laat de rest rotten, alsof niets hem echt iets kan schelen. Hij babbelt lekker, is charmant, maar je zult hem nooit echt leren kennen.

Borg

‘(33), socioloog en historicus, werkt al acht jaar aan een proefschrift, heeft de geheime ambitie om dichter te worden laten varen, is boos op de wereld en vooral op Nynke Nauta.’ (p. 51) Borg wil Nynke terug in zijn ‘nest’, maar Nynke wil niet. Hij begrijpt dat niet, zoekt naar een reden en denkt die in haar achtergrond te vinden: hechtingsproblemen, Bontekoecomplex, odysseussyndroom.

Quotes

"In mijn Kleine geschiedenis van slechte ideeën zou dit een eigen hoofdstuk krijgen, ‘Het tuinhuis’, waarin Skip Nauta zich vrijwillig laat opsluiten om een achtergelaten leven de kans te geven zich weer eens lekker strak om haar keel te wikkelen. Met bijrollen voor Mascha, Nico en Juda Zeno, warme surrogaatfamilie en levend decor waartegen alle mislukkingen van (de toch nog relatief jonge!) Skip zullen afsteken als zwarte vliegen in chardonnay. " Bladzijde 24

"Een natie van kaartenmakers en navigators zijn we, geen land voor dwalers en zoekers. " Bladzijde 33

"Doodsoorzaak nummer één, zeg ik later die week in een koffietent tegen Lou: we willen elkaar om wat we niet willen zijn. ‘Fuck die projectie, Nehneh’, zegt ze." Bladzijde 64

"Om een klein mens in ieder geval een jeugd lang het duizelingwekkende gevoel te besparen dat de boel aan elkaar hangt van tegenstrijdigheden. Bouwen aan harmonie. Vasthouden. Niet langer voortgestuwd door toeval, door dat rad in het midden van de aarde, door de wind, de tijd. Niet langer loslaten.’" Bladzijde 134

"In mijn tijd leerden ze je op school hoe de wereld eruitzag, tegenwoordig leer je jezelf hoe je de wereld ontwerpt. Als ik kon kiezen had ik het wel geweten. " Bladzijde 170

"Ik zou willen zeggen dat ik een affaire met mijn oude leven heb gehad en dat het nu klaar is, dat ik nu terugben, maar ik schaam me." Bladzijde 215

Thematiek

Noodlot

Ik weet niet of ik 'noodlot' nou de beste term voor dit thema vind maar van alles wat ik kan kiezen, past het er het beste bij. Het thema is The Circle of Life: hiermee wordt bedoeld dat alles in het leven zich herhaalt, zoals dat ook te zien is in literatuur. Daarom is literatuur soms werkelijker dan de werkelijkheid zelf en kan het iets zeggen over de werkelijkheid. The Circle of Life (een lied van Elton John) wordt enkele keren letterlijk genoemd in het boek (‘The Circle of Life: moeder af, man op.’ (p. 62)) en de gedachte over de waarde van literatuur komt ook letterlijk terug: ‘Later zou ik dat mijn schouwburggevoel gaan noemen, alsof me daar in die donkere bonbondoos, in gecomprimeerde vorm het hele bestaan, de hele globe, werd voorgehouden, als een vers, warm koekje, net buiten bereik.’ (p. 95) Verder zijn er m.b.t. de literatuur in de eerste plaats de twee toneelstukken waarin Mascha een rol heeft en die de relatie met haar eigen zoon weerspiegelen. Ze repeteert voor de rol van de moeder van Hamlet: Gertrude. Gertrude maakt zich net als Mascha zorgen over Hamlet en wil niet dat hij weg gaat. Sommigen zien de moeder-zoonrelatie in Hamlet als een voorbeeld van het Oedipus-complex – een zoon die met zijn moeder wil trouwen en zijn vader wil vermoorden – maar daarvan heb ik niets teruggezien. Ook speelt ze Arkadina in De meeuw van Tsjechov: een beroemde actrice die haar glorietijd voorbij is en moeder van een zoon Trepljov, een aspirant-schrijver die wil vernieuwen en experimenteren. Ook dit zie je terug bij Mascha die zelf een al wat oudere actrice is en Juda die op een andere manier een toneelachtige wereld gecreëerd heeft (zie hieronder). Dat er zoveel literatuur geschreven is over de moederrol betekent dat deze altijd al problematisch geweest is, zoals ook is terug te zien bij Mascha en Nynke zelf (zie ook de motieven). In het geval van Nynke lijken moeder en dochter ook op elkaar en ook dat hoort bij The Circle of Life: ‘Bijna trek ik mijn mond open om te vragen wat deze wijven [haar moeder en oma] toch mankeert dat ze zich niet even over hun taaiheid heen kunnen zetten, maar het zwijgen terwijl je van binnen raast is mij blijkbaar ook aangeboren.’ (p. 223) Beide vrouwen hebben moeite met contact maken en relaties aangaan, beide leven het leven van een buitenstaander, maar volgens mij willen de titel en het einde zeggen dat dat niet zo erg is. Zo is het leven nu eenmaal en Nynke kan zich schikken naar haar lot. In de tweede plaats heeft Juda een storyplatform geprogrammeerd genaamd Auryn, dat is het amulet van de Kleine Keizerin in het boek The Never Ending Story van Michael Ende (‘was dat niet het amulet met de slangen die elkaar in de staart bijten? Iets met bescherming, oneindigheid? (p. 27)). Het tuinhuis was in eerste instantie bedoeld als toneel voor Juda maar hij is geen acteur en creëerde eerst met speelgoed en later op de computer zijn eigen wereld. Op dit platform posten mensen verhalen uit de echte wereld en anderen kunnen op zo’n echt verhaal doorgaan, waardoor het fictiever wordt. Voor Juda is dit een ontsnapping uit de echte wereld, zoals Nynke ontsnapt door te gaan zeilen (en tijdelijk door allerlei filmpjes op haar telefoon te bekijken). Hij plaatst bijvoorbeeld de opname van een op straat orerende gekke vrouw op het platform en in de echte wereld gaan Nynke en hij haar de profeet noemen en denkt Juda dat ze misschien echt wel zicht heeft op de toekomst. Fictie en werkelijkheid lopen hier dus door elkaar heen. Het is hierbij opvallend dat Nynke duidelijk een verhaal vertelt: aan wie doet ze dat en wie is in haar ogen de lezer van haar verhaal? Bijvoorbeeld: ‘Moeders weten meer dan je denkt, zou een doorrookte, galmende spookstem nu zeggen, als dit een barok toneelstuk was.’ (p. 81) Ook opvallend zijn de verwijzingen naar het geloof: de naam Juda doet aan Jezus denken (zie ook de eerste zin van het boek), het gezin wordt ‘de heilige drie-eenheid’ genoemd, Mascha wordt ‘Madonna’ genoemd en Juda vindt een profetes. Ik ben er nog niet achter of en wat hiermee (iets) bedoeld wordt.

Motieven

Kind-moederrelatie:

De moederrelatie domineert en in het bijzonder die tussen Nynke en haar moeder Nellie. Nynkes moeder is een alleenstaande moeder en had haar bijna weg laten halen, kan geen warme liefde geven en Nynke krijgt hier volgens Borg hechtingsproblemen van, vandaar haar ballingschap op zee. Haar moeder is veel weg en Nynke is dan alleen, ze is ook vaak somber en sluit zich dan op in haar slaapkamer, maar er zijn ook enkele gelukkige momenten. Nynke vindt wel warmte bij Mascha, die als moeder weer problemen heeft met haar zoon Juda. In het verleden was er zelfs een concurrentiestrijd tussen Nellie en Mascha. Nellie zag het moederschap als een parttime betrekking, Mascha zag het moederschap als martelaarschap. Daarnaast speelt Mascha op het toneel symbolische moederrollen, zie hiervoor het motief toneel. In het verleden heeft Mascha Nynke in huis gehaald als een dochter, in het heden vraagt ze Nynke om haar te helpen met Juda. Er zijn nog meer moeders in het verhaal, namelijk de profetes, Nico’s moeder, de dokter en natuurlijk heel even Nynke zelf. Maar niet laat haar kind los, zoals ze eerder ook haar moeder en geliefde heeft losgelaten.

Buitenstaander

Een buitenstaander zijn: Nynke is naar buiten gevlucht, uit Amsterdam weg, de zee op, heeft haar moeder, Borg en de Zeno’s losgelaten, zich van hen geïsoleerd en wordt voortgeduwd door het toeval, de wind en de tijd. Borg noemt haar een zeenimf die geen behagen schept in de nabijheid van mensen en dagelijks gedruis, liever trekt zij zich terug in de eenzaamheid van woud, zee en gebergte. Bannelingen keren echter altijd weer terug: ‘Bekende gezichten en gedachten met hun sadistische bendeleider, het Besef: je bent alleen Skippygirl, moeder/ziel et cetera en misschien is dat stiekem helemaal niet wat je zou willen en moet je er iets aan doen doen doen.’ (p. 30) Haar tijd op zee voelt als een gat in de tijd en terug in Amsterdam staat ze weer met beide benen op de grond, terug in de realiteit van de Zeno’s en haar ex Borg. Ze voelt ze een banneling die ineens zeven jaar tijd kwijt is maar bannelingen keren nu eenmaal altijd terug, daar zit iets geruststellends in en een dergelijke gevoel heeft ze ook aan het einde van het boek (zie slotzin).

Opdracht

Voor mijn moeder en mijn vader

Titelverklaring

Ik heb de titel eigenlijk nergens letterlijk voorbij zien komen, waarschijnlijk heb ik die gemist: mail me vooral als je die wel gezien hebt. Figuurlijk slaat de titel denk ik op het gepsychologiseer van Borg en de relativering van Nynke. Borg doet alsof Nynke een jeugdtrauma heeft opgelopen door haar koude moeder, alsof ze hechtingsproblemen zou hebben (een gebrek dus). Nynke lijkt dit allemaal wel mee te vinden vallen. Ze is inderdaad niet super gelukkig, maar ook niet ongelukkig, ze verlangt naar een gezin, maar ook naar vrijheid. Zo is het leven nu eenmaal (The Circle of Life).

Structuur & perspectief

Het verhaal is verdeeld in relatief korte, titelloze hoofdstukken. Bijzonder aan de opbouw is dat er e-mails en whatsappjes en de volledige novelle van Borg (De onschuldige. Een liefdesgeschiedenis) in opgenomen zijn. Ook wordt er een karakterschets gegeven van een aantal van Nynkes vrienden in Amsterdam.

Het verhaal wordt niet-chronologisch verteld.

Er is sprake van een ik-perspectief: Nynke vertelt. Zij lijkt zich ervan bewust dit verhaal aan iemand te vertellen. Dat is bijvoorbeeld te merken aan een zin als ‘nee, dat is een grapje, maar zij is het wel.’ (p. 7) In de volledige opgenomen novelle van Borg is sprake van een personale verteller: Borg. Er is hier duidelijk sprake van een andere stijl.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Cannes, Amsterdam en op zee. In Cannes ontmoeten de personages elkaar weer na elkaar zo veel jaren niet gezien te hebben. In Amsterdam heeft Nynke gewoond voordat ze naar zee vertrok en ze komt er in dit verhaal terug. Er is een tweedeling tussen het Amsterdam van Nynke en haar moeder – Osdorp, flat, schotelantennes – en het Amsterdam van de Zeno’s – Zuid, huis met tuin aan het park – en tussen het overbevolkte Amsterdam en de zee: ‘Amsterdam is een stad om duizelig en claustrofobisch van te worden. Maar vandaag lijkt er zowaar een fijne zeebries door de straten te trekken.’ (p. 127)

In het heden is het 2014, in het verleden is het 2008 en is Nynke 22 jaar oud. De vertelde tijd is drie maanden.

Stijl

'Polak grossiert in heldere beelden, grappige oneliners en krachtige eyeopeners. Het blauwe bolletje van Google-Maps is een ‘drijvend planeetje’. De kracht van een gezin is dat er ‘altijd wel iemand is om je van je eigen misère af te leiden’. En als de ‘volledige vuiligheid’ van een situatie plotseling tot Skip doordringt slaan haar gedachten ‘plat tegen elkaar’. Ja, precies: zó kan dat voelen. Het is zo’n boek dat je ook had willen schrijven, ware het niet dat dat niet kan. Het is de kracht van een schrijver dat ze doet, wat alleen zíj kan.' (Entius 2018)

'Dat Skip eigenlijk vooral ronddobbert in haar verleden en ons deelgenoot maakt van haar twijfels over thuis en uit, familie en geborgenheid, is plottechnisch gezien niet heel verrassend. Maar Polak heeft een liefde voor de taal die geen enkele lezer met een beetje poëtische inborst zal ontgaan. Sommige hoofdstukken zijn monologen die voor poëzie zouden kunnen doorgaan.

Backtracking, je eigen voetstappen volgen naar waar je vandaan komt, ik heb er een hekel aan. […] Ik wil vooruit, om het even in welke richting. Je hoeft niets te bereiken, je moet alleen weg van waar je bent. Schrijft Margueritte Duras dat? Zo doe ik het ook, volle kracht, naar ergens waar het anders is, om steeds weer bewezen te zien dat afstand het verleden verdunt.

Haar organische formuleringen botsen met de moderne WhatsApp gesprekken, maar die lijken in het leven te zijn geroepen om te onderstrepen dat ze mensen nooit helemaal verbinden.' (De Ruijter 2018)

 

Slotzin

Ik kan blij zijn dat ze hier niet zijn, opgelucht, en evengoed wens ik ze rustig hier, aan boord van de Meander. Ik pak hun handen, trek ze het dek op, omhels ze, gooi de lijnen los, hijs de zeilen, en voer ze mee, naar een lege lucht.

Beoordeling

Ik heb 'Gebrek is een groot woord' met veel plezier gelezen. Het is mooi geschreven, de moederrollen zijn interessant en door alle literatuurverwijzingen valt er een hoop uit te zoeken/doordenken. De korte hoofdstukken maken ook dat het vlot lees, bovendien wil je weten hoe de moeder gestorven is. Ik raad dit boek aan aan scholieren die van coming of age-boeken houden en die een beetje gepsychologiseer (met een knipoog) wel kunnen waarderen.

Recensies

"Soms wil ik, als ik een mooie voorstelling zie, meedoen: daar staan, in plaats van aan de kant. Iets dergelijks overkwam me bij ‘Gebrek is een groot woord’, de tweede roman van Nina Polak. " https://www.trouw.nl/cult...~abb3c35a/

"Gebrek is een groot woord gaat over de vraag naar vrijheid en in het verlengde daarvan naar het belang van mensen om je heen." https://www.tzum.info/201...oot-woord/

Bronnen

Recensie Nina Polak bewijst haar talent met een geweldige tweede roman: ‘Gebrek is een groot woord’.

https://www.trouw.nl/cult...~abb3c35a/

https://www.tzum.info/2018/02/recensie-nina-polak-gebrek-is-groot-woord/

https://www.tzum.info/201...oot-woord/