Feitelijke gegevens

• 2e druk, 2014
• 363 pagina's
• Uitgeverij: The House of Books

Flaptekst

Eerste zin

De voeten van de jongen bungelden zonder houvast te vinden, zijn handen hield hij een eindje voor zijn borst. Hij boog voorover en wipte op het zadel terwijl zijn zwarte paard door de duinen galoppeerde en langs de zee. De jongen luisterde naar het zingen van de wind en naar het roepen van de golven. Hij hield zijn hoofd schuin. De golven begonnen te brullen, er was gevaar.

Samenvatting

Maarten Prins groeit op in Haarlem. Zijn beste vriend heet Arthur en hij is verliefd op Eva, die hij zelfs een keer uit de sloot redt. Zijn ouders - Heiko en Martha - zijn al heel vroeg overtuigd NSB'ers en dus zijn Maarten en zijn broer dat ook. Dat wordt een probleem als Duitsland Nederland binnenvalt. Waar men Maarten en zijn ouders hun ideeen eerst nog vergaf, steunen die nu de bezetter en dat maakt ze tot paria's. Dat verandert niet als Nederland capituleert.

Niet veel later gaat Maarten naar de eerste klas van de hbs. Zijn beste vriend Arthur gaat naar dezelfde school maar die vindt hem steeds irritanter omdat hij geen afstand neemt van het gedachtegoed van zijn vader. En zijn oudere broer Walter is net geslaagd en heeft zich aangemeld bij het Nederlandse Vrijwilligerslegioen, dus Maarten staat er alleen voor, als oudere leerlingen hem pesten en in elkaar slaan omdat hij een NSB'er is. Na een zoveelste pak slaag besluit hij om niet meer naar school te gaan en in het park te gaan lezen. Dat heeft zijn moeder snel door maar als hij dan weer naar school gaat, wordt hij zodanig te grazen genomen dat zijn moeder ermee instemt dat hij voortaan thuis blijft en dat voor zijn vader verzwijgt. Zijn vader is woedend als hij hier achter komt, maar biedt hem ook een uitweg: hij heeft gelezen over een nationaalsocialistische school in Valkenburg en hij geeft Maarten op voor het toelatingsexamen.

Maarten slaagt en vertrekt in een nieuwe jas en met zijn vaders koffer naar de Reichsschule in Valkenburg. Hij is niet meer anders dan de anderen, maakt vrienden, kan zich prima handhaven in het militaristische regime en leert zelfs piano en trompet spelen. Hij leert dat hij tot de elite van het land behoort en wordt opgeleid voor hogere en leidinggevende functies. Ook als Duitsland steeds meer verliezen lijdt, lukt het de docenten dit sprookje in stand te houden, pas als ze als piepjonge soldaten - Maarten is nog geen zestien - door Duitsland trekken, zich uiteindelijk overgeven en in een Engels kamp voor krijgsgevangenen terechtkomen, wordt de luchtballon doorgeprikt. Ze lijden kou en honger, er worden mannen mishandeld en gedood en Maarten is bang en voelt zich eenzaam.

Dat verandert niet als ze in bewarings- en verblijfskamp Laan 1914 in Amersfoort komen te zitten. De omstandigheden verbeteren pas een beetje als ze naar een jeugdbarak verhuizen. Daar hoort Maarten dat zijn oudere broer is omgekomen in Polen, naar zijn ouders wordt gezocht. Hij krijgt les van meneer Bakx over wat er echt in de oorlog is gebeurd en hoewel hij bij eerdere foto's van stapels lijken nog geloofde dat het propagandatekeningen waren, begint de waarheid nu langzaam binnen te komen. Zijn wereld stort in en hij weet niet wat hij met zichzelf aan moet, een bezoek aan zijn moeder in kamp Westerbork en aan zijn vader in de gevangenis van Scheveningen verandert daar niets aan, integendeel.

Maarten kan dus niet bij zijn ouders terecht maar gelukkig kan hij een kamer krijgen bij een broer van zijn moeder die in Amsterdam woont. Hij krijgt een baantje achter de lopende band en in 1946 komt ook zijn moeder in Amsterdam wonen. In 1948 komt zijn vader vrij en hij voegt zich bij haar. Maarten is dan negentien en hij realiseert zich dat hij niet alleen niet meer bij zijn ouders kan wonen maar ook niet meer bij hen terecht kan om iets van zijn leven te maken en dat hij zelf aan de slag moet. Hij wordt nachtportier in het Wilhelmina Gasthuis en wil zich aanmelden voor de avond-hbs, maar dat laatste durft hij nog niet.

In het ziekenhuis ontmoet hij Hanne, die daar leerling-verpleegster is. Hij vindt haar leuk en het lukt hem haar mee uit te vragen. Hanne en Maarten krijgen iets maar Maarten vraagt zich regelmatig af waar hij aan begonnen is omdat Hanne geobsedeerd lijkt door de oorlog terwijl hij juist liever over die periode zwijgt. Hij begrijpt dat het niets kan worden als hij geen openheid van zaken geeft en langzaam biecht hij alles aan haar op. Hanne reageert kritisch en scherp en blijkt ook eigen schuldgevoelens te hebben, zo wilde ze geen onderduikers in huis. Hun liefde lijkt echter niet bestand tegen hun verschillende geschiedenissen en na een flinke ruzie zien ze elkaar een tijdje niet. Maarten bezoekt dan wel de reunie van zijn hbs in Haarlem, waar hij niet alleen een van de pesters een glas bier in het gezicht gooit maar ook Arthur weer ontmoet. Arthur vertelt over zijn reden voor het afstand nemen van Maarten: ze hadden thuis onderduikers, onder andere Eva en haar broer. Uiteindelijk zijn die verraden.

Maarten schrikt en herinnert zich zijn vroegere wens tot wraak en zijn uitspraak tegen zijn vader over de onderduikers bij Arthur. Hij vreest nu schuldig te zijn aan de dood van Eva en haar broer en gaat verhaal halen bij zijn vader. Voor het eerst stelt hij hem kritische vragen over vroeger en hij vraagt hem op de man af of hij de onderduikers bij Arthur heeft aangegeven. Maartens vader weigert echter zijn vragen te beantwoorden en drie dagen later pleegt hij zelfmoord. Maarten voelt vanwege zijn schuldgevoel en onwetendheid weinig verdriet. Na de begrafenis biecht hij aan Arthur en Hanne op wat hij vermoedt en Arthur zegt hem dan dat Eva en haar broer in Den Haag verraden zijn en dat de verrader van zijn onderduikers bekend en gepakt is.

Het blijft onduidelijk waarom Maartens vader dan zelfmoord gepleegd heeft en het blijft ook onduidelijk of Maarten, Arthur en Hanne vrienden (of geliefden) blijven. Wel heeft hij hierna eindelijk ook weer een positieve herinnering aan zijn vader.

 

Personages

Maarten Prins

In het heden is Maarten negentien jaar oud en hij werkt als nachtportier in het Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam. Hij is lang en slungelig, heeft blond haar en ziet er niet slecht uit. Hij kan piano en trompet spelen en goed leren. Maarten is een ietwat dromerige en zachtaardige jongen. Hij wil naar de avond-hbs om leraar te worden. Hij denkt veel na waardoor zijn acties wat minder vrij en spontaan zijn. Hij is gesloten geworden, kan goed zwijgen en moet voor zichzelf repeteren wat hij kan zeggen en vragen. Vanwege zijn onzekerheid over zijn rol in het gezin en zijn wens bij zijn vader in de smaak te vallen was hij een makkelijke 'prooi' voor Hitlers gedachtegoed waarbij de groep boven het individu staat, kameraadschap belangrijker is dan vriendschap en sommige mensen superieur aan andere zouden zijn. Als hij zich realiseert dat hij voor de gek gehouden is en met veel moeite snapt dat iedereen gelijk is, vindt hij het lastig om ergens zelfvertrouwen uit te halen en voor zichzelf een rol in de maatschappij te zien.

Hanne Brugman

Hanne is tenger, energiek, ze heeft donkere krullen en donkere ogen. Achteraf realiseert Maarten zich dat ze op zijn eerste liefde Eva lijkt. Hanne is leerling-verpleegster in het Wilhelmina Gasthuis omdat ze graag nodig is en een vrolijke, directe en scherpe meid. Als ze iets in haar hoofd heeft, dan doet ze dat en als ze iets wil weten, geeft ze niet op totdat ze een antwoord heeft. Volgens Maarten kan ze zowel onbevangen als ernstig zijn. Volgens haar ouders is ze geobsedeerd door de oorlog. Haar obsessie komt waarschijnlijk voort uit haar schuldgevoel over de oorlog: ze heeft niets verkeerd gedaan maar ook niemand geholpen. Maarten verdenkt haar er lang van dat schuldgevoel te willen inlossen door met hem om te gaan of met hem om te gaan om zich beter over zichzelf te voelen, maar zelfs als ze de hele waarheid kent, lijkt ze bij Maarten te willen blijven of in ieder geval zijn vriend te willen zijn. Hanne is een helper omdat ze Maarten helpt onafhankelijker van zijn vader te worden.

Quotes

"'Iedereen moet werken, Maarten', zei zijn vader die avond toen hij vroeg waarom de Joden naar werkkampen moesten. 'Nederlanders kunnen als vrijwilliger in Duitsland werken tegen een goed salaris. Joden worden uit noodzaak opgepakt. Omdat het vrijwillig niet lukt." Bladzijde 102

"Zijn vader hield van hem omdat hij zijn zoon was, hij moest wel, maar trots kon hij alleen op zijn oudste zijn." Bladzijde 146

"Hij dacht: dit is eenzaamheid, ergens zijn waar niemand om je geeft." Bladzijde 258

"'De Kristallnacht?' Maarten staat ook op. Ze moesten maar eens verdergaan. "Toen was ik acht of negen. Dat weet ik niet. Ik denk echt niet dat hij dat juist vond. Het had waarschijnlijk alleen niet zijn prioriteit.' 'Niet zijn prioriteit?!' roept ze uit. Dan legt ze een hand op zijn arm en wordt haar toon weer vriendelijk, tegemoetkomend. 'Hou op met hem te verdedigen', zegt ze. 'Dat doe ik niet.' 'Door hem te geloven maak je het jezelf te makkelijk.' " Bladzijde 231-232

"Ze wrijft met een vinger in haar ogen. 'Ik ben nog altijd boos op mezelf. Ik vind het zo zwak. Zo wil ik niet zijn.' Haar stem is ijl. 'Jij zei dat alleen je daden tellen en dat jij niets gedaan hebt, en ik en mijn ouders ook niet.' Ze kijkt naar de grond. 'Nou, dat klopt. We staan quitte.' " Bladzijde 282

"'Misschien', zegt ze, 'was zijn schuldgevoel algemener? Hij heeft niet helemaal niets geweten. Als je geen psychopaat bent, moet dat je dwarszitten.'" Bladzijde 361

Thematiek

Vader-zoonrelatie

De relatie die Maarten met zijn vader heeft, is het belangrijkste onderwerp in het boek. Maarten kijkt naar zijn vader op en hij wil door zijn vader gezien en gewaardeerd worden, zoals hij denkt dat zijn vader zijn oudere broer Walter ziet en waardeert. Hij neemt ook klakkeloos alles aan wat zijn vader vindt en gelooft, maar daar heeft hij ook de leeftijd voor. Maartens vader lijkt inderdaad tevredener over Walter, die sterk en stoer is, dan over Maarten, die zachter is, door zijn moeder 'prinsje' en door zijn vader een slapjanus genoemd wordt. Om die reden probeert Maarten als zijn broer te zijn en bijvoorbeeld niets te vertellen over de pesterijen en vechtpartijen op school en onder andere om die reden meldt hij zich ook aan voor de Reichsschule, zodat zijn vader trots op hem kan zijn, wat inderdaad gebeurt. Als Maarten van huis is, zoekt hij andere vaderfiguren: Hitler is er bijvoorbeeld een, van hem draagt hij een foto in zijn borstzakje, en Detlef, een ouderejaars op de Reichsschule, is een andere vaderfiguur. Als hij bij zijn oom in Amsterdam woont, gedraagt hij zich volwassener en onafhankelijker van zijn vader, dat laat hij onder andere zien door een relatie te beginnen met Hanne, die volgens hem weet wat goed en slecht is door naar zichzelf te kijken in plaats van naar de buitenwereld. Zijn vader heeft inmiddels een ander 'geloof' en Maarten distantieert zich daarvan. Hij valt ook zijn vader aan door hem Walters dood aan te rekenen en door antwoorden van hem te eisen. Het boek eindigt met het verbreken van de relatie door zijn vaders dood: 'Heel even gelooft hij dat zijn eigen leven eindelijk zal beginnen: dat hij straks zijn vader achter zich zal laten, evenals het kind dat hij was - het kind dat voortdurend zijn best deed opdat zijn vader hem zou zien. Maar zover is het nog niet. Altijd wilde hij zijn als zijn vader. Wie hij is, dat begon bij hem. Maar nu is dat het laatste wat hij wil. Opeens realiseert hij zich dat hij zichzelf nog altijd beschrijft door naar zijn vader te verwijzen. Nog steeds bestaat hij niet zonder die man.' (p. 355)

Motieven

Vriendschap en verraad

Maarten en Arthur zijn beste vrienden maar Arthur verraadt Maarten door op de hbs afstand van hem te nemen. Arthur wil niet met hem samen gezien worden omdat hij niet wil dat mensen denken dat hij net als Maarten denkt. Om dat te bewijzen stemt hij er zelfs mee in om Maarten naar zijn pestkoppen te lokken, wat natuurlijk echt een daad van verraad is. Maarten is hierna zo boos op Arthur dat hij de onderduikers in Arthurs huis bij zijn vader verraadt. Hij hoopt dat zijn vader die wil aangeven bij de Sicherheitsdienst maar zijn vader weigert dat. Later legt Arthur uit dat hij Maarten verraden heeft vanwege die onderduikers: hij kon het niet gebruiken dat leerlingen hem in de gaten hielden om te kijken welke sympathieen hij erop na hield. Maarten komt er dan achter dat zijn geliefde Eva en haar broer bij hem ondergedoken zaten en hij vreest dat hij hen verraden heeft. Als hij dit navraagt bij zijn vader, zou je kunnen zeggen dat hij zijn vader verraadt, omdat zijn vader weliswaar NSB'er was maar nooit een antisemiet geweest is. Zijn vader voelt zich door hem verhoord en dat weigert hij. Ik vind echter zelf dat het menselijk is dat Maarten antwoorden van zijn vader wil, zijn vader heeft hem immers altijd alles uitgelegd. Van Arthur hoort hij dan dat Eva en haar broer in Den Haag verraden zijn en dat de verrader van Arthurs onderduikers opgepakt is. Je zou ook kunnen zeggen dat Maartens vader zijn moeder en hem verraadt omdat hij zelfmoord pleegt.

Eenzaamheid

Hoewel Maarten zelf zich pas eenzaam voelt - of dit uitspreekt - als hij in een kamp voor krijgsgevangenen zit, vind ik dat hij eigenlijk alleen niet eenzaam is als hij op de Reichsschule zit. Omdat hij het enige NSB-kind in zijn buurt is, is hij anders dan anderen en daar wordt hij mee gepest. Op de hbs lopen wel andere NSB-kinderen rond maar met hen is hij niet bevriend. Thuis is hij ook eenzaam omdat zijn stoere en sterke vader en broer hem buitensluiten. Na de verschillende kamper komt hij alleen op een kamertje terecht en moet hij zichzelf zien te redden. Zijn opleiding is niets waard dus hij kan niet naar de hbs en wordt nachtportier, terwijl zijn leeftijdsgenoten studeren en lol maken. Je zou kunnen zeggen dat het gedachtegoed van het nationaal-socialisme, waarin het niet om individuen en vriendschappen gaat en waarin je kunt uitblinken door leergierig en gehoorzaam te zijn, juist aanslaat bij loners zoals Maarten, maar ik denk dat Maarten geen NSB'er geweest was als hij in een ander gezin was opgegroeid. Dat zie je ook als hij in een jeugdkamp zit en heropgevoed wordt: de jongens van de Hitlerjugend en Jeugdstormers lijken niet van plan hun ideeen op te geven, terwijl Maarten het uiteindelijk aandurft om in te zien dat hij het al die tijd mis gehad heeft.

Muziek

Walter leert op de Reichsschule piano en trompet spelen. Hij denkt dan niet na en speelt vanuit zijn hart, in tegenstelling tot wat hij normaal gesproken doet. Je zou dus kunnen zeggen dat hij dan helemaal vrij is. Piano en/of trompet spelen komt regelmatig terug in het boek en staat voor een Maarten die in contact is met zijn gevoel.

Moeder-zoonrelatie

Waar Maartens broer Walter het lieverdje van zijn vader is, is prinsje Maarten dat van zijn moeder. Walter zoekt inderdaad regelmatig zijn moeders armen/warmte op en volgens Maartens vader lijkt Maarten meer op zijn moeder (en Walter meer op hem). Zijn moeder vindt het uiteraard wel heel naar als Walter zich opgeeft voor het Vrijwilligerslegioen en naar het oostfront vertrekt. Als dan ook Maarten op zijn dertiende het huis uitgaat, is ze bijna ontroostbaar. Het lijkt alsof moeder haar kinderen meer nodig heeft dan dat haar zonen haar nodig hebben. Maarten krijgt als hij naar de kostschool gaat zo'n ander leven, dat hij haar geen moment mist. Pas als hij na de oorlog terug is in Nederland, geen zorgen over eten meer heeft en hoort dat ze nog leeft, voelt hij weer iets voor haar. In Westerbork waar zij gevangen gehouden wordt, blijkt echter nog duidelijker dat de rollen zijn omgedraaid: zijn moeder wil hem niet loslaten en praat vooral over wat zij heeft meegemaakt. Maarten kan zijn hart niet bij haar luchten en is opgelucht als hij weer weggaat. Deze verkoelde relatie zet zich voort in Amsterdam, als ze zijn vader blijft steunen en volgen en geen afstand neemt van de fouten die in het verleden gemaakt zijn.

Motto

We zoeken almaar door, maar aan het einde van onze zoektocht keren we terug naar ons punt van vertrek, om dat voor het eerst echt te leren kennen.

- T.S. Eliot

Het is gebeurd, en dus kan het opnieuw gebeuren; daar gaat het allemaal om.

- Primo Levi

T.S. Eliot is vooral bekend als Amerikaans-Britse dichter. Dit citaat slaat volgens mij op de zoektocht die het leven vaak is, naar antwoorden op levensvragen en naar inzichten en wijsheden. Zo'n zoektocht noem je ook wel een queeste. Letterlijk zoekt Maarten naar het antwoord op een voor hem prangende vraag, namelijk of hij iets te maken heeft met het verraad van twee jeugdvrienden, maar figuurlijk zoekt hij vooral naar wie hij in het heden kan zijn met een dergelijk beladen verleden.

Primo Levi is een joods-Italiaanse schrijver en overlevende van Auschwitz. Hij heeft daarvan verslag gedaan in 'Is dit een mens'. Je zou dit motto kunnen zien als een reden om in deze tijd nog steeds boeken over de Tweede Wereldoorlog te schrijven.

Opdracht

Er is geen opdracht.

Titelverklaring

De titel staat letterlijk in het boek: ''Ik zag het ook niet', vervolgt hij [Maarten]. 'Ik zag de wereld door uw ogen. Het is alsof ik jaren aan een infuus heb gelegen en elke dag gif kreeg toegediend. Elke dag een druppel.'' (p. 335)

Figuurlijk slaat de titel dus op de vader-zoonrelatie die er in dit boek voor zorgt dat Maarten alles van zijn vader aanneemt, ook zijn NSB-ideeen.

Structuur & perspectief

Het boek is verdeeld in een inhoudsopgave, een proloog, het verhaal zelf dat verdeeld is in hoofdstukken met titels, plaatsen en tijden en een lijst met namen, begrippen en Duitse woorden. Vanwege de hoofdstuktitels, -plaatsen en -tijden zijn decor en tijd geen probleem.

Heden en verleden worden afgewisseld dus het verhaal wordt niet-chronologisch verteld.

Er is sprake van een alwetende verteller die vooral met Maarten meekijkt maar die ook informatie over Maarten geeft. In de Tzum-recensie wordt dit een moralistische verteller genoemd, mij is dat zelf tijdens het lezen minder opgevallen, waarschijnlijk omdat ik me te veel liet meeslepen door het plot.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Haarlem, waar Maarten opgroeit, Hanne woont en de reunie plaatsvindt, in Amsterdam, waar Maarten woont vanaf zijn negentiende, zijn ouders ook wonen als ze vrij komen en Maarten en Hanne werken, in Valkenburg, waar de Reichsschule is, en in verschillende plaatsen in Duitsland, waar ze aan het einde van de oorlog doorheen trekken. Maarten zit daar ook in een kamp en in Amersfoort komt hij in een jeugdkamp terecht.

Qua decor is vooral de Reichsschule opvallend. Het is een voormalig klooster: een monumentaal pand met oude gele stenen, rode ruitjesfiguren en hoge ramen met bogen. Het is zes etages hoog en Maarten vindt het een mooi en vredig gebouw. Het is een militaire school waar ze veel aan sport doen, muziek leren maken en leren zingen en meer dan voldoende te eten en te drinken hebben, terwijl het in de rest van Nederland 'echt' oorlog is en het leven daar steeds kariger en gevaarlijker wordt. Maarten leeft een aantal jaar in een soort bubbel en pas als hij aan het einde van de oorlog de school verlaat en door Duitsland trekt, komt hij weer in de echte wereld terecht.

Het verhaal loopt van 1937 tot en met 1948 dus de vertelde tijd is zo'n twaalf jaar.

Stijl

'Maarten evolueert tot overtuigend round character, in tegenstelling tot de andere personages, die slechts een doorzichtig rolletje spelen in een strakomlijnd script. Maartens vader overtuigt nog het minst; de portrettering als rigide pleitbezorger van Hitlers theorieën beperkt zich tot het declameren van holle frasen en wordt nergens tegenover een maatschappelijk relevante achtergrond geplaatst. Daardoor komt het tijdsbeeld onvoldoende tot leven, al stelt de auteur de retoriek van extreem-rechts wel treffend en geloofwaardig ter discussie, zonder tot gewilde actualisering te vervallen. Naarmate het verhaal vordert, maakt de impliciete benadering steeds meer plaats voor een storende zwart-witportrettering, op haast docerend toontje gedebiteerd.' (Peeters 2014)

'De schrijfstijl van Wilma Geldof is toegankelijk en het is makkelijk om met Maarten mee te leven.' (Maes 2014)

Slotzin

Als een foto in een lijstje wil hij de herinnering bewaren die de dunne draad vormt waarmee hij zijn liefde voor zijn vader vast zal kunnen houden. Buiten is het donker. Het is tijd. Hij moet gaan.

Beoordeling

'Elke dag een druppel gif' vind ik een heel leesbaar boek: ik zat er meteen in en heb het in een dag uitgelezen. Tijdens het lezen moest ik steeds aan Terlouws 'Oorlogswinter' denken, omdat dat ook over een jonge jongen in de oorlog gaat maar hij - Michiel - raakt steeds meer betrokken bij het verzet terwijl Maarten steeds meer voor Hitler is. Ik moest ook aan Mulisch' 'De aanslag' denken vanwege Haarlem en het teruggaan naar Haarlem voor een reunie. En tot slot dacht ik aan de discussie over IS-kinderen: of die naar Nederland teruggehaald moeten worden of niet. Kinderen van NSB'ers die in Duitsland vochten, kwamen ook terug naar Nederland, dus misschien kunnen we iets met dat verleden. Ik ken geen boeken die je voor je lijst mag lezen over jongeren die door hun ouders 'vergiftigd' worden met IS-gedachtegoed maar AlDe'emehs 'Jihadkaravaan' gaat wel over een opgroeiende Montasser bij wie het thuis elke dag oorlog is vanwege de Palestijnse strijd. Kortom, dit boek is misschien wat gemakkelijk geschreven, het pakt wel en het zet je aan het denken, bovendien is het goed te vergelijken met andere boeken over de Tweede Wereldoorlog of over giftige ouder-kindrelaties.

Recensies

"Met Elke dag een druppel gif schreef Wilma Geldof een opmerkelijke adolescentenroman die, gebaseerd op waargebeurde feiten, de consequenties van het opgroeien in een NSB-gezin belicht. Geldof creëert een comfortabel, zij het ook makkelijk uitgangspunt door twee totaal verschillende achtergronden te laten botsen. " https://www.tzum.info/201...uppel-gif/

"Het boek beantwoordt niet al Maartens vragen en daarmee dus ook niet al jouw vragen, maar daarom voelt het wel heel realistisch aan. Een boek waar je dus zeker een tijd over zal blijven denken. " http://www.deleesfabriek....ma-geldof/

Bronnen

Jurgen Peeters - Recensie: Wilma Geldof - Elke dag een druppel gif

https://www.tzum.info/201...uppel-gif/

Jacoline Maes - Elke dag een druppel gif - Wilma Geldof

http://www.deleesfabriek....ma-geldof/