Feitelijke gegevens

• 3e druk, 2005
• 172 pagina's
• Uitgeverij: Thomas Rap

Flaptekst

Eerste zin

Deweerthstrasse 45 b. Ik bel aan. En nog eens. Ik sla met mijn vlakke hand op de voordeur. Waarom wordt er niet opengedaan?

Samenvatting

Proloog
In en korte proloog belt een ik-verteller aan bij Deweerthstrasse 45 b in Wuppertal. De deur wordt onvriendelijk geopend. Uit de rest van de roman wordt duidelijk  dat de ik-verteller Anton Berg op dat adres heeft gewoond.
Hij is voor een begrafenis in de Duitse stad.

Zwarte stad
Anton Berg krijgt een oproep voor militaire dienst in Nederland. Hij gaat op zoek naar een psychiater die hem ongeschikt kan verklaren. Hij krijgt een vrouw die hem uithoort over zijn familie en de oorlog. Ze raadt hem aan om in therapie te gaan. Anton is dan ongeveer achttien jaar. Het is 1962. 

Wuppertal is een zwarte stad met veel ruïnes door de bombardementen van de geallieerden. Hij ligt in een dal van de rivier de Wupper.
Op zondag 27 augustus 1944 is Anton in Wuppertal geboren: een zondagskind. Zijn moeder is 21 jaar en Duits, maar ze heeft een relatie met de illusionist Harry, een Nederlandse dwangarbeider. (19 jaar). In het ziekenhuis wordt ze apart gelegd,  een vorm van onderscheid, omdat het kind een Hollandse vader heeft.

Het mes
Jaren ervoor (1951) zit Anton aan tafel met zijn vader. Die doet hem goocheltrucs voor. Eén ervan is met een mes. Het lijkt alsof je arm wordt afgehakt.  Anton durft nauwelijks te kijken. Zijn vader en moeder vormen enkele jaren een variétékoppel. (Harry en Yvonne) "Hun reiskoffers bevatten de in zachte doeken gewikkelde geheimen van zijn vader, zijn rokkostuum en zijn hoge hoed alsmede de zilveren jurken en pumps van zijn moeder." Ze wonen in bij Harry's  ouders  in Haarlem.
Anton is verliefd op een foto van Angelika, een mooie lilliputtervrouw. Hij droomt ervan ooit met haar weg te lopen. Antons moeder, Irmgard,  heeft het niet gemakkelijk in het naoorlogse Nederland. Een  Haarlemse priester wilde Anton niet eens dopen, het moffenjong.  Omdat er geen werk is en Harry geen ander werk dan theaterwerk wil, komt er ruzie tussen Irmgard en Harry. Ze neemt op een zeker moment de benen naar "Moffrika"  en Anton moet mee. Ze gaan per trein naar de zwarte stad, Wuppertal.

Haveloze dageraad
In de zomer van 1984 wordt de oom van Anton, Otto (60), ernstig ziek. Otto heeft een oorlogsverleden. Hij was overigens wel de oorlogsheld van Anton. Na de oorlog heeft Otto nog lange tijd in Siberië gevangen gezeten. Zijn verloofde had niet meer op hem gewacht.
Anton is in Wuppertal voor de begrafenis van Otto.

In de straat van Anton Wuppertal woonde in de oorlog een Jood, Herr Glücksmann. "Ik denk dat ik wel weet waar mijnheer Glücksmann is gebleven. Men spreekt er niet graag over, maar ik denk dat ik het weet. Ik heb vermoedelijk zelfs zijn eindbestemming aanschouwd, ik heb de overblijfselen van de afstotelijke waarheid gezien."
Dit is een verwijzing naar het bezoek aan Auschwitz dat Anton als jonge journalist brengt (1965). Hij reist met een groep Joden naar het vernietigingskamp. Het is erg indrukwekkend. De groep voelt de emoties van toen weer. Op dat moment vervloekt Anton zijn geboorteland en wordt hij belast met een schuldgevoel. Ook omdat zijn vader hier in de oorlog zijn kunsten vertoonde.
Na twee jaar bij zijn moeder gewoond te hebben, kwam vader Harry Anton weer ophalen en bracht hem naar Haarlem. Daarna moest hij vakanties vaak heen en weer reizen.
In Wuppertal drinkt hij wat koffie op een terras en hij ziet hoe het neonazisme weer opbloeit. Hij schrikt ervan.

Mijnheer Sturm
Voor de begrafenis van oom Otto gaat hij langs bij zijn moeder. Ze werkt in een fabriek in de stad. Hij heeft bloemen voor hem meegenomen. Zij heeft voor hem alles in huis gehaald.
Ze vraagt of hij nog bij "het huis" is geweest, waar ze vroeger woonden.
Harry's vader is twee jaar ervoor gestorven, onverwacht aan een hartstilstand en ook nog in Duitsland. Alle geheimen van zijn goocheltrucs had hij meegenomen in zijn graf,

Bij zijn moeder moest hij vroeger Duits spreken en dat mocht wel wat beter worden. Hij gaat  les krijgen van een gehandicapte man Herr Sturm. Hij zit in een rolstoel, niet vanwege de oorlog maar door een spierziekte. Hij is ontzettend streng en als Anton zijn best niet doet, slaat hij hem keihard in zijn gezicht. Anton durft het niet eens tegen zijn moeder te vertellen.

Het adelaarsoog
Op straat in Wuppertal wordt Anton niet als een Duitser gezien, hij wordt gepest door de straatjongens. Tegenover hen woont een Duitser Buschmann met een glazen adelaarsoog. Het is een enge man die rare verhalen vertelt en Anton een keer naar het glazen oog in zijn hand laat kijken.
Anton vertelt ook dat hij altijd bang was in het huis van zijn Duitse opa en oma. Zijn opa moet hem geruststellen.
Hij schijft een brief met twee talen door elkaar gemengd aan zijn vader. Als hij die post, ziet hij een mooi meisje Angelika, de lilliputter. Ze komt op bezoek bij zijn grootouders als zijn moeder er niet is. Anton is meteen weer verliefd.

Angelika
Nadat Angelika geweest is, ziet Anton de toekomst wat rooskleuriger in. Hij mag zelfs meespelen met de straatjongen. Hij moet tijdens oorlogspelletjes wel een Tommy (Engelsman) spelen. Ze gaan ook op zoek in kelders naar oorlogstuig. Wolfi is een fanatiek leidertje.
Irmgard heeft een nieuwe vriend op het oog en Anton mag mee uit eten. Anton is niet enthousiast over de nieuwe vriend. Als hij hoort dat er een watersnoodramp In Zeeland is, gaat hij langs de deuren om geld op te halen, maar met vier Duitse Mark kom je niet ver. Op school mag hij van de juf geen jeans aantrekken, dat is Amerikaanse kleding.
Hij trekt een middag door Wuppertal met Angelika en is er vrolijk onder. Hij weet nu zeker dat hij met haar gaat trouwen. Als hij terugkeert naar huis, hoort hij van een buurman dat Wolfi gedood is door een ontplofte granaat die hij gevonden had.

Afscheid
We gaan weer terug in de tijd. (1953) De familie heeft bericht gekregen dat oom Otto uit Siberië terugkomt. Het is een feestdag met een treurig randje. Otto's vriendin heeft een andere man gekozen. Anton krijgt een harige veldfles van Otto. De familie heeft een feestje georganiseerd, voor hen is de  oorlog nu pas voorbij.
Ineens staat Antons vader voor zijn neus en die wil dat hij meegaat naar Haarlem. Anton gaat mee, hij bezoekt zijn oude school en hij woont een voorstelling van zijn vader bij. De volgende dag vraagt Anton wanneer hij weer naar Duitsland gaat. "Nooit meer", zegt Harry.

Terug in het verhaalheden vertelt Anton over de eenvoudige begrafenis van oom Otto. Er zijn maar weinig mensen aanwezig. Op het laatste moment komt ook Angelika aangelopen. Ze is oud en gerimpeld geworden, het droombeeld van Anton verschrompelt. Hij weet niet eens wat hij na dertig jaar tegen haar moet zeggen.
Anton rijdt terug naar Nederland.

Personages

Anton Berg

Anton is de hoofdfiguur in de roman. Hij is een voorbeeld van een kind dat tussen twee werelden opgroeit. Het valt niet mee om in de naoorlogse jaren in Duitsland dan wel in Nederland te verkeren. Anton is in het begin nergens gewenst. Later mag hij met de Duitse jongens meespelen, maar hij moet dan wel een gehate Engelsman 'spelen.' Door de oorlog wordt Anton getekend. Hij ziet de vreselijke gevolgen van de Holocaust met eigen ogen bij een bezoek aan Auschwitz. Dat is waarschijnlijk wel de reden waarom hij niet in militaire dienst wil. Hij gaat op zoek naar een psychiater die hem ongeschikt moet verklaren. Oom Otto wordt min of meer een vervangende vader voor hem. Zijn vader sterft in 1980 wanneer hij er namelijk niet bij is. Na de begrafenis van Otto rijdt hij terug naar Nederland. Waarschijnlijk zal hij pas helemaal loskomen van Duitsland als zijn moeder gestorven is. Op dat moment is Anton veertig jaar.

Harry

Harry Berg is een goochelaar die als dwangarbeider naar Duitsland is getrokken. Hij is negentien jaar als hij Irmgard zwanger maakt. Ze gaat mee naar Nederland, Eerst treden ze samen op ( het duo Harry en Yvonne), maar direct na de oorlog is er weinig werk in deze theaterhoek. Harry werkt niet en dat wordt een pijnlijk punt in de relatie met Irmgard. Hij wil namelijk geen 'gewoon werk doen' en zijn vader (Antons opa) steunt hem daarin. Het komt o.a. daardoor tot een echtscheiding, maar twee jaar later haalt hij zijn zoon weer terug naar Nederland. In de tussentijd wordt er weinig meer over hem verteld. Harry had graag gezien dat Anton in zijn voetstappen zou treden, maar dat is niet gebeurd. Harry sterft in 1980 aan een hartaanval. Zijn goochelgeheimen neemt hij mee in zijn graf.

Quotes

"Toen de staat op een morgen zijn schaduw over mij wierp en een deel van mijn leven opeiste, sprak ik tot mijzelf: zie, nu is het ogenblik aangebroken om te handelen aangezien je anders in smart en bloed eindigt. Ik sliep onrustig enkele nachten, doorleefde de kwelling en de woede in mijn slaap." Bladzijde 7

"Ik open de enveloppe. Mijn ogen jagen langs de regels en ik voel het bloed naar mijn gezicht stijgen: verdere behandeling gewenst daar Berg een opmerkelijke identificatie vertoont met zowel de daders als de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog." Bladzijde 11

"De koffers bevatten de in zachte doeken gewikkelde geheimen van mijn vader, zijn rokkostuum en zijn hoge hoed alsmede de zilveren jurken en pumps van mijn moeder. Op de kofferdeksels staat: ‘Harry en Yvonne, mysterieuze moderne magie.’" Bladzijde 20

"Dit is de Judenrampe. Hier zijn we aangekomen. In veewagons. Hier werd geselecteerd. Daar heb ik de arts Josef Mengele zien staan in een onberispelijk uniform. Als hij naar links wees, mocht je langzaam sterven aan de ontberingen en vernederingen. Wees hij naar rechts dan ging je meteen de gaskamer in. Uitkleden, vergassen, verbranden." Bladzijde 37

"‘Weet je hoe we zo’n eenvoudig woord nooit meer vergeten, Anton?’ vraagt hij bijna fluisterend. Ik zie speeksel in zijn mondhoeken.‘ Beter opletten’, zeg ik zacht.‘ Nee, zo!’ zegt hij en kletst zijn geopende hand hard in mijn gezicht.‘ Zo doen we dat. Begrepen!’ Ik spring geschrokken achteruit en kijk hem aan" Bladzijde 67

"Wolfi heeft op een keer beslist dat ik weliswaar een blöder Holländer ben en een Käskopp, maar dat ik toch tot de horde mag toetreden. Want ik ben niet alleen dapper maar er is ook een dringend tekort aan Tommies. Maar ik moest mij vooral niet inbeelden dat ik sterker was dan hij, anders zou hij de tanden uit mijn bek slaan. En ik moest ook niet meer zo smerig liegen over mijn dappere oom in Rusland omdat Hollanders geen oom in Rusland konden hebben. Toen hebben we elkaar allemaal een hand gegeven en zijn gaan voetballen op de Exerzierplatz" Bladzijde 73

Thematiek

Kind tussen twee culturen

"Moeder, ben ik nou een Hollander of een Duitser?’ Mijn moeder zegt: ‘Je bent allebei, hoe vind je dat? (63) Ze roepen dat ik een Hollander ben en een Arschloch en dat ik in hun straat niks te zoeken heb. Dat ik naar Holland moet oprotten. Ik roep dat ik hier geboren ben net als zij en als ze mij niet geloven ze het maar aan mijn moeder moeten vragen."(citaat uit de roman) Bovenstaand citaat geeft perfect aan waar de roman over gaat. Een jongetje dat door het huwelijk van zijn ouders tussen twee culturen opgroeit. Dat gebeurt bovendien in een situatie dat de twee landen (Duitsland en Nederland) net een oorlog achter de rug hebben. Eigenlijk hoort Anton nergens bij. In Nederland zien ze hem als een moffenjong (de priester wil hem niet eens dopen) en in Duitsland wordt hij gezien als een verrekte Hollander. Hij wordt daardoor gepest, met de nek aangekeken en mag pas na een heel lange tijd met de Duitse jongens meespelen. Ze spelen dan 'oorlogje' en dan moet Anton de rol van Tommy op zich neen. In Duitsland is bovendien sprake van een andere cultuur. Als Anton niet goed oplet bij de bijles van Herr Sturm geeft die hem een dreun in zijn gezicht. Dat zou in Nederland niet gebeuren. Hoewel Anton een Nederlandse vader heeft en eigenlijk geen oorlogsmisdaden heeft begaan, voelt hij zich toch als een soort tweedehands Duitser schuldig aan de oorlogsmisdaden van de nazi's. Dat voelt hij het meest als hij Auschwitz bezoekt. Via zijn moeder is Anton met Duitsland verbonden. Als hij zijn oom Otto begraaft, denkt hij aan de mogelijke dood van zijn moeder. (85 "85) "Ik kijk naar mijn moeder. Zij is bleek en haar lippen beven. Mocht je sterven, moeder, dan zal ik niet meer terugkeren. Met jou zal de stad in het dal verdwijnen. Misschien zal ik dan losgeraken van Duitsland."

Motieven

De dood

Antons oorlogsheld oom Otto sterft in 1984 aan kanker. Hij gaat naar de begrafenis o.a. om zijn moeder te steunen. Antons eigen vader is een paar jaar daarvoor gestorven aan een hartaanval. Er wordt niet verteld of Anton bij de begrafenis van zijn vader is geweest. Een Duits vriendje uit de straat wordt dodelijk getroffen, wanneer hij een niet-ontplofte granaat in de buurt heeft gevonden. (een symbool voor de naweeën van de oorlog) Als jonge journalist maakt Anton een reis mee naar Auschwitz. Er zijn medereizigers die de ergste verschrikkingen hebben doorstaan, maar de hele passage staat vooral in het teken van de dood.

Jodenvervolging

De Jodenvervolging komt in de roman terug als één van de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. In de straat van Anton in Wuppertal is een joodse man weggevoerd, Herr Buschmann. Hij is nooit teruggekomen. Anton gaat als journalist met Joden terug naar Auschwitz.

Schuldgevoel

Als Anton in Auschwitz is geweest, voelt hij zich (plaatsvervangend) schuldig. Hij is toch in Duitsland geboren. Ook als hij op de dag van zijn ooms begrafenis op een terras wat drinkt, ziet hij dat er weer sprake is van een opkomend nazisme. Ook dan voelt hij zich schuldig.

Moeder-zoon

In 2020 zal Cherry Duyns een roman schrijven over het afscheid van zijn moeder. Daarin stelt hij dat zijn moeder er eigenlijk nooit voor hem was. Dat motief is in deze roman "De zondagsjongen" veel minder sterk uitgewerkt. Zijn moeder heeft hem in Duitsland gebaard, is naar Nederland gegaan om met Harry te trouwen, maar het huwelijk loopt niet lekker. Na een paar jaar neemt ze de benen en Anton moet mee. Daar verblijft Anton bij zijn Duitse voorouders, totdat zijn vader hem weer komt ophalen als hij een jaar of negen, tien is. Regelmatig heeft hij een bezoek gebracht aan zijn moeder bijv. in de vakanties, maar het wordt niet duidelijk hoe de relatie van Anton met zijn moeder is geweest.

Gepest worden

Zowel in Nederland, waar hij als een moffenjong wordt gezien, als in Duitsland wordt Anton gepest en hoort hij er eigenlijk niet bij. De verhalen over zijn vader die Zaubermeister is geweest, maken op de Duitse straatjongens die vinden dat hij een kaaskop is. Na de terugkomst van oom Otto uit Siberië gaat het beter.

Kinderdroom

De kleine Anton heeft een grote droom, nl. trouwen met de kleine lilliputtervrouw Angelika. Als hij tien is laat z e hem de stad zien met de Schwebebaan. Omdat ze een kleine vrouw is en een kinderstem heeft, denkt hij dat hij later met haar kan trouwen. Op de dag van Onno's begrafenis komt ze ook naar het kerkhof. Ze is dan een oud, gerimpeld geworden. De kinderdroom van Anton wordt niet bewaarheid.

Familieleven

Zowel in Haarlem als in Wuppertal groeit Anton op in het huis van zijn grootouders. In Wuppertal moet Irmgard na de scheiding immers werken in een fabriek en in Nederland moet Harry, de illusionist. de kost verdienen met optredens. De grootouders van Duitse en Nederlandse kant laten zich minder positief uit over de mensen uit het buurland.

Motto

In hilaritate tristis: in tristitia hilaris.

• Giordano Bruno
• Het is een titel van een boek van Bruno  en het betekent zoveel als: "In je triestheid vrolijk zijn, en in je vrolijkheid somber."

Opdracht

Voor Joke
(Joke is de echtgenote van de auteur)

Titelverklaring

De titel komt alleen in het Duits terug. In het eerste hoofdstuk staat de geboortedatum van Anton: "Die betroffen de dag van mijn geboorte, zondag, 27 augustus 1944." Hij is dus op zondag geboren. Op dat moment roept de lilliputter Angelika uit: "Es ist ein riesiger Sonntagsjunge’, roept Angelika als zij mij ziet en zij klapt in haar handen van vreugde." 
Harry, Antons vader,  is niet bij de geboorte aanwezig en hij ontvangt een telegram van Irmgard.
"Mijn vader, Zaubermeister Harry, reist omringd door zijn talrijke koffers per trein van Graz naar Wuppertal-Elberfeld.Hij heeft een telegram ontvangen: kraeftiger sonntagsjunge angekommen-mutter und kind gesund.

Anton Berg is de zondagsjongen.

Structuur & perspectief

Er is een korte proloog die gevolgd wordt door een zevental  hoofdstukken met een korte titel. In deze hoofdstukken lopen verhaalheden en verleden door elkaar. Het verhaalheden ligt in 1984 als zijn oom Otto begraven wordt en Anton afreist naar Wuppertal. In de meeste hoofdstukken gaat de verteller terug naar het verleden. De opzet van de roman is daarom niet-chronologisch. Er is een ik-verteller, Anton Berg, die we kunnen volgen van jongsaf aan totdat hij een jaar of veertig is geworden. Hij is door de oorlog een kind tussen twee culturen  geworden.

Decor

Nederland en Duitsland vormen het decor voor de jongen tussen twee cuturen. In Duitsland is hij geboren en later met zijn moeder naar Nederland verhuisd.Na een aantal jaar vertrekt hij weer naar Duitsland met zijn moeder. Daarna haalt zijn vader hem weer terug, als Anton negen jaar is. 
Er wordt het meest verteld over Wuppertal, de stad waarnaar zijn moeder terugging. "De stad in het dal lokt, ik moet er soms heen, op zoek naar het verleden, naar een door mossen en vlierbomen overwoekerd gat tussen twee huizen, naar kogelsporen in de muren.Het leeft er nog, het verleden.(12)"
In Nederland verblijft Anton bij zijn vader in het huis van zijn grootouders in Haarlem.

Tijd:
Anton wordt in 1944 geboren. We lezen verhalen van zijn jeugd o.a. toen hij tussen zeven en tien jaar was. Dan komt er ook een episode waar hij wil worden vrijgesteld van militaire dienst. Dat moet ongeveer in het begin van de zestiger jaren zijn geweest. Oom Otto, Antons held, sterft in 1984 en Anton bezoekt de begrafenis.o.a. om zijn moeder bij te staan.

Stijl

Duyns heeft een heldere stijl met mooi opgebouwde zinnen. De stijl van Duyns is niet moeilijk te lezen. Door de presentatie van de tekst moet je je als lezer af en toe afvragen of we met de verteller in het heden (1984) of verleden zitten.

Een paar voorbeelden van metaforen: 
(12) "De stad, zo diep verzonken onder mij, trekt ineen als een aangeraakte slak."
(34) "Als gestold ligt de bunker op het plein, voor eeuwig.[....] Het verleden is afgekrabd en weggewerkt onder talloze lagen verf en pleister."
(78)"Angelika en ik hebben een wandeling in het bos gemaakt en zij heeft een mooi verhaal verteld over een ongelukkige kleine man die zo graag heel groot wilde zijn. En toen een bosgeest daarvoor had gezorgd, paste die man niet meer in zijn huisje, stootte overal zijn hoofd. Toen moest die man de bosgeest smeken om hem weer klein te maken. En daarna was die kleine man nooit meer ontevreden."
(84) "De blankgelakte kist wordt plechtig neergelaten in het met dennengroen beklede graf. Voor eeuwig uit het licht getreden, mijn oorlogsheld, naar wie ik mijn zwarte vogel had vernoemd, met wie ik trots over straat liep, mijn hand in de zijne."

Slotzin

In mijn achteruitkijkspiegel zie ik hoe ze kleiner worden, mijn moeder en Angelika. Ze zwaaien. Mijn moeder huilt met één hand voor haar gezicht. Angelika heeft zich afgewend. Ik kijk niet meer, veeg verstoord wat tranen van mijn wang. Eenmetertweeënnegentig. Ik rijd de stad in, het dal uit. Langzaam sluiten zich de heuvels achter mij.

Bijzonderheden

Na het lezen van Afscheid, verschenen in 2020, heb ik pas "De Zondagsjongen" gelezen, dat op dat moment alleen nog in e-book vorm beschikbaar was. De verwijzingen naar de pagina's komen dus uit een e-book en zullen zeker afwijken van de pagina-aanduiding in de eerste druk.
"De Zondagsjongen", zou je min of meer als het eerste deel van Cherry Duyns verleden kunne nlezen. De hoofdfiguur heet dan wel Anton Berg, maar hij lijkt heel erg veel op Cherry Duyns van de roman in 2020. Er zijn zelfs letterlijke passages uit "De Zondagsjongen" opgenomen in "Afscheid", o.a. over het oorlogsverleden van zijn moeder, die zich noodgedwongen bij de "Bund Deutscher Madel" moest aansluiten.

Beoordeling

"De zondagsjongen" is een knap geschreven roman over een jongetje dat na de Tweede Wereldoorlog in twee werelden opgroeit. De roman is intussen al meer dan dertig jaar geleden geschreven (nl. 1988)  maar de inhoud van het boek is nog steeds heel goed te volgen. Het is een prima boek voor scholieren van havo en vwo.  Dan bedoel ik wel de leerlingen van de bovenbouw. Het is geen dik boek en dat helpt ook.
Wie geïnteresseerd is in deze thematiek,  zou ik ook graag het volgende deel over dit onderwerp willen aanraden. In oktober 2020 schreef Cherry Duyns namelijk een wat grotere roman over het leven met zijn moeder. Anton Berg is dan gewoon vervangen door Cherry zelf. Ook dat is een prima te lezen roman voor scholieren over het aloude thema moeder-zoonrelatie.

Bronnen

Interview uit 2017 met Cherry Duyns over de relatie met zijn Duitse moeder.

https://www.trouw.nl/nieu...~b59e36a5/