De stamhouder door Alexander Münninghoff

Feitelijke gegevens

• 5e druk, 2014
• 330 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus/Bert Bakker

Flaptekst

Eerste zin

Mijn eerste aanraking met de geheimen die mijn leven zouden gaan beheersen, was de vondst die ik op een verloren namiddag op de zolder van ons huis in Voorburg deed.

Samenvatting

De Stamhouder is een historisch en autobiografisch verhaal over drie generaties uit de familie Münninhoff, verteld door de derde generatie en stamhouder: Alexander Münninghoff. De familiegeschiedenis die hij vertelt is voornamelijk gericht op zijn grootvader (Joannes Münninghoff), zijn biologische vader (Frans Münninghoff) en zijn moeder Wera. De Tweede Wereldoorlog drukt een belangrijke stempel op de familie Münninghoff. Als Alexanders vader in de jaren '90 overlijdt, krijgt hij allemaal documenten en spullen in handen die allerlei familiegeheimen onthullen. Daartoe besloot Alexander Münninghoff dit boek te schrijven. 

Het eerste deel 'De herenkamer' verhaalt over Alexanders grootvader Joan Münninghoff, die ook wel de Oude Heer wordt genoemd. De streng-katholieke opa Münninghoff is geboren in Nederland, maar hij is rond de Eerste Wereldoorlog naar Oost-Europa vertrokken en heeft daar in een relatief korte tijd een succesvol handelsimperium opgezet. Hij strijkt neer in de Letse stad Riga en ontwikkelt zich van een obscure sjacheraar naar gerespecteerde oligarch. In 1919 trouwt hij met de Russische Erica von Schumacher, waar hij al snel vier kinderen mee krijgt: Titty, Frans en de tweeling Xeno en James. De oudste kinderen, Titty en Frans, worden naar Nederland gestuurd om de moedertaal van hun vader te leren. Frans kan echter niet aarden in Nederland en heeft extreme heimwee naar zijn familie en vrienden in Letland.

In aanloop naar de Tweede Wereldoorlog ontwikkelt hij sympathieën voor het fascisme en nazisme, waardoor hij in een diepgeworteld conflict raakt met zijn vader. Frans wordt door zijn nazipathos en zijn slechte cijfers van school gestuurd in Nederland en wil het liefst in militaire dienst. Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog maakt dit mogelijk en in 1940 sluit hij zich aan bij de SS. Voor de familie Münninhoff is het niet langer veilig om in Letland te blijven met de inval van het Sovjetleger en zij vertrekken naar Nederland, waar zij in Voorburg een villa betrekken. In Nederland weet grootvader Münninghoff door duistere zaken zijn machtspositie te behouden en hij breidt zijn netwerk van belangrijke personen verder uit aan de kant van beide partijen: de bezetters en de geallieerden. Frans vecht intussen aan het front en raakt meermaals gewond. Hij trouwt in 1942 tijdens zijn verlof met zijn geliefde Wera. In 1944 bevalt zij, middenin de bombardementen, van een zoon: Alexander Müninghoff. Grootvader Münninghoff wil zijn kleinzoon, de stamhouder, in veiligheid brengen en laat Wera met de baby naar Nederland overbrengen. Na de oorlog heeft Frans een oorlogstrauma waardoor hij zijn rol als echtgenoot en vader niet kan vervullen. Hij vlucht uit angst om vervolgd te worden. In België wordt Frans uiteindelijk opgepakt en uitgeleverd aan Nederland voor berechting. Hoewel grootvader Münninghoff zijn oudste zoon veracht vanwege zijn positie in de oorlog, zorgt hij er uit zakelijk eigenbelang voor dat er geen strafrechtelijke vervolging plaatsvindt. Ondanks de echtscheiding in 1947 blijft Wera met Alexander, de stamhouder, bij de familie Münninghoff wonen terwijl Frans een nieuw leven begint met zijn nieuwe vrouw Mimousse.

In het tweede deel verschuift de aandacht naar Alexanders moeder Wera. Er komt een voogdijstrijd waarbij tevergeefs geprobeerd wordt om Alexander weg te halen bij zijn moeder. Zij beslist hiertoe om een zelfstandig leven op te bouwen met haar zoon; een flinke achteruitgang van een luxueuze villa naar een armoedige eenkamerwoning. Alexander groeit in grote zelfstandigheid en eenzaamheid op zonder zijn vader en met een moeder die te druk is om voor hem te zorgen. Op de achtergrond houdt Wera er een liefdesleven op na en begin jaren vijftig wordt Alexanders halfzusje Tamara geboren. Voor grootvader Müninghoff vormt dit de aanleiding om opnieuw een voogdijzaak aan te spannen. De voogdij van Alexander wordt ditmaal toegewezen aan de vader, maar Wera besluit te vluchten met haar beide kinderen naar haar moeder Nadja in Palenberg. Na drie maanden staat grootvader Müninghoff op de stoep om zijn kleinzoon op te eisen en weken later wordt Alexander ontvoerd en naar Nederland gehaald. Vanaf dat moment wordt Alexander opgevoed door zijn vader Frans en zijn stiefmoeder Mimousse. Hoewel Mimousse erg haar best doet om een goede moeder te zijn, blijft Frans een afwezige vader met een oorlogstrauma. Iedere zondagmorgen moest Alexander ritueel luisteren naar de oorlogsverhalen van zijn vader, maar hij mocht het nooit aan iemand anders vertellen. Het was een familiegeheim.

In 1954 sterft grootvader Münninghoff aan de gevolgen van kanker en begint de familiestrijd om het nalatenschap. De jongere zoon Xeno is altijd de rechterhand geweest van zijn vader en zag zichzelf als een rechtmatige opvolger. Frans erft ook een van de vele bedrijven, maar door een gebrek aan zakelijk instinct loopt dit uit op een fiasco en komt Frans in geldproblemen. Desondanks begint Frans een eigen onderneming in Duitsland: illegale dieselhandel, wat eveneens een fiasco wordt en eindigt met een gevangenisstraf van vier jaar.  Onderwijl verwekt hij in Duitsland een onechte dochter bij Claudia, de vrouw van zijn Alter Kamerad  Karl Reinhard met wie hij in de oorlog samen gevochten heeft. De dochter, Andrea, ziet Frans als haar vader en beschermengel en beroept zich als volwassene op hem en zijn kapitaal. Alexander komt pas achter het bestaan van zijn halfzusje Andrea als zijn vader al dood is.

Alexander ziet zijn moeder pas weer in 1969, achttien jaar na de ontvoering. Alexander heeft inmiddels een studietijd in Leiden achter de rug en staat op het punt te trouwen met zijn liefde Ellen. Zijn moeder is hertrouwd en had opnieuw een dochter gekregen. Tussen moeder en zoon bleek geen warme band meer te bestaan en ze verliezen elkaar opnieuw voor lange tijd uit het oog. Het zal nog eens vijftien jaar duren voordat Alexander het contact met zijn moeder definitief hersteld en het verleden achter zich laat. Alexander is dan inmiddels journalist en vader van vier kinderen, waarvan twee overleden zijn. In de jaren negentig overlijden de vader en moeder van Alexander, waarna hij pas de verhalen en waarheden uit het verleden komt te weten. Het resultaat is dit boek.

Personages

Alexander Münninghoff

Alexander Münninghoff is de schrijver van dit boek en de stamhouder van de familie. Alexander wordt te midden van de Tweede Wereldoorlog, in 1944, in Posen (Polen) geboren als eerste en enige kind van Wera en Frans. Alexander heeft een turbulente jeugd gehad zonder ouderlijke liefde: in de eerste jaren van zijn leven groet hij op zonder zijn vader, maar op zijn zevende wordt hij door zijn vader weggehaald bij zijn moeder. Alexander wordt opgezadeld met het oorlogstrauma van zijn vader. Doordat Alexander het oorlogsverleden van zijn vader geheim moet houden, is hij sociaal geïsoleerd en maakt hij weinig vrienden. De familieproblematiek blijft hem de rest van zijn leven achtervolgen en bezighouden.

Frans Münninghoff

Frans Münninghoff is de vader van Alexander en de oudste zoon van grootvader Joan Münninghoff. Frans is een moederskindje en heeft een slechte verhouding met zijn vader. Hij heeft een tegendraads karakter en doet altijd wat hij zelf wil. Vanaf jonge leeftijd is Frans geïnteresseerd in militarisme, nationalisme en nazisme. In de Tweede Wereldoorlog vecht hij voor de Duitsers. Frans kampt met een oorlogstrauma en dit projecteert hij op zijn omgeving, vooral op zijn zoon. Hij is een slechte vader, drinkt veel en kan slecht met geld omgaan. Zijn karakter kan het beste omschreven worden als egoïstisch. Hij overlijdt uiteindelijk door alcoholisme.

Joan(nes) Münninghoff

Joannes Münninghoff, ook wel Oude Heer genoemd, is de streng-katholieke grootvader van Alexander. Hij is een serieuze zakenman met strenge gelaatstrekken. Door zijn succesvolle zakenimperium door Europa is hij rijk en machtig. Zijn karakter is erg gesloten, hij houdt veel informatie voor zichzelf en hij doet veel achter de rug van anderen om. In zijn handelen komt hij vaak over als meedogenloos en rationeel. Als zakenman doet hij het goed, maar als familieman beduidend minder. Alle kinderen, met uitzondering van Xeno, staan op slechte voet met hun vader door de hoge verwachtingen die hij aan hen stelt. Joan Münninghoff is geobsedeerd door Alexander, de stamhouder van de familie en beschermt hem met al zijn macht. Hij overlijdt uiteindelijk aan de gevolgen van kanker.

Wera Lemcke

Wera Lemcke is de biologische moeder van Alexander. Het is een mooie vrouw om te zien, waardoor ze altijd veel mannelijke aandacht krijgt. Door haar grote liefde Frans wordt ze verlaten en achtergelaten met een kind. Ze krijgt naast Alexander nog twee dochters en laat meerdere abortussen plegen. Wera werd altijd veracht door haar schoonvader Joan Münninghoff en heeft de strijd uiteindelijk opgegeven door Alexander los te laten en een nieuw leven in Duitsland te beginnen. Er kan gesteld worden dat Wera ook getraumatiseerd is, door liefdesverdriet. Wera overlijdt aan de gevolgen van kanker.

Mimousse

Mimousse, een Belgische vrouw, is de tweede vrouw van Frans Münninghoff en de stiefmoeder van Alexander. Omdat zij en Frans geen kinderen kunnen krijgen, stort zij zich volledig op de opvoeding van Alexander. Mimousse is zorgzaam en geduldig. Ze accepteert het slechte huwelijk, het alcoholmisbruik en het overspel van Frans als gevolg van zijn oorlogstrauma. Ze overlijdt uiteindelijk aan longkanker.

Karl Reinhard

Karl Reinhard is een oorlogskameraad van Frans Münninghoff. Net als Frans kampt hij met een oorlogstrauma en dit heeft grote invloed op zijn leven. Als hij zijn bedrijf verliest en werkloos raakt, wordt hij depressief. Frans, zijn enige vriend, steelt zijn vrouw Claudia en verwekt een dochter bij haar, Andrea. Van ellende pleegt Karl op 55-jarige leeftijd zelfmoord door zichzelf door het hoofd te schieten met zijn dienstwapen uit de oorlog.

Quotes

"Bij enkele gelegenheden had hij me uitgelegd hoe belangrijk ik als stamhouder voor de familie en voor hem persoonlijk was. Veel had ik er niet van begrepen, al snapte ik wel dat het helemaal niet onvoordelig was om enig kind te zijn als je een rijke opa had." Bladzijde 11

"Alles leek doordrenkt van wanhoop en iedereen was doordrongen van het besef de laatste fase van onherroepelijk verloren oorlog mee te maken, meegesleurd te worden in een apocalyps die geen schijn van overlevingskans leek te bieden. In die inktzwarte dagen kwam ik op 13 april 1944 ter wereld." Bladzijde 107

"Over een paar uur ben ik jarig. Zeven jaar. In een stad waar ik nog nooit van gehoord heb en bij een mevrouw die ik niet ken en die mijn grootmoeder schijnt te zijn." Bladzijde 212

"Het ware gezicht van de oorlog, zoals zich dat in die schemerige gang onder aan de trap van Hans' huis aan mij openbaarde, maakt radeloos. Panische angst en walging vernietigen in eerste instantie elke aanzet tot welke gedachte of emotie dan ook. Zelfs medelijden is niet aan de orde, omdat identificatie onmogelijk is met iets wat niet op deze wereld thuishoort, maar desalniettemin blijkt te kunnen ademen en bewegen." Bladzijde 227

"Zo groeide ik op als een jongen met geheimen: over mijn vader in de oorlog, over mijn armlastige moeder die met mijn onechte zusje in Duitsland woonde, over mijn streng katholieke grootvader en diens soms duistere activiteiten waarover ik gaandeweg wat meer te weten kwam." Bladzijde 246

"Wijze levenslessen hoefde ik van mijn vader niet te verwachten. Zijn drie favoriete slogans luidden: 'De domste boeren hebben de dikste lullen', 'Met geweld gaat alles' en: 'Denken moet je aan paarden overlaten, want die hebben een veel groter hoofd dan jij'. Stuk voor stuk uitspraken die ik een Nederlandse vader nog niet zo gauw hoor zeggen." Bladzijde 249

"'Daar mag je met niemand over praten,' drukte ze me dan op het hart. 'Dat is iets waar de mensen hier in Nederland toch nooit begrip voor zullen hebben. Ze zullen je vader een nazi gaan noemen, maar dat wat hij niet. Onthoud dat goed: dat was hij niet.'" Bladzijde 250

Thematiek

Vader-zoonrelatie

Een belangrijk thema in het boek is vader-zoonrelaties: het gaat om de slechte relatie tussen de schrijver Alexander Münninghoff en zijn door de oorlog getraumatiseerde vader Frans Münninghoff, maar ook over de slechte relatie tussen Frans Münninghoff en zijn vader Joan Münninhoff. Joan Münninghoff was als zakenman altijd alleen maar bezig met werk, waardoor er weinig aandacht uitging naar zijn kinderen. Met zijn oudste zoon Frans heeft hij de slechtste band, omdat Frans zich niet wil voegen naar de wensen van zijn vader om in Nederland te studeren en vervolgens voor de Duitsers gaat vechten aan het front. Door de traumatische oorlogservaring slaagt Frans er op zijn beurt ook niet in om een goede vader te zijn. In de eerste jaren laat hij zijn zoon Alexander volledig in de steek. Als hij de voogdij krijgt over zijn zoon op latere leeftijd, is hij alsnog niet als een vader voor hem. Tot aan zijn dood weet hij geen goede vader te zijn voor Alexander. Als Alexander vader wordt van een zoon, Michiel, is de band veel beter en is hij wel een echte vader voor hem.

Wo ii: algemeen

Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog heeft grote invloed op het leven van de familie Müninghoff: de familie moet Letland verlaten en verhuist naar Nederland, grootvader Müninghoff zijn zakenimperium wordt bedreigd en Frans Müninghoff meldt zich bij de SS om voor de Duitsers te vechten. Tijdens de oorlog heeft grootvader Müninghoff een dubieuze positie als onderhandelaar met beide partijen, de Duitsers (de bezetters) en de geheime dienst (de geallieerden). Het gaat niet alleen om de betrokkenheid bij de oorlog, maar ook over de nasleep van de oorlog. Frans kampt de rest van zijn leven met een enorm oorlogstrauma wat effect heeft op zijn functioneren als man en vader. Het verleden van Frans als SS'er wordt in de doofpot gestopt, omdat het schadelijk is voor de familienaam. Het verwordt een 'familiegeheim' dat Alexander zijn hele leven met zich meedraagt. Dit boek kan gezin worden als een bekentenisverhaal waarmee het geheim wordt geopenbaard.

Motieven

Verleden

Schrijver Alexander Münninghoff reconstrueert in het boek het verleden van zijn familie. De familiegeschiedenis start aan het begin van de twintigste eeuw bij zijn grootvader en eindigt in het heden.

Machtsverhoudingen

Grootvader Joan Münninghoff is een machtige, rijke zakenman met een groot netwerk. Er zijn verschillende situaties waarin hij laat zien dat hij de macht in handen heeft ten opzichte van anderen. Bijvoorbeeld bij de rechtszaak van zijn zoon na de oorlog, maar ook wat betreft de zeggenschap over zijn kleinzoon (de stamhouder).

Geschiedenis

'De stamhouder' is een waargebeurd, historisch verhaal. Alexander Münninghoff vertelt over de geschiedenis van zijn familie, maar de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog speelt ook een belangrijke rol. Er worden verschillende historische figuren opgevoerd, waaronder de Amerikaanse president J.F. Kennedy en nazileider Himmler.

Ouder-kindrelatie

De relatie van kinderen ten opzichte van hun ouders krijgt nadruk in het verhaal. Frans blijkt een moederskindje, terwijl Xeno de rechterhand van zijn vader is. Alexander is in zijn vroege jeugd toegewezen op zijn moeder, omdat zijn vader hen verlaten heeft. Later komt Alexander bij zijn vader en stiefmoeder wonen, maar zijn relatie met zijn vader blijft de rest van zijn leven problematisch en afstandelijk.

Trauma

Frans vecht in de Tweede Wereldoorlog aan de kant van de Duitsers en maakt aan het oostfront veel geweld en ellende mee. Tijdens de oorlog verliest hij bijna al zijn kameraden uit Letland. De oorlogservaring heeft geresulteerd in een diepgeworteld trauma dat Frans de rest van zijn leven achtervolgd en er voor zorgt dat hij geen goede echtgenoot en vader kan zijn.

Aeneasmotief

Het Aeneasmotief is een zoon die gebukt gaat onder de last van zijn vader. Frans ervaart dit door de verwachtingen die zijn vader van hem heeft en die hij niet kan/wil waarmaken. Joan wil dat zijn zoon zijn moedertaal, het Nederlands, leert en zijn zakelijk opvolger wordt. Frans heeft echter een hekel aan Nederland en wil veel liever een militaire opleiding volgen. De zakenwereld ligt hem niet. Voor Alexander ligt dit anders en complexer, omdat hij juist moet vechten voor de aandacht van zijn vader.

Opdracht

Voor Ellen en Wera

Titelverklaring

De titel De stamhouder heeft betrekking op Alexander Münninghoff, de schrijver van het boek. Alexander is de eerste en enige zoon van Frans Münninghoff, de oudste zoon van Joan Münninghoff, en daarmee de stamhouder van de familie. Grootvader Joan is dermate geobsedeerd met de status als stamhouder van zijn kleinzoon, dat hij alles op alles zet om zijn toekomst - en daarmee de toekomst van de familie - veilig te stellen. Alexander krijgt op volwassen leeftijd een zoon, Michiel, die daarmee de volgende stamhouder van de familie Münninghoff is geworden.

Structuur & perspectief

De stamhouder is onderverdeeld in drie delen. In het eerste en grootste deel 'De herenkamer' staat de geschiedenis van grootvader Joan Münninghoff en vader Frans Münninghoff centraal tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog. In het tweede deel 'Wera' verschuift de aandacht naar het opgroeien van Alexander: eerst bij zijn moeder Wera en later bij zijn vader Frans en stiefmoeder Mimousse. In het derde deel 'De beschermengel' draait het om de geheimen van vader Frans en hoe Alexander weer in contact komt met zijn moeder op volwassen leeftijd. In totaal behelst het boek 44 hoofdstukken. Dit kan toevallig zijn, maar het kan ook te maken hebben met het feit dat de schrijver Alexander Münninghoff in 1944 ('44) is geboren. 

Het complete verhaal wordt verteld vanuit het ik-perspectief van de schrijver, Alexander Münninghoff, die zijn familiegeschiedenis reconstrueert op basis van familieverhalen en -documenten. Alexander vertelt niet alleen over zijn eigen jeugd, maar ook over de tijd dat zijn vader en grootvader jong waren. Het grootste deel van het verhaal betreft dus herinneringen, maar tussendoor treedt Alexander als ik-verteller op de voorgrond en levert hij vanuit het 'nu' commentaar bij gebeurtenissen. 

Decor

In De stamhouder wordt een familiegeschiedenis verteld van drie generaties: grootvader Joan Münninghoff, vader Frans Münninghoff en zoon/stamhouder Alexander Münninghoff. De familiegeschiedenis begint aan het begin van de twintigste eeuw, als Alexanders grootvader naar Letland vertrekt, en eindigt in het heden. Het verhaal wordt grotendeels chronologisch verteld, maar er worden grote tijdsprongen gemaakt (vooruit en achteruit). De grootste nadruk ligt op de periode van de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) en daar wordt ook telkens naar teruggekeerd. 

Er zijn verschillende landen en plaatsen die een centrale rol spelen in het boek. In het eerste deel speelt het verhaal zich af in Letland, waar grootvader Münninghoff zich na de Eerste Wereldoorlog vestigt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog moet de familie Münninghoff vluchten uit Letland en vertrekt naar Nederland, waar de rest van het verhaal zich afspeelt. In Nederland betrekken zij een riante woning aan de Laan van NOI in Voorburg (Den Haag) dat de naam Briva Latvija krijgt. Dit is het huis waar Alexander als baby naartoe wordt gehaald en waar hij opgroeit tot zijn zevende jaar. De geboortestad van Alexander, Posen (Poznan), is ook een belangrijke locatie maar speelt verder geen grote rol in het verhaal.

Stijl

De familiegeschiedenis die Alexander Münninghoff in De stamhouder heeft opgeschreven in zeer uitgebreid en beslaat een lange periode van drie generaties. Er wordt veel (historische) informatie bijeengebracht in het verhaal en dat maakt het erg rijk. De schrijfwijze is uiterst gedetailleerd om een zo waarheidsgetrouw mogelijke reconstructie te bieden. De persoonlijke schrijfstijl raakt aan het genre van de biografie. De hoeveelheid informatie is helder geordend en opgeschreven, maar het zorgt er wel voor dat het moeilijk is om de verhaallijn altijd goed te volgen. 

Slotzin

Haar graf is inmiddels dermate overwoekerd door wilde rozen dat haar naam niet goed meer te lezen valt.

Beoordeling

De stamhouder betreft een bijzonder boek waarin journalist Alexander Müninghoff zijn familiegeschiedenis op zeer persoonlijke en uitgebreide wijze heeft opgeschreven. Het is een boeiend drieluik over een probleemfamilie in de twintigste eeuw. De schrijver heeft zijn hele leven een familiegeheim met zich meegedragen, namelijk dat zijn vader een SS'er was in de Tweede Wereldoorlog. In De stamhouder maakt hij het hele familieverhaal openbaar en daarom kan het ook wel gezien worden als een soort bekentenisverhaal. Ik vind het erg knap dat een schrijver zo open over het omstreden verleden van zichzelf en zijn familie durft te schrijven. Het is niet ongebruikelijk in de literatuur dat schrijvers uit hun eigen leven putten, maar dit is geen fictie. Münninghoff maakt het verhaal niet mooier dan het is en kiest er juist voor om ook de 'lelijke' kanten te tonen. Het boek is voor hem misschien een middel geweest om het verleden een plek te geven en om zichzelf te verlossen van de last van het familiegeheim. 

Er zijn meer non-fictionele, biografische boeken geschreven over de Tweede Wereldoorlog, maar De stamhouder gaat over veel meer dan dat. De Tweede Wereldoorlog vormt weliswaar een centraal thema en een groot deel van het verhaal gaat over deze periode, maar het gaat voornamelijk over hoe de oorlog drie generaties binnen de familie Münninghoff heeft beïnvloed en hoe verwoestend het kan zijn voor familieverhoudingen. Ik ben van mening dat boeken en verhalen over de Tweede Wereldoorlog steeds belangrijker en bijzonderder worden, omdat de huidige generatie steeds verder af komt te staan van die periode naarmate de tijd verstrijkt. Huidige scholieren en hun ouders hebben de oorlog niet meegemaakt en daarom is het des te belangrijker om de verhalen uit die tijd wel te blijven vertellen en lezen. 

Ik vond het echter ook een confronterende leeservaring. Als je leest over de verstoorde familiebanden, de doorwerking van het oorlogstrauma en de afwezigheid van ouderliefde voor een kind ga je als lezer nadenken hoe goed je het eigenlijk gehad hebt. Al heeft iedereen natuurlijk zijn eigen moeilijkheden en is niet altijd alles even fijn. Ik denk dat er belangrijke lessen uit het boek te halen zijn, bijvoorbeeld over vergeving en de waarde van familie. 

Voor scholieren die geïnteresseerd zijn in biografieën of historische (oorlogs)verhalen is De stamhouder zeker een geschikt boek, maar het is geen makkelijk boek. De hoeveelheid informatie, de verschillende personages en de hoeveelheid details maakt het soms lastig om de grote lijnen van het verhaal te begrijpen. Dat kan echter ook als een uitdaging beschouwd worden! Bekijk ook vooral de bijbehorende documentaire De stamhouder waarin schrijver Alexander Münninghoff vertelt over zijn familie en over de totstandkoming van het boek.

Recensies

"Want zo lukt het Münninghoff niet alleen het algemene met het persoonlijke te verbinden, maar laat hij ook zien dat oorlog niet draait om zwart, wit, grijs of welke kleur dan ook, maar om winstbejag en de honger naar macht, en dat de gruwelijke gevolgen daarvan nog minstens tot in de derde generatie doorwerken." https://www.trouw.nl/home...~aadca6ff/

"Als je De stamhouder, een familiekroniek hebt gelezen, kun je niet meer met normale ogen naar Alexander Münninghoff kijken, de zeventigjarige schrijver ervan, voorheen verslaggever en correspondent in Moskou. Wat een krankzinnige geschiedenis" https://www.nrc.nl/nieuws...4-a1124505

"Deze familiekroniek is topzwaar, maar is dankzij onderkoelde humor zeer leesbaar en kent een overkoepelend thema in het steeds terugkerende contrast tussen de schrandere en sluwe grootvader, alias de Oude Heer, en de vele malen minder schrandere vader. " https://www.volkskrant.nl...~be220301/

"In deze overrompelende familiekroniek buitelen de gebeurtenissen over elkaar. De schrijver sleept zijn lezer mee, door een uitstekend geschreven geschiedenis van drie generaties Münninghoff. Het bizarre verhaal voert van Letland naar Den Haag en weer terug, en van het oostfront naar een verslonsd boerderijtje in Brabant. Alexander Münninghoff maakte het zelf deels aan den lijve mee en bewijst met dit boek bovenal hoe dramatisch dichtbij de grote geschiedenis kan komen. " https://www.libris.nl/med...s-2015.pdf

Bronnen

De documentaire 'De stamhouder' die is gemaakt naar aanleiding van het boek.

https://www.2doc.nl/docum...ouder.html

Schrijver Maarten 't Hart bespreekt 'De stamhouder'.

https://www.youtube.com/w...TvhwTTr2gA