Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2014
• 250 pagina's
• Uitgeverij: Anthos

Flaptekst

Eerste zin

Verwaarlozing, zag hij toen ze in de behandelstoel plaatsnam en naar hem lachte. Haar scheve, gebutste gebit getuigde ervan. Een van de boventanden stond te ver naar voren, de kiezen daarachter lagen dakpansgewijs over elkaar.

Samenvatting

2008   Het einde van de winter  (Ho 1-5)
De al wat oudere tandarts Sprengler krijgt een tienermeisje in zijn stoel dat een wortelkanaalbehandeling moet ondergaan. Hij heeft haar eens ontmoet toen hij zijn hond Trudy (genoemd naar zijn vrouw) uitliet bij het Lusselse meer. Hij neemt haar mee naar zijn huis en laat haar de kleren van zijn dochter Charlotte zien.

Fae is door de buurjongen van Sprengler naar de tandarts gebracht. Hij is namelijk een angstexpert en ook nog forensisch odontoloog, wat inhoudt dat hij bij rampen mensen identificeert aan de hand van de toestand van hun gebit. Hij heeft echter last van de ziekte van Parkinson, waartegen hij medicijnen slikt die hem helaas impotent hebben gemaakt.
Fae rookt  vooraf een joint met Raf die ook seks met haar heeft; als ze weer wakker wordt, is hij weer naar school vertrokken. Fae stapt de tandartspraktijk in. Als lezer kom je te weten dat haar vader vroeger muziekleraar is geweest op de school waar ze zit. Maar er is iets gebeurd.

2004   Kersttijd ( Ho 6- 28)
Er zijn weer twee verhaallijnen. Fae gaat met haar broertje Bodhi en haar ouders op vakantie naar Thailand. Haar vader die vroeger in een band speelde, maar na haar geboorte zich moest settelen en muziekleraar werd, gaat liever niet, maar de ambitieuze moeder Aline Aldershoven regelt het. Ze zitten met kerst op het eiland Phuket. Fae moet op haar broertje letten, maar ze daagt hem uit van de duikplank in het zwembad te gaan. Hij is nog maar 6 en breekt een stukje van zijn voortand af.  

Wanneer Fae later op het strand is met haar broertje, wordt ze verrast door de grote tsunami: een muur van water komt over hen heen. Ze zit zelf ergens klem en loopt een gebroken arm op totdat ze wordt bevrijd, maar haar broertje is nergens te zien. Ze wordt bevrijd door Thai en ziet in het ziekenhuis ook haar vader en moeder terug, maar Bodhi is spoorloos. Ze heeft het stukje tand van hem in haar sporthorloge gestopt.

Sprengler viert kerst met familie en vrienden. Zijn dochter wil hem iets vertellen, nl. dat ze met haar studie voor tandarts stopt. Dat was de droom van Sprengler: zijn dochter moest hem opvolgen, maar ze is psychisch niet in orde en moet in Duitsland worden behandeld. Hij is zwaar teleurgesteld en zijn vrouw neemt hem zijn houding kwalijk. Maar op die dag komt de tsunami en hij wordt opgeroepen voor het Rampen Identificatie Team. Hij vertrekt een paar dagen later naar Thailand en werkt onder de armzalige omstandigheden als een vakman om slachtoffers te identificeren. Hij is goed in zijn werk: hij ontdekt het lichaam van een jongetje met een stukje gebroken tand (Bodhi). Toch krijgt hij het zwaar. Zijn collega De Clerq raadt hem aan om zich te ontspannen en dat doet hij door een Thaise massage te ondergaan met een happy end. Het lukt hem inderdaad een orgasme te krijgen. Maar daarna komt het bericht dat hij meteen naar huis moet, omdat zijn dochter omgekomen is bij een brand die ze waarschijnlijk zelf heeft gesticht. Als hij thuiskomt, heeft zijn vrouw Trudy haar intrek genomen bij haar vriendin. Ze wil hem niet meer zien. Hij gaat snel weer aan het werk, maar hij maakt fouten en het interesseert hem eigenlijk niet meer.
 

2005   Het wordt voorjaar (ho 29- 33)
Fae heeft grote moeite de dood van haar broertje te verwerken. Ook haar ouders hebben een moeizame relatie. Op school gaat ze om met het dochtertje van de rector Julia. In dat gezin gaat alles op rolletjes. De rector komt na een tijdje vertellen dat het zo niet door kan gaan, want Faes vader Guido werkt niet meer en later doet hij het slecht. Haar ambitieuze moeder neemt een nieuwe baan aan. Ze kan niet meer met de apathische Guido verder leven.

Trudy komt nog een keer naar Sprengler om de hond af te leveren. Hij noemt die voortaan maar Trudy. Hij moet voor zichzelf zorgen en verwaarloost zijn werk. Hij laat de hond vaak uit aan het Lusselse meer, waar zijn dochter zich om het leven heeft gebracht. Daar ontmoet hij tijdens de wandelingen het meisje Fae. Zij denkt na over haar bestaan. Ze voelt aan dat zij “het ongelukje” was in de relatie tussen Aline en Guido en dat Bodhi het gewenste kind was. En nu leeft zij nog en haar broertje niet meer. Ze wandelt graag met Sprengler, want thuis zit haar vader alleen maar wiet te roken. Hij verwaarloost zichzelf. Fae voelt zich eenzaam en schuldig aan de dood van haar broertje (de schuld van de overlevende).

2008   Voorjaar (Ho 34-45)
Fae heeft moeite om te accepteren dat haar ouders niet meer bij elkaar willen wonen. Haar moeder  heeft intussen al een andere vriend Leon, die een klein dochtertje heeft. Fae voelt zich niet meer zo welkom. Thuis zit haar vader aan de drugs. Er komt een herdenkingsmonument voor Bodhi, maar haar vader  wil eigenlijk niet naar de openingsplechtigheid toe.

Ook andere zaken zitten tegen: Julia haar vriendin wil van het vwo af om naar de havo te gaan. Dan raakt ze haar vriendin toch een beetje kwijt. Bovendien komt Julia dan bij Raf in de klas, die sinds de vrijpartij niet meer naar haar heeft omgekeken. Ze krijgt gelijk: Raf gaat aandacht besteden aan Julia.  Nu blijkt het broertje van Julia, Aron, wel naar haar te kijken. Ze hebben dezelfde voorkeur voor muziek.
Als ze een keer thuiskomt van een bezoek aan haar moeder neemt ze een joint en laat zich lekker op de muziek meedrijven.  Ze herbeleeft de ramp met haar broertje. Als ze de volgende  morgen wakker wordt, ligt er een brief je van haar vader, waarop staat dat hij toch meegaat naar de opening van het herdenkingsmonument.

Sprengler krijgt wel wat nieuwe energie door met Fae om te gaan. Hij ziet haar als een project, maar ook als een vervanging van zijn dochter. Al eerder heeft hij Charlottes kleding aangeboden aan Fae. Ze gaan samen vissen op het Luttelse  meer en hij biedt aan voor haar te zorgen, want hij vindt dat haar vader Guido haar verwaarloost. Sprengler brengt later een vergeten shawl van Fae naar haar huis en ziet de rotzooi die daar is. Maar Fae heeft haar nieuwe vriendje Aron. Ze zijn samen naar de Hortus Botanicus geweest en hebben daar de penisplant gezien. Sprengler voelt zich niet langer thuis en hij beseft dat hij een eenling is geworden. In zijn radeloosheid gaat hij stenen kopen om  een muur in zijn tuin te bouwen. Hij slikt daarna zijn pillen tegen Parkinson in  één keer in en begint zichzelf met een scalpel te verwonden. Een vakkundig uitgevoerde zelfmoord zoals de autopsie die hij deed met het RIT. Het komt voort uit het schuldgevoel tegenover zijn dochter: hij wil zijn eigen beul zijn. Hij beukt ook nog met zijn hoofd tegen de muur. Zo wil hij aan zijn einde komen.

Raf heeft Aron en Fae uitgenodigd op een feestje met drank en drugs. Hij woont naast Sprengler. Op het feestje voelt Fae aan dat ze de ramp met Bodhi aan het verwerken is. Ze is niet langer alleen: ze heeft immers Aron en de dood van Bodhi is haar schuld niet. Ze wil het goede nieuws gaan vertellen aan haar andere vriend, die van de wandelingen. Ze lopen zijn huis binnen en zien de tandarts in een bloedende toestand.

De zomer begint ( Ho 46 en 47)
Sprengler die min of meer aan het hallucineren is vanwege zijn toestand en zijn verwondingen denkt dat hij Charlotte ziet binnenkomen, maar in werkelijkheid is het Fae die hem in de ambulance begeleidt. Hij wordt later ook weer door haar en Aron uit het ziekenhuis gehaald en meegenomen naar de plek waar het herdenkingsmonument voor de slachtoffers van de tsunami wordt geopend.

Personages

Fae

Fae is twaalf als ze de tsunami meemaakt, waarbij haar broertje omkomt. ze heeft een sterk schuldgevoel. Ze was zelf het ongelukje waardoor haar ouders moesten trouwen en zij blijft leven. Haar ouders gaan uit elkaar en zij kiest voor een verblijf bij haar vader. Op school heeft ze een vriendinnetje Julia, de dochter van de rector. Ze krijgt iets met Raf die echter vrij egoïstisch is en haar snel laat vallen. Ze krijgt \"hulp\"van Sprengler die in haar een vervangende dochter ziet. Gelukkig gaat voor Fae het licht weer schijnen: haar vader lijkt zich te herstellen van zijn apathie, en ze krijgt een nieuw vriendje met wie ze o.a. muzikaal op één lijn zit. Ze gaat naar de opening van het herdenkingsmonument en geeft haar moeder het restant van de tand van Bodhi. Dat is een mooi symbool van haar verwerkingsproces.

Guido

Guido kan d edood van zijn zoon moeilijk verwerken. Hij wordt apathisch en ziet niets meer in zijn baan als muziekleraar. Hij verslonst , gaat drugs gebruiken en is ene slecht voorbeeld voor zijn dochter. Hij wil eerst niet naar het herdenkingsmoment, maar hij bedenkt zich. Hij ziet ook weer een beetje hoop gloren en meldt zich weer aan als muziekleraar. Vroeger was hij een gewaardeerd lid van een rockband.

Aline

Aline is de ambitieuze moeder van Fae. Ze zit niet bij de pakken neer: neemt initiatief en gaat later voor haar eigen carrière. ze heeft schijt aan het glazen plafond voor de vrouw en werkt zo aan haar schuldgevoelens. Ze kiest voor zichzelf, verlaat Guido en neemt een jongere vriend.

Sprengler

Sprengler is een gewaardeerd tandarts. Zijn relatie met Trudy is niet meer zo goed als hij haar bedriegt en later Parkinson krijgt, waardoor hij impotent wordt. Hij ziet zijn dochter graag als zijn opvolger, maar die is psychisch niet in orde en stopt met haar studie. Dat kan hij maar moeilijk verwerken. In Thailand werkt hij professioneel aan de identificatie van de slachtoffers, totdat hij Bodhi moet identificeren. Dan krijg hij een terugslag. Een hoer helpt hem er tijdelijk bovenop, want kort daarna krijgt hij bericht dat Charlotte zelfmoord heeft gepleegd. Hij voelt zich daar erg schuldig aan. Hij probeert enkele jaren later (als whisky toch ook niet helpt) zijn gevoelens voor Fae te laten spreken. Als hij ziet dat hij daarbij niet nodig is, wil hij een muur om zich heen bouwen en zelfmoord plegen. maar dat mislukt door tussenkomst van Fae. Er is toch nog hoop voor hem.

Trudy

Trudy kan niet meer leven met Sprengler. na de dood van Charlotte die ze hem verwijt, vertrekt ze bij hem en laat maar weinig van zich horen.

Quotes

"Weer thuis goot Sprengler zich vol whisky en besloot hij definitief dat hij de buitenwereld niets meer te bieden had. Hij zou een muur bouwen tussen de buitenwereld en de binnenwereld. een soort Berlijnse muur moest het worden, een vesting. Om de wereld te beschermen tegen minkukels zoals hij." Bladzijde 232

"De rouw leek thuis alles op scherp te hebben gezet: de actieve geest van haar moeder botste meer dan ooit met het luie gedrag van haar vader. Doorgaan na het verlies van een kind had alles met leven te maken, en niets met de dood, bedacht Fae. Mensen die beweerden dat haar ouders er nog goed vanaf waren gekomen. Wisten niet waarover ze het hadden." Bladzijde 169

"Hoelang lag ze daar al? Uitgeput, niet meer in staat zich omhoog te werken, ook al was de angst voor een nieuwe golf nog zo groot. Haar linkerarm zat vastgeklemd tussen een autoportier, een motorwiel en een koelkast. Met tussenpozen had ze de afgelopen tijd geprobeerd hem voorzichtig los te wrikken. Maar door de pijn die de geringste beweging al deed, was ze bang haar arm nog ernstiger te verwonden." Bladzijde 111

"“Het is definitief, pap… Ik stop met mijn studie. Vanaf nu maak ik mijn eigen keuzes. Sprenglers oren suisden. Hij had het gevoel in ene draaikolk meegesleurd te worden. Geen baby, geen huwelijk, zoveel was duidelijk. Maar de opluchting di hij moest voelen, bleef uit." Bladzijde 73

"Een loods aan het Lusselse meer in de gemeente Scharsterland is een paar dagen geleden in vlammen opgegaan. De politie wil geen uitspraken doen over de identiteit van het enige slachtoffer. Ook over de oorzaak van de brand is niets bekend. Na het lezen dansten de letters voor zijn ogen." Bladzijde 158

Thematiek

Schuld (gevoel)

De twee vertellers en hun familieleden voelen zich schuldig aan wat hun is overkomen. Het is de schuld van de overlevenden: waarom ben ik blijven leven en moest de ander dood? Fae is op vakantie in Thailand overvallen door een tsunami terwijl ze met haar broertje op het strand was. Ze heeft hem kort daarvoor van de duikplank in het zwembad laten gaan waardoor hij een stuk van zijn tandje heeft afgebroken. Dat bewaart ze steeds als aandenken aan het jongetje. Ook haar ouders die toch al niet zo\\\'n geweldige relatie hadden, kunnen na de ramp niet meer met elkaar omgaan. Aline stort zich op haar werk in het HRM en muziekleraar Guido wordt apathisch; drinkt veel en blowt zijn schuldgevoel weg. In Thailand is Sprengler de forensisch odontoloog geconfronteerd met veel leed (hij identificeert o.a. het verdronken broertje van Fae), maar hij wordt weggeroepen naar huis, want zijn dochter Charlotte is door brand om het leven gekomen. Waarschijnlijk is het zelfmoord, maar hij voelt zich zelf erg schuldig aan haar dood. Vlak voor zijn vertrek naar Thailand heeft ze hem namelijk meegedeeld dat ze haar studie tandgeneeskunde zou stoppen vanwege haar psychische problemen. Sprengler had daar erg teleurgesteld op gereageerd. Mede als gevolg van zijn reactie denkt hij dat het is misgegaan. Zijn vrouw vertrekt bij hem en hij stort zich eerst nog op zijn werk dat hem overigens steeds minder gaat interesseren. Wanneer hij Fae ontmoet, wil hij zich over haar ontfermen als een vervangende vader, omdat Guido haar verwaarloost. Maar als hij ziet dat hij bij Fae ook niet die plaats kan innemen, besluit hij zich uit schuldgevoel te doden: hij wil de beul van zichzelf zijn. Maar Fae redt hem van de dood. Er is toch nog hoop. Ze heeft het stukje tand van Bodhi altijd als een teken van hoop gezien (blz.121) en dat geeft ze aan het eind van het verhaal aan haar moeder: een mooi symbolisch gebaar van hoop..

Motieven

Zelfmoord

De dochter van Sprengler, Charlotte, pleegt zelfmoord en ook de eenzame Sprengler zelf doet een poging.

Moeizame liefdesrelaties

Als gevolg van de ramp hebben mensen die al niet zo’n goede relatie hadden veel moeite om hun lees samen goed te verwerken. Aline vertrekt op den duur bij de apathische Guido. Niet lang daarna heeft ze al een nieuwe vriend met een klein dochtertje. Ze gaat voor haar eigen carrière. Guido stort zich in apathie, drank en wiet. Hij verwaarloost zijn dochter. Sprengler gaat eveneens gebukt over een schuldgevoel en ook zijn vrouw Trudy gaat bij hem weg. Het was al niet zo’n goede relatie want hij vertelt aan de lezer dat hij vroeger veel vreemd is gegaan.

Eenzaamheid

Omdat ze niet in staat zijn hun verdriet te verwerken, zijn de personages vooral eenzaam. Maar er is hoop: Fae redt Sprengler van zijn zelfmoordpoging omdat ze net ervoor ervaren heeft dat ze door haar contact met Aron niet langer alleen is.

Seksualiteit

Aan dit motief zitten enkele facetten. Sprengler is vroeger vaak vreemd gegaan. Maar door zijn Parkinsonmedicijnen is hij impotent geworden, wat een verwijdering met zijn vrouw brengt. In Thailand voelt hij zich door een aantrekkelijke hoer weer man en hij krijgt een orgasme. Fae was het ongelukje in de relatie tussen haar ouders en voelt zich daarom niet gewenst. Ze mist aandacht van haar ouders na de ramp en heeft seks onder invloed van een joint met de macho van de school Raf. Daarna besteedt hij nauwelijks aandacht aan haar.

Verdriet

Alle personages worden gekenmerkt door verdriet omdat een familielid van hen is omgekomen.Ze uiten dat allen op een verschillende manier (zich storten op werk, apathie, muziek, drugs etc.).

Vader-dochterrelatie

Sprengler had graag gezien dat zijn dochter hem zou opvolgen als tandarts. het is dan ook een teleurstelling dat ze vanwege de ziekte met haar studie stopt. Wanneer ze daarna zelfmoord pleegt, voelt hij zich schuldig. Hij wil dat graag goedmaken en zoekt compensatie in een soort substituut vaderschap voor Fae. Maar ook daarbij ziet hij dat hij niet nodig is en dan besluit hij een eind te maken aan zijn leven. Fae redt hem.

Motto

Het motto is van Max Ehrmann (Desiderata):

"With all its shame, drudgery & broken  dreams, it is still a beautiful world. Be careful. Strive to be happy.

De vertaling daarvan luidt: Met al zijn schaamte, vervelend werk en niet uitgekomen dromen, blijft het toch een mooie wereld. Wees voorzichtig. vecht ervoor om gelukkig te zijn. Dat motto moet een leidraad zijn voor de personages die getroffen zijn door verdriet. Op het eerste gezicht lijkt Fae er het best naar geluisterd te hebben. Maar ook haar vader Guido heeft uiteindelijk een goede manier gevonden om het verdriet te verwerken.

Titelverklaring

Achterblijvers hebben na een ramp vaak grote moeite om die te verwerken. Vaak voelen ze zich schuldig omdat ze zijn blijven leven en een ander is gestorven. Dat noemen we de schuld van de overlevenden. Daarmee hebben vooral Sprengler (na de zelfmoord van zijn dochter Charlotte) Fae en haar vader (na de verdrinking van Bhodi) te maken.
De titel komt ook letterlijk in de tekst voor. Op blz. 130 (Ho 25) denkt Sprengler: "Vermist is erger dan dood. Uit onderzoek naar vermissing blijkt dat achterblijvers dan meer moeite hebben met de acceptatie van verlies." Niet helemaal letterlijk maar wel een verwijzing naar de titel staat er nog op blz. 243 : "En al die 294.000 mensen hadden natuurlijk familie en vrienden die achtergebleven zijn, en die allemaal op hun eigen manier verder moesten."

Structuur & perspectief

Het boek is ingedeeld in een aantal delen.
2008   Het einde van de winter  (Ho 1-5)
2004   Kersttijd ( Ho 6- 28)
2005   Het wordt voorjaar (ho 29- 33)
2008   Voorjaar (Ho 34-45)
De zomer begint (Ho 46 en 47)
Uit de volgorde van de delen kun je meteen afleiden dat de roman niet in chronologische volgorde wordt gepresenteerd. De geschiedenis van de personages begint eigenlijk in 2004 met de tsunami in Thailand. Daarna volgende gebeurtenissen in 2005 en uiteindelijk belandt Fae in de tandartsenstoel in 2008.

Het perspectief berust bij twee personages. Allereerst de oudere tandarts Sprengler, die ook forensisch odontoloog is (en bij rampen mensen moet identificeren) en het tienermeisje Fae dat in Thailand slachtoffer wordt van een tsunami. Beide personages nemen afwisselend een aantal hoofdstukken voor hun rekening. Ze zijn beiden personale vertellers in de o.v.t. 

Decor

Wat de tijd betreft wordt die duidelijk gemaakt in de indeling van de hoofdstukken van de roman. Het begint met de tsunami met Kerst 2004 en het verhaal eindigt in de zomer van 2008.
De plaats van handeling in Nederland wordt niet duidelijk vermeld. De enige topografische aanduiding is die van het Lusselse Meer in de gemeente Scharsterland.  Na een zoekterm in Google blijkt deze gemeente in de provincie Friesland te liggen.  

De achtergrond van het Thaise deel is het bekende toeristeneiland Phuket. Daar o.a. vindt inderdaad met kerst  2004 de tsunami  plaats. Fae wordt daar het slachtoffer van de grote vloedgolf, maar ze overleeft het, in tegenstelling tot haar broertje.

Stijl

De stijl van Maaike Gerritsen is die van een geboren vertelster: helder, vlot en duidelijk. Het taalgebruik is niet moeilijk, zeker niet voor scholieren van havo- en vwo-niveau.
De beeldspraak is treffend en in gepaste mate aanwezig.
Een voorbeeld van een treffende metafoor: (blz. 191)  "En hoewel Fae wist dat ze er nooit echt bij hoorde, klampte ze zich vast aan de familie als was ze het laatste restje tandpasta uit de tube. De bonbon in de doos die als laatste achterblijft, maar uiteindelijk toch wegens grote trek geproefd wordt, misschien niet teruggelegd."

Slotzin

Ze moesten een stuk omrijden om eerst de vrouw thuis te brengen. Ze stelde zich voor als de moeder van het meisje, er spoot een oceaan van trots uit haar poriën. Om haar nek hing aan het leren koordje een gave tand, goed verzorgd zoals hij graag een tand zag. Hij glom in het neergaande licht.

Beoordeling

Maaike Gerritsen schreef een vlot leesbare roman over hoe nabestaanden van overleden familieleden een schuldgevoel proberen te verwerken. Iedereen heeft nog de tsunami van 2004 op het netvlies en o.a. daarover gaat de roman van Gerritsen. Dat is dus op zich een herkenbaar gegeven. Gerritsen  heeft gekozen voor een heldere en zichtbare structuur (de tijdlagen staan duidelijk aangegeven) en voor twee personale vertellers die met elkaar in aanraking komen. Het is een heel leesbare roman voor havo-en vwo-kandidaten geworden. Met het thema schuldgevoel vallen goede combinaties voor je literatuurlijst te maken. De achterblijvers zal daarop zeker niet misstaan.

 

Recensies

"In een boeiend fictieboek leggen de personages een geestelijke weg af en net dat proces ontbreekt hier helemaal." http://scriptor-boekrecen...jvers.html

"Wanneer het verhaal in tegenwoordige tijd was geschreven, was het levendiger geweest en veel beeldender." http://cult.thepostonline...ertbrussen

Bronnen

Een uitgebreid artikel over de schrijfster en de manier waarop ze aan haar thema kwam.

http://www.haarlemsdagbla...ede-roman_