Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 142 pagina's
• Uitgeverij: Lebowski

Flaptekst

Eerste zin

De oude man kwam de duin over en zag in het eerste vale licht van de dag dat de springvloed behoorlijk wat op het strand had geworpen.

Samenvatting

Het verhaal begint echt als Engel timmermansleerling wordt in Alkmaar. Op een avond in 1897 loopt hij door de straatjes van zijn buurt om een man te zoeken die zich vergrepen zou hebben aan de dochter van een buurtgenoot. Hij vindt samen met enkele anderen een man die hij herkent als slagersknecht Hendrik Scholder en van wie hij zeker weet dat hij niets gedaan heeft, maar die even later toch door enkele anderen gemolesteerd wordt. Engel voelt zich schuldig en weet niet wat hij moet doen om hiervoor door God vergeven te worden.

Niet veel later ontmoet hij de dochter van de nieuwe havenmeester: Marrit Gielen. De twee worden verliefd, trouwen en huren samen een huisje in de oude binnenstad. In oktober wordt hun eerste zoon Jantje geboren maar het kindje ademt slecht en sterft aan het einde van de dag. Omdat het niet gedoopt is, moet het in ongewijde grond en zonder ceremonie begraven worden. Marrit wordt stil en neerslachtig en Engel vermoedt dat God hem straft vanwege de dood van de slagersknecht. In het voorjaar gaat het beter met Marrit en met Pasen is ze weer in verwachting. In het nieuwe jaar wordt hun tweede zoon Johan geboren en op oudjaarsdag voorafgaand aan het jaar 1900 is Marrit weer zwanger. Vlak voor de geboorte van hun zoon Frans sterft Marrits moeder.

In mei 1902 bezoeken Marrit en Engel de gedenkmis rond het Heilige Bloedwonder van Alkmaar. De pastoor Alfons Horning vertelt over de oorsprong van het bloedwonder en iedereen ziet hoe het lapje stof met de drie druppels bloed van Christus in een nieuwe en prachtig versierde tabernakelkist wordt opgeborgen.

Enkele jaren later redt Engel een jongen die tussen wal en schip terechtkomt. Hij geniet van deze actie maar wordt hier meteen voor gestraft, want als hij thuiskomt, is zijn eigen zoon Johan verdronken. Marrit is in shock en zegt en doet niets meer. Ze ligt alleen maar in bed en is niet bij de begrafenis aanwezig. Engels moeder zorgt nu voor Fransje en haar als Engel aan het werk is. Als Marrits vader ook overlijdt, gaat ze wel mee naar de begrafenis maar ze kan alleen maar naar de grond kijken waar Jantje begraven ligt. Niet veel later loopt ze weg en pleegt zelfmoord, dus ook zij wordt zonder ceremonie in de ongewijde grond begraven.

Die nacht graaft Engel de kisten van Jantje en Marrit op, opent het familiegraf en legt ze daarin. Drie dagen later gaat hij naar de kerk en overmeestert pastoor Horning die denkt dat de duivel in Engel gevaren is. Hij steelt de stof met Heilig Bloed en loopt dan bij Egmond de zee in.

Personages

Engel Smit

Engel komt uit een eenvoudig en katholiek milieu en heeft een oudere broer Aris. Als hij ouder is, is hij lang en hij heeft een snor. Hij is overtuigd katholiek, zie hiervoor de thematiek. Engel is een rustige jongen die niet snel opvalt en een groot rechtvaardigheidsgevoel kent. Zijn vader is molenaar maar hij wil timmerman worden. Hij wordt dan ook een kundige en hardwerkende timmerman. Ook heeft hij geen behoefte aan avontuur of rijkdom, hij wil een eenvoudig en rechtschapen leven leiden. In de stad heeft Engel regelmatig last van flinke hoofdpijn en hij trekt graag de natuur in. Engel laat zich leiden door God maar als hij bijna alle mensen verliest van wie hij houdt, is van zijn rust alleen nog zijn zwijgen over en staat hij op tegen God.

Quotes

"Het beroep van Jezus en Jozef sprak Engel meer aan, en als hij het zo verwoordde konden zijn ouders daar weinig tegenin brengen." Bladzijde 15

"Dat deed hij vaker, op een plankje met potlood de datum en zijn naam schrijven, bij wijze van flessenpost in de zee van tijd." Bladzijde 20

"Als God het wilde kwam er een nieuw kindje, maar dat ging Engel niet in het bed van een dode leggen, ook al had Johannes geen seconde in het ledikant gelegen." Bladzijde 40-41

"Marrit vocht met gesloten ogen tegen haar tranen en naast haar vroeg Engel God om kracht in de toekomst om de juiste keuzes te kunnen maken. Beheerst en oprecht zijn. Zichzelf overwinnen, zichzelf dagelijks meer meester worden en voorgaan in het goede." Bladzijde 87

"In hem smeulde een gedachte dat God nu moest ophouden en hij verdomde het die avond om dat idee te verdringen." Bladzijde 106

"Volgens de overlevering was in 1429 geprobeerd het te verbranden, maar had het vuur het stukje kazuifel teruggeworpen. Moest hij alsnog proberen het te verbranden, en kijken of God zich weer zou manifesteren en het weer terug zou werpen? Maar zo ja: welke conclusie moest hij daar dan aan verbinden? Dat hij zich toch moest onderwerpen aan de God die zijn Marrit zo gruwelijk had geteisterd?" Bladzijde 137-138

Thematiek

Geloof (sproblemen)

Engel gelooft met hart en ziel in God. Hij is katholiek, gaat graag naar de kerk, geniet van de verhalen en is gefascineerd door de rituelen. Hij gelooft dat God zijn leven stuurt en voor geluk en ongeluk zorgt. 'God is onze beschermer, [...] Zolang wij binnen Zijn Woord blijven, behoedt Zijn goedertieren hand ons, dat is de afspraak', (p. 23) zegt hij tegen een lekenprediker die hem een 'zielverschroeiend vagevuur' voorhoudt. Gedurende het verhaal wordt hij echter zo teleurgesteld in deze afspraak, dat hij min of meer zijn geloof verliest. Dat hij door God gestraft zou moeten worden voor de dood van Hendrik Scholder kan hij ergens wel begrijpen, maar dat God ook zijn geliefden straft begrijpt hij steeds minder. Als zijn eerste zoon Jantje sterft, vindt hij dat wreed maar probeert hij te bedenken dat hij niet in staat is om Gods wegen volledig te begrijpen. Zijn vrouw is ervan overtuigd dat hij toch een engeltje wordt, ook al is hij niet gedoopt. Daarna sterft zijn schoonmoeder en Engel bedenkt dan dat hij God alleen waarachtigheid kan bieden, hij hoopt dan nog op genade. Als dan ook zijn tweede zoon sterft, is hij die hoop op genade kwijt en hij wordt boos, omdat de pastoor geen begrip lijkt te hebben voor zijn verdriet en vooral dat van Marrit en zegt dat ze dankbaar moeten zijn dat Johan bij God is. Hij snapt dat zijn vrouw en kinderen een deel van zijn last moeten dragen maar hij vindt het onrechtvaardig dat zij zijn gehele schuld zouden moeten dragen en met een ondraaglijke pijn worden opgescheept. Als dan ook Marrit sterft, zijn zijn geloof en begrip op. God kende geen genade voor Zijn Zoon en dus ook niet voor stervelingen als Marrit, Jantje en Johan. Engel neemt dan het heft in eigen handen.

Motieven

Liefde

Engel vindt veel liefde in zijn huwelijk met Marrit. Een van zijn eerste ontdekkingen is dat ze erg goed samen stil kunnen zijn en samen kunnen lachen. Als hij voor de eerste keer seks met haar heeft, vergelijkt hij die met de overgave aan God die hij een enkele keer ervaren heeft tijdens het bidden. Marrit is blij met deze hardwerkende man die haar gezonde kinderen kan schenken. Ze fantaseert over samen oud worden. Beiden dragen een portret van de ander op de borst en Engel wordt door dit portret herkend als Marrits echtgenoot als zij dood gevonden wordt. Engels andere liefde is God en het is Marrits dood die een einde aan zijn liefde voor God maakt.

Dood

Er gaan nogal wat mensen dood in Engels omgeving. Dat begint met zijn oudere zus Trijntje, die aan een toeval in een tehuis overlijdt. Daarna volgen zijn eerste zoon Jantje, zijn schoonmoeder, zijn tweede zoon Johan, zijn schoonvader en zijn echtgenoot. Lang denkt Engel dat deze doden zijn boete zijn voor zijn betrokkenheid bij de dood van de slagersknecht maar op een gegeven moment vindt hij het genoeg.

Schuld

De verteller in 1426 voelt zich schuldig over de wandaden die hij tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten begaan heeft en doet boete door priester te worden. Engel voelt zich ook schuldig vanwege zijn betrokkenheid bij de moord op de slagersknecht en denkt dat hij boete moet doen door de dood van allerlei geliefden te doorstaan. In beide verhalen speelt het lapje stof met de drie druppels bloed van Christus een rol en dit lapje is dan ook een leidmotief.

Kniertje

Kniertje is de vrouw van Engels broer Aris. Zij hebben geen kinderen en gaan voor Engels zoon Fransje zorgen. Kniertje is ook de naam van de bekendste vissersweduwe uit de Nederlandse literatuur, namelijk in 'Op hoop van zegen' van Heijermans (1900). Aris is ook visser en zowel naam, tijd als milieu komen dus overeen.

Motto

Er is geen motto.

Opdracht

Voor M.

Titelverklaring

Halverwege het verhaal belanden we in 1426, 'Midden in de periode van de Hoekse en Kabeljauwse twisten, waarin de oorsprong van het ‘bloedwonder’ (een katholieke relikwie die in Engels leven een rol zal spelen) wordt ontvouwd.' (Vullings 2019) De verteller in dit deel, Folkert, komt ook uit Alkmaar en maakt deel uit van een troep brandschatters die onderweg zijn naar Hoorn om de stad te bevrijden van de Kabeljauwen. Twee jaar later keert hij terug vol spijt over alle wandaden die hij begaan heeft en hij wil priester worden. Als hij tijdens zijn eerste misoffer van de geconsacreerde wijn uit de kelk wil drinken, morst hij en de druppels witte wijn - het bloed van Christus - worden op zijn gewaad drie bloedrode druppels. Met dit lapje stof gebeurt nog van alles maar dit is de oorsprong van het zogenaamde bloedwonder.

 

Structuur & perspectief

Er is sprake van een soort proloog die cursief gedrukt is. Daarna begint een nieuw deel in het verhaal onderaan een volgende pagina. Een deel krijgt als een soort titel drie zwarte punten in de vorm van een driehoek en de tijd 1426 mee. In dit deel wordt verteld over de belevenissen van ene Folkert tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Als het verhaal dan weer teruggaat naar eind 19e eeuw staan er weer drie zwarte punten in de vorm van een driehoek. Het verhaal wordt dus niet-chronologisch verteld.

In het deel dat afspeelt aan het einde van de 19e eeuw is sprake van een alwetende verteller, bijvoorbeeld te herkennen aan zinnen als 'Hier bereidde Engel zich voor op de toekomst die God voor hem in het verschiet had.'. (p. 16) In het gedeelte dat afspeelt in 1426 is sprake van een ik-verteller.

Decor

Het verhaal speelt zich af aan het einde van de 19e en begin van de 20e eeuw in Alkmaar en omgeving. Het begint in 1882, met de luchtballonvaart van de Franse ingenieus Raguin en Millavet, de goudkoorts in Canada en de eerste auto's. Engels ouders hebben een molen die de polder drooghoudt en er is nog sprake van de Zuiderzee. Engel groeit op in de polder en woont later zelf in de stad. Hij houdt van het open landschap en krijgt in de stad regelmatig hoofdpijn. De omgeving sluit regelmatig aan bij de thematiek: zo verscheurt een hond vlak voor Johans dood een rat en vlak voor de begrafenis van dit kind ziet Engel zwarte takken. De vertelde tijd is enkele jaren meer dan zes jaar.

Stijl

'Dit [deel in 1426] is stilistisch het sterkste deel van de roman, die als geheel op dat vlak iets meer Schwung had kunnen gebruiken – misschien voelde Smit te veel respect voor zijn illustere voorzaten.' (Vullings 2019)

Slotzin

Zijn onderbuik kromp ineen en zijn hart leek te ontploffen, zijn ogen sperden zich open en zochten naar de horizon en toen het water zijn borst bereikte tilde de golfslag hem met zachte hand op en trok hem vooruit. Even kwam er angst, maar het ruisen van de branding maande hem tot rust.

Bijzonderheden

'Barry Smit komt uit Alkmaar en ik begreep dat hij dit verhaal losjes heeft gebaseerd op dat van zijn overgrootvader, die ook timmermanszoon was, en die ‘het water was ingelopen’. In ieder geval heeft hij veel in de archieven rondgestruind en dat is te merken.' (Mieke 2019)

Beoordeling

'Bloedwonder' heb ik met heel veel plezier gelezen. Het is een eenvoudig verhaal over een eenvoudige timmerman maar juist daarom, omdat we uiteindelijk allemaal maar heel gewone levens leiden, is het verhaal zo betekenisvol en krachtig. Ik zou zeker ook 'Op hoop van zegen' van Heijermans op je lijst zetten als je dit boek kiest en misschien zelfs 'De waterman' van Arthur van Schendel, waarmee Jeroen Vulling het in 'Vrij Nederland' vergelijkt. (Vulling 2019)

Recensies

"Bloedwonder blijft als historische roman wat steken in een kostuumdrama. Dat komt omdat de karakters, ook die van de veelbeproefde hoofdpersoon, flets blijven en de zoveelste dode je koud laat. Daarnaast blijft het een beetje een raadsel waarom dit verhaal verteld moet worden. Om te laten zien dat aan het eind van de negentiende eeuw gewone mensen het vertrouwen in het geloof kwijtraakten? In die zin voegt het verhaal niet heel veel toe aan wat we al wisten. " Bloedwonder blijft als hi...dit verhaa

"Dat is de reden waarom ik Smits nieuwe roman in eerste instantie ervoer als ouderwets. In deze geheugenloze tijd is dat een hachelijk woord, dus haast ik mij te zeggen dat deze term niet pejoratief bedoeld is – integendeel. Bloedwonder is geen sprong in de toekomst, maar een roman waarin het verleden weldadig geconserveerd wordt – met inbegrip van Smits literaire voorgangers. Het vitale aan zijn verwijskunst, of hij dat nu wel of niet bewust doet, is dat die niet in een schematisch uitpakkende invuloefening resulteert, maar juist helpt om al resonerend reliëf aan te brengen in dit proza. " https://www.vn.nl/barry-s...oedwonder/

"Smit maakt ook nog een uitstapje naar de vijftiende eeuw, om die gewelddadige Folkert wat meer reliëf te geven. Zijn dat niet veel verhalen door elkaar zou je kunnen denken. Nee, door Smits frisse, elegante taalgebruik voelt het nergens als te veel. Het boek is maar 142 bladzijden en toch zit er een hele wereld in. Er staat geen woord te veel in. Knap. " https://www.ncrvgids.nl/r...oedwonder/

Bronnen

Jeroen Vullings - Met ‘Bloedwonder’ laat schrijver Barry Smit zien dat hij eerst een lezer was

https://www.vn.nl/barry-s...oedwonder/