Flaptekst
De winter begint vroeg. Dat besef dringt onvermijdelijk door tot een gezelschap oude vrienden dat met verschillende auto's in de vrijdagavondfiles door sneeuwbuien vanuit Amsterdam op weg is naar het Drentse buitenhuisje van een van hen. Ze hebben elkaar leren kennen op de universiteit in het genootschap Nil desperandum (“Gij zult niet wanhopen”). Het is wat het is met de mensen van middelbare leeftijd uit de hoger opgeleide kringen: ze zijn getrouwd of al dan niet in goede harmonie gescheiden, ze zijn ongetrouwd maar niet kinderloos of kinderloos maar niet alleenstaand of zelfs van twee walletjes etend. Vermoeid en vertraagd bereikt de hele club inclusief meegekomen kroost en oude aanhang,de avondlijke bestemming. Kortom: alles is aanwezig voor een weekend dat volledig uit de hand loopt.
Eerste zin
De winter kwam vroeg dit jaar.Samenvatting
Deel 1: Vroege winter
De 47-jarige Bas de Bruin (ex-docent filosofie aan de Amsterdamse universiteit) rijdt op een vrijdagochtend (in november 2010) naar zijn gerestaureerde kraakpand in de Amsterdamse binnenstad. Hij is jarenlang bezig geweest met een proefschrift over de verhouding tussen geest en brein, maar heeft het niet kunnen voltooien en is daardoor in de afgelopen zomer ontslagen. Zijn huwelijk met Anna staat helemaal droog (zowel wat conversatie als seksualiteit betreft) en ze blijven alleen bij elkaar voor de tweeling (Wouter en Sven, 17 jaar). Anna belt Bas op met het verwijt dat hij die morgen is weggegaan en nu helemaal niets doet aan de voorbereiding van het aanstaande weekend dat ze zullen doorbrengen met vrienden in Drenthe. De vriendenclub (“Nil Desperandum - Gij zult niet wanhopen”) bestaat namelijk 25 jaar. Bas is echter het liefst alleen om te kunnen werken. Hij belooft Anna niet te laat thuis te zijn. Hij heeft het opgegeven zijn proefschrift ooit af te maken en gaat zich nu werpen op het schrijven van een essay over hetzelfde onderwerp (“Voorbij het brein”).
Vervolgens maken we kennis met Reindert Oudemans die drie jaar geleden een scheiding achter de rug heeft. Zijn ex-vrouw Medy probeert hem kapot te maken, o.a. doordat ze zijn dochters (Tamar en Rosa) verbiedt bij hun vader langs te gaan. Ook wil ze veel geld zien. Hij heeft een leuke relatie (Ella) ontmoet die ook mee mag naar het weekendje weg. Het huis heeft hij speciaal aangepast zodat zijn dochters kunnen blijven slapen. Ella heeft een kind Tobias (14 jaar). Haar ex-man Bernt woont in Amerika.
Zijn zus Iris heeft een goed “nahuwelijk”. Ze is gescheiden van de neurochirurg Johan van Doesburg, een man met een groot libido, maar ze gaat goed met hem om. Ze hebben samen een dochter Eline (20 jaar). Iris ziet het leven niet zo vrolijk meer in. Ze baalt van alles en heeft een houding ontwikkeld waarbij ze het vertikt om dingen die kapot zijn opnieuw aan te schaffen. Ze ergert zich aan mensen die steeds maar alles nieuw willen hebben (bijv. iPhones).
De zoon van Bas, Wouter, komt geld bij zijn vader halen. Hij wil in een tussenuur verse broodjes kopen en hij vraagt meteen of hij dat weekend met zijn broer in het kraakpand mag zitten. Maar Bas verbiedt het. Bas ervaart dat zijn twee zoons totaal verschillend zijn en daarmee bewijst hij voor zichzelf dat bij de menselijke ontwikkeling milieufactoren net zo belangrijk kunnen zijn als erfelijke factoren. Wouter heeft oog voor meisjes o.a. voor Tamar, de dochter van Reindert. Daarmee is Bas niet zo gelukkig, want dat schept meer complicaties.
Det van Vliet, die in haar vrije tijd dichteres is, heeft haar ouders verloren toen ze op een wereldreis gingen en daarvan nooit meer terugkeerden. Ze is niet getrouwd en heeft ook geen kinderen. Ze haalt medailles op, die ze hebben laten maken voor het 25-jarig lidmaatschap van de filosofieclub. Daar ontmoet ze Mariska, een ex-vriendin van Johan.
Deel 2: Onderweg
Zoals in de titel van dit deel wordt aangegeven, zijn de stelletjes in drie auto’s onderweg nar Drenthe. Bas is met Anna onderweg, maar ze spreken geen woord tegen elkaar. Anna beseft dat het niet langer kan doorgaan zo. Hun huwelijk is leeg.
Reindert is met Ella onderweg. Achterin zitten Tobias (haar zoontje) en een vriendje van hem, die mee mag naar Drenthe. Reindert heeft het er moeilijk mee dat zijn dochters Ella niet accepteren. De vader van Tobias, Bernt, is opzij gezet door zijn Italiaanse vriendin en overweegt naar Nederland terug te keren. Maar Medy is een echt serpent: ze zet haar dochters op tegen Reindert.
Det zit achterin de auto bij Iris en Johan. Ze bewondert hen omdat ze na hun huwelijk zo goed met elkaar omgaan. Johan had Iris destijds verlaten, omdat zijn vriendin Mariska zwanger was, maar na de bevalling wilde hij terugkeren bij Iris, toen hij zag dat het jongetje zwart getint was en dus geen kind van hem kon zijn. Dat ging mooi niet door. Maar ze lijken het wel voor elkaar te hebben. Hun dochter Elin heeft op het laatste moment afgezegd om mee te gaan naar Drenthe. Johan baalt daarvan, maar Iris zegt dat hij meer begrip voor haar moet hebben. Ze is zijn vele vriendinnetjes intussen wel zat.
Rosa, de dochter van Reindert, heeft op vrijdagmiddag iets uitgehaald met Ella. Bij een museumles in het Van Goghmuseum is ze met een vriendinnetje doorgelopen naar de kamer van Ella en heeft daar iets vervelends gedaan. Het wordt de lezer nog niet meteen duidelijk wat.
Deel 3: Geen bereik
Op vrijdagavond is iedereen in het vakantiehuis aanwezig. Bas ergert zich aan Johan met zijn opgewekte, platte geilheid. Hoe komt hij het weekend door? Er is gelukkig voldoende wijn meegenomen. Vervelend voor Reindert en Johan is dat er geen mobiel bereik is in het huis. Daarvoor zullen ze naar buiten moeten voorbij een flinke heuvel. Zowel Johan als Reindert hebben er behoefte aan om contact te hebben met de buitenwereld: Johan met een geheime relatie en Reindert met zijn dochters om te weten te komen of ze zondag inderdaad bij hem langskomen. Er komt een discussie op gang tussen Bas en Johan die altijd al elkaars rivalen zijn geweest. Johan die hersenchirurg is, gelooft niet in het verschil tussen geest en brein en hij is het eens met de publicatie van het boek van Dick Swaab over de toestand van het brein. Bas denkt dat er meer is tussen geest/ziel enerzijds en brein anderzijds. Hij houdt zich altijd bezig met de vraag waar de herinneringen in het brein zetelen. De mens moet meer zijn dan een aantal hersencellen die het brein vormen. Aangezien Johan steeds plattere uitspraken doet, gaat hij zich steeds meer ergeren. Johan maakt bijvoorbeeld een opmerking in de richting van Det, dat zij op seksgebied toch ook geen klagen heeft. De rest van de aanwezigen weet blijkbaar iets niet. Het geheim blijft nog even verborgen.
Johan en Reindert gaan naar buiten om hun mobiel te checken, maar beiden hebben ook geen berichten buiten ontvangen. Daarna discussiëren ze met elkaar over het puberbrein. Dat werkt volgens Johan, de neurochirurg, met belonen en straffen. Als Reindert wil dat zijn dochters komen logeren, moet hij hen belonen bijv. door tickets voor Lowlands te regelen. Ze besluiten samen nog een afzakkertje te gaan halen bij een jachthut. Daar krijgen ze echter woorden met de autochtone bevolking en ze rijden weer snel weg. Onderweg botsen ze ergens tegen aan.
De rest is thuis gebleven. Bas wordt niet lekker als hij houtblokken in de kelder moet halen. De vrouwen ontfermen zich over hem. Hij beschouwt zich als een mislukkeling (vgl. zijn mislukte promotie, baan, huwelijk). Maar ook Anna, die ooit zangeres was, ziet haar huwelijk niet meer zitten. Ook de andere vrouwen hebben niet het idee dat ze alles hebben waargemaakt van vroeger.
Johan en Reindert hebben een ree aangereden, die ze meenemen. Ze besluiten het dier te slachten en ze doen dat in de schuur van Bas. Voor Johan is het een koud kunstje, die is wel gewend in vlees te snijden, maar hij krijgt ook Reindert zover dat hij een scherp mes in het lichaam van de ree zet. Bas betrapt hen erop dat ze bezig zijn: hij zegt dat het stroperij is en dat ze voorval bij de politie moesten aangeven. Ze moeten van hem alle sporen wegwerken.
Deel 4: Naar buiten
De volgende dag op zaterdag gaan de vrouwen met zijn allen naar de sauna en de mannen met de twee jongens gaan een boswandeling maken naar het onderduikershol.
Reindert denkt na over zijn opvoeding. Zijn moeder heeft partij getrokken voor zijn ex-vrouw Medy en hij vindt dat heel erg. Met Iris heeft hij wel een goede band gehad en een andere broer David was helaas enkele jaren geleden aan aids gestorven. Iris die een weemoedige levensinstelling heeft, vindt dat daar tegenwoordig heel verkeerd mee wordt omgegaan. Wie nu weemoedig is, krijgt meteen pillen tegen depressiviteit. Maar weemoed is de bron van creativiteit (vgl. schrijvers en schilders).
De vrouwen gaan naar de sauna en voordat ze zover zijn is er het probleem van het ontharen. Iris laat altijd alles groeien: op het been en venusheuvel en in de oksels. Det wil zich scheren en vraagt aan Anna of ze het mesje van Bas mag gebruiken. Ze praten samen over de liefdes die ze voor een vrouw hebben (gehad). Anna is verliefd geweest op een muzieklerares en Det geeft nu toe dat ze een relatie heeft met een echtpaar: zowel met de man als de vrouw heeft ze seks. Daarover had Johan de avond ervoor een zinspeling gemaakt. Ze vindt het een geweldige ervaring. Later blijkt dat ze altijd een voorkeur heeft gehad voor een relatie met drie personen.
Bas denkt na over zijn onplezierige ervaring van de avond ervoor, waardoor was hij niet lekker geworden? Was de herinnering aan een kelder geweest? Hij was op zijn tiende ooit mishandeld door zijn vader: geslagen in een kelder. De herinnering was nu dwars door alles heen gebroken: een bewijs voor zijn opvatting dat de geest meer is dan alleen het fysieke brein. De geest kan dan door het brein heen breken. Hij had er angst voor zijn vader aan over gehouden. Bas was in de rest van zijn leven altijd een beetje bang geweest: o.a. voor Johan. Hij had immers ook Iris aan hem afgestaan, omdat hij “sneller” was. Maar nu hij beseft wat er de avond ervoor gebeurd is, staat hij sterker in zijn schoenen. Hij durft de confrontatie o.a. met Johan weer aan.
De mannen maken de boswandeling. Reindert raakt met de jongens achterop. Hij denkt aan de eerste keer met Ella: hoe hij haar ontmoette en hoe hij seks met haar had. Eerst was het overspel wat stiekem gegaan, maar hij was een keer onvoorzichtig geweest, waarna Medy het ontdekt had. Hij daagt de jongens uit om een hardloopwedstrijdje te doen om de andere mannen in te halen, maar hij verliest en wordt een ogenblik onwel. Ze bereiken het onderduikershol in het bos. In de oorlog heeft het verzet daar een schuilplaats in het bos gemaakt, maar door verraad waren de Duitsers erachter gekomen en waren alle verzetslieden opgepakt. Later had men het hol in de oude staat teruggebracht. Bas weet aan de beide jongens het verhaal boeiend over te brengen. Daarna discussiëren ze over helden en of slachtoffers (vgl. de schrijver Armando die op 14-jarige leeftijd een Duitse soldaat had vermoord en er zijn hele leven over blijven nadenken en schrijven was). Er staat in het hol nog een Bijbeltekst waarin staat dat “vluchtelingen” altijd beschermd moeten worden. Johan en Bas redetwisten over de status vluchtelingen. Johan vindt dat ze gewoon goudzoekers zijn die beter in hun eigen land kunnen blijven, Bas stelt zich veel humaner op.
De meiden in de sauna kijken naar elkaars lijven en naar de andere vrouwen. Wanneer een oude vent met een mooie, jonge meid voorbij komt zetten, spreken ze er schande van. Det vindt dat ze Iris op de hoogte moeten brengen van iets wat met Johan te maken heeft. Maar er is gewoon geen tijd voor, want de vrouwen krijgen een discussie over de nadelen van het vrouw-zijn (het altijd moeten concurreren, het ongesteld worden, de bevallingen, de overgang en daarna aan de kant geschoven worden voor een jonger model). Het is geen vrolijke discussie, waarbij de kans dat Iris op de hoogte wordt gesteld van Johans misstap wordt gemist. Grappig is wel dat Ella in de infraroodsauna een ongekend heftig orgasme beleeft.
In Amsterdam maakt Tamar ruzie met haar moeder Medy. Die heeft voor zondag een uitje geregeld naar oma (de moeder van Reindert en Iris) om de dochters weg te houden bij Reindert. Tamar is woest en de uitlatingen van Medy over de hoer van Reindert en het gedrag van hun vader zijn niet mals. Tamar zegt dat ze die avond gaan stappen en dat Rosa ook gewoon meegaat.
Deel 5: Aan tafel
Na de wandeling en de sauna is iedereen weer bijeen in het vakantiehuis. Johan heeft zich uitgesloofd met eten door de ree klaar te maken. Als hij het maal aan het voorbereiden is, denkt hij aan de seks met zijn nieuwe jonge vriendin. Ze is een studente van hem en heet Sabine. Hij beschrijft hoe ze elkaar bevredigen. Hij zal morgenavond direct naar haar toegaan om de schade van twee dagen geen seks in te halen. ’s Avonds wordt een grote bus rozen gebracht. Die is voor Det, want haar laatste dichtbundel is genomineerd voor de Vasalispoëzie prijs. De rozen zijn van het echtpaar met wie ze een seksuele relatie heeft.
De kinderen (Tobias en zijn vriendje) mogen van Ella wel boven eten, zodat ze de discussie aan tafel niet hoeven te volgen. Maar als de anderen eten, gaan de jongens naar buiten met de bedoeling in te breken in een ander vakantiehuisje. Omdat ze nergens naar binnen kunnen, gaan ze zitten blowen in de schuur van Bas, waar ze later worden betrapt.
Dan moeten de leden van “Nil Desperandum” allemaal hun zegje doen tijdens de maaltijd en Anna zal ten slotte ook gaan zingen. Det komt eerst aan met de medailles aanzetten om ze uit te reiken aan de leden van de 25-jarige club. Johan neemt het woord en wil voorstellen om van hun vriendenclub een epicurische club te maken waarbij het behalen van zoveel mogelijk genot het ideaal wordt. Volgens hem mag je je lusten ongeremd volgen, wanneer je anderen geen schade berokkent. Bas zit zich weer te ergeren. Iris vindt juist dat de club zich veel meer met ernstiger zaken moet bezighouden, zoals ze dat in het begin deden. Ze vindt iedereen nu veel te oppervlakkig: de idealen van vroeger zijn verdwenen. Ze vertelt over een droom waarin ze allemaal in een bus zaten die zonder chauffeur en Tomtom naar iets op weg was, maar waarheen wist niemand (vgl. de titel).
In Amsterdam valt het feestje van Tamar en Rosa tegen. Ze bellen Wouter en Sven op om te vragen of die zin hebben om naar het tuinhuis van Reindert te komen. Seks en wiet ligt hier op de loer.
Bas en Johan staan weer tegenover elkaar. Bas onthult dat Johan iets heeft met de beste vriendin van zijn dochter, de studente Sabine en hij vindt dat moreel drie keer verwerpelijk (de leeftijd, de beste vriendin van zijn dochter en de macht over een studente). Iris hoort het geheim nu voor het eerst en is woedend. Ze wil het nahuwelijk meteen verbreken als Johan blijft doorgaan met Elines vriendin te neuken. Reindert is al naar buiten gelopen om een sigaret te roken. Hij checkt zijn mobiel. Er is een sms’je van Tamar die zegt dat ze zondag niet komen logeren, want ze moeten naar oma (tegenvaller 1), een voicemalbericht van zijn advocaat dat Medy de zaak gewonnen heeft en hij dus geld moet dokken (tegenvaller 2) en een bericht van een collega van Ella dat Rosa vrijdagmiddag haar bureau en computer heeft vernield en dat hij haar tot dinsdag beter kan weghouden uit Amsterdam (tegenvaller 3). Dat is teveel voor Reindert die het helemaal gehad heeft met Medy en woedend in zijn auto stapt. Hij wil iets gaan rechtzetten. Zijn mobiel verliest hij in de sneeuw.
Deel 6: Tussen droom en daad
Johan vindt de mobiel van Reindert en luistert de berichten af. Hij snapt de ernst van de zaak en hij kan Reindert wel begrijpen. Hij is bang dat Reindert op Medy wraak wil nemen in Amsterdam. Hij vertrekt met Ella en de twee jongens ook meteen naar Amsterdam. Onderweg rammen ze een paard en dat levert hem een deuk in zijn portier op. Ella is erg van de kaart omdat Reindert zomaar weg is gegaan en ze vraagt Johan wat hij weet. Schoorvoetend vertelt hij wat er aan de hand is: ook de vernielingen op het bureau van Ella vertelt hij. Ella belt op naar Tamar. Die luistert naar haar vraag en verbreekt daarna meteen de verbinding.
Tamar zegt in het tuinhuis waar ze met Rosa, Wouter en Sven de koude nacht doorbrengt met het aansteken van de potkachel, dat die hoer van Ella haar heeft gebeld. Sven die Ella kent van een etentje bij hen thuis, neemt het voor haar op en dat resulteert in een ruzie tussen hem en Tamar. Sven neemt zijn woorden niet terug en zegt dat hij Ella een leuke vrouw vindt. Rosa wordt woedend en begint met kussens te smijten naar Sven. Ze vallen op de kaarsen.
Iris praat met Anna en Det na over het geheim van Johan. Waarom hebben ze het haar niet eerder verteld? Weet Eline het al? Anna denkt van wel, omdat Wouter het wel verteld zal hebben. Bas grijpt zijn kans en adviseert Iris nu toch wel de band met Johan te verbreken: dat mag ze haar dochter Eline niet aandoen dat hij haar vriendin blijft bevredigen. Wanneer Bas en Anna naar bed gaan, vraagt Anna aan hem hoe het staat met hun huwelijk. Hij geeft nauwelijks antwoord op haar vraag of hij nog van haar houdt. Ze wil zo niet langer doorgaan, zegt ze. Wanneer hij blijft zwijgen, besluit ze in een andere kamer te gaan slapen en ze zegt ook dat ze de scheiding zal aanvragen. Bas vraagt haar nog even daarmee te wachten.
Reindert heeft benzine onderweg gekocht: in een jerrycan. Nu hij toch de rechtszaak heeft verloren en Medy zal moeten betalen, heeft hij besloten het tuinhuis in de fik te steken. Dan zal Medy er ook geen plezier van hebben. Wanneer hij op het park aankomt, ziet hij dat zijn huisje al in de fik staat (de kaarsen van Rosa!). Rosa gilt dat Sven nog ligt te slapen. Reindert gaat het brandende huisje binnen, vindt Sven en draagt hem naar buiten, maar hij valt over de kussens en het dak stort in.
Deel 7: Nil Desperandum
Het stuk begint met een krantenartikel uit het Parool dat er brand heeft gewoed op een huisjescomplex en dat er twee zwaargewonden zijn (een 48-jarige man en een 17-jarige jongen).
Het laatste deel wordt verteld door de ogen van ik-verteller Sven. Hij beschrijft wat hij ziet van bovenaf (de geest bestaat blijkbaar toch, wat zijn vader altijd heeft beweerd). Hij ziet het verdriet van zijn moeder om zijn dood. Hij wil tekenen geven dat hij geestelijk aanwezig is. Hij weet dat Sabine Johan verlaten heeft. Hij zweeft naar het ziekenhuis waar Reindert tegen de dood aan het vechten is. Rosa en Tamar zitten met schuldgevoelens naast zijn bed. Hij geeft toe dat hij zowel op Tamar als op Rosa verliefd is geweest en dat zijn grote droom was dat ze ooit met zijn vieren zouden voortleven, zoals vroeger in de boomhut die Reindert voor hen in Drenthe had gemaakt. Daar had hij zich erg gelukkig gevoeld. Hij ziet dat Ella de ziekenhuiskamer binnenkomt. Ze fluistert hem in zijn oor hoe fijn hun vakanties waren. Dan verdwijnt hij weer naar zijn ouderlijk huis, waar zijn moeder op de vloer ligt te gillen. Hij wil haar nog iets zeggen. Dan grijpt zijn broer Wouter zijn gitaar en speelt een nummer van Jimmy Hendrix. Dat gaat wel goed komen met hem. Hij ziet dat zijn vader Bas zijn moeder Anna van de grond raapt en in zijn armen wegdraagt.
Dit verslag gaat verder na deze boodschap.
Verder lezen
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden