Onmogelijke figuren & gezichtsbedrog

Wat zijn onmogelijke figuren?

Onmogelijke figuren zijn figuren die je wel kunt tekenen, maar die in de werkelijkheid niet mogelijk zijn. Het zijn vaak tekeningen van dingen die op de tekening mogelijk zijn maar als je deze echt probeert te maken deze toch niet kunnen omdat het ruimtelijk niet kan. De Zweedse artiest Oscar Reutersvard is eigenlijk een beetje de vader van de onmogelijke figuren. Hij was de eerste die onmogelijke figuren maakten in schetsen en schilderijen. In 1934 heeft hij de eerste onmogelijke driehoek gemaakt van een aantal vierkanten (zie hiernaast). Een van de bekendste van nu die onmogelijke figuren heeft gemaakt is Escher. Er zijn ook veel boeken van hem verschenen met allerlei onmogelijke figuren.

Wat maakt onmogelijke figuren onmogelijk?

Het lijkt eigenlijk of ons oog zich laat misleiden door de onmogelijke figuren, maar eigenlijk komt het door onze waarneming. Voor het zien van diepte gebruiken we allerlei 'cues' (dingen in onze hersenen) die ons iets vertellen over hoe een ruimte in elkaar steekt. Op een plat stuk papier kan je eigenlijk geen diepte zien het is tenslotte zo plat als wat! De tekenaar van een onmogelijk figuur maakt gebruik van het feit dat we toch proberen iets 'zinnigs' te maken van het beeld dat we zien. Als het niet lukt zeggen we dat het een onmogelijk figuur is, maar dat is het niet, het is gewoon een platte tekening waar onze hersenen een beetje van in de war geraken. Ook in de ruimte kan je figuren maken die op een bepaalde plaats niet lijken wat ze zijn! Dit zijn een soort van misleidende figuren. Het lijkt dan als je vanaf een bepaalde plaats kijkt of het een onmogelijk figuur is, maar als je het figuur iets draait kun je zien dat het gewoon een bestaand figuur is maar dat sommige dingen zo veranderd zijn dat het je een beetje misleid. Zoals het hondenhok hier links naast de tekst. Ook hier maakt men 'misbruik' van het feit dat sommige 'cues' sterker zijn, zodat wij iets zien, omdat we dat zo gewend zijn als je dan een stapje opzij doet (zoals op de onderste afbeelding), dan zie je dat het heel anders is dan je dacht (te zien).

Kun je ongemogelijke figuren indelen naar kenmerken?

Defenitie van onmogelijk: er is geen doorkomen aan, onbestaanbaar, ondoenlijk, onhaalbaar, onuitvoerbaar, te hoog gegrepen, uitgesloten. Dat wil dus betekenen dat een onmogelijk figuur op geen enkele manier mogelijk gemaakt kan worden.

Elk plaatje heeft andere kenmerken. Hetzij:
-trappen die ondersteboven/schuin/horizontaal/verticaal lopen -een oneindige cirkel van watervallen/trappen/weggetjes -of ruimtelijke figuren die eigenlijk ruimtelijk lijken maar dat niet kunnen zijn omdat de voorste zijden ook achter zitten en opzij. Verder zijn er natuurlijk plaatjes die niet kloppen zoals bovenaan het plaatje 2 pilaren of 2 benen en onderaan het plaatje 3 pilaren of 3 benen. Onmogelijke figuren zijn dus in te delen op verschillende kenmerken.

Voorbeelden van trappen die ondersteboven/schuin/horizontaal/verticaal

(kijk voor de bijbehorende plaatjes op de site)

Voorbeelden van oneindige cirkels van bijvoorbeeld watervallen/trappen/weggetjes

(kijk voor de bijbehorende plaatjes op de site)

Voorbeelden van ruimtelijke figuren die eigenlijk ruimtelijk lijken maar dat niet kunnen zijn omdat de voorste zijden ook achter zitten en opzij.

(kijk voor de bijbehorende plaatjes op de site)

Voorbeelden van plaatjes die niet kloppen zoals bovenaan het plaatje 2 pilaren of 2 benen en onderaan het plaatje 3 pilaren of 3 benen.

(kijk voor de bijbehorende plaatjes op de site)

Hoe maak je een onmogelijk figuur?
De onmogelijke driehoek:

1. Teken een verticale balk, verdeel die in blokjes (dat is makkelijker om later de lijntjes door te kunnen tekenen) en maak de balk 3d.

(kijk voor de bijbehorende plaatjes op de site)

2. Teken er horizontaal ietsje schuin nog zo'n zelfde balk aan. Ook verdeelt in blokjes.

(kijk voor de bijbehorende plaatjes op de site)

3. Teken nu nog zo'n zelfde balk van het ene punt naar het andere punt zodat je een gesloten soort driehoek krijgt.

(kijk voor de bijbehorende plaatjes op de site)

4. Teken nu de lijntjes van het onderste blokje van de eerste balk door aan de lijntjes van het laatste blokje van de laatste balk, zoals op het plaatje.

-----> (kijk voor de bijbehorende plaatjes op de site)

5. Haal het overige lijntje weg en maak dat blokje dezelfde kleur als de rest van de balk en je driehoek is onmogelijk.
(kijk voor de bijbehorende plaatjes op de site)

Wat is gezichtsbedrog?
Gezichtsbedrog is erg variërend. De definitie: door kleine dingen weg te laten of toe te passen word het beeld voor het oog vertekend.

Het enige is dat gezichtsbedrog nog breder is dan onmogelijke figuren. Onder gezichtsbedrog vallen dus ook: lachspiegels, hologrammen, films en sciencefiction, goocheltrucs, virtual reality en 3D-brillen. Daarbij een aantal voorbeelden: de kermis, Disneyland(het spookhuis), casper het spookje the movie, Hans Klok en Hans Kazan. Kenmerken van deze verschillende soorten zijn ook niet moeilijk te omschrijven.

-Bij een lachspiegel is door het vervormen van de glasplaat en de weerspiegelende laag het beeld door de hoek van inval en terugkaatsing vervormd. Dit is goed thuis te zien als je een lepel pakt. Aan de kant van het ‘kommetje’ is het beeld niet echt veranderd. Als je de lepel omdraait dan is het beeld erg vergroot en ondersteboven. Twee andere voorbeelden zijn:

-Hologrammen worden vaak gebruikt in spookhuizen. Bijvoorbeeld spoken door een ruimte te zweven. Voor een hologram heb je een laser nodig. Holografie is eigenlijk een soort fotografie. Maar bij een hologram kan het voorwerp dat afgebeeld staat vanuit verschillende hoeken bekeken worden. Hologram betekent dan ook 'compleet beeld' en komt van het Griekse holos (geheel). Holografie is een opnametechniek die in 1948 door Dennis Gabor ontwikkeld is. Een hologram is in tegenstelling tot een foto niet tweedimensionaal maar een driedimensionale weergave. Door het oog te verplaatsen, krijgt men de indruk het voorwerp van verschillende kanten te bekijken.

-films en sciencefiction. Die bevatten echt veel gezichtbedrog. Enkele voorbeelden: vliegende mensen, mensen die tegen het plafond lopen, spoken, beelden van de ruimte, en zo genaamde transformeer-effecten. Sciencefictionverhalen spelen zich vaak ergens in het heelal af of in een futuristische omgeving op aarde. Er komen vreemde ruimtewezens in voor en andere vormen van communicatie dan wij kennen.

- goochelen is ook iets wat iedereen kent. Kleine kinderen kennen al vaak kleine trucs en je staat er soms echt versteld van. Want wat is er gebeurd waardoor de knoop die daarvoor nog in het touw zat en er nu uit is door alleen met de vingers te knippen?

-Virtual reality. Doormiddel van een helm met een scherm en bijvoorbeeld 2 handschoenen, creëer je een wereld die niet bestaat maar waar je wel in kunt bewegen.

-3Dbrillen. Doordat je met het ene oog door een rood vlak kijkt en met het ander oog door een groenvlak, word door het ‘groene’ oog het rode beeld gezien en met het ‘rode’ oog het groene. Het rode glas absorbeert te kleur. Doordat je met elk ook een andere vorm waarneemt komt er diepte in het plaatje. Als je een plaatje bekijkt die niet je niet door een bril bekijkt ziet het er zo uit:

(kijk voor de bijbehorende plaatjes op de site)

Wat is het belangrijkste verschil tussen onmogelijke figuren en gezichtsbedrog?
Het belangrijkste verschil tussen onmogelijke figuren en gezichtsbedrog is dat een onmogelijk figuur op GEEN ENKELE manier REËEL gemaakt kan worden. Een gezichtsbedrog daar in tegen kan bijvoorbeeld door op een afstand te staan een ander beeld geven dan dat je dichtbij staat. Dit komt bijvoorbeeld doordat de blokjes zo zijn geplaatst dat het lijkt dat de strepen schuinlopen maar als je dat vervolgens nagaat met een geo, er achterkomt dat alles evenwijdig is aan elkaar. Een paar voorbeelden hiervan staan hier onder. Ze zijn ingedeeld als zijnde links het gezichtsbedrog en rechts de onmogelijke figuren.
In dit figuur staan er allemaal horizontale lijnen met zwart-witte blokjes evenwijdig aan elkaar. De zwarte en witte blokjes zijn in een golvende lijn onder elkaar gezet waardoor het geheel naar elkaar toe lijkt te lopen.
Er zijn 2 handen getekend die elkaar tekenen. Ze komen als ware uit het papier gezet met een potlood om de volgende te tekenen.

In dit figuur is het net alsof de vierkantjes haaks op elkaar staan. Als je er een geodriehoek naast legt, zie je dat het evenwijdig aan elkaar loopt.
Als je horizontaal in het midden van het plaatje een potlood zou leggen, zie je dat aan de bovenkant van het potlood de deur naar binnen opengaat, en aan de onderkant gaat hij naar buiten open. Als je het potlood weghaalt, en vlug langs het plaatje kijkt valt het waarschijnlijk niet eens op dat er iets niet klopt.

Bronnen: http://www.lipsons.pwp.blueyonder.co.uk/escher/ascending.html
http://mengerink.fol.nl/gezichtsbedrog/gezichtsbedrog15.htm
http://members.lycos.nl/amazingart/N/

Site met afbeeldingen: www.geocities.com/school_wis