Oude vrouwenhaat (in middeleeuwen)

Inleiding Er bestaat een 16 eeuw toneelstuk dat "Moorkens vel" heet, het verhaal gaat als volgt: De vrouwelijke hoofdpersoon is een moeder die niet tevreden is met haar uiterlijk. D.m.v. kruiden en rapen doet ze een verjongingskuur, zo hoopt ze sneller een jonge minnaar aan de haak te slaan. Toch denkt ze dat die jongeman haar overleden man niet kan evenaren. Ze had hem zo goed onder controle dat hij bang voor haar was. De moeder is oud, lelijk en geil. In het toneelstuk gaat het om dat ze haar dochter Geesken een slechte raad geeft. Die is pas getrouwd en de moeder vindt dat Geesken hem naar haar hand moet zetten. Ze geeft Geesken instructies en ze mag niet gehoorzamen aan haar man. Geesken belooft haar moeder te doen wat ze zegt, omdat ze luistert naar degene die de meest overtuigingskracht heeft. Als haar man thuis komt, krijgt hij een enorme scheldpartij over zich heen. Hij denkt dat ze bezeten is door de duivel. Hij vlucht naar een vriend, die hem het volgende aanraadt: de man moet Geesken vastbinden en slaan tot ze bloedt en dan in een gezouten vel van een zwart paard leggen. Daar moet ze in blijven totdat ze gehoorzaamheid belooft. Als het weer gebeurt, zal ze weer in het vel moeten en de man moet haar moeder te eten vragen. De man doet het en Geesken geeft al gauw toe. Als ze wordt bevrijd, zegt ze dat het haar moeders schuld was. Moeder komt met eten en ziet dat Geesken haar man nu wel gehoorzaamt. Geesken vertelt haar over Moorkens vel en de moeder wordt boos en vertrekt, omdat ze bang is om hetzelfde mee te maken. Moraal van het verhaal is de raad aan alle jonge vrouwen om niet altijd naar hun moeder te luisteren. "Moorkens vel" roept veel vragen op over de verhoudingen tussen de man en de vrouw in de late middeleeuwen. Omdat ons onderwerp oude vrouwen is, letten we vooral op de moeder. Zij wordt negatief afgebeeld, wij vragen ons af waarom en of dat vaker gebeurt. Wij proberen deze vragen te beantwoorden in dit werkstuk. Middenstuk We hebben het over oude vrouwen met grote ervaring in de liefde en in veel gevallen zijn ze lelijk. Maar zo'n gedetailleerde omschrijving van het lelijke uiterlijk en de manieren om dat te verbergen in Moorkens vel, zijn we nog niet tegen gekomen in Nederlandse teksten. Dat had je wel bij de Franse satirische poëzie uit de 16e eeuw en begin 17e eeuw. Daar worden oude vrouwen heel uitgebreid beschreven. Bijvoorbeeld dat ze tandloos zijn, rimpels hebben, stinken, voormalige hoer zijn, mager of juist te dik zijn en het tevergeefs proberen te verbergen. Volgens de mensen in die tijd heeft de oude vrouw connecties met de duivel, is ze zelf een heks en wordt ze gelijkgesteld aan de dood. De minzieke, oude vrouw speelt een grote rol in de satirische poëzie. In de Duitse literatuur van de 15e en 16e eeuw zien we ook veel van oude vrouwen en hun lichamelijke gebreken. Oude vrouwen waren vaak hoeren en koppelaarsters. De boze moeder in Moorkens vel is een bekend thema in de Duitse vastenavondspelen uit de 15e en 16e eeuw. Toen ze jong was was ze al ontrouw en slecht en zo heeft haar dochter ook opgevoed. Ook in de Nederlandse literatuur komen lelijke oude vrouwen voor, maar pas in de 16e eeuw. Hetzelfde beeld krijg je bij liederen over verliefde oude vrouwen en mannen: de vrouwen worden lelijker, viezer en geiler beschreven dan de mannen. In die evangeliën van den spinrocke komen 6 oude vrouwen voor, die tijdens hun dagelijkse bijeenkomsten allerlei trucs uitwisselen om zaken rond leven, dood en ziekte naar hun hand te zetten. Hun bijeenkomsteen worden bijgewoond door jonge vrouwen die zogenaamd in 'opleiding' zijn. Er zijn drie 16e eeuwse Nederlandse kluchten met minzieke oude vrouwen, Moorkens vel is één van. De andere twee het Esbatement van de schuyfman en het Esbatement van die lange Truye eenzwingeriste. De geile oude vrouw en de heerszuchtige oude vrouw lijken allang een bepaalde rol te spelen in de Europese literatuur. Pas in de 16e eeuw ontstaat er een grote belangstelling voor. De oude vrouwen haat is echter niet hetzelfde als heksenhaat. De heksen waren inderdaad vaak oudere vrouwen, maar oude vrouwenhaat ging om de haat tegen en angst voor oude vrouwen. Heksenhaat kwam voort uit de angst dat heksen het leven konden beïnvloeden. In feite komt het allemaal neer op seks en liefde. In Moorkens vel staat bijvoorbeeld "verlekkerd stelt ze zich voor deze haar in haar armen zal nemen en aan haar gerief zal helpen". Vroeger bestond er geen tandarts, anti-rimpelcreme, make-up en er was geen sprake van dieet ofzo. Als vrouwen oud werden, werden ze lelijker. Vrouwen konden dit waarschijnlijk moeilijk accepteren en wilden er juist jong en aantrekkelijk uitzien. Dit probeerden ze op allerlei manieren en als het niet lukte gingen ze zicht bemoeien met hun dochter. Dit is duidelijk te merken in Moorkens vel. Misschien daarom de term, boze schoonmoeder! Het heeft waarschijnlijk ook te maken met de overgang van stamgezin naar kerngezin in die tijd. Een stamgezin bestaat uit meerdere generatieleden, dus ook de grootvaders en grootmoeders woonden in huis. Er zijn aanwijzingen dat er een overgang heeft plaatsgevonden naar het kerngezin, oftewel vader, moeder en weinig kinderen. Dit is niet zeker, maar het zou erop neer komen dat de macht van de grootmoeder erg verminderd werd. Normaal heeft ze heeft ze de touwtjes in de handen, omdat ze de oudste is. Het kan dus zijn dat zij zich hier niet zomaar bij neer wilde leggen, waardoor haar familieleden haar als een last ging zien. De macht werd niet minder trouwens, maar werd als ongewenst bekeken. Ook een reden was de angst voor wijze vrouwen, hiermee kon men op 2 manieren om gaan. Of men kon haar waarderen of men kon haar als gevaar afschilderen. In het ergste geval kon men haar zelfs vervolgen. Ze konden er niet goed mee om gaan omdat ze niet goed wisten wat ze ermee moesten. Er bestaan ook tekeningen en houtsneden, die duidelijk maken dat een oude vrouw uit is op seks of op de liefde van een jongeman, of waarin ze als koppelaarster wordt afgebeeld. Op dit plaatje zie je bijvoorbeeld dat de vrouw haar rok optilt en een beker met drank aanbied. Dit suggereert seksuele toenadering. In dit soort tekeningen wordt dus duidelijk dat dat soort oude vrouwen niet serieus genomen moeten worden en negatief afgeschilderd worden.
Conclusie Oude vrouwenhaat is dus haat en angst tegen oude vrouwen omdat zij wijzer en bemoeizuchtig zijn. Redenen van vrouwenhaat zijn het ouder worden van de vrouw, die dit niet kan accepteren. Ze gaat zich bemoeien met haar dochter en haar gezin. Haar macht vermindert in dat gezin door de overgang naar het kerngezin. Men gaat haar bemoeizucht en zogenaamde raad als ongunstig zien, waardoor er haat tegen haar ontstaat. Oude vrouwenhaat kwam voor in Europa in de 15e en 16e eeuw, dit is af te leiden uit diverse literaire teksten uit die tijd. Die teksten draaien om oude vrouwen die negatief worden afgebeeld zoals bijvoorbeeld in Moorkens vel. Maar ook bestaan er verschillende tekeningen en houdsneden waarin ze ongunstig word afgebeeld. Vrouwenhaat bestond al eerder, maar in de 16e eeuw trad het meer op de voorgrond.