De Aardappel

Even kort wat over de aardappel

In Nederland worden veel aardappels gegeten. We eten ze gekookt, gebakken, als puree of als patat. Het is makkelijk voedsel, niet duur en het past overal bij. Aardappels zijn ook gezond, er zit veel vitamine C in.
In andere landen, bijvoorbeeld in Azië, eten de mensen juist weer veel rijst en helemaal nooit aardappels.
Vroeger waren we echt een aardappel-volk. Zestig jaar geleden aten Nederlanders 130 kilo aardappels per persoon per jaar. Nu is dat minder geworden: 80 kilo. We eten nu steeds vaker rijst, spaghetti, pizza en andere dingen.
Toch staan de aardappels nog steeds op de eerste plaats.

Hoe de aardappel in Nederland kwam.

Vroeger groeiden er geen aardappels in Nederland. Niemand wist dat ze bestonden.
Er gingen ontdekkings-reizigers naar Zuid-Amerika. In Peru woonden de Inca's. Die aten kleine ronde bolletjes, die ze onder de grond vandaan haalden. Aardappels dus.
De aardappelplant werd meegenomen naar Europa. Maar sommige mensen aten van de besjes van de plant en van de bladeren. Die zijn giftig. Dus die mensen werden ziek en zeiden: "Weg met die plant!"
Pas later kregen ze in de gaten dat het om de knollen onder de aarde ging!

Voor arm en rijk

Omdat de aardappel niet duur was, werd hij het voedsel voor de arme mensen.
In Frankrijk woonde een meneer Parmentier. Die zat in de gevangenis en daar kreeg hij alleen maar aardappels te eten. Hij voelde zich heel gezond, dus hij dacht: die aardappels zijn zo gek nog niet. Later heeft hij ervoor gezorgd dat ook de rijkere mensen aardappels gingen eten. Uiteindelijk zelfs de Franse koning!
Ook zeelieden waren maar wat blij met de aardappels. Op hun lange tochten over zee aten ze weinig verse groente en fruit. Door vitamine-gebrek werden zeelieden vaak ernstig ziek: ze kregen scheurbuik. Later namen ze aardappels mee op hun verre reizen. Want in een aardappel zit veel vitamine C. En aardappels waren ook op schepen goed te bewaren.
Een echt aardappel-land was Ierland. In 1840 werd Ierland getroffen door een ramp. De aardappels en de planten waren ziek en rotten gewoon weg. Het gevolg was een grote hongersnood.

Hoe het bintje aan zijn naam kwam

De mensen gingen allerlei verschillende aardappels kweken. Er kwamen steeds meer rassen.
Een beroemde Nederlandse kweker was Klaas de Vries. Hij was ook schoolmeester. Op een dag had hij een heel goede soort gekweekt. Maar daar had hij nog geen naam voor. Een meisje in zijn klas heette Bintje Jansma. Naar haar noemde hij de nieuwe aardappelsoort. En nu eet iedereen bintjes. cht een aardappel-volk. Zestig jaar geleden aten Nederlanders 130 kilo aardappels per pers oon per jaar. Nu is dat minder geworden: 80 kilo. We eten nu steeds

De aardappelplant en zijn familie

Appels groeien niet aan bomen. Maar aardappels groeien onder de grond, aan de wortels van de 'aardappelplant'. Een aardappel is dus geen fruit, zoals de appel. Het is een soort groente, een knolgewas.
Er groeien een stuk of twaalf aardappels aan een plant. Hij krijgt in de zomer bloemen (wit of paars) en er komen ook besjes aan de plant. Bloemen, bladeren en besjes zijn giftig. Niet eten dus!
In september gaat de plant dood. Dan moeten de aardappels uit de grond gehaald worden.

De aardappel heeft vijanden

Aardappels en planten kunnen ziek worden. Om de planten daartegen te beschermen, worden ze bespoten met een chemisch middel. Maar in de grond zitten soms ook beestjes ('aaltjes') die aan de wortels knagen. Daarvan gaat de plant dood. Om dit te voorkomen, verbouwt de boer aardappels niet altijd op dezelfde grond. Op een veld doet hij één jaar aardappels, dan vier jaar iets anders en dan pas weer aardappels. In die vier jaren gaan bijna alle aaltjes dood.
Een grote vijand van de aardappelplant is de colorado-kever. Als die zijn gang mag gaan, vreet hij de plant helemaal kaal.
Er zijn ook ziektes die via de bladeren van de plant verspreid worden. Als de boer de planten van het veld haalt, moet hij de afvalberg afdekken met 'landbouw-plastic'.

Biologische aardappels

Als je planten bespuit, worden ze minder snel ziek. Als je ze kunstmest geeft, groeien ze beter. Maar dat spuitmiddel en die kunstmest zijn niet goed voor het milieu.
Sommige boeren bespuiten de planten niet en gebruiken geen kunstmest. Beter voor het milieu, maar die methode levert wel minder aardappels op. Biologische aardappels zijn daarom duurder. Je kunt ze herkennen aan het EKO-keurmerk. Dat staat op de zak.

Verschillende Soorten

De ene aardappel is de andere niet
Aardappels worden om verschillende redenen verbouwd:

1. Om op te eten
De aardappels die je op kunt eten, noemen we consumptie-aardappels. Er zijn veel verschillende rassen: bintjes, eigenheimers, doré's. Je hebt ook rode aardappels.

2. Als grondstof in de fabriek
Aardappels bestaan voor driekwart uit water. En er zit ook meel in: zetmeel. In sommige aardappels zit extra veel zetmeel. Die zijn niet lekker om te eten. Ze gaan naar de fabriek. Daarom noemen we ze: fabrieks-aardappels.
In het noorden van ons land heb je veel 'aardappelmeel-fabrieken'. Daar raspen en zeven ze de aardappels. Na droging blijft het zetmeel over. Daarvan maken ze van alles: plaksel, vla, pakjes soep, inkt, verf, crème, pillen, lippenstift, goudvissenvoer, kleding en nog veel meer. Je kunt er ook papier van maken, bijvoorbeeld frietzakjes. Als je dan je friet op hebt, kun je het zakje ook nog opeten!

3. Om nieuwe aardappels te kweken
Een poot-aardappel is niet bedoeld om op te eten. Hij is er speciaal voor om nieuwe aardappels mee te kweken. Daarvoor wordt de poot-aardappel in de grond gestopt. Onder de grond groeien aan de wortels van de poot-aardappel andere aardappels en boven de grond: een nieuwe aardappelplant.
Aan een aardappelplant komen ook zaadjes. Zo'n zaadje kun je ook onder de grond stoppen. Dan groeit daaruit ook een nieuwe aardappelplant. Maar dat duurt wel een paar jaar. Met een poot-aardappel gaat het allemaal veel sneller.
In Nederland worden veel poot-aardappels verbouwd, die verkocht worden aan het buitenland. Ze moeten er goed uitzien en mogen geen ziekten hebben.
Sommige poot-aardappels leveren consumptie-aardappels (zie 1). Of ze leveren fabrieks-aardappels. (zie 2). Er zijn ook poot-aardappels die weer nieuwe poot-aardappels voortbrengen.

Leuk om te weten

* Van aardappels word je niet dik. Wel van jus en van mayonaise!
* Chips worden ook van aardappels gemaakt. Net als veel andere zoutjes. Daar wordt je dus wel dik van.
* Vroeger stonden er in de winter kraampjes op straat met gepofte aardappels. Niet om op te eten, maar om in je jaszak te stoppen. Zo bleven je handen lekker warm!
* Tegenwoordig heeft de boer machines. Vroeger moesten de kinderen helpen op het land. Vooral in de herfst als de aardappels 'gerooid' moesten worden. Dan kregen de kinderen een weekje vrij van school. En zo is de herfstvakantie ontstaan. Die heb je dus aan de aardappel te danken!
* Is je moeder zwanger? Wil je graag dat het een broertje wordt? Dan moet je je moeder tijdens de zwangerschap veel aardappels laten eten. Er wordt gezegd dat je dan meer kans hebt op een jongetje! Of het ook echt waar is, weet ik niet hoor.
* De grootste aardappel ter wereld werd opgegraven in 1895 in Colorado (Amerika). Hij woog 49 kilo, was 70 cm lang en 37 cm breed.
* Aardappels zijn lekker fris voor je huid. Ze halen ook rimpeltjes weg. Leg maar eens wat plakjes aardappel op je gezicht. Laat het aardappelvocht intrekken in je huid. Dat is een heerlijk gevoel. Vooral na een hete zomerdag, als je lang in de zon hebt gezeten.