Het leven van Jan Sweelinck

Jan Sweelinck

Jan Sweelinck is geboren in mei 1562 in Deventer. Hij kwam uit een gezin van 4 kinderen. Het is gek dat Jan Sweelinck de achternaam van zijn moeder heeft gekregen en niet van zijn vader maar dat kwam omdat de achternaam van zijn moeder meer aanzien had omdat haar vader de arts was van Deventer.

Sweelinck heeft waarschijnlijk het spelen van zijn vader Pieter Swibbertszoon geleerd op het klavecimbel en orgel. Het orgelspelen zat in de genen, zijn vader is tot zijn dood organist geweest in de oude kerk van Deventer. Ook zijn opa en oom zijn organisten geweest in de kerk. Na het overlijden van zijn vader heeft Cornelis Boskoop de taak om Sweelinck orgel te leren spelen overgenomen. Hij was zwaar onder de indruk van het spel van de 15-jarige Sweelinck. Vanaf deze leeftijd is Sweelinck ook een organist geworden in de kerk. Later heeft hij nog van andere organisten les gehad maar van wie hij heeft leren componeren is niet bekend. Het is ook mogelijk dat hij dit geleerd heeft door alleen zelfstudie.

Veel tijdgenoten waren zwaar onder de indruk van Jan, waaronder Zarlino, een componist uit Venetië. Van Zarlino heeft Sweelinck veel geleerd. Het is alleen niet duidelijk of Sweelinck ook echt in Venetië is geweest. Sommige verhalen zeggen dat Sweelinck wel naar Venetië is gegaan en bij Zarlino heeft gestudeerd. In die tijd werd dat ook wel vaker gedaan, Italiaanse rijke musici lieten musici van over de hele wereld naar hun toe komen om nieuwe dingen te leren. Deze reizen werden dan ook betaald door de Italiaanse musici. Het was makkelijk om Nederlanders naar Venetië te halen omdat er een goed handelscontact was tussen Amsterdam en Venetië. Sweelinck zou niet alleen zijn gegaan, maar met zijn broer Gerrit, die schilder als beroep had. Andere verhalen beweren dat hij niet in Venetië is geweest maar wel veel van Zarlino heeft geleerd aan de hand van zijn leerboeken.

Hij stond bekend als de Amsterdamse Orpheus, omdat hij iedereen aansprak met zijn orgelspel. Hij leerde ook veel bekende musici spelen. Je kan zien dat Sweelinck veel invloed heeft gehad in de klavecimbel- en orgelmuziek omdat er, vooral in Noord-Duitsland, veel composities zijn gevonden met dezelfde opbouw als die van Sweelinck. Doordat op een gegeven moment alle organistenplaatsen van de grote stadskerken van Hamburg bezet werden door oud-leerlingen van Sweelinck kreeg hij daarom de erenaam Hamburgs organistenmaker.

Niet alleen had Jan Sweelinck veel talent voor het componeren  van muziek, hij was ook een hele goede improvisator. Ook was Sweelinck muziekpedagoog van beroep. Sweelinck is ook meerdere keren gevraagd voor advies of voor het keuren van nieuwe of gerestaureerde orgels.

In 1590 is hij getrouwd met Claesgen Puyner. Samen hebben ze 6 kinderen gekregen; Dirk, Pieter, Dyeuwer, Ysbrandt, Jan en Elsge. Dirk Sweelinck is later ook een bekende organist gevonden. Na de dood van zijn vader is hij de organist geworden van de Oude kerk in Deventer.

Opmerkelijk is dat er geen geschreven composities van Sweelinck zijn gevonden, terwijl hij toen al aardig beroemd was. Gelukkig voor ons zijn de stukken nog wel te beluisteren door overgave van andere organisten van die eeuw.

Jan Sweelinck is na een kort ziekbed op 59-jarige leeftijd overleden op 16 oktober 1621 en hij is 4 dagen daarna begraven in de Oude kerk. Joost van de Vondel bewonderde Sweelinck zo erg dat hij het grafschrift maakte voor Jan, daarop stond;

Dits Sweelinck's sterfelyk deel, ten troost ons nagebleven

 't Ontsterfelyk hout de maet by Godt in 't eeuwig leven

Daer streckt hy, meer dan hier omvatten ons gehoor

Een goddlycke galm in aller Enghlen oor.