Zinloos geweld

Geweld met een ‘doel’ Bij een kleiner deel van het geweld op straat zien we dat geweldpleging onderdeel is van een breder patroon van crimineel gedrag. De groepen waar we op doelen, omschrijven onderzoekers, politici en beleidsmakers als ‘meelopers en de harde kern’. Hier krijgt het geweld een andere functie: men wil er iets mee bereiken. De voorgaande vormen van geweld kunnen we omschrijven als onbedoeld, of niet-intentioneel. Dit meer criminaliteitsgerelateerde geweld is echter doelbewust, intentioneel. Er is nog een duidelijk verschil: het heeft veel minder een emotionele achtergrond en komt voornamelijk voort uit berekening. Daarom spreken we ook wel van instrumenteel geweld. Dat kan overigens breed worden ingevuld. Motieven kunnen uiteenlopen van het benadrukken van macht en status tot beroving. Het is de vraag in hoeverre deze laatste vorm van geweld nog valt onder onze definitie van zinloos geweld. Maar voor een slachtoffer is dat natuurlijk niet relevant.

Gestoord gedrag Tenslotte voldoet nog een klein percentage aan het bekende schrikbeeld van zinloos geweld: incidenten waarbij uit het niets en min of meer toevallig iemand slachtoffer wordt. Zoals een oudere man die de krant zit te lezen aan de leestafel van de openbare bibliotheek en zomaar door een psychisch gestoorde man wordt doodgestoken. Bij een klein gedeelte van de geweldplegers liggen er psychologische problemen en/of psychiatrische problemen ten grondslag aan het gedrag. Deze gaan vaak gepaard met excessief alcohol- en drugsgebruik. De omvang van deze groep is nog onbekend.

Daders en slachtoffers Mannen versus vrouwen Geweld op straat is voor het overgrote deel een mannen-aangelegenheid. In slechts één op de tien gevallen is de dader een vrouw. Daarbij gaat het dan meestal om groepjes meisjes die andere meisjes in elkaar slaan. Bijna driekwart van de daders is jonger dan 25 jaar. De meeste daders komen duidelijk uit de groep van 12 tot en met 17 jaar.

Slachtoffers De leeftijden van de slachtoffers liggen hoger. Sommigen lopen door hun beroep meer risico’s. Politiemensen bijvoorbeeld. Maar ook horecamedewerkers, buschauffeurs, treinconducteurs, verplegers in ziekenhuizen of mensen van de Sociale Dienst lopen een grotere kans om slachtoffer te worden. Het komt bijna niet voor dat daders of slachtoffers jonger zijn dan twaalf jaar, of ouder dan zestig jaar.

Groepen Verder blijkt uit onderzoek dat daders in de meeste gevallen met leeftijdsgenoten vechten. De daders jonger dan 25 jaar plegen vaker dan andere daders geweld tegen oudere slachtoffers. Vooral de jongere daders plegen geweld in groepsverband. Dit gaat op voor driekwart van de jongeren onder de achttien jaar en voor tweederde van de jongeren tussen de 18 en 24 jaar. Tweederde van de daders boven de 24 jaar pleegt de geweldsdelicten juist alleen.

Getalsverhouding De krachtsverhouding tussen daders en slachtoffers wordt onder meer bepaald door het aantal daders tegenover het aantal slachtoffers. Vier jongens die gezamenlijk een meisje in elkaar slaan, geven een ander beeld dan twee jongens die elkaar met honkbalknuppels te lijf gaan. In iets meer dan de helft van de geweldsincidenten zien we één dader tegenover één slachtoffer. In ongeveer één op de drie gevallen is het slachtoffer sterk in het nadeel. Meerdere daders vallen dan één slachtoffer aan. In één op de tien gevallen speelt de geweldpleging zich af tussen meerdere daders en slachtoffers.

Letsel Vrijwel alle daders komen er zonder kleerscheuren af. Van de slachtoffers komt maar één op de twaalf personen met de schrik vrij. Tweederde loopt in ieder geval flink wat klappen op en houdt daar wat schrammen en blauwe plekken aan over. Eén op de vijf slachtoffers moet zich bij de Eerste Hulppost laten behandelen, vooral voor hechtingen door (steek)wonden. Eén op de twintig slachtoffers raakt zodanig gewond dat meerdere behandelingen nodig zijn. Het gaat daarbij om oogbeschadigingen, steekwonden, hersenletsel (hersenschudding), gebroken neus en gebroken of gekneusde ribben.

Waar? Volgens recent onderzoek vindt het meeste straatgeweld plaats in woonwijken, bij het uitgaan en in het verkeer. Geweld in woonwijken ontstaat bijvoorbeeld door groepjes jongeren die buurtbewoners of elkaar lastig vallen. Het pure uitgaansgerelateerde straatgeweld betreft meestal uitgaande jongeren die onderling slaags raken. In het verkeer gaat het vaak om verkeersdeelnemers die het niet eens zijn over een bepaalde verkeerssituatie en daardoor met elkaar op de vuist gaan. Andere vindplaatsen van geweld zijn winkelcentra, scholen, het openbaar vervoer en sportgelegenheden

De Primaire verantwoordelijkheid We wijzen als eerste altijd graag naar de overheid wanneer het gaat om het voorkomen en bestrijden van geweld op straat. En natuurlijk heeft deze hierin ook een zware verantwoordelijkheid. Met name de lokale overheid in de persoon van de burgemeester is verantwoordelijk voor de handhaving van de openbare orde en daarmee voor het beleid aangaande geweld op straat. Hij staat daarin niet alleen. Burgemeester, politie en het openbaar ministerie zijn de zogenaamde formele verantwoordelijken. De burgemeester overlegt regelmatig met de (hoofd)officier van justitie en de korpschef. We noemen dat het zogenaamde ‘driehoeksoverleg’. Bovendien is binnen ieder politiedistrict een burgemeester (meestal van een grotere gemeente) korpsbeheerder en als zodanig kan hij de politie-inzet in zijn district mede bepalen.

Landelijke overheid en wetgeving Bij sommige zaken heeft het lokaal bestuur de landelijke overheid nodig om bepaalde zaken wettelijk te regelen of te financieren. Zo stelt de regering extra geld beschikbaar voor de grote steden omdat deze vaker kampen met allerlei sociale problemen, waaronder criminaliteit. Een voorbeeld op wettelijk gebied is de discussie over een mogelijke verruiming van bevoegdheden van de politie in verband met de EK 2000, waardoor mogelijke onruststokers gemakkelijker zijn aan te houden.

Informele controle Het zijn niet alleen de formele instanties die verantwoordelijk zijn. Geweld op straat kan alleen succesvol worden bestreden met de inzet van de hele samenleving. We spreken dan van informele controle of sociale controle. Daarbij geldt dat iedereen het tot zijn of haar verantwoordelijkheid rekent om bij ontsporingen als geweld op straat in te grijpen en corrigerend op te treden. Waar het geweld door jongeren betreft, zijn dat in de eerste plaats ouders, opvoeders en onderwijsgevenden. Verder zijn alle geledingen in de samenleving verantwoordelijk voor het terugdringen van geweld op straat. De buurt als het gaat om het gedrag van groepen jongeren in de openbare ruimte, de horeca als het gaat om gedrag in het uitgaanscentrum, de school als het gaat om de veiligheid van leerlingen, de sportvereniging als het gaat om sportiviteit en gezonde competitie. De laatste tien jaar is deze brede verantwoordelijkheid onvoldoende genomen, ook met betrekking tot uitwassen als geweld op straat. Het Landelijk Platform richt zich daarom met name op het doorbreken van de cultuur van afzijdigheid - overigens zonder het nemen van nodeloze risico’s.