Inleiding
Afgelopen zomer stegen onze brandstofprijzen enorm. Vele mensen meenden dat de olie productie niet meer aan de vraag kon voldoen en dat er een oliecrisis zou ontstaan. De benzineprijzen bereikten record hoogten en er volgden protesten in heel Europa. In Spanje blokkeerden boze chauffeurs de autosnelwegen, in Nederland reden vrachtauto’s uit protest veel trager op de snelwegen. In België heeft de overheid zelfs beloofd in te grijpen als de benzineprijs boven de 1,50 euro zou stijgen. De Belgische overheid heeft toen ook zelfs op een gegeven moment de accijnzen verlaagd omdat de benzine te duur dreigde te worden. Deze nieuwsberichten deden mij denken aan de oliecrisis van de jaren 70. Na veel gelezen te hebben over dit onderwerp blijkt dat de problemen van toen en nu niet vergelijkbaar zijn, maar het is wel interessant om te kijken wat toentertijd de oorzaak van de problemen was en wat de problemen tegenwoordig zijn. Bij de crisis in de jaren ’70 was er sprake van een politieke boycot, en bij de sterke prijsstijgingen van afgelopen zomer was er sprake van prijsspeculatie op olie. In beide gevallen was er nooit een daadwerkelijk tekort aan olie, maar dat zal in de toekomst vast nog wel komen. Desalniettemin is het interessant om eens te bekijken wat de aanleiding was voor de crisis in 1973, en wat de gevolgen waren.
Onderzoeksvraag.
Hoe had de oliecrisis van 1973 kunnen ontstaan en welke gevolgen had deze crisis voor Nederland?
Hypothese
Als Nederland zich minder uitgesproken had uitgelaten over de politieke situatie wat betreft de Jom -kipoer oorlog, dan had de oliecrisis voor ons land voorkomen kunnen worden. De negatieve economische gevolgen waren ons dan ook bespaard gebleven.
Plan van aanpak.
Om meer te leren over de energie politiek en de grote bedrijven die hierin domineren, heb ik het programma tegenlicht gekeken. De aflevering Energy War is een zeer waardevol programma, waarvan de herhaling op internet te zien is op het adres http://www.vpro.nl/programma/tegenlicht/afleveringen/30983828/ . Deze documentaire was zo uitgebreid dat er zelfs een tweede deel is uitgebracht. Ook hierin komt de oliecrisis van 1973 voor. Vervolgens heb ik het boek de waterstof economie gelezen , geschreven door Jeremy Rifkin. Deze bronnen had ik al reeds doorgenomen omdat ik mijn profielwerkstuk over waterstof ga houden. Dat is misschien raar,de combinatie waterstof en olie, maar om over te stappen van olie naar waterstof moet je ook kennis vergaren over de huidige structuur van energielevering in onze wereld. Telkens als men waterstof propageert komt de oliecrisis terug in het verhaal. In het boek de waterstof economie word dan ook uitgebreid besproken hoe deze crisis is ontstaan, en vandaar dat ik het ook zeer waardevol vind voor deze opdracht. Daarnaast heb ik het boek “Doelwit Rotterdam” (geschreven door Duco Hellema, Cees Wiebes en Toby Witte) gehaald uit de bibliotheek. Dit boek beschrijft precies wat er gebeurde op politiek niveau voor de crisis en alle gevolgen die eruit voort vlooiden. Ook het boek “olie, het doemscenario” (geschreven door Drs. Dirk J. Barreveld) heb ik geleend, een boek dat beschrijft dat er in de toekomst grote schaarste aan olie zal ontstaan, en vaak vergelijkingen trekt met de crisis van 1973.
Na het bestuderen van deze bronnen heb ik de volgende deelvragen opgesteld:
• Wat was de directe oorzaak van de oliecrisis en wat was de indirecte crisis van de oliecrisis in 1973?
• Welke economische gevolgen had deze crisis?
• Wat zijn de lange termijn gevolgen geweest en welke les hebben we uit deze crisis kunnen leren?
Hoofdstuk 1
Wat was de directe oorzaak van deze crisis, en wat was de indirecte oorzaak van de crisis?
Par. 1 : Oorlog in het Midden Oosten.
Het hele verhaal rondom de oliecrisis begon rond de kwestie Israel. Op 6 oktober 1973 vielen Egyptische en Syrische troepen Israel binnen. Israel werd zwaar gebombardeerd door Egyptische vliegtuigen die over het Suez kanaal vlogen en zeer veel gebouwen en strategische plekken bombardeerden. Syrië viel Israel aan door met 700 tanks de grens over te trekken naar Golan. Men koos juist deze strategische plek uit omdat Israel daar slechts 150 tanks had gepositioneerd (1). Deze grote aanval op Israel was al een tijd van tevoren gepland, maar Israel had de aanval niet zo snel en ook niet zo groots verwacht. Doordat Israel verrast werd door de grote invasie en door de hoeveelheid soldaten aan de kant van Egypte en Syrië, trokken vele soldaten het land binnen en binnen een aantal dagen verkeerde Israel in een zeer moeilijke situatie. De Egyptische troepen veroverden de oostelijke oever van het Suez kanaal, een gebied dat in 1967 door Israel bezet was geworden. Syrië veroverde ondertussen de Golan - hoogvlakte. Israel kwam in een zeer benarde positie terecht.
Par. 2. Jom Kipoer.
Naast de hoeveelheid militairen de grote opzet van de inval was het bovendien Jom Kipoer. Jom kipoer is de belangrijkste feestdag in het Jodendom. Normaal gesproken vallen landen elkaar nooit aan op zo’n dag, maar de woede van Egypte en Syrië was zo groot dat men Israel aanviel op deze dag. Niemand in Israel verwachtte de aanval op deze dag. De woede en verontwaardiging werd mede hierdoor versterkt. De Jom kipoer is de grote verzoendag in Israel (2). Naast het feit dat het een feestdag was en dat men totaal geen invasie verwachtte is de verdere informatie hierover niet direct relevant voor de oliecrisis en daarom is meer informatie hierover opgenomen in bijlage 1.
Par. 3. De Zesdaagse Oorlog.
De inval van Syrië en Egypte kwam natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen. De invasie van deze landen was een gevolg van de zesdaagse oorlog. De Zesdaagse Oorlog was een oorlog die tussen 5 en 10 juni 1967 werd gestreden door Israel tegen Egypte, Jordanië en Syrië (3). Israël vermoedde dat diverse Arabische landen Israel wilden veroveren. Egypte eiste terugtrekking van VN – soldaten die zich rond het Suezkanaal hadden gevestigd. Egypte sloot de Straat van Tiran af, zodat er geen schepen meer naar Israel konden varen(4). Israël viel niet aan, omdat de VN haar dit afraadde. De dreiging vanuit de buurlanden werd groter en sommige buurlanden begonnen hun militaire acties voor te bereiden. Egypte voorzag de totale vernietiging van Israel. Als reactie hierop begon ook Israel zich militair voor te bereiden. Israël viel Egypte op 5 juni 1967 aan en veroverde de Sinaï woestijn en een deel van de Gaza strook van Egypte. Vervolgens bemoeiden Syrië en Jordanië zich ook met het conflict(5) . Als reactie daarop veroverde Israel Oost Jeruzalem en de Westelijke Jordaan oever. De Arabische landen leden een zware nederlaag en de oorlog stopte na 6 dagen.
Afbeelding 2, Israel veroverde als reactie op strijdlustige buurlanden de Sinaï woestijn en een deel van de Gaza strook van Egypte.
Par. 4. De Koude Oorlog.
Om de situatie in het middenoosten toen der tijd te schetsen moeten we ook niet vergeten dat de koude oorlog nog volop gaande was. Toen de oliecrisis begon was er al immers 28 jaar de Koude Oorlog. Het Westen(Amerika, Europa) stond lijnrecht tegenover de Sovjet-Unie en al haar bondgenoten. Vlak voordat de oliecrisis begon werd Israel gesteund voor de V.S. en Syrië en Egypte werden gesteund door de Sovjet-Unie. Deze steun van de Sovjet-Unie was vooral uit strategisch oogpunt.
Par. 5. Oplopende spanningen en de context inde wereldpolitiek.
De situatie in het midden oosten met enerzijds Israel en anderzijds de Arabische buurlanden van Israel is een voortdurende bron van spanning. Het uitblijven van een oplossing van het Midden-Oostenconflict zorgde ervoor dat er tussen 1967-1973 steeds meer haat en wrijving ontstond tussen de betreffende landen. De Koude Oorlog versterkte deze gevoelens nog eens extra. Moskou steunde vervolgens Egypte ook nog eens door hen te voorzien van nieuwe wapens en ander militair materieel(6). Men poogde weliswaar enkele keren om over vrede te onderhandelen, maar dat liep uit op een mislukking. In januari 1973 verkondigde de Egyptische president Sadat dat een oorlog niet lang meer op zich zou laten wachten, als er niet snel een politieke oplossing kwam. Het uitbreken van deze oorlog was onvermijdelijk en ook in die oorlog stonden Amerika en de Sovjet-Unie weer lijnrecht tegenover elkaar. Na het uitbreken van de Jom - kipoer oorlog werd door de V.S. en door Moskou meteen een militaire luchtbrug op gang gebracht. In eerste instantie leverde de Sovjet-Unie alleen brandstof en munitie aan Syrië en Egypte, maar enkele dagen later leverde de Sovjet-Unie ook raketten en vliegtuigen(7). De problemen in Israel werden zo groot dat Amerika besloot te gaan helpen. Op enkele ogenblikken leek het er zelfs op dat de Israëli’s totaal werden verdreven.
Par. 6. De Westerse Wereld schiet Israel te hulp, maar er zijn interne verschillen.
Enkele dagen later werd bekend gemaakt dat de VS Israel ook van wapens ging voorzien omdat de positie van Israel zeer ernstig werd bedreigd. De hulp kwam pas na een paar dagen op gang omdat er een meningsverschil was in de VS(8). Voordat de VS Israel groots ging voorzien van wapens, werden wel al enkele wapens overgevlogen vanuit West Duitsland. Dit gebeurde echter op beperkte schaal. De meeste landen uit de Europese Gemeenschap huiverden om Israel grootst te voorzien van wapens, en er werd dan ook niet direct interne overeenstemming bereikt. Frankrijk en Groot-Brittannië weigerden Israel van steun te voorzien, omdat zij van mening waren dat Israel deze oorlog zelf schuld was. Er groeide in deze landen een soort van anti-Israëlische stemming(9). West-Duitsland verklaarde zich niet solidair met Israel, maar stond dan wel weer toe dat Amerika via hun land wapens leverde aan Israel. Hoewel er in grote delen van Europa geen sprake was van solidariteit met Israel, vormde Nederland hierop een uitzondering.
Par. 7. De rol van Nederland in het Midden-Oosten conflict.
In Nederland was men zeer bezorgd over de situatie in Israel. Gedurende de jaren ’50 ontstond er een speciale verhouding tussen Nederland en Israel, waardoor er een sterke band ontstond(10). Omdat de situatie in de Jom - kipoer oorlog zo benauwd werd, besloot Nederland Israel te voorzien van extra wapens, en de volgde daarmee de VS. Het voortbestaan van de staat Israel werd immers ernstig bedreigd. De toenmalige minister van defensie, Henk Vredeling had in het geheim besloten zelfs extra wapens te leveren, meer dan dat officieel bekend was. Nas enkele dagen kwamen de Arabische inlichtingendiensten hier achter en toen kwamen de echte problemen pas. De Arabische landen waren woedend op de landen die Israel steunden. De hulp die de landen aan Israel gaven was doeltreffend. Dit was een doorn in het oog van de Arabische landen. Zij beseften zich heel goed dat zij iets hadden dat andere landen niet hadden: olie. Om de landen af te straffen voor de steun aan Israel, besloten zij voor deze landen geen olie meer te produceren. Op 17 oktober 1973 kondigden zij dan ook een olie embargo af. Het toenmalige kabinet den Uyl bleef de wapenlevering ontkennen, en als reactie hierop werd de boycot gecontinueerd door de Arabische landen(10).
Par. 8 Conclusie over de directe en indirecte oorzaak van de boycot.
Als conclusie kunnen we stellen dat de directe oorzaak van het embargo was dat bepaalde Westerse landen waaronder Nederland, dan wel openlijk of niet, Israel steunden. De reactie van de buurlanden die Israel haten was duidelijk: deze landen werden afgestraft met een olieboycot. De indirecte oorzaak ligt dieper. De koude oorlog was gaande en de USSR en de VS stonden lijnrecht tegenover elkaar. De situatie in Israel zou slechts een aanleiding zijn voor de boycot, en de USSR had dit strategische bekeken door Egypte en Syrië te steunen. De leiders van de Sovjet-Unie wisten dat de buurlanden van Israel een hekel aan Israel hadden en maakten hier gebruik van, met in het achterhoofd houdende dat olie een machtsmiddel is, dat nu dan indirect in de handen van de Sovjet-Unie lag. Deze conclusies zijn echter alleen getrokken wat de politiek betreffende. De Arabische landen hadden zelf ook nog enkele motieven. Zij wisten dat het Westen verslaafd was aan olie, en wilden daarom een hogere prijs. Ze wisten immers dat ze de olie toch wel zouden kopen.
Hoofdstuk 2 Welke economische gevolgen had deze crisis?
De zogenaamde OPEC landen besloten dus de levering van ruwe olie drastisch te verminderen naar aanleiding van het politieke conflict in het Midden-Oosten. Aangezien de landen die olie importeren zelf geen tot zeer weinig voorraden hebben, zijn ze geheel of gedeeltelijk afhankelijk van de geïmporteerde olie. Dat geeft dan ook eigenlijk weer aan hoe verslaafd, ofwel afhankelijk we zijn van olie. Voor alle economische processen is immers energie nodig. Zeker in de globaliserende wereld waarin handel op langere afstanden steeds meer toeneemt neemt ook de afhankelijkheid van olie steeds meer toe. Wat velen vergeten is dat globalisering alleen mogelijk is met goedkope olie. Want als je niet goedkoop kunt transporteren, dan zijn de voordelen beperkter(11). Ook wij in Nederland zijn afhankelijk van olie. Niet alleen voor transport, maar ook in onze grote havenstad Rotterdam. In Rotterdam liggen grote olieraffinaderijen en andere petrochemische industrie. Doordat de olie import door de crisis zeer sterk afnam, lag ook deze industrie vrijwel geheel plat. Het gevolg was dat de werkeloosheid sterk toenam(zie bron 1). En niet alleen in de industrie nam de werkgelegenheid af. De havens hadden het ook heel moeilijk, aangezien er geen brandstof was, of in ieder geval veel te weinig. Ook door de dalende economische activiteit daalden belastinginkomsten, en omdat er nauwelijks nog benzine was, daalden ook de inkomsten uit accijnzen. Om nog grotere tekorten te voorkomen stuurde de politiek aan op energiebesparingen. Er werden autoloze zondagen ingesteld. Echter die bleken in de praktijk niet te werken. Mensen vertrokken zaterdag avond heel laat en gingen weer terug op de zondag heel laat in de avond. Het beleid leverde geen effect op(12). Echter de OPEC landen hadden niet tot doel de economieën te vernietigen. De effecten van de crisis waren weliswaar ernstig, de situatie op het moment voor de burger zelf viel mee. Er was in principe wel nog olie, alleen de voorraden waren sterk gekrompen(13). Er was ook niet sprake van een echte oliecrisis, er was nog meer dan genoeg olie verkrijgbaar in de wereld. Het was meer een politieke crisis, en na 9 maanden werd die bezworen(14). De oliecrisis heeft 9 maanden geduurd en heeft de olie afhankelijke economieën doen schudden op haar grondvesten, maar ze zijn niet structureel vernietigd. Na de crisis gingen veel landen opzoek naar olie in andere delen van de wereld en zij slaagden hierin. De olieprijs daalde weer en na enkele jaren was de olie goedkoper dan ooit(15).
Hoofdstuk 3 :Wat zijn de lange termijn gevolgen geweest en welke les hebben we uit deze crisis kunnen leren?
Enkele jaren na de crisis nam de werkgelegenheid nog verder af, maar dat had meer te maken met het beleid van het kabinet den Uyl. Dit kabinet maakte het inkomensverschil tussen actieven en passieven zo klein dat het bijna niet meer lonend was om te werken .Dit kabinet liet het overheidstekort daardoor enorm oplopen.
Wat wel opmerkelijk is , is dat na de crisiswesterse landen Israel niet zomaar onvoorwaardelijk steun gaven aan Israel(16). Men voelde aan dat dit grote spanningen leverde die de olietoevoer kon bedreigen. Ook dit geeft weer aan dat we te sterk afhankelijk zijn geworden van olie geïmporteerd uit het Midden-Oosten. Olie is een machtsmiddel, en dat machtsmiddel ligt inde landen die grote voorraden olie hebben. We moeten hierbij denken aan landen als Venezuela, Saoedi-Arabië,Libië, Koeweit en Iran. Alle landen die deel uitmaken van de OPEC kun je aflezen op afbeelding 7. De olievelden die gevonden zijn direct na de crisis die als alternatief moesten dienen, beginnen langzaam uit geput te raken. De grootste olievelden liggen toch in het Midden Oosten en de afhankelijkheid zal weer toenemen als we weer meer moeten importeren uit deze landen(17). Positieve ontwikkelingen zijn dat men na de crisis wel bewuster is omgegaan met energie. De overheid stimuleerde de mensen zuiniger om te gaan met energie. Zo werd het isoleren van gebouwen gestimuleerd en ging men ook energiezuinigere apparaten ontwikkelen. Ook ging men alternatieve energiebronnen onderzoeken en werden er experimentele projecten opgezet om te kijken of we duurzame energie in Nederland kunnen toepassen. Helaas nam de aandacht voor alternatieve energie af, toen de olie weer goedkoper werd(18). Dat zelfde verschijnsel zien we vandaag de dag weer. Een hele lange tijd werd de olie duurder en duurder. De aandacht voor Al Gore en zijn milieuproblematiek nam sterk toe. Echter sinds de olieprijs sinds september 2008 ineen dook(18), hoorde je niemand meer praten over de milieuproblematiek en klimaatverandering. Dit is toch wel een opmerkelijk verband. In 1972 werd het wereldbekende rapport “grenzen aan de groei” geopenbaard door de club van Rome. De olieprijs steeg sterk na de crisis en iedereen had het over alternatieve energie. Toen de crisis voorbij was, hoorde je vervolgens niemand meer over het milieu. Het is dus best een opmerkelijk verband, dat als de energieprijzen hoog zijn de belangstelling voor het milieu groeit, en als de energieprijs daalt, de interesse voor het milieu mee daalt. Men kan zich dus ook de vraag stellen: gaat het de mensen om de prijs die ze moeten betalen of maken ze zich echt zorgen om het milieu?
Bijlage 1.
Jom Kipoer.
Jom Kipoer is de Hebreeuwse naam voor Grote Verzoendag. Rosj Hasjana en Jom Kipoer worden tezamen ook wel de Jamiem Nora’iem, de ontzagwekkende dagen, genoemd. De 10 dagen vanaf Rosj Hasjana tot en met Jom Kipoer heten de dagen van inkeer. In het joodse jaar begint Jom Kipoer op de vooravond van de tiende dag van de maand Tisjri en wordt afgesloten bij het vallen van de avond van de volgende dag. Het is een dag van algehele vasten en volkomen werkonthouding. Alles is gericht op loutering van lichaam en geest, het belijden van de eventueel begane zonden en het krijgen van vergiffenis.
Bij aanvang van de synagogedienst wordt door de chazan drie maal het Kol Nidrei(Alle Geloften) voorgedragen. In deze tekst verzoekt men om nietigverklaring van alle geloften, eden en verplichtingen, die men in van het afgelopen jaar op zich genomen heef. Het gaat in deze nadrukkelijk om geloften jegens God en jegens zichzelf, niet jegens anderen. De grote zeggingskracht van de tekst en de melodie van het Kol Nidrei heeft er toe geleid dat de avond van Jom Kipoer ook Erev (avond) Kol Nidrei genoemd wordt. De volgende dag worden in de synagoge gebeden, gedichten en teksten gezegd die allemaal met verzoening te maken hebben, verzoening met jezelf, met de mensen om je heen, met God. Het centrale thema van de widdoej (de zondenbelijdenis) heeft naast een persoonlijke ook een collectieve betekenis.
Aan het eind van deze dag wordt in het Ne’ila gebed gevraagd om bezegeling van de inschrijving in het boek van leven, waarom men op Rosj Hasjana al gebeden heeft. In de synagoge wordt nog één keer op de sjofar (ramshoorn) geblazen, daarmee komt een eind aan deze dag van Verzoening. Thuis of bij vrienden wordt de vasten gebroken en uitgebreid gegeten. Het nieuwe jaar kan met een schone lei worden begonnen.
Bron: http://www.jhm.nl/woordenlijst.aspx?ID=102
Notenapparaat.
(1) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 9.
(2) schrijver onbekend, http://www.topbegin.nl/jom-kipoer/ .
(3) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 10.
(4) Journalist van RTL Nieuws, naam onbekend. http://www.rtl.nl/(/actueel/rtlnieuws/dossiers/dossier_paginas/midden_oosten/)/components/actueel/rtlnieuws/2002/09_september/25/zesdaagse_oorlog.xml
(5) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 15.
(6)
http://www.nos.nl/archief/2005/nieuws/achtergronden/israel_en_palestijnen/geschiedenis_van_het_conflict_jom_kippoeroorlog.html
(7) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 14.
(8) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 16.
(9) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 17.
(10) Joeri Boom , De Groene Amsterdammer http://www.groene.nl/2001/45/Een_relatie_onder_spanningEgeg
(11) Jeremy Rifkin, De Waterstofeconomie p.15.
(12) Auteur onbekend, http://nl.wikipedia.org/wiki/Autovrije_Dag , 1973-1973.
(13) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 114.
(14) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 190.
(15) www.cbs.nl/NR/rdonlyres/8EC09284-EF4A-4C0A-8FA3-CA95AB7ED4B1/0/nationaalgoed.pdf
(16) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 258.
(17) Jeremy Rifkin, De Waterstofeconomie p.92.
(18)
http://www.energieportal.nl/Nieuws/Groene-Energie/Olieprijs-in-drie-maanden-gehalveerd-4163.html
(19) http://olie.beurs.nl/frame2.php?html=nieuwsbericht&id=63010&taal=NL
Afgelopen zomer stegen onze brandstofprijzen enorm. Vele mensen meenden dat de olie productie niet meer aan de vraag kon voldoen en dat er een oliecrisis zou ontstaan. De benzineprijzen bereikten record hoogten en er volgden protesten in heel Europa. In Spanje blokkeerden boze chauffeurs de autosnelwegen, in Nederland reden vrachtauto’s uit protest veel trager op de snelwegen. In België heeft de overheid zelfs beloofd in te grijpen als de benzineprijs boven de 1,50 euro zou stijgen. De Belgische overheid heeft toen ook zelfs op een gegeven moment de accijnzen verlaagd omdat de benzine te duur dreigde te worden. Deze nieuwsberichten deden mij denken aan de oliecrisis van de jaren 70. Na veel gelezen te hebben over dit onderwerp blijkt dat de problemen van toen en nu niet vergelijkbaar zijn, maar het is wel interessant om te kijken wat toentertijd de oorzaak van de problemen was en wat de problemen tegenwoordig zijn. Bij de crisis in de jaren ’70 was er sprake van een politieke boycot, en bij de sterke prijsstijgingen van afgelopen zomer was er sprake van prijsspeculatie op olie. In beide gevallen was er nooit een daadwerkelijk tekort aan olie, maar dat zal in de toekomst vast nog wel komen. Desalniettemin is het interessant om eens te bekijken wat de aanleiding was voor de crisis in 1973, en wat de gevolgen waren.
Onderzoeksvraag.
Hoe had de oliecrisis van 1973 kunnen ontstaan en welke gevolgen had deze crisis voor Nederland?
Als Nederland zich minder uitgesproken had uitgelaten over de politieke situatie wat betreft de Jom -kipoer oorlog, dan had de oliecrisis voor ons land voorkomen kunnen worden. De negatieve economische gevolgen waren ons dan ook bespaard gebleven.
Plan van aanpak.
Om meer te leren over de energie politiek en de grote bedrijven die hierin domineren, heb ik het programma tegenlicht gekeken. De aflevering Energy War is een zeer waardevol programma, waarvan de herhaling op internet te zien is op het adres http://www.vpro.nl/programma/tegenlicht/afleveringen/30983828/ . Deze documentaire was zo uitgebreid dat er zelfs een tweede deel is uitgebracht. Ook hierin komt de oliecrisis van 1973 voor. Vervolgens heb ik het boek de waterstof economie gelezen , geschreven door Jeremy Rifkin. Deze bronnen had ik al reeds doorgenomen omdat ik mijn profielwerkstuk over waterstof ga houden. Dat is misschien raar,de combinatie waterstof en olie, maar om over te stappen van olie naar waterstof moet je ook kennis vergaren over de huidige structuur van energielevering in onze wereld. Telkens als men waterstof propageert komt de oliecrisis terug in het verhaal. In het boek de waterstof economie word dan ook uitgebreid besproken hoe deze crisis is ontstaan, en vandaar dat ik het ook zeer waardevol vind voor deze opdracht. Daarnaast heb ik het boek “Doelwit Rotterdam” (geschreven door Duco Hellema, Cees Wiebes en Toby Witte) gehaald uit de bibliotheek. Dit boek beschrijft precies wat er gebeurde op politiek niveau voor de crisis en alle gevolgen die eruit voort vlooiden. Ook het boek “olie, het doemscenario” (geschreven door Drs. Dirk J. Barreveld) heb ik geleend, een boek dat beschrijft dat er in de toekomst grote schaarste aan olie zal ontstaan, en vaak vergelijkingen trekt met de crisis van 1973.
Na het bestuderen van deze bronnen heb ik de volgende deelvragen opgesteld:
• Wat was de directe oorzaak van de oliecrisis en wat was de indirecte crisis van de oliecrisis in 1973?
• Welke economische gevolgen had deze crisis?
• Wat zijn de lange termijn gevolgen geweest en welke les hebben we uit deze crisis kunnen leren?
Hoofdstuk 1
Wat was de directe oorzaak van deze crisis, en wat was de indirecte oorzaak van de crisis?
Par. 1 : Oorlog in het Midden Oosten.
Het hele verhaal rondom de oliecrisis begon rond de kwestie Israel. Op 6 oktober 1973 vielen Egyptische en Syrische troepen Israel binnen. Israel werd zwaar gebombardeerd door Egyptische vliegtuigen die over het Suez kanaal vlogen en zeer veel gebouwen en strategische plekken bombardeerden. Syrië viel Israel aan door met 700 tanks de grens over te trekken naar Golan. Men koos juist deze strategische plek uit omdat Israel daar slechts 150 tanks had gepositioneerd (1). Deze grote aanval op Israel was al een tijd van tevoren gepland, maar Israel had de aanval niet zo snel en ook niet zo groots verwacht. Doordat Israel verrast werd door de grote invasie en door de hoeveelheid soldaten aan de kant van Egypte en Syrië, trokken vele soldaten het land binnen en binnen een aantal dagen verkeerde Israel in een zeer moeilijke situatie. De Egyptische troepen veroverden de oostelijke oever van het Suez kanaal, een gebied dat in 1967 door Israel bezet was geworden. Syrië veroverde ondertussen de Golan - hoogvlakte. Israel kwam in een zeer benarde positie terecht.
Par. 2. Jom Kipoer.
Naast de hoeveelheid militairen de grote opzet van de inval was het bovendien Jom Kipoer. Jom kipoer is de belangrijkste feestdag in het Jodendom. Normaal gesproken vallen landen elkaar nooit aan op zo’n dag, maar de woede van Egypte en Syrië was zo groot dat men Israel aanviel op deze dag. Niemand in Israel verwachtte de aanval op deze dag. De woede en verontwaardiging werd mede hierdoor versterkt. De Jom kipoer is de grote verzoendag in Israel (2). Naast het feit dat het een feestdag was en dat men totaal geen invasie verwachtte is de verdere informatie hierover niet direct relevant voor de oliecrisis en daarom is meer informatie hierover opgenomen in bijlage 1.
De inval van Syrië en Egypte kwam natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen. De invasie van deze landen was een gevolg van de zesdaagse oorlog. De Zesdaagse Oorlog was een oorlog die tussen 5 en 10 juni 1967 werd gestreden door Israel tegen Egypte, Jordanië en Syrië (3). Israël vermoedde dat diverse Arabische landen Israel wilden veroveren. Egypte eiste terugtrekking van VN – soldaten die zich rond het Suezkanaal hadden gevestigd. Egypte sloot de Straat van Tiran af, zodat er geen schepen meer naar Israel konden varen(4). Israël viel niet aan, omdat de VN haar dit afraadde. De dreiging vanuit de buurlanden werd groter en sommige buurlanden begonnen hun militaire acties voor te bereiden. Egypte voorzag de totale vernietiging van Israel. Als reactie hierop begon ook Israel zich militair voor te bereiden. Israël viel Egypte op 5 juni 1967 aan en veroverde de Sinaï woestijn en een deel van de Gaza strook van Egypte. Vervolgens bemoeiden Syrië en Jordanië zich ook met het conflict(5) . Als reactie daarop veroverde Israel Oost Jeruzalem en de Westelijke Jordaan oever. De Arabische landen leden een zware nederlaag en de oorlog stopte na 6 dagen.
Afbeelding 2, Israel veroverde als reactie op strijdlustige buurlanden de Sinaï woestijn en een deel van de Gaza strook van Egypte.
Par. 4. De Koude Oorlog.
Om de situatie in het middenoosten toen der tijd te schetsen moeten we ook niet vergeten dat de koude oorlog nog volop gaande was. Toen de oliecrisis begon was er al immers 28 jaar de Koude Oorlog. Het Westen(Amerika, Europa) stond lijnrecht tegenover de Sovjet-Unie en al haar bondgenoten. Vlak voordat de oliecrisis begon werd Israel gesteund voor de V.S. en Syrië en Egypte werden gesteund door de Sovjet-Unie. Deze steun van de Sovjet-Unie was vooral uit strategisch oogpunt.
Par. 5. Oplopende spanningen en de context inde wereldpolitiek.
De situatie in het midden oosten met enerzijds Israel en anderzijds de Arabische buurlanden van Israel is een voortdurende bron van spanning. Het uitblijven van een oplossing van het Midden-Oostenconflict zorgde ervoor dat er tussen 1967-1973 steeds meer haat en wrijving ontstond tussen de betreffende landen. De Koude Oorlog versterkte deze gevoelens nog eens extra. Moskou steunde vervolgens Egypte ook nog eens door hen te voorzien van nieuwe wapens en ander militair materieel(6). Men poogde weliswaar enkele keren om over vrede te onderhandelen, maar dat liep uit op een mislukking. In januari 1973 verkondigde de Egyptische president Sadat dat een oorlog niet lang meer op zich zou laten wachten, als er niet snel een politieke oplossing kwam. Het uitbreken van deze oorlog was onvermijdelijk en ook in die oorlog stonden Amerika en de Sovjet-Unie weer lijnrecht tegenover elkaar. Na het uitbreken van de Jom - kipoer oorlog werd door de V.S. en door Moskou meteen een militaire luchtbrug op gang gebracht. In eerste instantie leverde de Sovjet-Unie alleen brandstof en munitie aan Syrië en Egypte, maar enkele dagen later leverde de Sovjet-Unie ook raketten en vliegtuigen(7). De problemen in Israel werden zo groot dat Amerika besloot te gaan helpen. Op enkele ogenblikken leek het er zelfs op dat de Israëli’s totaal werden verdreven.
Par. 6. De Westerse Wereld schiet Israel te hulp, maar er zijn interne verschillen.
Enkele dagen later werd bekend gemaakt dat de VS Israel ook van wapens ging voorzien omdat de positie van Israel zeer ernstig werd bedreigd. De hulp kwam pas na een paar dagen op gang omdat er een meningsverschil was in de VS(8). Voordat de VS Israel groots ging voorzien van wapens, werden wel al enkele wapens overgevlogen vanuit West Duitsland. Dit gebeurde echter op beperkte schaal. De meeste landen uit de Europese Gemeenschap huiverden om Israel grootst te voorzien van wapens, en er werd dan ook niet direct interne overeenstemming bereikt. Frankrijk en Groot-Brittannië weigerden Israel van steun te voorzien, omdat zij van mening waren dat Israel deze oorlog zelf schuld was. Er groeide in deze landen een soort van anti-Israëlische stemming(9). West-Duitsland verklaarde zich niet solidair met Israel, maar stond dan wel weer toe dat Amerika via hun land wapens leverde aan Israel. Hoewel er in grote delen van Europa geen sprake was van solidariteit met Israel, vormde Nederland hierop een uitzondering.
Par. 7. De rol van Nederland in het Midden-Oosten conflict.
Par. 8 Conclusie over de directe en indirecte oorzaak van de boycot.
Als conclusie kunnen we stellen dat de directe oorzaak van het embargo was dat bepaalde Westerse landen waaronder Nederland, dan wel openlijk of niet, Israel steunden. De reactie van de buurlanden die Israel haten was duidelijk: deze landen werden afgestraft met een olieboycot. De indirecte oorzaak ligt dieper. De koude oorlog was gaande en de USSR en de VS stonden lijnrecht tegenover elkaar. De situatie in Israel zou slechts een aanleiding zijn voor de boycot, en de USSR had dit strategische bekeken door Egypte en Syrië te steunen. De leiders van de Sovjet-Unie wisten dat de buurlanden van Israel een hekel aan Israel hadden en maakten hier gebruik van, met in het achterhoofd houdende dat olie een machtsmiddel is, dat nu dan indirect in de handen van de Sovjet-Unie lag. Deze conclusies zijn echter alleen getrokken wat de politiek betreffende. De Arabische landen hadden zelf ook nog enkele motieven. Zij wisten dat het Westen verslaafd was aan olie, en wilden daarom een hogere prijs. Ze wisten immers dat ze de olie toch wel zouden kopen.
Hoofdstuk 2 Welke economische gevolgen had deze crisis?
De zogenaamde OPEC landen besloten dus de levering van ruwe olie drastisch te verminderen naar aanleiding van het politieke conflict in het Midden-Oosten. Aangezien de landen die olie importeren zelf geen tot zeer weinig voorraden hebben, zijn ze geheel of gedeeltelijk afhankelijk van de geïmporteerde olie. Dat geeft dan ook eigenlijk weer aan hoe verslaafd, ofwel afhankelijk we zijn van olie. Voor alle economische processen is immers energie nodig. Zeker in de globaliserende wereld waarin handel op langere afstanden steeds meer toeneemt neemt ook de afhankelijkheid van olie steeds meer toe. Wat velen vergeten is dat globalisering alleen mogelijk is met goedkope olie. Want als je niet goedkoop kunt transporteren, dan zijn de voordelen beperkter(11). Ook wij in Nederland zijn afhankelijk van olie. Niet alleen voor transport, maar ook in onze grote havenstad Rotterdam. In Rotterdam liggen grote olieraffinaderijen en andere petrochemische industrie. Doordat de olie import door de crisis zeer sterk afnam, lag ook deze industrie vrijwel geheel plat. Het gevolg was dat de werkeloosheid sterk toenam(zie bron 1). En niet alleen in de industrie nam de werkgelegenheid af. De havens hadden het ook heel moeilijk, aangezien er geen brandstof was, of in ieder geval veel te weinig. Ook door de dalende economische activiteit daalden belastinginkomsten, en omdat er nauwelijks nog benzine was, daalden ook de inkomsten uit accijnzen. Om nog grotere tekorten te voorkomen stuurde de politiek aan op energiebesparingen. Er werden autoloze zondagen ingesteld. Echter die bleken in de praktijk niet te werken. Mensen vertrokken zaterdag avond heel laat en gingen weer terug op de zondag heel laat in de avond. Het beleid leverde geen effect op(12). Echter de OPEC landen hadden niet tot doel de economieën te vernietigen. De effecten van de crisis waren weliswaar ernstig, de situatie op het moment voor de burger zelf viel mee. Er was in principe wel nog olie, alleen de voorraden waren sterk gekrompen(13). Er was ook niet sprake van een echte oliecrisis, er was nog meer dan genoeg olie verkrijgbaar in de wereld. Het was meer een politieke crisis, en na 9 maanden werd die bezworen(14). De oliecrisis heeft 9 maanden geduurd en heeft de olie afhankelijke economieën doen schudden op haar grondvesten, maar ze zijn niet structureel vernietigd. Na de crisis gingen veel landen opzoek naar olie in andere delen van de wereld en zij slaagden hierin. De olieprijs daalde weer en na enkele jaren was de olie goedkoper dan ooit(15).
Hoofdstuk 3 :Wat zijn de lange termijn gevolgen geweest en welke les hebben we uit deze crisis kunnen leren?
Enkele jaren na de crisis nam de werkgelegenheid nog verder af, maar dat had meer te maken met het beleid van het kabinet den Uyl. Dit kabinet maakte het inkomensverschil tussen actieven en passieven zo klein dat het bijna niet meer lonend was om te werken .Dit kabinet liet het overheidstekort daardoor enorm oplopen.
Wat wel opmerkelijk is , is dat na de crisiswesterse landen Israel niet zomaar onvoorwaardelijk steun gaven aan Israel(16). Men voelde aan dat dit grote spanningen leverde die de olietoevoer kon bedreigen. Ook dit geeft weer aan dat we te sterk afhankelijk zijn geworden van olie geïmporteerd uit het Midden-Oosten. Olie is een machtsmiddel, en dat machtsmiddel ligt inde landen die grote voorraden olie hebben. We moeten hierbij denken aan landen als Venezuela, Saoedi-Arabië,Libië, Koeweit en Iran. Alle landen die deel uitmaken van de OPEC kun je aflezen op afbeelding 7. De olievelden die gevonden zijn direct na de crisis die als alternatief moesten dienen, beginnen langzaam uit geput te raken. De grootste olievelden liggen toch in het Midden Oosten en de afhankelijkheid zal weer toenemen als we weer meer moeten importeren uit deze landen(17). Positieve ontwikkelingen zijn dat men na de crisis wel bewuster is omgegaan met energie. De overheid stimuleerde de mensen zuiniger om te gaan met energie. Zo werd het isoleren van gebouwen gestimuleerd en ging men ook energiezuinigere apparaten ontwikkelen. Ook ging men alternatieve energiebronnen onderzoeken en werden er experimentele projecten opgezet om te kijken of we duurzame energie in Nederland kunnen toepassen. Helaas nam de aandacht voor alternatieve energie af, toen de olie weer goedkoper werd(18). Dat zelfde verschijnsel zien we vandaag de dag weer. Een hele lange tijd werd de olie duurder en duurder. De aandacht voor Al Gore en zijn milieuproblematiek nam sterk toe. Echter sinds de olieprijs sinds september 2008 ineen dook(18), hoorde je niemand meer praten over de milieuproblematiek en klimaatverandering. Dit is toch wel een opmerkelijk verband. In 1972 werd het wereldbekende rapport “grenzen aan de groei” geopenbaard door de club van Rome. De olieprijs steeg sterk na de crisis en iedereen had het over alternatieve energie. Toen de crisis voorbij was, hoorde je vervolgens niemand meer over het milieu. Het is dus best een opmerkelijk verband, dat als de energieprijzen hoog zijn de belangstelling voor het milieu groeit, en als de energieprijs daalt, de interesse voor het milieu mee daalt. Men kan zich dus ook de vraag stellen: gaat het de mensen om de prijs die ze moeten betalen of maken ze zich echt zorgen om het milieu?
Bijlage 1.
Jom Kipoer is de Hebreeuwse naam voor Grote Verzoendag. Rosj Hasjana en Jom Kipoer worden tezamen ook wel de Jamiem Nora’iem, de ontzagwekkende dagen, genoemd. De 10 dagen vanaf Rosj Hasjana tot en met Jom Kipoer heten de dagen van inkeer. In het joodse jaar begint Jom Kipoer op de vooravond van de tiende dag van de maand Tisjri en wordt afgesloten bij het vallen van de avond van de volgende dag. Het is een dag van algehele vasten en volkomen werkonthouding. Alles is gericht op loutering van lichaam en geest, het belijden van de eventueel begane zonden en het krijgen van vergiffenis.
Bij aanvang van de synagogedienst wordt door de chazan drie maal het Kol Nidrei(Alle Geloften) voorgedragen. In deze tekst verzoekt men om nietigverklaring van alle geloften, eden en verplichtingen, die men in van het afgelopen jaar op zich genomen heef. Het gaat in deze nadrukkelijk om geloften jegens God en jegens zichzelf, niet jegens anderen. De grote zeggingskracht van de tekst en de melodie van het Kol Nidrei heeft er toe geleid dat de avond van Jom Kipoer ook Erev (avond) Kol Nidrei genoemd wordt. De volgende dag worden in de synagoge gebeden, gedichten en teksten gezegd die allemaal met verzoening te maken hebben, verzoening met jezelf, met de mensen om je heen, met God. Het centrale thema van de widdoej (de zondenbelijdenis) heeft naast een persoonlijke ook een collectieve betekenis.
Aan het eind van deze dag wordt in het Ne’ila gebed gevraagd om bezegeling van de inschrijving in het boek van leven, waarom men op Rosj Hasjana al gebeden heeft. In de synagoge wordt nog één keer op de sjofar (ramshoorn) geblazen, daarmee komt een eind aan deze dag van Verzoening. Thuis of bij vrienden wordt de vasten gebroken en uitgebreid gegeten. Het nieuwe jaar kan met een schone lei worden begonnen.
Bron: http://www.jhm.nl/woordenlijst.aspx?ID=102
Notenapparaat.
(1) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 9.
(2) schrijver onbekend, http://www.topbegin.nl/jom-kipoer/ .
(3) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 10.
(4) Journalist van RTL Nieuws, naam onbekend. http://www.rtl.nl/(/actueel/rtlnieuws/dossiers/dossier_paginas/midden_oosten/)/components/actueel/rtlnieuws/2002/09_september/25/zesdaagse_oorlog.xml
(5) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 15.
(6)
(7) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 14.
(8) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 16.
(9) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 17.
(10) Joeri Boom , De Groene Amsterdammer http://www.groene.nl/2001/45/Een_relatie_onder_spanningEgeg
(11) Jeremy Rifkin, De Waterstofeconomie p.15.
(12) Auteur onbekend, http://nl.wikipedia.org/wiki/Autovrije_Dag , 1973-1973.
(13) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 114.
(14) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 190.
(15) www.cbs.nl/NR/rdonlyres/8EC09284-EF4A-4C0A-8FA3-CA95AB7ED4B1/0/nationaalgoed.pdf
(16) D. Hellema, C. Wiebes En T. Witte, Doelwit Rotterdam p. 258.
(17) Jeremy Rifkin, De Waterstofeconomie p.92.
(18)
(19) http://olie.beurs.nl/frame2.php?html=nieuwsbericht&id=63010&taal=NL
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden