Sabbat

Wat is de Sabbat?

De Sabbat is voor de Joden een belangrijke dag. Het is de Rustdag. Sabbat betekent ook: ophouden (met werken). Sabbat begint op vrij-dag, even voor de zon ondergaat en duurt minstens 24 uur. In de winter wordt het vroeger donker en begint het daarom ook eerder, soms zelfs al om 3 uur. s’ Zomers begint de Sabbat pas op vrijdagavond om ongeveer 8 uur en duurt dan wel 27 uur tot zaterdagavond laat.
Progressieve Joden laten de Sabbat het hele jaar door op dezelfde tijd beginnen en eindigen.
Sabbat is de dag waarop de mensen samen hun vreugde over schepping en geschapen-zijn kunnen delen, thuis en in de synagoge. Gasten worden thuis, net als de Sabbat zelf, hartelijk welkom geheten. In de synagoge wordt de kerkelijke meerderjarigheidsdienst gevierd.
Duizenden jaren geleden was zo’n rustdag iets nieuws. Slaven en bedienden hadden nooit een dag vrij, maar nu kregen ze elke week een vrije dag. Volgens het Joodse geloof verwijst de Sabbat naar de schepping van de aarde. In genesis, het eerste boek van Mozes, staat dat God de aarde schiep in zes dagen. Op de zevende dag rustte hij. God vindt deze dag zo belangrijk dat hij er zelfs een gebod in de tien geboden van heeft gemaakt. Dit is het vierden gebod. Hier staat in: denk aan de Sabbatdag, dat ge dien heiligt. Zes dagen zult ge arbeiden en al je werk doen; maar de zevende dag is een Sabbatdag voor de Eeuwige, uw God. Gij zult niet arbeiden, noch uw zoon of uw dochter, noch uw dienaar, noch uw vee, noch een vreemdeling die in uw poorten is. Want in zes dagen heeft God de hemel en aarde geschapen, de zee en al wat daar in is, maar hij ruste op de zevende dag; daarom heeft God de Sabbat tot een zegen gemaakt en hem wijding gegeven.
(Exodus. 20:8-11)
En daarom moeten de Joden op de zevende dag rusten en genieten van het resultaat van hun werk.
De meeste Joden vieren de Sabbat als de dag van het gezin, en vaak nodigt men veel gasten uit. Speciaal voor de Sabbat. Orthodoxe Joden nemen de geboden heel strikt. Ze koken niet op Sabbat, rijden geen auto, kijken geen televisie, gebruiken geen telefoon, verhandelen niets. Ze vieren en rusten, studeren en spelen, praten met elkaar en gaan naar de synagoge.
Hoe de laatste groep het werkelijk viert leest u in het volgende hoofdstuk.

De vrijdagavond
We hebben het er dus al over gehad, dat er op de Sabbat niet gewerkt mag worden. Dit houdt in dat er veel werk van tevoren moet gebeuren. Het huis schoonmaken, boodschappen doen en koken moet gebeurd zijn. Ook de Sabbattafel moet helemaal klaarstaan. Het eten voor de Sabbat moet al op vrijdag gekookt worden. Het wordt warm gehouden op een warme plaat of in verschillende dekens gewikkeld. Omdat er ook geen elektriciteit gebruikt mag worden, doen ze van tevoren een aantal kaarsen aan. Deze laten ze branden tot ze op zijn, of totdat de sabbat is afgelopen. Want geen elektriciteit is geen lampen aan.
Als de zon begint onder te gaan, steekt de huisvrouw, minstens twee kaarsen en verwelkomt de warmte
en harmonie van de Sabbat. In sommige gezinnen steken de jonge meisjes ook een kaars aan.
Die twee kaarsen worden aangestoken, omdat er in de Thora twee keer staat dat men de Sabbat moet houden.
’s Avonds gaat, bij de orthodoxe Joden, alleen de man naar de synagoge. Of bij de progressieve Joden gaat het hele gezin naar de synagoge.

De Sabbatmaaltijd
Als de familie uit de synagoge thuiskomt begint de Sabbatmaaltijd.
De tafel is al van tevoren gedekt, met een wit kleed en het mooiste servies en bestek. Op tafel liggen twee gevlochten witte broden. Zij worden Challes genoemd en zijn speciale Sabbatbroden. Het Sabbatbrood ligt tussen een plank en een kleedje. Dit is ter nagedachtenis, aan het eten, wat de Israëlieten in de woestijn kregen.
Voor de maaltijd spreekt de vader een speciaal gebed over de wijn. De kiddoesj (het speciale gebed) is om God te danken voor het geschenk van de Sabbat en om Hem te prijzen voor de challes als geschenk van de aarde. Kiddoesj betekend: heiligen, d.m.v. gebed.
Wijn is het symbool van vreugde, en iedereen mag ervan proeven. Zelfs de kleinste kinderen.
Daarna prijst de vader zijn vrouw en zegent hij zijn kinderen. Ook de twee speciale Sabbatbroden worden gezegend. Tijdens de maaltijd, die vaak bestaat uit, brood, soep, vis, kip en aardappelen zingt men een aantal zemierotten. Dat zijn tafelliederen over goede dingen van God. Men besluit de maaltijd met de bensjen. Dat is een dankzegging.

De zaterdag
Op Sabbatmorgen is er een dienst voor het hele gezin in de synagoge. De middag gebruikt men voor studeren, in de synagoge of thuis. Men maakt vaak wandelingen, gaat bij vrienden op bezoek, nodigt gasten uit of rust lekker uit. Op de Sabbat kan iedereen even de plichten van elke dag vergeten.
Op zaterdagavond wordt de Sabbat op een plechtige manier afgesloten. Men steekt een gevlochten kaars met veel pitten aan. Een reukdoos met zoet geurende kruiden wordt doorgegeven. Iedereen die aanwezig is houdt hem even vast en ruikt er aan. Tenslotte dooft men de kaars door wijn over te laten lopen. Dit is een symbool voor overvloed die men hoopt te krijgen. Op dat moment is de Sabbat afgelopen. En iedereen wenst elkaar een goede, nieuwe week toe. Havdalah, het einde van de Sabbat.

2. Het voedsel

Wat zijn de eisen aan het eten
Een Jood moet zich houden aan een best flinke hoeveelheid wetten.
Zo zijn er ook spijswetten. Dat houdt in dat de Joden allen het voedsel mogen eten wat volgens de thora kosjer is. Kosjer, komt van het hebreeuwse woord Kasjer en dat betekent ook: geoorloofd volgens de Thora.
De meest Joden houden zich ook aan deze wetten. In Leviticus staat een lange lijst waarin staat welke zoogdieren, vissen en vogels men niet mag eten.

Waar komen de Joodse voedselvoorschriften kort gezegd op neer:
Welke dieren mogen er niet gegeten worden?
- Vlees van herkauwende zoogdieren met gespleten hoeven is toegestaan (een koe mag je dus eten en een paard niet)
- Het meeste gevogelte is toegestaan, alleen roofvogels zijn in de bijbel tot verboden voedsel verklaard.
- Vissen zijn toegestaan, indien ze zowel zichtbare vinnen als schubben hebben. (verboden zijn dus schaaldieren en paling, maar ook amfibieën)
- Groenten dienen voor gebruik op aanwezigheid van kruipend en wemelende gedierte te zijn onderzocht, dat immers niet mag worden gegeten.
- Kaas gemaakt van melk van een niet-kosjer zoogdier, en reuzel zijn niet toegestaan.
- Het is verboden voor Joden, om niet-joodse wijn te drinken die van druiven zijn gemaakt.

Om voor consumptie geschikt te worden moet het dier geslacht worden volgens traditionele regels:
- Namelijk d.m.v. een halssnede met een vlijmscherp mes, waarmee luchtpijp, slokdarm en slagaders worden doorsneden, zodat het bloed uit de karkas vloeit. Het nuttigen van bloed is verboden Leviticus 3:17) Een ei met een bloedvlek is niet kosjer.

Joden houden van dieren, dus als er een dier gedood moet worden, moet dat zo pijnloos mogelijk gebeuren. Deze manier van slachten noemen we shehitach.

Hoe ziet een Joodse keuken eruit?
Volgens een andere Joodse regel mag men geen vlees- en melkpro-ducten tegelijk gebruiken.
Dit, omdat er in Exodus 23:19 en 34:26 en Deuteronomium 14:21 de bijbelse bepaling om het bokje niet te koken in de melk van zijn moeder staat. En omdat je nooit zeker weet of het bokje van een andere moeder komt dan de melk, mag je het niet samen nuttigen.
Men doet dus geen boter op een boterham met worst. Meestal wachten de Joden minstens drie uur na het eten van vlees voordat ze een melkproduct nemen.
Onder vlees wordt dat van zoogdieren en gevogelte verstaan, maar niet van vis. Behalve vleeskost en melkkost bestaat er ook neutraal voedsel. Dat kan worden genuttigd bij zowel vlees als melk, zoals groenten en vruchten. Dit onderscheidt maakt de aanwezigheid van twee serviezen en bestekken noodzakelijk, evenals een dubbel stel potten en pannen.
Deze regel heeft ook invloed op de inrichting van een Joodse keuken.
Een Joodse keuken is daarom ook in twee gesplitst. In een Joods keuken vindt je twee koelkasten en vriesvakken. Een voor het vlees en een de melkproducten. De keuken heeft twee aanrechten en twee kookplaten. En soms ook nog twee ovens. Dit allemaal omdat het vlees en de melk niet met elkaar in aanraking mogen komen. Dan heb je ook nog extra bergruimte nodig, omdat je een dubbel servies set heb en dubbele pannen, etc., etc., etc. .
Na het eten van vlees dient men in Nederland minstens een uur te wachten voordat men melkkost kan gaan nuttigen.